Сценæйы фæлыст.
Залы хъуысы ирон музыкæ. Астæуæй Къостайы портрет ,йа разы дидинджытæ, сойын цырæгътæ.
Чингуыты равдыст ,газеттæ, журналтæ, къултыл сывæллæтты нывтæ
Архайджытæ сойын цырæгътимæ рацыдысты сценæмæ. Са цырæгътæ портреты раз æрæвæрдтой.
Хъуысы Б.Снетковы музыкæ «Ныстуан». ( Томаева Дзерасса)
Ныббар мын, кæд-иу дæм мæ зарæг,
Кæуæгау фæкæса, мыййаг, –
Кæй зæрдæ нæ агуры хъарæг,
Уый зарæд йæхи фæндиаг!..
Æз дзыллæйæ къаддæр куы дарин,
Куы бафидин искуы мæ хæс,
Уæд афтæ æнкъардæй нæ зарин,
Нæ хъуысид мæ кæуын хъæлæс...
1 архайæг: Алы аз дæр Кæфты мæйы фынддæсæм бон уæлдай циндзинад æрхæссы ирон адæмæн. Уымæн æмæ уыцы бон райгуырди Хетæгкаты Леуаны фырт Къоста.
2 ученик: Родился Коста 15 октября 1859 года в семье горца – осетина, в высокогорном селе Нар, окруженном белоснежными вершинами и альпийскими лугами, Нар расположен на скалистом выступе, и , когда по утрам рассеивается туман, он напоминает корабль посреди вековых нагромождений хребтов, горных расщелин, теснин ущелий. Суровый облик края был словно слепком жизни народа, и судьбы будущего поэта. Здесь на вес золото ценилась каждая пядь земли, в тёмные замшелые сакли редко заглядывал луч солнца, а песни горцев напоминали плач.
1 архайæг: Къоста фыста: «Æз дæн нывгæнæг æмæ адæмон поэт».Уæвгæ та уыд стыр адæмон поэт, прозаик, драматург, критик æмæ публицист, историк æмæ тæлмацгæнæг, нывгæнæг, этнограф æмæ зарæггæнæг . Йæ размæ æвæрдта егъау хæстæ.
2 ученик: Коста рано вступил на арену общественной и политической жизни. Он сочетал в себе качества выдающегося поэта – революционера. Драматурга, блестящего публициста и талантливого художника – живописца, который оставил нам много прекрасных, волнующих полотен.
«Рагон нæртон лæгау зарын куы зонин, ( Засеев Давид 4 «А»)
Арвмæ куы хъуысид мæ фæндыры хъазт,-
Дунеты се*ппæт махимæ æрхонин,
Радзурин уыдонæн зæрдæйы маст.»
1 архайæг: «Ирон аив литературæйæн Къоста ссис фидар бындурæвæрæг ,йæ цæугæ хох,йæ лæугæ мæсыг,йæ зæрдæйы уидаг,йæ сæууон стъалы , æмæ йын «Ирон фæндыр» баззади цырагъдарæй »,-фыста номдзыд ахуыргонд Абайты Васо.
2 ученик: Таким вошёл в пантеон гениев, чьи имена составляют славу и живую, горячую совесть Человечества, и основоположник осетинской литературы Коста Хетагуров. Поэт, просвититель, гуманист и патриот. Обретший бессмертие в веках сын Осетии, любивший свою родину и народ глубоко, деятельно и страстно , а свою такую до боли короткую жизнь проживший пронзительно чисто и свято…
Æмдз. «Ныфс» кæсы (Хабаева Диана 7 А )
НЫФС
Тызмæгæй мæм ма кæс,
Мæ фыды зæронд,
Дæ зæрдæмæ ма хæсс
Мæ зæрдæйы конд!
Йæ фыды фæндиаг
Кæм вæййы фырт дæр? –
Лæппуйæ рæдиаг
Нæ вæййы æвзæр!
Дæ номыл, дæ кадыл
Нæ барын мæхи, –
Ныууадз мæ мæ адыл, –
Фæндон хорз кæм и?!.
1 архайæг: Алыварсыг у Къостайы поэтикон сфæлдыстад: æмдзæвгæтæ, поэмæтæ ,радзырдтæ, æмбисæндтæ, таурæгътæ, пьесæтæ, зарджытæ. Фæлæ йе сфæлдыстады уæлдай зæрдæмæ хъаргæ у, йæхæдæг цы жанр сарæзта «зæрдæйы сагъæстæ », зæгъгæ, уый. Уыцы жанры бындурыл фыст у й сæйраг чиныг «Ирон фæндыр».
2 ученик: Жизнь народа, обездоленных, борьба за свободу и братство людей труда были основой жизни и деятельности Коста. Он был по натуре добр и щедр. А вы знаете, что в песню надо вложить сердце, чтобы она стала крылатой. И поэт не жалел своего сердца.
Зараг « Мæ Иры фæсивæд ».
Мæ Иры фæсивæд! Дæ цинæй, дæ хъыгæй
Фæластон мæ сау зæрдæ дард...
Цы ма мын кæндзынæ? – Дæ цæстытысыгæй
Æнæ хай фæуыдзæн мæ мард!..
Æцæгæлон адæм, æцæгæлон бæстæ
Æхсныфæй нуазынц мæ туг...
Мæлæтæй нæ тæрсын, фæлæ мын мæ фæстæ,
Мæ уæлмæрдмæ чи хæсдзæн суг?
Кæй чызг мыл ыскæндзæн зæрдæхалæн хъарæг,
Кæй кæуынæй риздзæн къæдзæх,
Кæй фæндыр ысцæгъддзæн мæ иунæджы зарæг,
Чи уадздзæн мæ дугъы йæ бæх?
Мæ Иры фæсивæд! Дæ цинæй, дæ хъыгæй
Фæластон мæ сау зæрдæ дард ...
Цы ма мын кæндзынæ? Дæ цæстытысыгæй
Æнæхай фæкодтон мæ мард!..
2 архайæг: Къоста фыста: «Æз мæ дзырдтæй сæудæджер никуы кодтон, мæ фыстытæй иу рæнхъæн дæр æхца никуы никæмæй райстон æмæ фысгæ дæр , фыссон æмæ мыхуыр кæнон ,зæгъгæ, ахæм зондæй нæ кæнын, бирæтæ куыд кæнынц,афтæ. Нæ! Ахæм фыстæн мæ йæ кад дæр нæ хъæуы æмæ йæ пайда дæр… Æз фыссын ,мæ рыст зæрдæйы уромын цы нал фæфæразын, уый».
Æмдзæвг «Катай»(Макиева Вика 8 А)
Мæ хæлар, мæ уарзон, æнæзонгæ уарзон!
Цы номæй дæм бадзурон, уый ма мын зæгъ?..
Мæ зæрдыл дæ дарын цы ныфсæй фæразон,
Мæ райгуырæн бæстæ, мæ фыдæлты зæхх?
2 архайæг : Къостайы æмдзæвгæтæй бирæтæ систы ирон поэзийы тæмæнкалгæ хæзнатæ. Ирдæй æвдисынц поэты хæлар æмæ уарзæгой, зæрдæйы уаг æнусты дæргъы æнæнымæц зынтæ æмæ хъизæмæрттæ бавзарæг адæммæ. Гъе, уымæн афтæ азæлы уæззау хъарæгау йæ мæстæлгъæд хъæлæс:
2 ученик: Всю тяжесть горькой судьбы своего народа, задавленного царскими чиновниками, Коста гневно изобразил в стихотворении «Додой» поэт говорит о целях, которыми царские колонизаторы сковали народ.
ДОДОЙ ( Цховребова Дана ) – по русски
Додой фæкæнат, мæ райгуырæн хæхтæ,
Сау фæныкæй уæ куы фенин фæлтау!
Зæй уæ фæласа, нæ тæрхонылæгтæ, –
Иу ма уæ фезмæлæд искуы лæгау!..
Искæй зæрдæ уæ дзыназгæ нырризæд,
Искæмæ бахъарæд адæмы хъыг,
Дзыллæйы мæстæй уæ исчи фæриссæд,
Иумæ уæ разынæд иу цæстысыг!..
Фидар рæхыстæй нын не уæнгтæ сбастой,
Рухс кувæндæттæй хынджылæгкæнынц,
Мард нын нæ уадзынц, нæ хæхтæ нын байстой,
Стырæй, чысылæй нæ уистæй нæмынц...
Иугай ныййыстæм, ныууагътам нæ бæстæ,
Фос дæр ма афтæ ныппырхкæны сырд, –
Фезмæл–ма, фезмæл, нæ фыййау, нæ фæстæ,
Иумæ нæ рамбырдкæн, арфæйы дзырд!..
Оххай–гъе! Не знаг нæ былмæ фæтæры, –
Кадмæ бæлгæйæ æгадæй мæлæм...
Адæмы фарнæй къæдзæх дæр ныннæры, –
Гъе, мардзæ, исчи! – бынтон сæфт кæнæм!
1 архайæг : «Ирон фæндыр» мыхуыры рацыд 1899 азы граф З.Шуваловы типографийы , А.С.Пушкины 100 азы юбилей кадджын уавæры куы бæрæг кодтой, уæд.
Минуты сочтены, повсюду бьют тревогу… (Батков Ярик 9 А)
Уж брезжит луч зари ,играя на штыках,
И обновленный мир отдастся вечно миру,
С презреньем бросит нож, запекшийся в крови...
1 архайæг : Адæм хорз зыдтой Къостайы æмдзæвгæтæ, кæсынæй сæ не фсæстысты, къухфыстытæй сæ лæвæрдтой кæрæдзимæ.
Амдзавгата касынц Кокоев Г. 6 А (Дзывылдар); Хубаев И. 6 А (Фаззаг); Ханикаев А 8 Б (Зарваттык).
1 архайаг: Амдзавгата фыссын, ныв канынай уалдай ма Къоста тынг арахст кафынма дар. Диссаджы цардаг кафт кодта. Йа алы фазылдма дар йын касынай не фсастысты адам.
Танец «ХОНГА»
1 архайæг : Зын, фæлæ арфæйаг у Къостайы цардвæндæг. Йæ ахуыры азтæ Стъараполы гимназы,Бетъырбухы аивæдты академийы.Ам базонгæ уырыссаг фысджыты сфæлдыстадимæ.Царди Герцен, Толстой, Некрасовы, Чернышевский , Чайковский , Репинимæ иу рæстæг. Хæларæй царди Верещагин, Смирновимæ. «Памяти П.И.Чайковского »
Разбита стройная, чарующая лира, ( Бердиева А. 9 «А»)
Повержен жертвенник, разрушен пышный храм,—
Навеки улетел «соловушка» от мира
В страну далекую, к далеким небесам...
И стало тяжело на сердце, безотрадно,
И мрак, холодный мрак сгустился над душой,—
Удар безвременный, и как он беспощадно,
Как неожиданно направлен был судьбой!
1 архайæг : Къоста фыста йæ уацмыстæ иронау дæр æмæ уырыссагау дæр.Уырыссаг æвзаг Къостайæн ссис дыккаг мадæлон æвзаг. Стыр уарзондзинады уæлтæмæн æвдисæн сты ,уырыссаг æвзагыл цы лирикон æмдзæвгæтæ ныффыста, уыдон.
2 ученик: В самые мрачные дни, гонимый царским самодержавием, он никогда не терял веры в светлое будущее и творил во имя этого будущего. От того – то столько негаснущего огня, столько тепла и света в его совершенных произведениях, написанных на русском языке.
Стихотвор.: Завещание (Карсанов С.); Осень (Тлатов Р.)
1 архайæг : 1889 азы Пятигорскы М.Ю.Лермонтовы цырт гом кæнгæйæ ирон интеллигенцийы номæй Къоста бакаст йæхи æмдзæвгæ «Перед памятником ». «Ирон цъæх цухъхъа нæ амбылдта!!!»,- дзырдтой уырыссæгтæ.
Торжествуй, дорогая отчизна моя, (Хуриев Д. 7 «А»)
И забудь вековые невзгоды,—
Воспарит сокровенная дума твоя,—
Вот предвестник желанной свободы!
Она будет, поверь,— вот священный залог,
Вот горящее вечно светило,
Верный спутник и друг по крутизнам дорог,
Благодарная, мощная сила!..
К мавзолею искусств, в храм науки святой ( Арсагова В. 8 «А»)
С ним пойдешь ты доверчиво, смело,
С ним научишься ты быть готовой на бой
За великое, честное дело.
Не умрет, не поблекнет в тебе уж тогда
Его образ задумчивый, гордый,
И в ущельях твоих будут живы всегда
Его лиры могучей аккорды...
Возлюби же его, как изгнанник-поэт
Возлюбил твои мрачные скалы,
И почти, как святыню, предсмертный привет
Юной жертвы интриг и опалы!..
1 архайæг : Къостайы уацмысты хъусам аххормаг сидзарты кауын, уыман дзы цагъар сылгоймаджы фыдцард. Поэма «Сидзаргас» у йа поэзийы барзонддар стъалытай иу.
2 ученик: Если в стихотворении «Додой» поэт впервые предстал пред народом как борец, защитник обиженных и угнетённых. То стихотворение «Мать сирот» - потрясло огромной силой художественного воздействия. Поэт нарисовал незабываемую картину отчаянной борьбы с жизнью матери – вдовы заключается в том, что она прибегает к «святой материнской лжи». Действия происходят в Наре – родном селе поэта. Изнемогая от холода и голода, задыхаясь от дыма, измученная женщина, глотая слёзы, склонилась над очагом, а вокруг – голодные дети.
Сценка «Мать сирот».
1 архайæг : Къостайы литературон сфæлдыстады æмрæнхъ лæууынц йæ конд нывтæ дæр: «Дондзау», «Хъыггæнæг зæд», «Ирон хæдзары», «Дурсæтджытæ», «Автопортрет», æмæ æндæртæ. Цыма йын фыссын цы нæ бантыст, уый нывты хуызы ныууагъта… Иттæг хорз сарæхсти сюжет равзарынмæ, ирдæй равдыста хохаг сылгоймаджы уæззау цард, сабиты хъизæмайраг уавæр.
Æмдз. « Зонын»
Къоста – Ирыстоны зынаргъ лæг,
Нæ куыст, нæ хъуыддæгты цæрæг…
Зæгъынц, куы , дам, фыста йæ зарæг,
Уæд кодта зарæгмæ хæлæг….
Хъисын фæндыры цагъд
1 архайæг : Къоста æнусы* рдæг дæр нæ рацард. Авд æмæ дыууиссæдз азы æдæппæт… Нал ын бантыст бирæ хъуыддæгтæ : йæ хæдзар æрдæг арæзтæй баззад, йæ уарзон чызг – куырдуаты, йе скъола – æхгæдæй. Фæлæ йе*ппæт сфæлдыстадæй абон дæр лæггад кæны Иры дзыллæтæн , рухс кæны фæлтæрты фæндæгтæ амонд æмæ рæстдзинадмæ, кад æмæ намысмæ.
338
110 395 
