Ачык сабак 11-класс

Астрономия

11-класс

28.03.2024

Тема: Планеталар

Сабактын максаты:

• 1. Окуучулар жалпы астрономия предмети жөнүндө жаңы маалыматтарды алышат.
• 2. Планеталар боюнча түшүнүккө ээ болушат
• 3. Планеталардын жандоочулары жана бөлүнүштөрү боюнча түшүнүккө ээ болушат.
• 4. Окуучулар планеталардын жайгашуулары жана атмосфера басымдары жөнүндө маалымат алышат.

Планета - грек тилинен которгондо «саякатчы» дегенди билдирет. Өзү жарык чыгарбай Күндүн нурунун чагылышынан жаркырап көрүнүп, анын айланасында кыймылдоочу чоӊ асман телосу болуп саналат.

Планеталар

Меркурий, Чолпон, Жер, Марс, Юпитер, Сатурун,Уран, Нептун

Планеталар

Гигант

Жер тибиндеги

Гигант планеталар

Гигант планеталар – өлчөмү, массасы, айлануу мезгили жана спутниктеринин саны , шакекчелери боюнча айырмаланган планеталар. Булардын өз огунда айланышы жетишээрлик тез, ал эми тыгыздыгы кичине.

Гигант планеталардын жалпы мүнөздөмөлөрү

Өлчөмдөрү салыштырмалуу өтө чоң

Планета газ, же суюктуктардан турат

Жандоочулары көп

Өз огунда тез айланышат

Гигант планеталардын жайгашуусу жана кыймылы

Планета-

Планета-

Күнго чейин

лар

Күнго чейин

лар

Юпитер

Юпитер

Аралык;

Аралык;

Сатурн

  5,22

  5,22

Радиусу

Сатурн

9,53

Массасы

9,53

Жер;

11,19

11,19

Уран

Уран

а.б.

Жер;

а.б.

318

9,96

Орбитада

19,19

19,19

318

Орбитада

9,96

Нептун

Нептун

30,06

95

айлануу мезгили; тропик жыл

айлануу мезгили; тропик жыл

30,06

95

4,11

4,11

11,86

11,86

3,88

14

3,88

29,46

14

29,46

17

17

84,01

84,01

164,79

164,79

www.themegallery.com

Гигант планеталардын жандоочулары

• Юпитерде -28
• Сатурунда -30
• Уранда -22
• Нептун 8

• Юпитердин Галилей ачкан 4 ири жандоочусу бар: Калисто, Ганимед, Ио. Булар чакан телескоптордо жана дүрбү менен да көүнөт.

www.themegallery.com

Юпитер - К үн системасында бешинчи жана көлөмү боюнча эӊ чоӊ планета. Бул планетанын 4 жандоочучун биринчи Галилео Галилей ачкан.

Юпитер

Юпитердин экватордук диаметри 142 600 кмге барабар. К өлөмү Жердикинен 1315 эсе , массасы 318 эсе чон. Юпитер Жердин чон «калканы » болуп эсетелет. Планетанын 13 жандоочусу бар. Алар:

• Ио, Амальтея
• Европа
• Ганмед, Гаммалия
• Каллисто, Элара
• Пасифея, Синопа
• Лизифоя , Карма
• Ананке, Леда

Сатурун-планеталардын алтынчы катарында жана өлчөмү боюнча экинчи орунда турган планета .Гигант планетанын бири. Сатрун негизинен суутектен , гелийден жана аммиак менен метандан турат. Планетанын экватордук радиусу -54400 км , массасы Жердикинен 95,2 эсе чон. Сатрун Күндү 10759 саатта айланат.

Сатрун

Сатрундун негизги жандоочулары болуп:

• Мимас, Энцелад
• Тефия, Диона
• Рея, Титан, Япет.

Титан өлчөмү боюнча жандоочулардын ичинен Ганмедден(Юпитер) кийинки 2-орунда турат

Ал эми шакекчеси коп Сатрун эсептелет. А шакекчеси, В шакекчеси, С шакекчеси болуп айтылат. Шакекчелерди 1895-1896-жылдары ачылган.

Уран

планеталардын жетинчи катарда турат.1781-жылы анлиялык астроном Уильям Гершел тарабынан ачылган Гректердин асман кудайы Урандын атынан коюлган. Кун системасынын эн муздак планетасынын бири. -224 ᵒС .Урандын радиусу 25360 км . Жерден 4,11 эсе чон.

Урандын негизинен 27 спутниги бар. Чон спутниктери: Миранда, Ариэль, Умбриэль, Титания, Оберон . Анын 11 ички жана 2 сырткы шакектери бар.

Нептун

Нептун – планеталардын сегизинчи катарында турат. Жерден нептун массасы 17,2 эсе жана диаметри 3,9 эсе чон. Бул планета 1846-жылы 23-сентябрда байкоодон эмес математикалык эсепт өөдөн ачылган.Планетанын жандоочуларынан биринчи Тритон ачылган. Калган 13 спутниги 20-кылымда ачылган.

Жер тибиндеги планеталар

Жер тибиндеги планеталар – Гигант планетадан айырмаланып , тыгыздыгы чон жана кыртыштуу болот.

Планеталар

Планеталар

Меркурий

Күнго чейин

Меркурий

Күнго чейин

0, 39

0, 39

Чолпон

Чолпон

Радиусу

аралык

аралык

0,38

Жер

Жер

0,72

0,72

0,38

Жер =1

Массасы

а.б.

Жер =1

а.б.

1

Марс

Айлануу мезгили орбитада

0,95

Марс

0,95

0,05

0,05

1

0,24

1,52

1,00

1,52

1,00

0,81

0,24

Т = 1 жыл

0,81

1,00

0,53

0,53

1,00

0,61

0,61

0,11

1,00

1,00

0,11

1,88

1,88

Ṛ

www.themegallery.com

Жер тибиндеги планеталар

Үстүңкү бети катуу абалда

Өлчөмдөрү Жерге жакын

Тыгыздыгы 3,94

Жандоочулары бир жана эки

Жер тибиндеги планеталардын

Атмосфера басымдары

Марс

Чолпон

Меркурий

Жер

р=0,1мбар

р= 119 бар

р = 0

р= 1бар

Т= –103°С до +22° C

Т орт =500 °С

Т мах =410 °С

Т орт =17 °С

Чолпон жана Марстын атмосферасынын курамы

www.themegallery.com

Жер- Кундон алыстыгы боюнча 3- орунда турат. Өлчөмү . жана массасы боюнча 5- орунда турат. Массасы 6* кг , экватордук диаметри 12756 км , огунда айлануу мезгили 23 саат 56 мин, Жер бетинин 361,1 млн ин же 70,8%ин Дуйнолук океан ээлесе, 149,1 млн же 29,2%ин кургактык тузот. Эн бийик жер Гималай тоосунун Джомолума чокусу 8848 м болсо, эн терен жери Тынч океандагы Мариана чункуру 11022 м.

Жердин табигый жандоочусу -Ай

Меркурий

Меркурий Кунго жакын турган биринчи планета . Меркурийдин температурасы кундузу +400 ᵒС , ал эми тункусу -180ᵒС болот. Анын жандоочусу жок. Диаметри 4878 км

Чолпон

Кун системасында экинчи турган планета. Диаметри 12100 км , Жандоочусу жок

Марс

Кун системасындагы 4- планета . Бул планетаны « кызыл планета» деп да аташат.

Римдик согуш кудайынын атын алып журот. Кун нурун чачыратууга жана жутуп алууга жондомдуу . Марстын атмосферасын 60-65%ин комуркычкыл газы 30-35% аргондон турат. Атмосферасынын басымы жерден 100 эсе аз.

Плутон

Кун системасындагы карлик планета болуп саналат. Негизинен таштан жана муздан турат.