Урок 7 Маýклiвыя сведкi мiнуýшчыны

Легенда

Каля самых берагоý Вiлii, у тым месцы, дзе рака цячэ вузкiм ручаём, дзесьцi i зараз ляжыць вялiкi камень.

Даýным-даýно жыý тут вясёлы кравец. Ён абшываý усiх у акрузе i больш за ýсё любiý сваю жонку Ульяну. Ды выйшла бяда – ператварыла яго нячыстая сiла ý камень.

Але адбыýся цуд: варта было звечара пакласцi на валун тканiну i папрасiць: «Сцяпан, пашый кафтан!», - як ранiцай зʹяýлялася патрэбнае адзенне. I пашыта яно было так, што залюбуешся. У падарунак людзi пакiдалi каля валуна хлеб, соль, лён, а Ульяна ýсё гэта забiрала i дзяцей кармiла-апранала..

Толькi аднойчы пʹяны жартаýнiк папрасiý зрабiць яму «нi тое, нi сёе». Пакрыýдзiýся тады камень, перастаý шыць. Даведалася пра гэта Ульяна, прыбегла да берага, павалiлася на камень i доýга горка плакала.Толькi вецер шамацеý у вершалiнах дрэý: «Ву-у-лля-на, Ву-у-лля-на». З таго часу i сталi называць раку Вулляй, або Вiлiяй.

Урок 7. Маўклівыя сведкі мінуўшчыны. ( з выкарыстаннем тэматычных распрацовак урокаý Л.I.Асiпчук з выкарыстаннем некаторых слайдаý з прэзентацыi І. Я. Андрэевай г. Баранавiчы)

Перад урокам раздаць дзецям Атласы

Аргмомант

1. Праверка дамашняга задання

Працягнiце ланцужок, пастаýце замест кропак патрэбныя лiчбы. ¥

Па слайдах вызначыць да якога стагоддзя адносяцца даты на слайдах?(гады праýлення Усяслава Чарадзея i гады жыцця Ефрасiннi Полацкай(2 слайда)). ¥¥

1. Работа з новым матэрыялам

- У гiсторыi ёсць вельмi багата сведак, але некаторыя з iх – маýлiвыя . Гэта камянi i курганы.

Сёння мы будзем гаварыць менавiта пра iх. Пачнём працу са знаёмства з планам урока:¥

Як вы бачыце, мы з вамi будзем гаварыць пра камянi. А цi могуць яны выступаць сведкамi прошлага? Перш чым сказаць не паслухайце легенду.

¥Полацкi князь Барыс рыхтаваýся баранiць свой край ад ворагаý. Воiнаý у яго было няшмат, а вораг моцны. Як адстаяць родную зямлю? Доýга думаý князь i вырашыý звярнуцца да Бога. Але як жа Бог зможа пачуць яго просьбу аб дапамозе? Тады князь прыняý такое рашэнне: сабраць з усяго княства каменных спраý майстроý, а калi яны зʹехалiся ý Полацк, ад князя паступiý новы загад: рухацца наперадзе войска i на ýсiм шляху высякаць на ¥ каменнях княжаскую просьбу: «Госпадзi дапамажы рабу твайму Барысу». Справа была яшчэ ý ХII стагоддзi, а камянi гэтую вестку данеслi да нашых часоý. А цяпер самастойна прачытайце некаторыя звесткi пра гэтыя сведкi даýнiны. ¥

Адкуль жа зʹявiлiся на нашай зямлi камянi? Гiсторыя iх зʹяýлення звязана з рухам ледавiка. Памятаеце, вам пра яго расказвалi ý краязнаýчым музеi? Чатыры разы наступаý ён на тэрыторыю Беларусi, а затым раставаý. I кожны раз нёс на сваiх магутных плячах камянi, якiя знаходзiý на паверхнi нашай зямлi. Скажыце калi ласка, а людзям, у агародзе якiх знаходзяцца камянi лягчэй вырошчваць бульбу, капусту, моркву, чым тым у каго звычайная глеба?. Так больш цяжка, перашкаджае сельскагаспадарчай працы. Людзi не маглi растлумачыць адкуль столькi камянёý зʹявiлася на iх зямлi. I таму прыдумалi легенду, што iх чорт рассыпаý, альбо велiканы, якiя нiбыта жылi раней на зямлI, нагрувасцiлI iх падчас палявання, альбо свах войн. I атрымалася iх на зямлi зашмат. Давайце ýзгадаем толькi назвы населеных пунктаý, якiм камянi далi назву: Камянец, Каменная, Каменка, Камянюкi. Раз у гонар камянёý назвалi населеныя пункты, значыць вялiкую ролю адыгрывалi яны ý жыццi чалавека. Паважалi iх на зямлi беларускай, шанавалi I нават прыносiлi падарункi.¥ Пашана беларусаý да камянёý захавалася да нашых дзён.

4.Работа з тэкстам.

С. 25-26 – чытаюць дзецi

- Чаму людзi шанавалi камянi, прыносiлi iм падарункi.

А цяпер паслухайце легенду, звязанную з адным з камянёý, якi знаходзiцца на беразе ракi Вiлii. (Чытае падрыхтаваны вучань)

Каля самых берагоý ¥Вiлii, у тым месцы, дзе рака цячэ вузкiм ручаём, дзесьцi i зараз ляжыць вялiкi камень. ¥

Даýным-даýно жыý тут вясёлы кравец ¥. Ён абшываý усiх у акрузе i больш за ýсё любiý сваю жонку ¥Ульяну. Ды выйшла бяда – ператварыла яго нячыстая сiла ý камень. ¥

Але адбыýся цуд: варта было звечара ¥ пакласцi на валун тканiну i папрасiць: «Сцяпан, пашый кафтан!», - як ранiцай зʹяýлялася патрэбнае адзенне. ¥ I пашыта яно было так, што залюбуешся. У падарунак людзi пакiдалi каля валуна хлеб, соль, лён, а Ульяна ¥ ýсё гэта забiрала i дзяцей кармiла-апранала.

Толькi аднойчы пʹяны жартаýнiк папрасiý зрабiць яму «нi тое, нi сёе». Пакрыýдзiýся тады камень, перастаý шыць. Даведалася пра гэта Ульяна, прыбегла да берага, павалiлася на камень i доýга ¥горка плакала.Толькi вецер шамацеý у вершалiнах дрэý: «Ву-у-лля-на, Ву-у-лля-на». ¥ З таго часу i сталi называць раку Вулляй, або Вiлiяй.

Як вы думаеце, якую назву мог атрымаць камень пра якога iдзе гаворка ý легендзе? (Сцяпанаý камень, кравец)

Чаму людзi кiдалi каля валуна хлеб, соль, лён?

Цi iснуе на самой справе ý Беларусi рэчка Вiлiя?

Паглядзце на слайд i знайдзiце яе ý атласе. ¥

Улiчваючы значэнне валуноý для навукi, у 1985 г. быý створаны ý Мiнску музей валуноý, дзе сабраны найбольш цiкавыя i значныя камянi. ¥ На плошчы каля 6 гектараý сабрана каля 6 тысяч валуноý. Сярод іх ёсць камяні з выбітымі на іх паверхні надпісамі, крыжамі, знакамі ў выгладзе лука са стрэламі, слядамі чалавека і жывёл. У нас час камяням надаецца не меньшае значэнне. Давайце ýспомнiм нашы брэсцкiя камянi, якiя стал знакавымi на нашай зямлi. ¥

Такiм чынам мы з вамi пазнаёмiлiся з перщым пунктам плана нашага ýрока. Хто памятае, аб чым яшчэ мы будзем гаварыць сёння на ýроку?¥

Пазнаёмiцца з курганамi я прапаную прагледзеýшы навучальны фiльм.¥

Скажыце, пад Брэстам ёсць курганы? (Не)

Не, бо ý курганах хавалi людзi, прыналежныя да пэýнай культуры – як вы чули, гэта балты i славяне.

На зямлi сучаснага Бреста у пачатку тысячагоддзя, менавiта гэтых плямёнаý напэýна не было. Але былi iншыя. Яшчэ ý прошлым стагоддзi, на тэрыторыi ранейшай вёскi Трышын, там дзе зараз вядомая вам Карона i да Цэнтра маладзёжнай творчасцi, археолагi знайшлi некаторыя рэчы¥, якiя раней належалi да пахаванняý, толькi безкургановых. Прыналежнасць iх у часе прыблiзна II-III стагоддзе нашай эры. Я не буду ýдавацца ý падрабязнасцi, але вучоныя вызначылi, што ý гэты час тут жылi племена готаý. Хутчэй за ýсё яны жылi на беразе Мухаýца, блiжэй да вады. А ý прошлым годзе пачалi будаýнiчыя работы па другiм беразе ракi ( на Кавалёýцы, за рынкам Лагуна), дзе знайшлi аналагiчны безкурганны магiльнiк¥, толькi ён аказаýся на тысячагоддзе старэйшы.

Самы час нам вярнуцца да стужкi часу нашага Брэста ¥

Нагадаю: у Iпацеýскiм летапiсу, ён зʹяýляецца ý 1019 годдзе, раней белая пляма, а сёння мы гаварым пра паселiшчы пачатку тысячагоддзя. ¥ Аб чым гэта гаварыць ( Што ýсю гiсторыю мы не ведаем i многае яшчэ прадстаiць вызначыць)

5. Вынiк урока.

Як замацоýваецца памяць нашых продках? (С 28 чытаюць дзецi, настаýнiк каменцiруе)

Што вы даведалiся пра камянi?

Як зʹявiлiся курганы на нашай зямлi?

Чаму яны называюцца пахавальнымi помнiкамi славян?

Цi азначае адсутнасць курганоý што тут не жылi раней людзi? Дакажыце.

Рэфлексiя.

6.Дамашнее заданне.С. 24-25 прачытаць, адказаць на пытаннi, на выбар падрыхтаваць аповед пра курганы, альбо камянi.

Маўклівыя сведкі мінуўшчыны

Распрацавала

настау ̐ нiца пачатковых класау ̐

ДУА «Сярэдняя школа № 5 г. Брэста»

Гуль Людмiла Георгiеу ̐ на.

Замест кропак пастаўце патрэбныя лічбы ў лагічны ланцужок.

Наша эра = тыс. г.=

= ст.=

= 200 дзесяцігоддзяў

2

…

20

…

Пра якое стагоддзе iдзе гаворка?

Усясла ý Чарадзей княжыý

з 1044

па 1101 год

ХI cтагоддзе

ХII стагоддзе

Пра якое стагоддзе iдзе гаворка?

Ефрасiння Полацкая

нарадзiлася каля

1104г

памерла ý

1167 г

ХII cтагоддзе

ХII стагоддзе

План

• Камянi – ма ýклiвыя сведкi мiнуýшчыны .

2. Курганы – пахавальныя помнiкi.

Князь Барыс

Помнiк князю Барысу

ý Полацку

Цікава ведаць

Большасць з Барысавых камянёў была знішчана ў перыяд барацьбы з рэлігіяй. Так быў знішчаны Рагвалодаў камень з надпісам «Въ 6679 (1171) месяца мая въ 7 день доспенъ крест сей. Господи помози рабу своему Василію въ крещеніи именемъ Рогволоду сыну Борисову», які стаяў у вёсцы Дзятлава Аршанскага раёна. Ён быў узарваны ў 1930-х гг. і часткі яго былі выкарыстаны для будаўніцтва шашы Масква — Мінск.

Захаваліся ўсяго чатыры «беларускіх» Барысавых камяні, адзін з якіх у 1888 г. быў вывезены ў Расію і зараз знаходзіцца ў музеі-заказніку г. Каломенскае. У Беларусі засталіся тры камяні: каля храма св. Сафіі ў Полацку (Віцебская вобл.), у в. Камяно (Вілейскі раён, Мінская вобл.) (Варацішын крыж) і ў г. Друя (Браслаўскі раён, Віцебская вобл.). Апошні з іх доўгі час быў схаваны пад вадой на глыбіні, куды яго сцягнуў вясновы ледасход яшчэ ў першай палове XX ст. Толькі ў 2002 годзе яго ўдалося знайсці і выцягнуць на бераг.

Ледавік

Паклонныя камяні каля в. Горка Дзятлаўскага раёна

Вілія — рака на тэрыторыі Беларусі і Літвы, правы прыток Нёмана. Даўжыня — 498 км, у Беларусі — 264 км. На рацэ размешчана Вілейскае вада-сховішча.

Плошча Свабоды

З нагоды 60-цi годдзя вызвалення Брэста ад фашыста ý

Вулiца Ленiна

З нагоды першага летапiснага ýпамiнання горада

Музей валуноў у Мінску

План

• Камянi – ма ýклiвыя сведкi мiнуýшчыны .

2. Курганы – пахавальныя помнiкi.

Курган

Стужка часу Брэста

I- III cт.

2016

1019

Рождество

Христово