"Алиппем-алтын ачкычым"

                                              «Алиппе-сармерден»

Сабактын максаты: 1. Окуучулардын жыл ичинде окуу сабагынан алган билимдерин

                                      жыйынтыктоо менен ата-энелерге, коомчулукка көрсөтүү.

                                   2. Өзүн-өзү уюштуруусун, кабыл алуусун, көӊүл буруусун,

                                       сүйлөө кебин, эске тутуусун, чыгармачылык жөндөмдүүлүгүн

                                        өнүктүрүшөт.

                                    3. Мекенин, эне тилин сүйүүгө, ата-бабалардан калган улуу

                                        мурастарды баалоого, даӊазалоого, бири-бирин сыйлоого,

                                        ынтымактуулукка, достукка тарбияланышат.

 

Сабактын жабдылышы: Плакаттар, сүрөттөр, шарлар, улуттук буюмдар, учкул сөздөр.

 

Мугалим: Саламатсыздарбы урматтуу ата-энелер, мугалимдер жана окуучулар!

Биздин «Алиппе-сармерден» майрамыбызга кош келиӊиздер!

Урматтуу коноктор! Бүгүн бизде абдан кубанычтуу күн. Анткени билимдин ачкычы болгон «Алиппе» китеби менен коштошкону отурабыз. Биз Алиппеден тамгаларды таанып, шар окуганды, жазганды үйрөндүк. Алиппеден көптөгөн ырларды, табышмактарды, макал-лакаптарды, жаӊылмачтарды үйрөндүк

                        Күндүз кечке бала менен

                        Бала менен аралаш.

                        Бир жыл кандай өткөндүгүн

                        Билбей калдым заматта.

                        Кыйын күндөр артта калып,

                        Баары өзү бүткөнсүп.

                        Бүгүнкү күн жетип келди

                        Бизди көптөн күткөнсүп,

                        Азыр балдар баягы эмес

                        Өздөштүрдү баарысын.

                        Дилгирленип көп билүүгө

                        Талап кылып жаӊысын

                        Эми балдар үйрөнгөнүн

                       Көрсөтүүчү убагы.

                       Анда эмесе, ата-энелер!

                       Күбө болуп туралы.

 

Анда эмесе «Алиппе-сармерден» оюнубузду баштасак.

Алгач шайыр кыз, эрке баланы тааныштырып кетели.

Эрке бала-Арсен

Эрке кыз- Бурул

Эрке бала: Саламдашуу сан кылымды карыткан,

                   Салттуу өнөр бизге мурас байыртан.

                   Саптай тизип сөз берметин тандашып,

                   Сармерден келе жатат байыртан.

Эрке кыз: Азыр жашпыз, алыбызга жараша,

                 Айтышалы ынтымакта жанаша.

                 Кыздар-балдар сармерденди баштайлы,

                 Ырдашалы сөз маанисин талаша.

Эрке бала: Кылымга аты дал келген

                   Кыргыздын оюну сармерден

                   Балдарга аты дал келген

                   «Алиппе» оюну сармерден.

Эрке кыз: Кыргызга аты дал келген

                  Кызыктуу оюну сармерден

                  Кыздарга аты дал келген

                  «Алиппе» оюну сармерден.

Эрке бала: Анда эмесе саламдашууга берели. Кыздын кырк чачы улуу эмеспи кыздар баштап бергиле.

Айэлита:  Билебиз кооз экенин

                 Тосор аттуу айылымдын

                 Ата-энелер сиздерге арнайбыз

                 Жүрөктөн чыккан саламды.

Агилия: Айлана теребел салтанат

               Мына эми кечебиз  башталат

               Илимге-билимге кол сунган

               Бактылуу жаштарбыз жаш канат.

Мариям: Бүгүн бизде чоӊ майрам

                Биз майрамдып жатабыз

                Элден мурда сиздер менен

                Саламдашып атабыз.

Эрке кыз: Анда кезекти жигиттерге берели.

Көлбаев : Салам айтам баарыӊарга сиздерге

                 Салам айтуу салт эмеспи кыргыз элде

                 Саламдашпай өтүп кетсек биз эгер

                 Уят болуп калабыз го сиздерге.

Санжар: Салам айтам ак калпактуу кыргызыма

               Салам айтам асмандагы жылдызына

               Салам айтам апаларга, эжейлерге

               Жана дагы досторума.

Эрке бала: Эки сапка куралып,

                   Эки катар туралык.

                   Алиппени меймандан,

                   Улуу майрам кылалык.

Дастан: Сүйлөп жаткан сөзүбүздө

              Отуз алты тамга бар

              Тизилип бул жерде турган

              Бизбиз ошол тамгалар

Эрке кыз: Демек, «А» тамгадан баштап үндүү, үнсүз бөлүштөрүн үйрөндүк,    муундарды шар окууга жетиштик.

 

 

 

Калима: Тамга, муунду колдонуп,

               Шар окууга көнүктүк.

               Сөз, сүйлөмдү жаратып,

               Сабаттуулукка үйрөндүк.

 

Салима: Майрам деп Алиппенин

               Ыр жаттап келдик баарыбыз.

               Кайсы тамга экенин,

               Ырларынан тааныӊыз.

Эрке кыз: Анда эмесе үндүү тыбыштарды угалы.

Мариям: Катарга тизилип,

                Алдыӊарда турабыз.

                Сегизибиз үндүүбүз,

                Келип турат күлкүбүз.

                Алтообуз созулабыз,

                Ага «Ы», «И» лер кошулбайбыз.

                Төртөөбүз жоонбуз, кечиресиз семизбиз.

                Төртөөбүз арыкпыз, башкача айтканда ипичкебиз.

Бегимай: Эки окшош тамга биригип,

                Бир тыбышты билдиребиз.

                Аска –зоодон жаӊыртып,

                Күүдө ойноп дирилдейбиз.

Нурай: Үндү бийик создурган,

              Алты созулма үндүүбүз.

              Айрым-айрым ырларды,

              Созуп-созуп ырдайбыз.

Эрке бала: Кезектешип таанышалы, анда биз үнсүздөрбүз.

 

 

 

Алихан ( жумшак үнсүздөр) Өзүбүз он экибиз,

                                                  Жарым үн менен чыгабыз

                                                   Сөздөрдү так айткан кезде,

                                                   Жумшак болуп угулабыз.

Б, в, г, д, ж, з, й, л, м, н, ӊ, р.

Адахан ( каткалаӊ үнсүздөр)  Каткалаӊ үнсүздөр он болот,

                                                   Тыбыш үн менен айтылат.

                                                   Тамгаларды айткан кезде,

                                                    Катуу шыбыш угулат.

К, п, т, с, ф, ц, х, ч, ш, щ.

Ислам: Биз төртөөбүз йоттошкон тамгаларбыз (я, ё, ю, е)

             Эки тыбыш биригип,

             Бир тамга жаралдык.

             Айтып берип ырыбызды,

             Бир моокумдан каналык.

Ъ, ь белгилер.

Бизди эмне үчүн томсортуп

Балдардын жок көргүсү

Анткендигин экөөбүз

Жумшартуучу белгиси

Ичкертүүчү белгиси

Ошол үчүн алардын

Жок окшойт го көргүсү.

Эрке кыз: ата-энелерибиздин урматына ырларыбызды ырдайлы.

 

Апам кымбат, апам ыйык баарынан,

Апам менен сыймыктанам ар качан.

Апамдын ак эмгегин актасам деп,

Балалык сезимимде кыялданам.

 

Жарык болсун апа маанайыӊыз,

Жашоо берген менин таалайым.

Арабызда дайым жүрсө деп,

Жакшылыктын баарын каалаймын!

 

Сулуу, сулуу апалар,

Кантип мында ката бар.

Ошондуктан дайыма,

Гүл сунушат аталар.

 

Эне-мээрим

Эне-ыйык

Эне-сулуу

Эне болуш-эрдик

Эне болуш-өмүр берүү өмүргө

Эне болуш-мээрим болуш жүрөктөн

Эне болуу-ыйык окуу көӊүлгө

Эне болуу- түйшүктөнүү тынымсыз

Эне болуу- тынчсыздануу уйкусуз

Эне болуу- жооптуу да, барктуу да

Эне болуу- ачуу болуу, таттуу да.

 

«Энекем» ыры.

 

Эрке бала: Кыздардан биз калышпай мектеп жөнүндө ырдайлы.

 

Биздин мектеп эӊ мыкты,

Бизге келип билим ал.

Бизден чыккан мыкты инсан,

Бүт кыргызга таанымал.

Бүгүн майрам кубанабыз шаттанып,

Кечээ эле мектеп босогосун аттадык.

Эже-агайлар күлмүӊдөшүп тосушкан,

Мектебине конок келип жаткансып.

 

 Мектептен билим алабыз,

Мектептен көӊүл ачабыз.

Сабактан калбай ар убак,

Күндө билим алабыз.

 

Жаркыраган класстарга кирдик биз,

Жаӊы билим, жаӊылыкты билдик биз.

Мына бүгүн Алиппени бүтүрүп,

Окуу жылын ойдогудай бүттүк биз.

 

Аппак бийик татынакай мектебим,

Билимди көп алууга ниеттендим.

Билим үчүн сага карай умтулган,

Эӊ алгачкы күндөрүмдү эстедим.

 

Хор «Мектебим»

 

Эрке кыз: «Мугалим мөмөлүү дарак» демекчи ырларыбызды айталы.

 

Алтыдагы бөбөккө

Алиппени үйрөткөн

Адамзатты илимге

Алып барган даанышман.

 

 

Ар бир өткөн сабагы

Көкүрөктө жатталып

Олтурабыз кунт коюп

Айткандарын аткарып.

 

Табияттын сырларын

Талбай бизге сүйлөгөн

Кызыктардын бардыгын

Мугалимден үйрөнөм.

 

Сабак жүрүп жатканда

Кулак сал дейм айтканга

Үйрөнгүн дейм жана да

Түз отуруп жазганга.

 

Акыл ойго жеткирип

Ар бир сөздү кынаптап

Бир жыл бою окуткан

Мугалимге ырыкмат!

 

Жекече ыр « Эжейге»

 

Эрке бала: Башканы коюп Манасты айт демекчи манастан баштайлы.

                  ( балдар чогуу Манастын төрөлүшүн айтышат)

Эрке кыз: Балдар Манас айтышты

                  Жооп берээр экен деп

                  Бизге карап калышты.

                                                            Кана эмесе кыздар.

                                                            Жооп берүүдөн качпайлы

                                                            Манастан биз да баштайлы (кыздар чогуу айтышат)

Эрке кыз: Кыздар чыкты куралып

                  Турналардай чубалып

                  Талантына күбө болгула

                  Бийлейбиз анда буралып  «Кыргыз бийи»

 

Эрке бала: Бийлесе кыздар буралып,

                   Жигиттер карап турабы.

                   Кана эмесе жигиттер,

                   Бийдин жообун улайлы   «Кара жорго бийи»

 

Эрке кыз: эмдиги кезек акыяга жетти го эрке бала, биз менен айтышчуӊар барбы?

Жакшы кыз:  Тилин алып бир жолу

                        Ата-энеӊди жарытпай

                        Сураса эле сабактан

                        Ооз ачасыӊ балыктай

                                             Акыя, акыя!

                                             Тентектигиӊ кокуй а!

                                             Дайым бизди уялтат.

                                             Сен жасаган окуя!

Тентек бала: Китебиӊди булгаймын

                         Дептериӊди уурдаймын

                         Чыгып алып партага

                          Так секирип жыргаймын.

                                                   Акыя,  акыя!

                                                    Тентек болсом болоормун

                                                    Бантигиӊди чоёрмун

                                                    Бейбаштыгым түгөнсө

                                                    Бир күнү таштап коёрмун.

 

Эрке кыз: Кыргыздын баалуу мурастары болгон боз үйдү чечмелеп берели.

(боз үйдүн макетин алып чыгып чечмелейт)

 Боз үйдө кыргыз жашаган

Жамынчы жаап кийизден

Туурдук, түндүк жабуусу,

Көркөмү сонун келишкен.

 

Боз үйдө кыргыз жашаган,

Миӊдеген жылдар тулга асып.

Сан жылкы айдап, кой жайып,

Өргүтүп малын тоо ашып.

 

Эрке бала: Ат жабдыктрга токтололу. Ээр, ыӊырчак, тердик,желдик, ичмек, жүгөн, куюшкан, көмөлдүрүк, үзөӊгү, канжыга, басмайыл, нокто, тизгин, чылбыр, ооздук, суулук, камчы, шапалак, үзөӊгү боо

 

Ак калпак

Ак калпак кийген кыргыздар,

Ааламга пайда болгону.

Ардактап сактайт калпакты,

Алтынга теӊеп болжолу.

Ак калпак улут белгиси,

Ак калпак кийгин сен дагы.

 

Хор: Ошол да тоолук кыргызбы?

Жайлоого боз үй тикпесе,

Жадырап кымыз ичпесе.

Ошол да тоолук кыргызбы,

Ардактап кары күтпөсө.

 

Кыр-кырда жылкы кишенейт,

Казанда турбаса бышкан эт.

Ошол да тоолук кыргызбы,

Балдары минбесе, небере минбесе, кысыр эм.

Кыздары беш көкүл өрбөсө,

Конокко кой союп бербесе.

Ошол да тоолук кыргызбы,

Калпагын башка кийбесе.

 

Эрке кыз: Эмдиги кезек жаӊылмачтарга келип жетти окшойт.

Жаӊылбай аны айткандын,

Чечендиги байкалат.

Жаӊылып калса жөө сөзгө,

Бечелдиги байкалат.

Ошондуктан сен аны,

Жаӊылбай айт кайталап.

 

Бек тоо, бекем тоо,

Бер жагы бермет зоо.

Берметим берээри бекер го,

  

Казандагы кырмычык,

Кырып жедим тырмышып.

Өйдө чыктым тырмышып,

Ылдый түштүм жылмышып.

 

Ал аралда да марал,

Бул аралда да марал.

От экен маралга да арал,

Оттосун аралга да марал.

Эрке бала:

Көзү бүтүк

үч күчүк үшүп,

үч күчүк үшүп,

Үнү бүтүп

 

Суу боюнда дарак өсөт,

Сулуу чачын тарап өсөт.

Суусуз калса араӊ өсөт,

 

Асан менен ким эгиз,

Апал менен ким эгиз.

Үсөн менен ким эгиз,

Үпөл менен ким эгиз.

 

Эрке кыз: Анда эмесе айткылачы тезирээк,

Макалдарды ким билет?

Эне сыйласаӊ – эмгегин баала.

Атаӊды сыйласаӊ – акылын ук.

Атаӊ карыса – кул кылба.

Энеӊ карыса күӊ кылба.

Эмгек адамдын өмүрү.

Суу атасы булак.

Сөз атасы кулак.

Жалкоого шылтоо көп

Өзүӊ билбесеӊ, билгенди ук.

Билимдүүнүн сөзү өткүр.

Мергенчинин көзү өткүр.

Акыл баштан чыгат.

Асыл таштан чыгат.

Көз коркок – кол баатыр,

Жакшыга айтсаӊ билет,

Жаманга айтсаӊ күлөт.

Эр эмгегин жер жебейт.

 

 

Кыздардын бийине берсек. «Өзбек бийи»