Выступление на круглом столе в Агинском окружном гимназии-интернате по обмену опытом (Программа обмена учащимися РБНЛИ №1 и Агинским окружным гимназией-интернатом (22-26 апреля 2019 года)

Түрэл хэлэеэ, түүхэ заншалаа, түрэһэн газараа

Галда шатаангүй,

Галабта һалгангүй –

Үхи хүбүүдтээ,

Үринэрэйнь үринэртэ

Үгэхэ уялгатайбди!..

Г. Дашабылов

Үхибүүдые эрдэм номдо һургаха, хүмүүжүүлхэ хэрэгтэ түрэлхи хэлэн тон шухала үүргэ дүүргэдэг гэжэ бултанда мэдээжэ. Эхэ эсэгынгээ, түрэл гаралайнгаа хэлэн дээрэ ухаагаа гүйлгэжэ, алибаа юумэн тухай зүбѳѳр, хүсэд һайнаар ойлгожо, үхибүүн бүхэн һураха ёһотой.

Түрэлхи хэлэ һургуулида заалга гээшэ манай лицей- интернадай түсэб соо гол һуури эзэлхэ ёһоороо эзэлдэг. Энээн дээрэһээ буряад хэлэ, литература заадаг багшанарнай түрэл хэлэнэйнгээ баялигые, бэшэгэй дүримые, уран үгын удхые, угайнгаа ёһо заншалнуудые һурагшадтаа зүбѳѳр, бата бэхеэр ойлгуулха, сэгнүүлхэ хүсэлтэй, методическа арга боломжоёо һайжаруулха, үхибүүдэй ухаан бодол һайжаруулха, хүгжѳѳхэ, зохёохы хүдэлмэринүүдые бэшүүлхэ, үндэһэн литератураяа сэгнэхэ дадал, шадабариинь бэхижүүлхэ гэһэн зорилгонуудые урдаа табинабди. Буряад хэлэнэй хүгжэлтын гол бодол (концепци) 29. 10. 2008.

Буряад хэлэ ба литературын багшанар хэдэг ажалаа хэһээр лэ, харин нэгэ хэшээлэй туршада ямар ехэ юумэн хэгдэхэб даа, тиигэбэшье арга шадалаараа болоно. Үхибүүднай кабинетһээ гарамсаараа, ород хэлэн дээрэ хѳѳрэлдэжэ эхилнэ. Энэ юун дээрэһээ иимэ ушар болоноб гэхэдэ, нэн түрүүн гэр бүлын хүмүүжүүлгэ һуладана гээшэ аабза. Юундэб гэхэдэ бүхы юумэн гэр бүлэһѳѳ, эхэ эсэгын хүмүүжүүлгэһээ дулдыдана. Гэртээ үхибүүдээрээ буряад хэлэн дээрээ хѳѳрэлдэнэгүй, бага балшар наһанһаань түрэл хэлэнэйнгээ баялигтай танилсуулнагүй, онтохонуудые, үльгэрнүүдые, дуунуудые уншажа, хѳѳрэжэ үгэнэгүй, мүн лэ хүүгэдэй сэсэрлигтэ ерэхэдэнь, хүмүүжүүлэгшэ хэдыхэн минутын туршада ямар ехэ юумэндэ һургахаб даа, тиигэбэшье арга шадалаараа оролдоно. Газаа наадахадань, үнѳѳхил ород хэлэмнай түрүүлхэ. Телевидени, радиодамжуулганууд мүнѳѳ үеын үхибүүдэй хүмүүжүүлгэдэ горитой үүргэ дүүргэхэ арга боломжо болоно.

Һургуулиин һурагшад һургуулидаа үгтэһэн программын ёһоор буряад хэлэеэ шудалаад лэ дүүрэнэ. Жэшээнь, буряад һургуулиин һурагшад 9-хи классай һүүлээр 4 сагай шалгалта (ОГЭ) бэшэхэ, 11-хи класс дүүргэгшэд (ЕГЭ) тушааха, сэглэлтэнь аттестат соо ороно, саашадаа буряад хэлэн хэрэглэгдэнэгүй гэхэдэ алдуу болохогүй.

Хэрбээ дээдэ һургуулинуудта, дунда мэргэжэлтэ училищи, колледжнүүдтэ шалгалта баридаг һаань, тад ондоо байха һэн. Үхибүүдшье оролдохо, арга боломжоёо үргэдхэхэ зэргэтэй бэлэй.

Тобшолол: Буряад зон эртэ урда сагһаа хойшо ѳѳрын баян түүхэтэй, уянгата һайхан түрэл хэлэтэй, һайн һайхан заншалаар элбэг баян арад гээшэ.

Элинсэг хулинсагууднай үри бэеэ тон һайнаар хүмүүжүүлдэг, эрдэм бэшэгтэ һургадаг, хэнһээшье дутуугүй һургаалтайгаар, журамтайгаар хүмүүжүүлдэг байгаа.

Буряад арадайнгаа ургажа ябаһан үетэниие дүрбэн тэгшэ хүмүүжүүлхэ гээшэ мүнѳѳдэрэй шухала асуудалнуудай нэгэн болоно.

Эртэ урда сагһаа хойшо арадайнгаа гаталһан түүхэ, элинсэгүүдэйнгээ дабаһан хүшэр хүндэ зам, сахижа ябаһан нангин һургаалнуудыень хүндэлжэ, сэгнэжэ һураһан хүн саашадаа найдамтай, арад зонойнгоо ерээдүйдэ һаналаа табиха, хүгжэхэ хэрэгтэнь хам оролсохо зэргэтэй.

Элинсэг хулинсаг

Эхэ эсэгымнай

Эхииень табиһан

Олон зуугаад

Он жэлнүүды

Ото дабаһан

Буряад хэлэмнай

Бултандамнай һайхан лэ!..

Ш. Нимбуев.