СДЕЛАЙТЕ СВОИ УРОКИ ЕЩЁ ЭФФЕКТИВНЕЕ, А ЖИЗНЬ СВОБОДНЕЕ

Благодаря готовым учебным материалам для работы в классе и дистанционно

Скидки до 50 % на комплекты
только до

Готовые ключевые этапы урока всегда будут у вас под рукой

Организационный момент

Проверка знаний

Объяснение материала

Закрепление изученного

Итоги урока

Внеклассное мероприятие"Процветай родной язык!"

Нажмите, чтобы узнать подробности

Данная разработка содержит богатый материал о родном языке. 

Просмотр содержимого документа
«Внеклассное мероприятие"Процветай родной язык!"»

Министерство образования и науки Республики Дагестан

Муниципальное казённое общеобразовательное учреждение

«Баршамайская СОШ им. Качмасова А.Р.»










Внеклассное мероприятие



«Процветай родной язык»











Составитель:

учитель родного языка и литературы

МКОУ «Баршамайская СОШ им.Качмасова А.Р.»

Рамазанова Х.Б.













Баршамай 2017

Тема: Дерхъаб нешла мез!

Мурад:

Нешла мез руркънилизиб, дурх1назир вег1ла Ват1айчи, мезличи, литератураличи, историяличи, г1ядатуначи диги, пахру ва иштях1 ак1ахъни;

дурх1нала мезла ва литературала шайчирти багьудлуми чедаахъни.

Класс белшни: студентунани дарибти стенгазетаби, поэтуни-писательтала портретуни, газетаби-журналти.

I. Даргала мезла историялизибад

Дагъиста мезаначил бархбасунси нушачиб ца айту лебси саби.Гьачам аркьули уили сай лебил дунъяла халкьанас мезани дурт1уси урчила мурда. Ил ваили сай нушала мер-мусаличи.Дубуртала кьакьати дукьбачиб бамсурси ва къардбик1уси урчиличибси мезана биц1ибси гавлаг къаркъала музурбачи суркбик1ули буили, т1ярхъи бухъи саби, ва лерил мезани катх1ел х1усдухъи т1инт1кадиубли сари.

Илкьяйдали Дагъиста гьар шилисра-сера саби бег1ти мезани дикибти сари, бик1ар.

Дарган мез тухумти сари Дагъиста царх1илти миллатунала мезаначил: табасаранна,лезгибала, к1арахъала ва хаслира булугунала.

Г1ялимтани кабизахъни х1ясибли, жявти замунтазиб чедир гьандушибти мезанала ца хьулчи буили саби. Дубуртала къиянти шурт1разир г1ямру дурк1нила, яшавла ва бек1ахъудила имканти х1ясибли, кьамани цадех1лизирад цадех1 къябкавдниличирли ва чула ургар бархбасуни камли дирниличирли дек1ар-дек1арти лугъатуни, диалектуни ва мезани ак1уб.

Даргала мезличил гъайбик1ули саби 350 азир адам. Даргала мез имц1аливан т1инт1диубли сари Дагъиста дубуртала (Ахъушала, Лавашала, Дахадаевла) районтала мераначир ва дубуртас гьаларти (Сергокъалала, Хайдакьла) районтала мераначир. Дарган мез дузули сари Къадарла, Губденила, Гъурбук1ила, Гергала, Сагаси Вихърила, Первомайскла ва царх1илти шимазирра.

Дарган мезли гъайбик1ули саби Агулла районна Чирагъла, Анк1лухъла, Шярг1лила, Г1ямухла шимазиб, Гъунибла районна Мемух1ела шилизиб.

Дарган мез литературный мез сари. Литературный мез сари ирнилашал ва белк1лашал мезла устнани луг1яндарили, хасти нормаби кадизахъурти, сари дузахъни лебтачилра чебли бирахъути мез. Илди сари чучибли гъайбик1ути учреждениебала, школабала, г1илмула, художественная литературала, газетаби-журналтала, радио-телевидениела, киноби-театртала мез.

Дагъистайзиб Совет х1укумат кабизайчи, гьалар даргала цати литературный мез агартири.Амма дек1ар-дек1арти диалектуначил, гьала-гьала г1ярабла (1928 ибил дусличи бикайчи), г1ур латинна (1938 ибил дусличи бикайчи) алфавитуначил, дарганти илис гьалабра лук1утири.

Диалектунала мезличил художественное произведениебира алк1ахъутири Г1ямарла Батирайли, Сукъур Кьурбай, Мунги Г1ях1мадли, Хадижа Г1ябдуллаевани.

Дагъистайзиб Совет х1укумат кабизурси гьалар-гьаларти дусмазиб даргала литературный мезличи х1яжатдеш ак1уб. Итх1ели шимазир школаби, ликбезуни абхьибтири ва дарган мезли цаибти жузи дурайэс дех1дихьибтири. Илди г1ярабла х1урпрачил лук1утири. Ил жуз лук1уси адам чидил диалектла вакил виалра, ил диалектличил лук1ра лук1усири.

1921 ибил дусличибад «Дарган» бик1уси газета дурабулхъес бех1бихьиб. Ил дурайусири белк1ла шайчиб чебетаибси кабиз агарли. Лебилра даргантани иргъути мез диэс г1яг1нили диъни якьиннири.

1930 ибил дуслизиб цаибси орфографияла конференцияличиб х1укму барибсири бахъал царх1илти диалектуначил гъайбик1ути адамтанира гьамадли иргъуси ахъушала диалект хьулчилизи касили, даргала литературный мез дузахъес.

1938 ибил дуслизиб урусла графика хьулчили буцили, даргала мезлизир лерти т1амрас г1ергъити ишарабира (1,ъ,ь) пайдаладарили цах1набяхъибси саби даргала алфавит.

Историкунани кабизахъни х1ясибли, нушала эрала IV – VII даршдусмазиб Кавказлизиб х1ербирули кали саби нушала гьаб-убла бег1ти – Кавказла Албанияла халкьани. Илди халкьанала чула белк1ра буили саби. Илис бикьридеш дирули саби Лавашала районна Чебях1 Лябхъула мякьлаб школала дурх1нани баргибси иш къаркъала бут1али.

«Къаркъала букварь»(сурат)

Ил къаркъализибси белк1, г1ялимтани ахтардибарили кабизахъур, баягъи IV – VII даршдусмазиб Дагъистайзиб х1ербиубти албаниялантала алфавит биъни, илизир лерни 44 х1ярп. Иш алфавит касибси саби «Ленинна байрахъ» газетализиб дурабухъунси Лавашала районна Мик1х1ила шилизивадси историк Арсланбеков Х1ясбуллагьла «Къаркъала букварь» бик1уси статьялизибад.

Даргала мез руркъули бузули калунтири урусла г1ялимти П.К.Услар (1860дус), Л.И.Жирков, А.А.Мях1ямматов, С.Г1ямаров, С.Н.Г1ябдуллаев, М-С. М.Мусаев ва царх1илти.

П. Усларли х1урхъила диалект бяркъур, С.Г1ябдуллаевли – ахъушала, Гаприндашвинили – ц1удхъурла, Мях1ямматовли – г1ярбук1ла ва чирагъла, А.Кьадибях1яммаевли – сирх1яла, Ф.Абакаровани – хайдакьла, С.Х1ясановани –муирала.

Чебиуливан, даргала лугъатуни дахъал сари. С.Г1ябдуллаевли ва С.Х1ясановани илдала 27 у чедиахъули сари.

Даргала мезличил дурадулхъули сари ишдигъунти газетаби- журналти:

«Замана» газета 1921 ибил дусличибад

«Зурх1яб», «Гьалмагъдеш» журналти 1952 ибил дусличирад

«Лачин» журнал 1980 ибил дусличибад.

II. Брейн-ринг

1. 3-ти курсанала студентунала команда «Г1якьлучебти»:

Нуша г1якьлучертира,

Нуша къайгъичертира,

Х1ебагьурси х1ебатес

Нуша кьаслизиртира!

2. 2-ти курсанала студентунала команда «Къукъу-лямц1»:

Къукъу-лямц1 кьяйда нуша

Г1ямрулизир хъярхътира.

Нушазибад берцуди

Гьеч азгъинтас агара!

Назмурти.

Разминка.

Предложениебазир дугьбала делхъх1еделхъути цалабикуни даргес ва илдачи синонимти пикридарес:

1.Ит дебали някъ буцибси адам сай.

2.Вац1ализиб баргибти рурсби саби ишди.

1.Асиятла лезмилизиб лига агара.

2.Кьурбай узила шали буцили сай.

1.Дураб шайт1ан чеббулк1уси аргъ саби.

2.Х1ямид мух1ли бурдибси адам сай.

1. Сурат х1ясибли поэт яра писатель вагьес:

М-Р. Расулов

Р. Рашидов

Г1. Абу-Бакар

2. Дугьби урус мезличи шурдатес:

Къаркъа

Миц1ираг

Ириъ

Гилдибик1ес

Мурт-биалра

Чедибикес

Бац1си

Хъярхъси

Авлахъ.

3. Произведениела автор урес:

«Гъаршла далай»

«Даргала рурсби»

«Ахъдеш дигуси ч1ич1ала»

4. Дугьби чиди падежлизирал бурес:

Х1ясай

Чат1начила

Дунъяличиб

Нушачибли

Унрубачибад

Дубурличибях1

Дудешличи

5. Поэт яра писатель ак1убси мер бурес:

Гъ-Б. Бях1яндов

С. Рабаданов

Р. Рашидов

6. Болельщикуначил х1яз: ишди дугьби дак1ибти фразеолгизмаби гьандикахъес чи хъярхъли бажардивиркура?

Ц1а

Миъ

Ваца

Т1ент1

Дях1

Дуц1

7. Дугьби дарган мезличи шурдатес:

Брат

Двоюродный брат

Двоюродная сестра

Дедушка

Бабушка

Свекровь

Свекор

Сноха

Зять

Тесть

Теща



8. Багьирабас жавабти дурес:

Яни белкъунси, дуц1рум гушси.

Сабицунра х1ебука, саби агарлира х1ебука.

Ца дубалра х1ейхъули,халкьлис багьуди луган.

9. Числительноеби белк1личил делк1ес:

1025

279

2313

1111

25856

10. Бут1а х1ясибли произведение бурес ва илала автор вагьес:

Туснакъла улкьайув

Ну т1ашизурли,

Х1еръирисра нуни

Гьарзал майдайчи.

Цала вец1ал хьунул леб,

Дила цалра агара.

Х1ябилра анц1букьи леб.

Пях1ли буъла иш дунъя.

-Урх1ван арцес х1ебалух1ели, халабаайчи пукьалаб буадри,- иб Мухтарли. Ил, абуцес вализурх1ели, чебухъес гьуц1бухъун, някълизи кьялши бяхъиб.

11.Гъайла бут1ни дурес:

Къургъи

Берц1ибси

Гъану шура

Арякьун

Муриси

Нуша

Къалабали

Амма

Х1яйт!

12. Кроссворд.

Урус мезлизирад дак1ибти дугьби делк1ес.

1

м





2

м





3

м






4

м







5

м








6

м









7

м










8

м











9

м













13.Кроссвордлис суалти.

1.Байрумтар х1ебла баз.

2.Кьаркьа камличи суркбируси дарман.

3.Г1яжаибти сек1ал дурчуси, бак1ибтази чедаахъес илди дих1уси мер.

4.Урхьула флотлизиб къуллукъбируси адам.

5.Халаси къуллукъла вег1 адам.

6.Гъайик1усила, далайик1усила т1ама ахъбирахъуси ваях1.

7.Дибг1янти сек1ал халадаахъили чедиахъуси ваях1.

8.Гъайла бут1ни руркъуси г1илмула ца бут1а.

9.Умала мерличир царх1ил дугьби дузахъуси гъайла бут1а.

14. Далай «Ват1ан багьандан!»

Шадлихъла мявализи

Г1ях1гъубзни кабиалли,

Ахъдурцу пигьалаби

«Ват1ан багьандан!» или.

Бег1лара г1ях1си далай

Буч1аллидалайчини,

Бирар таманбирули

«Ват1ан багьандан!» или.

Рахли нушаб вайбарес

Душманта кьасбаралли,

Дурабулхъан игит халкь

«Ват1ан багьандан!» или.

Нуша халадиэх1е,

Чебла ахъес аркьех1е.

Х1ед, неш-Ват1ан, нушани

Марли къуллукъбирех1е.

Жюрили командабала жавабти кьиматладиру, грамотаби дедлуга.


Скачать

Рекомендуем курсы ПК и ППК для учителей

Вебинар для учителей

Свидетельство об участии БЕСПЛАТНО!