"Жібек жолының құмай тазылары" презентация

Біздің өлкенің құмай тазылары

Орындаған: Серикова Сабина

8 «а» сынып оқушысы

Жетекшісі: Кадырбаева Бибигул Кенесбаевна

Жоспар:

1.Кіріспе;

2.Негізгі бөлім;

2.1,Тазының шығу тарихы;

2.2,Құмай тазылардың тұқымы түрі;

2.3,Тазылырды күтіп баптау;

2.4,Тазының дене бітімі және стандарттары;

2.5,Жібек жолының тазы ұстайтын ағалары;

3.Қорытынды;

4.Пайдаланған әдебиеттер.

Зерттеудің мақсаты : Тазы туралы білетінімді қағаз беттеріне түсіру.Жетістікке қол жеткізген ауылымның тазы асырайтын ағаларымды,олардың ерен еңбегін насихаттау еді.

Зерттеудің міндеттері: Жібек жолында тазы баптап отырған ағалармен жекелей кездестім.Фотосуреттерге түсірдім. Арнайы сұрақтар қойып,сауалнама алдым. Тазыларының жетістіктері болатын болса ,арнайы дипломдарын көшірмелерін алдым. Тазылардың жеке төлқұжаттарын көріп,суретке түсіріп алдым. Арнайы аңшылылыққа шыққандағы кездердің бейне жазбаларын алдым. Арнайы тазы туралы жазылған ақпарат беттеріне шолу жасадым.Болашақта тазыларды зерттеумен айналыссам ба деп отырмын.

1.1Тазының шығу тарихы

Мезолит дәуірінде қолға үйретілген ит екі түрлі жабайы тұқымнан оңтүстікте шиебөріден, солтүстікте қасқырдан шығып жер бетіне тегіс тараған хайуан дейді қазіргі ғылым. Иттің шығу тегі туралы бір ғана ортақ ит тұқымынан бастау алған және түрлі тұқымдар ұзақ эволюциялық (тарихи дамудың нәтижесі деп қарайтын монофилетикалық және көп негізден шықты дейтін полифилетикалық теориялар бар.

Тазының түрлері:

Тазыларды тұқымына қарай қазақтар кұмай, кұмай тазы, таза қандылығы мен түгіне қарай; құны, құны тазы, будандасқан болса; дурегей, дурегей тазы, қайын, қайын қаптал деп бөледі. Мұның соңғылары қасқыр алатын күшті иттер. Олар жалғыз жарым да екеулеп немесе тобымен жүріп, "ұтылап" аң алады, ал үйретілген болса аушы құспен де тізе қосып қимылдайды. Тазы иттердің түгі салыстырмалы түрде аз, сүйықтау келеді. Ал кескін сымбатына қарай таулы, орманды өңірдегі аңшыл иттер ірі сүйекті, шомбал денелі болса, далалы құмды өңірлерде дене бітімі шағын, шарғылау келеді

Тазыны күтіп баптау

Жалпы қазақта тазыны баулудың қатып қалған қағидасы жоқ. Дейтұрғанмен малды ауылдың адамдары тазыны жасынан малға үйірсек етеді. Кейде үйреткеннің жөні осы екен деп жас күшікті зорықтырып алуға болмайды.

Бабы келіскен тазыны аңшылар тілімен айтқанда, келер жылы яки екінші қар басқанда аңға салады. Ол үшін әуелі ала жаздай семірген тоқ тазының ішін айдатып, қоясын түсіреді. Себебі, семіз тазы ұзақ жүгірмей, қызылмайланып түтігіп тұрып қалады. Сондықтан кәнігі аңшылар әуелі тазысы н семіртіп, артынан қайырып баптайды

Тазының күшіктері ерекше күтімді қажет етеді.

Тазыларды қыстың күндері міндетті түрде күншуаққа шығару керек

Тазының дене бітімі және стандарттары

Тазы - орташа ғана бойы бар жүйрік ит, жүні тықыр, оның есесбасқан. Басқа аңшы иттерге қарағанда бұлар ақылдырақ, иесіне шын берілген, адамға жұғысқыш, ал өзге иттерге өшпенділеу келеді. Өздері өте батыл, әрі орасан жүйрік болады. Тазылар күшті болмайды, бірақ денелері сидам, арық, жеңіл, жүйрік, әрі өжет келеді. Олар қуса жетеді де, қашса құтылады. Қоян, түлкі сияқты үсақ аңдарды олар құтқармайды. Айлаға икемділігі сондай, тазылар аяғын сындыру, қайыру, мойнын шығару деген кінаратқа ұрынбайды

іне, құйрығы мен салпаң құлағының ұшын ұзын шашақты жүн

Құмай тазы туралы кең таралған наным-сенімдер

Тазы иттің алғаш өз бетімен аң алуын  "тырнақалды"  құрметіне ауылдастары жиналып, қайырлы болсын айтып, қуанышқа кішігірім той жасайды. Аңшылармен бірге саятқа шығып аң олжасын, әсіресе түлкі байланған кісінің өзі қуанышына ауылдастарын ортақтастырып, тілек жасайтын жоралғысы бойынша бүкіл ауыл аңшы үйіне жиналып, қыстың ұзақ сары таңын ойын-күлкі, өлең-жырмен өткізеді.

Тазы иттің алғаш өз бетімен аң алуын  "тырнақалды"  құрметіне ауылдастары жиналып, қайырлы болсын айтып, қуанышқа кішігірім той жасайды .

Бабы келіскен

тазының олжасы

Жібек жолы ауылым

тазы ұстайтын ағаларым:

Кәрімқожа Елдос Тазылары : Ақтөс,Арзу

Темиров Азамат

тазысы Аққұс

Адилов Шыңғыс

Тазысы: Қыран

Шайхисламов Мақсат:

тазылары Таймас,Аққұйын

Үлкен жарыстың алдындағы көріністер

Оралбаев Алмас

Тазылары: Сұңқар,

Жадыра

Кәдірбай Абылайхан Тазылары Ариза, Шорағай. Курасан Сағым.

Тәуелсіздік сарайында «Тәуелсіздіктің 25 жылдығына» орай тазылардың көрмесі ұйымдастырылды. Көрмеге Кәдірбай Абылайханның «Шорағай», «Сағым» атты тазыларының фотосуреттері қойылды.

Кәдірбай Абылайхан тазысы “Сағым” тазылар Пимахова Тамара

Халықаралық тазылардың сыншысы Астана қаласы Қосшы кентінде 4-6 айлық күшіктер арасындағы көрмеден бірінші орын жеңіп алды.26/06/2016 ж

х

Оралбеков Алмас “Самұрық” атты тазысы 1 жастағы тазылар арасында бірінші орынды жеңіп алды.

Инна кинолог Оралбаев Алмас Қырғыстанда Шолпаната

3.Қорытынды:

Жібек жолылы ауылындағы тазы ұстайтын ағалардың білетіндері өте көп екеніне көзім жетті.Барлық айтқандары мен көргенімді бір зерттеу жұмысының аясына сыйғызу мүмкін емес әрине. Болашақта мектебімізде тазыларды асырайтын ағалармен арнайы тақырыптық іс-шаралар, оқушылармен кездесу ұйымдастыру ойымда бар.

Жібек жолы ауылының тазыларының жетістіктері туралы баспасөз беттеріне көбірек мақалалар жіберу.

Тазы жайында жетік білетін мамандарды көбірек тартып, тазының тұқымын аман сақтап қалуға мемлекет

тарапынан көңіл бөлінуі тиіс.Тазының бойындағы ерекше қасиеттеріне тәнті болдым.

Балаларға арналған баспасөз беттеріне де тазы туралы өз мақаламды жібердім. Мен осы бастан тазы туралы білгенімді ағылшын тіліне де аударуды бастап кеткен жайым бар,бұйыртса зерттеу жұмысымды ағылшынша ғаламтордағы арнайы сайттарға жіберемін.

Пайдаланған әдебиеттер тізімі:

1.Саятшылық қазақтың дәстүрлі аңшылығы. - Алматы: "Алматыкітап", 2007. - 208 бет, суретті. Б. Хинаят, Қ.М. Исабеков. 

2.Қазақтың аңшылық және саятшылық өнері Құрастырған: Беркінбаев О