Урок на тему "Жизнь и творчество Алибега Фатахова"

Тарсунин кьил:

Алибег Фатахован уьмуьр ва яратмишунар

Тарсунин макьсадар.

Чирвал хкаждай макьсад:

Алибег Фатахован уьмуьрдин ва яратмишунрин рекьикай цlийи малуматар гун, заридин эсеррин метлеблувал, яратмишунар вилик финин рекьер, абурун художественный кьетlенвилер къалурун.

Алакьунар гегьеншардай макьсад:

заридин эсеррин мана-метлеб ачухариз алакьун, шиирар эсер ийидайвал кlелиз алакьун, жуван фикирар, рикlин гьиссер лугьуз алакьун, чlал гегьеншарун.

Тербияламишдай макьсад:

аялар хайи литературадал рикl алаз тебияламишун, шаирдин яратмишунар кlан хьунин гьевес артухарун, хайи чlал кlандайбур яз вердишарун.

Тарсунин жуьре:

цlийи малуматар гудай тарс.

Тарсунин структура.

Методар:

- мецин, сивин ва кlелдайла къалурдай методар;

- ахтармишна кlанзавай методар;

- малуматар жагъурдай методар.

Къайдаяр:

- суьгьбет;

- вирида кьиле тухудай,умуми ва кьилдин кlвалах.;

- гьар са аялдихъ кьилди чара къайдада эгечlун.

Маса предметрихъ галаз алакъа:

урус чlалан литература, музыка, тарих.

Тадаракар:

А. Фатахован шикилар, шаирдин шииррикай аялри гьазурнавай малуматар, шаирдикай арифдарри лагьанвай фикирар, слайдар, видеоматериалар.

Тарсунин план.

1. Тарс тешкилун.

2. Цlийи тарс.

А) Тарсунин тема ва мурад лугьун.

3. Цlийи тарсунай кlвалах.

А) Суалриз жавабар.

Б) Шиирар кlелун. Шииррин анализ.

В) Муаллимдин ихтилат.

Г) Шаирдин шикилар къалурун( презентация)

Д) Видеоматериалар.

Е) Слайдар.

4. Рефлексия. Тарсунин нетижа.

5. Кlвалин кlвалах.

Тарсунин финиф.

1. Тарс тешкилун.

2. Цlийи тарс.

А) Тарсунин тема ва мурад лугьун.

1-слайд (тарсунин тема ва мурад).

1. Цlийи тарсунай кlвалах.

2-слайд.( интерактивный доскадал А. Фатахован суьрет ва « Сифтегьанбурукай сад, поэзиядин цавун кьиле экуьн гъед хьиз садлагьана куькlвейди , гьам хьиз фад туьхуьнни авурди…» гафар акъатда.)

А) Суалриз жавабар.

1. Алибег Фатаховакай квез вуч чида?

2. Ада гьихьтин эсерар кхьена?

3. Ам гьи йисуз кечмиш хьана?

Б) Аялри гьазурнавай классдилай къеце, программадик квачир шиирар кlелин.

«Дагъвидин руш»

- И шиир ,аялар, сифте «Цlийи дуьнья» газетдиз акъатнай. Шиирдин тlварцlи тестикьарзавайвал, ам дагъви дишегьлидиз талукьарнавайди я., шаирди эсерда цlийи инсандин къамат гузва. Малум тирвал, дишегьлидин образ лезгийрин фольклорда, революциядилай виликан поэзияда яратмишнава. А. Фатахован эсердай чаз комсомолка, коммунист дишегьлидин образ аквазва.Обществода адан роль екеди я. Гьавиляй шаирди «Эй азад тир къуш, гьахь куьнни цlийи жергейриз» лугьузва. Алибег Фатахова кесибар авай куьгьне яшайиш негь авуналди цlийи девирдин девран къалурзава: гила девран дагъви рушанди я, адаз гила «мектебни клуб, фабрикни завод ачух я, куьгьне , ктlай вахтар амач.»

«Вач, югъур хьуй, куьгьне уьмуьр».

И шиир А. Фатахова 1931-йисуз кхьена. Шиирдин 1-паюна куьгьне уьмуьр, 2-паюна советрин цlийи уьмуьрдин образ гузва.Цlийи уьмуьрди куьгьне уьмуьр тергна , халкьдиз азадвал яратмишна.

«Дагъларин разведчикар» поэмадай са чlук.

И поэма 1934-йисуз , шикилралди безетмишнавай ктаб яз акъатнавай. Адан титульный листинал «аялриз гьикая» лагьана кхьенвай. Поэмадин бинеда дагъларин девлет ахтармишзавай, ам халкьдин къуллугъдиз элкъуьрзавай советрин разведчикар ава. Абурун баркаллу зегьметди, тIебиатдин шикилри кlелзавайдан гьиссер гужлу ийизва, виликдай баябан, разведчикар атайла чан акьалтнавай дагъларин гуьзелвили гьейранарзава. И эсердин кьетlенвилерикай сад адан игитар датlана гьерекатдик хьун я, эсер вични манидиз ухшар я.

-«Зарбачи Гьасан» поэмадикай са кьве гаф лугьун, аялар, чна. Малум тирвал 1931-йисан июлдиз Фатахова вичин сад лагьай «Зарбачи Гьасан» тlвар алай поэмак куьтягьнай.

А поэма квекай тир , аялар?( Аялри жаваб гузва)

-Поэмада, аялар, гьерекатар вилик финиф йисан кьуд вахтунихъ галаз алакъада ава: и гьерекатар гаталай гаталди кьиле физва ва абур шаирди тlебиатдин шикилрихъ галаз устадвилелди хразва.

Поэма урус чlалазни таржума авунва. Таржумачи Т. Турганов я. Исятда чун килигда лезги чlалални урус чlалал поэмада ганвай тlебиатдин шикилар гьикl къалурзаватlа.

(Аялри поэмадай чlукар гагь лезги, гагь урус чlалал кlелзава).

В) Муаллимдин ихтилат

-Эхь, аялар, Алибег Фатахов лезги культурадин кьетlен вакъиа, хазина я, кlелзавайбуруз адан эсерар ала я, абур сифтегьан ва юкьван школайрин программайра, учебникра, литературадин хрестоматийра, жуьреба-жуьре маса кlватlалра важиблу чка кьазва, адан яратмишунар ДГУ-дин филологиядин факультетда чирзава, илимдин ахтармишунрин темаяр хьанва. Ам литературадал машгъул хьайи 7-8 йисан къене ам гзаф кlвалахар ийиз агакьна:

Ада советрин литературадин диб кутуна, цlийи жанраяр(Эпический поэма, очерк, повесть, шиирралди кхьенвай роман) туькlуьрна.

А.Фатахов переводчик , публицист, критик, журналист, фольклорист, учебникрин автор, аялрин писатель ва чкайрал алай литературадин къуватар агудайбурукай сад я. Печатдиз акъатнавай ва исятда жагъун хъувунвай эсерар фикирда кьуртlа, А.Фатахова са шумуд агъзурдав агакьна шиирдин цlарар теснифнава. Иник, гьелбетда, прозадин, яратмишунар акатзавач. Анжах са переводрин кьадар виш печатный листинив агакьзава. Адан сифтегьан эсерар гьелелиг малум туш, абур мумкин я, печатдизни акъатнач, вучиз лагьайтlа 1928-йисалди лезги чlалалди ктабар, газетар, журналар саки акъатзавачир. Вичин вири къуватар А.Фатахова газетдин таъсир гужлу авуниз, чlехи идеяяр халкьдив агакьаруниз серфна.

Газетдиз адан эсерар мукьвал-мукьвал акъатзавай. Абур автордин тlвар, лакlабар алаз ва я автордин тlвар алачиз акъатна. Месела «Фекьияр шеда» шиирдал «Юпитер» кхьенва.

Вичин чирвилерин дережа хкажун патал А.Фатахов гьамиша алахъзавай.

1933-йисалай 1934-йисан юкьваралди ам переводчиквилин, илимдин кеспидал, школаяр патал учебникар, литературадин хрестоматияр туькlуьрунал желбна.

1933-йисан гатуз А. Фатахов Н. Тихоновахъ галаз лезги хуьрериз фена. 1934-йисуз ада Агъа Стlалдал Стlал Сулейманан биография кхьена. Хуьрера ада инсанрин сиверай махар, манияр. мисалар, мискlалар кlватlна. Ибурукай гзафбур « Лезгийрин фольклордиз»(1941-ЙИСУЗ) акъудна ва исятдани школайрин хрестоматийрик кутазма.

А.Фатахова Маяковскийдин,Тихонован, Пушкинан, Лермонтаван, Некрасован,Чехован эсерар лезги чlалаз таржума авуна. Ада гьакl ГЬ.Гьажибековахъ галаз уртах яз « Эдебиятдин хрестоматия»(4-5классар патал), «Эдебиятдин хрестоматия» (3-класс патал) ва вичи текдиз « Тlимил савадлубур патал кlелдай ктаб» (1934-йисуз) туькlуьрна.

А .Пушкина урус литературадик гьихьтин пай кутунватlа, А.Фатахова советрин лезги литературадиккутунвай пай гьахьтинди я.

-Г) Шаирдин шикилар къалурун

-Исятда , аялар , квез А. Фатахован, адан хизандин шикилар къалурда.

( интерактивный доскадай аялриз шикилар къалурда)

-Шииррилай гъейри,Фатахова прозадин эсерарни кхьенва. Исятда чна са сегьне къалурда.

(«Риза» гьикаядай аялри туькlуьрнавай са сегьне къалурда).

Лагьана кlанда хьи , аялар, икьван зурба кlвалахар авунатlани,7-8йисан къене садавайни тежедай кьван пай литературадик кутунайтlани, ам кечмиш хьайила , ам гьинал кучуднатlа , гьинал адан сур алатlа малум ксар авач. Ам Махачкаладин сурара кучуднава . Кучудайла адан сурал рахадай касни хьанач.

Ихьтин гьахъсузвилерик акатай ,чlехи бажарагъ авай чи шаирдиз писателдиз , вичин ялавлу эсерриз ва алакьунриз килигна са куьруь вахтунда шииратдин цаварин кlукlни –кукlваз акъатай касдиз алай девирда, исятда чlехи къимет ганва.

1930-йисарин гъалатlар гила туькlуьрнава. Алибег Фатаховаз вич хайи хуьре гуьмбет эцигнава. Гуьмбет туькlуьрай скульптор Ахмад Алиев я. 2010-йисуз Цмурда шаирдин 100-йисан юбилей къаршиламишна ва гьана чlехи мярекатар кьиле фена. Мярекатдал гзаф мугьманар хтанвай, шаирар атанвай: Шахмардан Шахмарданов, Фейзудин Нагъиев, Абдулфетягь Фатахов---Алибег Фатахован стхадин хцин хтул ва масабур.

Д) видеоматериалар

(Аялриз юбилейдин мярекатрай са кlус къалурда)

--Алибег Фатаховаз чlехи алимри еке къимет ганва. Исятда чна, аялар, шаирдикай арифдарри лагьанвай гафар кlелда.

Е) Слайдар

интерактивный доскадай Гь.Гьажибекован, А .Агъаеван, ДЖ. Ахмедован шикилар ва абуру А. Фатаховакай кхьенвай фикирар , гафар къалурда).

1. Тарсунин нетижаяр кьун. Тарсуна иштирак авурбуруз къиметар эцигун.

2. Кlвалин кlвалах.

Ахтармишунин кlвалахдиз гьазур хьун.