Климаттын өзгөрүшүнө байланышкан көйгөйлөрдү кантип чечсе болот.

Климаттын өзгөрүшүнө байланышкан көйгөйлөрдү кантип чечсе болот?

Адаптация жана жумшартуу

• Ар бир адам жыл сайын атмосферага парник газдарын чыгаруу менен болуп жаткан климаттын өзгөрүшүнө өз салымын кошот.
• Бардык парник газдарынын 75% адамдын ишмердүүлүгү менен байланыштуу.
• Климаттын өзгөрүшүнө жооп кайтаруу жумшартууга, адаптациялоого багытталган тийиштүү чаралардын комплексин кабыл алуудан турат

ЖУМШАРТУУ

Климаттын өзгөрүшүнүн көрсөткүчтөрү

• Климаттын өзгөрүшүн жумшартуу - атмосферага парник газдарынын андан ары чыгарылышын азайтуу же болтурбоо боюнча иш-чаралар .

АДАПТАЦИЯ

Показатели изменения климата

• Азыркы учурда климаттын өзгөрүшү жүрүп жатат жана келечекте дагы көптөгөн терс таасирлер, өзгөрүүлөр болот. Ошондуктан, биз өзгөрүүлөргө даяр болушубуз керек жана алар келтирген зыянды, үзгүлтүктөрдү азайтуу үчүн чараларды көрүшүбүз керек. Бул климаттын өзгөрүшүнө адаптация деп аталат.
• Адаптация климаттын өзгөрүшүнүн зыяндуу кесепеттерин жумшартууга же болтурбоого жана адамдар жаңы климатта жашап жана гүлдөш үчүн чечимдерди табууга жардам берет.

Адамзат атмосферадагы парник газдарынын көлөмүн кантип азайта алат?

• Биринчи жол - климатка ылайыктуу энергия булактарына өтүү. Бирок күйүүчү майларды колдонбой эле энергияны өндүрүүгө болот. Байыркы доорлордон бери адамзат Күндүн ысыгын, шамалдын күчүн жана агын сууну пайдаланып, биомассаны колдонуп келет - бул энергиянын кайра жаралуучу булактары.
• Экинчи жол - натыйжалуураак приборлорду ойлоп табуу жана өз адаттарыңызды өзгөртүү аркылуу күнүмдүк энергия керектөөнү азайтуу.
• Ал эми үчүнчү жолу - өсүмдүктөрдү жардамга чакыруу. Өсүмдүктөр көмүр кычкыл газын сиңире тургандыгы белгилүү. Бул токойлорду кыюуну азайтуу, жаңы бактарды жана башка өсүмдүктөрдү отургузуу менен адамдар атмосферадагы парник газдарынын көлөмүн азайта алат дегенди билдирет.

Биринчи жолу Кайра жаралуучу энергия булактарын пайдалануу

КЖЭб колдонуу салым кошот

Кайра жаралуучу энергия булактары (КЖЭб)

• Атмосферага зыяндуу заттарды чыгарууну азайтуу аркылуу айлана-чөйрөнү жакшыртуу;
• Энергетикалык коопсуздукту жакшыртуу;
• Айыл жеринде жашаган калктын социалдык-экономикалык турмуш деңгээлин жогорулатуу;
• Салттуу отундарды (көмүр, мунай, газ) керектөөнү кыскартуу.

Күн

Суу

КЖЭБ

Шамал

Кыргыз Республикасындагы КЖЭБ нын потенциалдуу ресурстары

Күндүн энергиясы солнца

Күндүн энергиясын кантип колдонууга болот?

Жер-жемиштерди кургатуу

• Күн – жаратылыштын өзү Жердеги жашоо үчүн жараткан энергия булагы. Анда эмне үчүн Күндүн энергиясын түздөн-түз колдонуунун жолдорун издегенге болбойт?
• Жердин ар бир чарчы метри чак түштө бир мегаватт кубаттуулугу менен ысыйт!

Сууну

тазалоо

Тамак

даярдоо

Күн

Жылытуу

Ысык суу

Электр энергияны иштеп чыгуу

Бассейнди жылытуу

Күндүн энергиясын колдонуунун негизги эки түрү бар:

Күн коллекторлору

Алар күндүн жылуулугун кармашат. Коллекторлордун ичинде түтүкчөлөр аркылуу суу агат жана суу ысытылат (кээде суунун ордуна аба же атайын антифриз заты колдонулушу мүмкүн). Мындай күн коллекторлору үйдү жылытуу жана сууну жылытуу, электр энергиясын өндүрүү, тамак-ашты кургатуу, тамак бышыруу үчүн колдонулушу мүмкүн.

• Фотовольтаика –күн энергиясын сактоо жана алуу үчүн экинчи таралган ыкмасы болуп саналат.
• Күн клеткалары күндүн нурун электр энергиясына айландырышат. Күндүз энергия чогултуп, түнкүсүн жаркырап турган фотоэлементтердеги калькуляторлор, бак чырактары бардыгы үчүн эбак эле тааныш болуп калган. Дал ошол эле фотоэлектрдик элементтер, чоңураак гана, "күн фермаларын" - ири фотоэлектр станцияларын түзөт.

Күн энергиясы: Ысык суу жана электр энергиясы

• Климаты ысык өлкөлөрдө күндүн ысыгы көптөн бери энергия өндүрүү үчүн колдонулуп келет. Жылуу өлкөлөрдөгү үйлөрдүн чатырларында күн ысытылган суу сактагычтарды көп көрүүгө болот. Бул ысык суу андан кийин күнүмдүк керектөөлөргө колдонулат.
• Израилде ар бир имарат сууну жылытуу үчүн күн коллекторлору менен жабдылышы керек. Бирок андан да суук Германияда күнөстүү шаар бар - Фрайбург, анда бүтүндөй райондор күндүн альтернативдик энергиясынын эсебинен жашап жатат. Бүгүнкү күндө мындай мисалдар күндөн-күнгө көбөйүүдө!

Күн баткандан кийин күн энергиясы иштейби?

• Солана электр станциясы АКШнын Аризона штатындагы Феникс шаарынан 100 км түштүк-чыгышта жайгашкан. Күн энергиясынан ал 280 Мвтка чейин энергия өндүрүүгө жөндөмдүү жана параболикалык күзгүлөрдү колдонгон дүйнөдөгү эң кубаттуу күн электр станцияларынын бири болуп эсептелет. Бирок комплекстин негизги өзгөчөлүгүн анын күчү эмес, Күн горизонттун артына баткандан кийин 6 6 саат бою электр энергиясын өндүрүүнү улантуу мүмкүнчүлүгүн эске алсак болот. Дал ушул мезгилде бул аймакта электр энергиясына аябагандай зор күч келет. Бул атайын жылуулук сактоочу резервуарлардын болушу менен мүмкүн болду.

Кыргыз Республикасында күн энергиясын колдонуунун мисалдары

• Бишкектин борборунда үч кабаттуу энергияны үнөмдөөчү үй бир жылда курулду. Анын аянты 400 чарчы метрди түзөт. Бул жерде күн батареялары орнотулган. Система үйдөгү температураны автоматтык түрдө жөнгө салат. Бирок, күн жок кезде жылуулук газ менен күйөт. Имарат 15 см базальт, пенопласт менен жылууланган. Бардык заманбап жабдыктары бар үй куруунун баасы 150 миң доллардан жогору.
• Үйдө күндүн нурун максималдуу пайдалануу үчүн бардыгы жасалды – түштүк тараптагы үч кабатта тең панорамалык терезелер бар. Кышында күн аз болгондо, анын нурлары үйгө толугу менен кирет. Жайында күн бийик болот - чатырдын тик бурчунун жана ак балкондордун аркасында үй ысыбайт.
• Үйдүн чатырында 3 күн батареясы жаркырап турат, алар үйдүн суусун жана полдорун жылытат.
• Үйдө тамак-аш калдыктарын кайра иштетүү системасы бар. Ушундан улам анын үй-бүлөсү картошканын кабыгынан же дарбыздын кабыгынан компост жасай алат.
• Новопавловка аймагында газ же үч фазалуу электр жарыгы жок болгондуктан, тургундар көмүр менен жылытылат. Жылуулоодон кийин байкалаарлык үнөмдөө башталды – мурда кышка 6 тонна көмүр керектелсе, азыр эң көп дегенде 4 тонна жетиштүү. Бардыгына 300 миң сом сарпталды.

• В этом году энергоэффективное жилье стало еще более востребованным — использовать электроэнергию для отопления больше нельзя. Угля постоянно не хватает, газ не всем по карману. Еще и уровень загрязненности воздуха остается стабильно высоким

Өлкөнүн түштүгүндө эл аралык стандарттарга жооп берген дарыкана кампасы пайда болду

• Ош шаарындагы «Дармек Фарм» ЖЧК дарыкана бизнесинин ээси, Зайырбек Киргизбаев энергияны энергия натыйжалуулукка жана энергияны үнөмдөө боюнча бардык талаптарга жооп берген дары-дармектерди сактоо жана бөлүштүрүү имаратын куруу боюнча инновациялык долбоорду ишке ашырды.

Стоимость в сумме 302 664,00 долларов США.  склад компании построен с учетом энергосберегающих, водосберегающих мероприятий, также здесь установлены возобновляемые источники  энергии. также здесь установлены возобновляемые источники  энергии.

В частности, произведено утепление пола цокольного помещения пенопластом толщиной 100 мм, стены утеплены базальтовым волокном 50 мм, потолок- мягким ППУ 15 см, установлены 5 камерные металлопоастиковые ПВХ и алюминиевые  профили теплых серий с 2-х слойным мультифункциональным энергосберегающим остеклением. Также  помещении оснащено  LED освещением, с минимальными энергозатратами,  холодильной камерой  с агрегатами для охлаждения со  специальной дверью. Здание ограждено  раздвижными автоматическими воротами и занавесами.   

В здании построена котельная с установкой котла для твердого топлива на 180 кВт/ч , в отопительной системе использованы инверторные батареи, которые отключаются при нагреве свыше +40 С. Установлены чиллеры, вентиляционное оборудование, водосберегающие смесители с аэрторами и унитазы, приобретена электрокара «TOYOTA».  

Дополнительно по всему зданию установлена противопожарная система «Тунгус» с датчиками задымления и тушения огня, обхват только оборудования одного составляет 18 м2.

    Владелец компании, инвестиции в энергосберегабщие мероприятия  назвал одними из самых оправданных, которые  окупятся в течении 3-5 лет. 

Балдар билим берүү борбору

• Баткен облусунда энергияны үнөмдөөчү ресурстарды ийгиликтүү пайдалануунун мисалы катары Исфана шаарындагы «Мырзайым» балдар билим берүү борборун айтсак болот, анда облуста биринчилерден болуп фотоэлектр станциясы орнотулган.

Шамал энергиясы

Шамал дагы бир көп колдонулган энергиянын кайра жаралуучу булагы болуп саналат. Кыймылдап жаткан нерсенин механикалык энергиясы электр энергиясына айландырылат - бул принцип шамал энергиясынын негизинде жатат

Шамал энергиясын кантип колднууга болот?

• Шамал дагы бир көп колдонулган энергиянын кайра жаралуучу булагы болуп саналат. Кыймылдап жаткан нерсенин механикалык энергиясы электр энергиясына айландырылат - бул принцип шамал энергиясынын негизинде жатат

Шамал

• Көбүнчө шамал турбиналары тынымсыз катуу шамал болуп турган аймактарга жайгашкан.
• Анын үстүнө жакында эле адамзат шамал тегирмендерин кургакта гана эмес, деңизде да курууну үйрөндү. Жээктен 10-12 км аралыкта (кээде андан да алыс).

Бүгүнкү күндө дүйнөдө керектелүүчү электр энергиясынын болжол менен 2,3% шамал энергиясы менен өндүрүлөт.

Дүйнөдөгү эң ири оффшордук шамал станциясы

• Walney Extension деп аталган дүйнөдөгү эң ири оффшордук шамал станциясы 2018-жылы ишке киргизилген. Шамал фермасы Ирландия деңизинде, болжол менен 14 км алыстыкта жайгашкан. Уолни, Улуу Британияга таандык. Жалпы кубаттуулугу 659 МВт болгон электр станциясы 87 шамал турбинасынан турат. Эң күчтүү шамал станцияларынын тизмесинде станция 2013-жылы ачылган 2london Arrey объектинин ордуна, ошондой эле Улуу Британияда эң күчтүү шамал станцияларынын тизмесине кирди. Ал 175 турбинаны камтыйт жана кубаттуулугу 630 МВт.

Мисалы, Данияда бардык электр энергиясынын 40%дан ашыгы шамал турбиналары аркылуу өндүрүлөт.

Эл аралык энергетикалык агенттиктин эксперттери 2035-жылга чейин шамал жана күн энергиясы биргелешип дүйнөдөгү бардык электр энергиясынын 18% өндүрө алат деп болжолдошууда.

Кыргыз Республикасындагы шамал энергетикасынын мүмкүнчүлүктөрү

• Күн энергиясынан айырмаланып, шамал энергиясы Кыргызстандын аймагында өтө бирдей эмес бөлүштүрүлөт.
• Эң көп эл жашаган түздүктөр анча чоң эмес энергетикалык дарамети менен мүнөздөлөт.
• Шамалды эффективдүү пайдалануу үчүн эң ыңгайлуу болуп тоо кыркаларынын зонасы саналат, анда шамалдын энергетикалык дараметинин жарымынан көбү топтолгон, бирок ага жетүү кыйын.
• Энергетикалык активдүү шамалдардын жылдык узактыгы 5-7 миң саат, шамалдын агымынын салыштырма энергиясы 1 чарчы кмге 2000 кВт саатка чейин жетет.

Шамал энергиясын кайсыл аймакта колдонсо болот?

• Шамалдысай,
• Алай тоосу,
• Суусамыр,
• Барскон капчыгайы;

Бул аймактарды өнүктүрүү төмөнкүлөргө мүмкүндүк берет:

• Айыл калкынын электр энергиясына болгон керектөөсүн 5-7%га чейин жабат;
• Айыл чарба жерлерин насос катары кошумча сугарууну камсыз кылуу;

• Турмуш-тиричилик керектөөчүлөрүн электр энергиясы менен камсыз кылуу.

На сегодняшний день реальн существующая установка находится на территории Сарычат Э

рташского государственного заповедника в Иссык-Кульской области и обслуживает две семьи. Мощность установки 2 кВт

Перспективалар

• Ысык-Көл облусунун батыш тарабында, Балыкчы шаарынан анча алыс эмес жерде ар бир участокто кубаттуулугу 100 МВт болгон шамал паркын куруу пландаштырылууда;
• Бул Кыргызстандагы биринчи өнөр жай шамал станциясы болот;
• Жалпысынан 500 мегаватт генерацияга жетишүү пландаштырылууда.

Суу

Кыймылдуу суунун энергиясын ар кандай жолдор менен пайдаланууга болот.

Эң кеңири таралган гидроэнергетика.

Көмүрсуутек менен иштеген жылуулук электр станцияларына салыштырмалуу гидроэнергетика энергияны өндүрүүнүн климатка ыңгайлуу жолу болуп эсептелинет. Кошумчалай кетсек, ГЭСте электр энергиясын өндүрүүнүн баасы ТЭЦтин жарымына жакынын түзөт.

Ушул себептен улам, көптөгөн өлкөлөр энергия өндүрүү үчүн өз дарыяларынын дараметин максималдуу пайдаланууга аракет кылып жатышат.

Перспективалар

• Кыргызстандын аймагынын 70%дан ашыгын түзгөн децентралдаштырылган электр менен жабдуу зонасына кирген аймактар ​​үчүн энергетикалык көйгөйлөрдү чечүүнүн эң үнөмдүү жолу чакан электр энергиясын өндүрүү болуп саналат.

• Чакан электр станциялары табигый ландшафтты, айлана-чөйрөнү эксплуатациялоо стадиясында гана эмес, курулуш процессинде да сактоого мүмкүндүк берет. Кийинки эксплуатацияда суунун сапатына эч кандай терс таасирин тийгизбейт: ал өзүнүн баштапкы табигый касиеттерин толугу менен сактап калат. Дарыяларда балык багылат, сууну калкты суу менен камсыз кылууга колдонсо болот. Күн, шамал сыяктуу башка экологиялык жактан таза кайра жаралуучу электр булактарынан айырмаланып, чакан ГЭСтер иш жүзүндө аба ырайынын шарттарына көз каранды эмес жана керектөөчүнү арзан электр энергиясы менен туруктуу камсыздоого жөндөмдүү. Мындан тышкары, кичи ГЭСтердин курулушу арзан жана тез эле өзүн актайт.
• Жүргүзүлгөн изилдөөлөр көрсөткөндөй, Кыргыз Республикасынын бардык аймактарындагы чакан дарыялардын гидроэнергетикалык дарамети кыска мөөнөттүн ичинде жалпы кубаттуулугу 180 МВт жакын жана жылдык орточо иштеп чыгуучу 100гө жакын жаңы чакан ГЭСтерди курууга мүмкүндүк берет. кВт/саат электр энергиясы 1,0 млрд.

Так, при 26 строительстве малой ГЭС установленной мощностью около 500 кВт стоимость строительно-монтажных работ составляет порядка 500 тыс.долларов США. При совмещенном графике разработки проектной документации, изготовления оборудования, строительства и монтажа малая ГЭС вводится в эксплуатацию за 15-18 месяцев. Себестоимость электроэнергии, вырабатываемой на подобной ГЭС, составляет не более 1,5…1,7 цента США за 1 кВтч, что в 1,5 раза ниже, чем стоимость электроэнергии, фактически реализуемой энергосистемой России

Кыргыз Республикасынын түштүгүндөгү чакан ГЭСтерди иштетүү

• Найман ГЭСи — 0,6 МВт, Ош облусу

• КСК ГЭС - 1 МВт Ош облусу

• 2016-жылы «Спутник-2005» ААКсы Ош облусунун Ноокат районундагы «Кыргыз Ата» (0,2 МВт) кичи ГЭСин ишке киргизген.

• Баткен районунун Белес дарыясында «Ибрагимова» ЖЧКсында чакан ГЭС (0,54 МВт) курулуп жатат.

Чакан ГЭСтерди иштетүү

Ой-Алма ГЭС-2, кубаттуулугу - 7,7 МВт Иштеп чыгуу - жылына 54 490 МВт/саат, Кара-Кулжа району, Ош облусу

• Төрт-Гүл ГЭСи, кубаттуулугу – 3 МВт Иштеп чыгуу – жылына 11 860 МВт/саат Баткен облусу, Баткен району, Төрт-Гүл суу сактагычынын аймагында

Гидрогенератор

• Жалал-Абад облусунун Сары-Челек коругундагы ротациялык гидротурбинасы бар кубаттуулугу 50 кВт болгон гидрогенератор.

Микро ГЭС

• Ысык-Көл районундагы Чоң-Кызыл- Суу дарыясында кубаттуулугу 1000 Вт вертикалдык шахталуу төмөнкү басымдагы микро ГЭС. Боз үйдө электр жарыгы.

Биомасса жана биоотун энергиясы

• Биоотун - өсүмдүк же мал чийки затынан, организмдердин калдыктарынан же органикалык өнөр жай калдыктарынан, башкача айтканда, биомассадан алынган отун.
• Мал чарбачылыгынын, өсүмдүктөрдүн жана башка органикалык тектүү материалдардын калдыктары болгон биомассаны кайра иштетүүнүн натыйжасында жылына 1,61 млрд. куб. м күйүүчү метан газын алууга болот.

Биомасса жана биоотун энергиясы

• Биомасса – бул энергия булагы катары колдонула турган ар кандай органикалык заттар: жыгач, айыл чарба өсүмдүктөрү, ар кандай балырлар, жаныбарлардын калдыктары.
• Адамдар биомассаны энергиянын башка булактарына караганда узак убакыттан бери колдонуп келишет.

Биомасса :

Айыл тургундарынын 30%ын турмуш-тиричилик газы менен камсыз кылуу;

CO2 CH4 эмиссиясын 100 миллион м3 кыскартуу;

Талаалардын тушумун 15—20 процентке жогорулатуу;

Кадимки күйүүчү май керектөөсүн азайтуу.

Биогаз технологияларын ишке ашыруунун мисалдары

.

Баткен областындагы БГС.

• И.П.Жороев атындагы биогаз станциясы (БГС) 50 баш бодо малдын калдыктарын кайра иштетүүгө ылайыкталган жана 23,5 миң АКШ долларын түзөт.
• 2020-жылдын март айынын аягында ишкана ишке киргизилип, суткасына 3 тоннадан ашык чийки затты (89-92% нымдуулуктагы кык) кайра иштете алат, суткасына 3 тоннадан ашык био жер семирткичтерди чыгара алат жана 0,5 га жерге жетиштүү. Ошондой эле 90 м3 биогаз суткасына 300 м2 жайды жылытуу үчүн жетиштүү
• Завод чыгарган биогазды Акбарали кафенин ичин жылытууга жана тамак жасоого жумшайт. Биогазды жана биожер семирткичтерди өздүк өндүрүштүн эсебинен энергиянын чыгымдары 50%дан ашык кыскарышы мүмкүн, ал эми алча бакчасынын түшүмдүүлүгү 15%дан 200%га чейин болушу мүмкүн.

В среднем, окупаемость биогазовых установок составляет 1-2 года. Давайте сделаем расчет для конкретной устаноки Акбарали Жороева: стоимость установки – 23500 USD, плюс строительные расходы – итоговые затраты на установку составят около 30 000 долларов США. При стоимости природного газа на март 2020 равной 17,6 – 21,3 сома (0,22 – 0,27 USD) за кубометр, биогаз, при эффективности, равной 65% природного газа, будет стоить 0,14 - 0,17 USD за кубометр. В год установка Акбарали произведет 59400 м3 биогаза – или эквивалент 10000 долларов США, а также 1200 тонн биоудобрений, которые, при стоимости 6 USD за тонну, сэкономят ему 7200 долларов США.

Повышение урожайности черешневого сада даже на минимальные 15% - с 20 тонн с гектара до 23 тонн с гектара – принесет 112500 сом или 1,5 тысяч долларов США с гектара – или 3000 USD в год для хозяйства Акбарали Жороева. То есть общая ежегодная выгода от установки составит около 20000 долларов США, и окупаемость – 1,5 года.

Биогаз технологияларын ишке ашыруунун мисалдары

с. Петровка БГУ

БГС продукциясын колдонуу

• Жер семирткич дан эгиндери, жүгөрү, беде, ашкабак айдалган 300 гектар айдоо аянтына чачылат.
• жанындагы фермердик чарбаларга сатылат.
• Биогаз 7 короо-сарайда тиричиликке, тоют даярдоого, электр генераторун иштетүүгө жана автоунаага май куюуга колдонулат.
• Көмүр кычкыл газын өндүрүү үчүн биогазды колдонуу пландаштырылууда

Биогаз технологияларын ишке ашыруунун мисалдары

Нарындагы биогаз станциясы Нарын-Эт ЖЧК • Реактордун көлөмү – 100 м3 • 6 т/сутка

Кант АК «Кыргыз МИС» • Реактордун көлөмү - 200 м3 • 14 т/сутка

Кереметтүү энергия булактары

• Индиялык окумуштуулар энергиянын дагы бир альтернативдүү булагын ойлоп табышты. Алар банандарды, башка мөмө-жемиштерди жана жашылчаларды, ошондой эле алардан чыккан калдыктарды (кабыктарды, уруктарды) батареянын ичинде колдонууну чечишти. Бул батареялардын төртөө дубал саатын, электрондук оюнду же чөнтөк калькуляторун иштете алат.

• Австралия отун катары жаңгактын кабыгын колдонгон дүйнөдөгү биринчи электр станциясын ишке киргизди.

• Строительство такого генератора обошлось австралийцам в 3 млн австралийских долларов. Однако высокая производительность электростанции, которая будет перерабатывать до 1680 кг ненужной ореховой скорлупы в час, производя при этом 1,5 МВт электричества, позволяет надеяться на её быструю окупаемость.
• Новинка рассчитана прежде всего на жителей сельских районов, которые могут сами заготавливать фруктово-овощные ингредиенты для подзарядки батареек.

Басуу энергиясы

• Адам өз алдынча электр энергиясын иштеп чыга турган күн алыс эмес! Америкалык изилдөөчүлөр пластикалык кошумчалары бар атайын бут кийимдерди иштеп чыгууда: басып баратканда бут пластинкаларды кысып, алардын жыйрылышына жана чоюлушуна алып келет, бул 3 ваттга чейин электр энергиясын иштеп чыгат. Бул энергиянын көлөмү батарейканы үнөмдөө менен радио же музыканы жолдо угууга жетиштүү!

Балырлар үйлөрдү жылытып жатышат

• Балырлар ээлеген 1 га суу бетинин аянтынан жылына 150 миң куб метр биогаз алууга болот. Бул болжол менен кичинекей скважина чыгарган газдын көлөмүнө барабар жана кичинекей айылдын жашоосуна жетет.
• Буга чейин «балыр» отун боюнча долбоорлор ишке ашырылган – мисалы, Германиянын Гамбург шаарындагы 15 батирлүү үй. Үйдүн фасаддары Bio Intelligent Quotient (BIQ) үйү деп аталган имаратты жылытуу жана кондициялоо үчүн энергиянын жалгыз булагы катары кызмат кылган 129 балыр бактары менен капталган.

"Акылдуу" брусчаткадагы кадамдар

• Эл көп жүргөн көчөлөрдүн биринде күнүнө 50 000 кадамга чейин болот. Кадамдарды энергияга пайдалуу айландыруу үчүн жөө жүргүнчүлөрдүн агымын колдонуу идеясы ишке ашты. Инженер жөө жүргүнчүлөрдүн кинетикалык энергиясынан электр энергиясын иштеп чыгуучу брусчаткаларды жасады.
• Чогулган ватт же литий-полимердик аккумулятордо сакталат же түздөн-түз аялдамаларды, дүкөндөрдүн терезелерин жана кандайдыр бир белгилерди жарыктандыруу үчүн колдонулат.

«Ылдамдыкты азайткыч» көчөлөрдү жарыктандырат

• «Ылдамдыкты азайткыч» деп аталган нерсени колдонуу менен электр энергиясын өндүрүү концепциясы алгач Улуу Британияда, андан кийин Бахрейнде ишке ашырыла баштады.
• Автоунаа полиция бекетинен өтүп баратканда 50-50 киловатт электр кубаты пайда болуп, светофорлорду жана жол белгилерин жарыктандырууга мүмкүндүк берет. Улуу Британияда технология учурда бир нече шаарларда иштеп жатат.

Все началось с того, что британский изобретатель Питер Хьюс создал «Генерирующую дорожную рампу» (Electro-Kinetic Road Ramp) для автомобильных дорог. Рампа представляет собой две металлические пластины, немного поднимающиеся над дорогой. Под пластинами заложен электрический генератор, который вырабатывает ток всякий раз, когда автомобиль проезжает через рампу. 

Адамдын жылуулугунан чыккан энергия

• Температуралык айырмачылыкта иштеген термоэлектрдик генераторлордун принциби фитнес билериктерин адамдын колунун ысыгынан, мисалы, чуркоодо, дене абдан ысып, айлана-чөйрөнүн температурасына карама-каршы келген учурда кайра заряддоого мүмкүндүк берери көптөн бери белгилүү. Ушундай эле технологияны жаш Энн Макосински негиз кылып алган, ал аба менен адамдын денесинин ортосундагы температуранын айырмасы менен заряддалган кол чыракты ойлоп тапкан. Натыйжада, Энн кол чырагы бир кыйла жаркыраган жарык чыгарат, бирок кайра заряддалуучу батареяларды талап кылбайт. Анын иштеши үчүн адамдын алаканын жылытуу даражасы менен бөлмөдөгү температуранын ортосунда болгону беш градус гана температура айырмасы талап кылынат.

Экинчи жол

• Энергияны үнөмдөө
• Энергияны үнөмдөө – айлана-чөйрөнү сактоонун эң маанилүү чарасы

Имараттар жана курулуштар

• Имараттарды куруу жана эксплуатациялоо климаттын өзгөрүшүнүн эң чоң кыймылдаткычтарынын бири болуп саналат жана дүйнө жүзү боюнча энергия менен байланышкан CO2 эмиссиясынын дээрлик 40% түзөт.
• Парадоксалдуу түрдө имараттар климаттын өзгөрүшүн жумшартуу үчүн эң чоң жана эң үнөмдүү чечим болуп саналат.
• Натыйжалуулуктун өсүшүнө жумшалган ар бир доллар жаңы муунга жана бөлүштүрүүгө кеткен чыгымдардан 2 долларды үнөмдөйт.

Энергияны үнөмдөө жолдору

• Бүгүнкү күндө биздин үйлөр ичинде канааттандырарлык температураны кармап туруу үчүн канча энергия керектелет деп эсептелбей курулган.
• Терезелерден баштаган жакшы. Жарака кеткен айнекти алмаштырып, жаракаларды атайын төшөмөлөр менен жылуулоо керек. Шамал кирүүлөрдү жок кылуу үчүн терезелерди жылуулоо. Ошондой эле алсыз жери терезе рамкалары менен дубалдын ортосундагы боштук, бурчтардагы же ар кандай элементтер туташтырылган башка жерлер болуп саналат.
• Ар бир бөлмөдө жылытуу радиаторлоруна жеке жана автоматташтырылган жөнгө салгычтарды орнотуу.
• Жылуулукту калыбына келтирүүчү механикалык желдетүүнү колдонуңуз.

Үйдө энергияны үнөмдөө

• Үйдө энергияны үнөмдөө менен аны өндүрүүдө жана ташууда энергияны жоготууну азайтасыз. Акыры, айлана-чөйрөгө тийгизген таасирин азайтасыз.
• Энергияны үнөмдөөдө маселе жылуулукту кантип жеткирүүдө эмес. Биздин маселе аны кантип жылытууда. Мисалы, бөлмө бир жолу жылытылган. Азыр суук болуп калды. Жылуулук кайда кетти?

Биздин үйдө энергияны үнөмдөө

Үйдө эмне кылса болот?

• Эшиктерден, жаракалардан жана башка жерлерден кирген муздак желди таап, жок кылыңыз.
• Бөлмөнүн эң муздак беттерин килем жана башка жылуулоочу материалдар менен жаап коюңуз.
• Узак убакытка бир аз ачкандан көрө, бардык терезелерди кыска убакытка ачуу менен желдетүүнү жүргүзүү артык.
• Аны жылытуу үчүн ысык сууну же энергияны үнөмдөңүз.

ЖАРЫК

• ЭНЕРГИЯНЫ үнөмдөөнүн жолдору
• Жарыктын алдыңкы технологиясын колдонуу (энергияны үнөмдөөчү лампалар, жарыктандыруу системалары) электр энергиясын 80%га чейин үнөмдөйт.
• Бир жерди максаттуу жарыктандыруу, лампалардын азыраак кубаттуулугуна карабастан, керексиз көлөкөлөрсүз жакшыраак жарык берүүнү камсыз кылат.

• Адамдар иштөө үчүн жарык керек.
• Жарык берүү-бул жогорку сапаттагы электр энергиясын колдонууга арзый турган энергияны колдонуунун бири, бирок бул жерде күндүзгү жарыкты жасалма жарык менен айкалыштырып колдонсо болот.

Транспорттогу энергиянын натыйжалуулугу

• Бир эле ыкма менен энергия керектөөдө чоң айырмачылыктар болушу мүмкүн.
• Автоунаалар жана учактар ​​энергияны көп талап кылган транспорттун түрлөрү болуп саналат.
• Коомдук транспорттун бардык түрлөрү – автобус, поезд, трамвай жана метро – транспорттун энергияны үнөмдөөчү ыкмалары болуп саналат.

В то время как обычная

машина расходует 10 литров топлива на

100 км, маленькая современная машина

расходует всего 3 литра на том же рассто-

янии.

Транспорттогу энергиянын натыйжалуулугу

• Техникалык тейлөөнүн жана эксплуатациялоонун практикалык ыкмаларын өзгөртүү менен чыгындыларды дагы азайтууга болот.
• Көптөгөн унаалар кымбатчылыктан же жергиликтүү запастык тетиктердин жетишсиздигинен талаптагыдай тейлөөгө алынбайт. Ошол эле учурда, кыймылдаткычты үзгүлтүксүз жөндөө менен унаанын күйүүчү май керектөөсүн кеминде 2-10% кыскартууга болот.
• Энергияны үнөмдөөчү бир катар чаралар иштелип чыккан: кыймылдаткычтардын жана машиналардын өздөрүнүн конструкциясын жакшыртуу, альтернативдик отундарды (мисалы, биоотун), ошондой эле гибриддик жана электромобилдерди колдонуу.
• Чыгындыларды жана чыгымдарды кыскартуу, ошондой эле тыгындарды жоюуга багытталган саясатты жүргүзүү менен болот.

Калдыктар жана аны кайра иштетүү

• Керектөөнүн көлөмү жыл сайын көбөйүүдө, бул таштандылардын санынын көбөйүшүнө алып келет.
• Жыл сайын мегаполистин ар бир тургуну бир нече жүз килограммга чейин таштанды чыгарат.
• Адистердин айтымында, Кыргызстанда 100 миллион тоннага жакын өндүрүш жана керектөө калдыктары 35 калдык сактоочу жайда жана 25 таштанды таштоочу жайда жайгашкан.
• Бир гана Бишкек шаарында күнүнө 1000 тонна таштанды чыгарылат жана бул көрсөткүч жыл сайын 20%га өсүүдө.
• Калдыктар же таштандылар парник газдарынын булактарынын бири болуп саналат.
• Таштандылар көйгөйү жана андан арылуу жолдору бүгүнкү күндө бүткүл дүйнө үчүн глобалдык чакырык болуп саналат.

Вы

можете переработать 20 кг алюминия, за-

тратив то же количество энергии, что тре-

буется для производства 1 кг алюминия.

ЭНЕРГИЯНЫ үнөмдөөнүн жолдору

• таштандылардын ири көлөмү кайра иштетүү катары колдонулушу мүмкүн жана маанилүү өнүмдөрдү – күйүүчү майларды, курулуш ресурстарын казып алууга жардам берет. Бул таштанды маселесин гана азайтпастан, каржылык жана экологиялык ресурстарды үнөмдөйт.
• Көптөгөн материалдарды кайра иштетүү полигондорду кыскартуунун жана энергияны үнөмдөөнүн эң сонун жолу.
• Металлдардын бардык түрлөрүн өндүрүү энергияны абдан талап кылат, бирок аларды азыраак энергия менен кайра иштетүүгө болот.

Таштандыдан эмне жасоого болот

Өзүң эмне кыла аласың

• Жаңы нерселерди сатып алуунун ордуна эски нерселерди оңдоп, колдоно бериңиз.

• Сиз жашаган жерде кайра иштетүүгө мүмкүн болгон нерселердин баарын кайра иштетиңиз.
• Калдыктардан өндүрүлгөн кагазды жана башка нерселерди сатып алыңыз.
• Таштандыларды кайра иштетүү жана өзүнчө чогултуу системаларын өнүктүрүңүз.
• Товарларды өндүрүүдө таштандыларды колдонуңуз.

ЗНАЕТЕ ЛИ ВЫ, ЧТО …

… мусор — это ресурс, лежащий не на

своем месте?

… при вторичной переработке алюми-

ния сберегается 95% энергии?

… при покупке качественных товаров

вы, как правило, экономите и уменьшае-

те количество мусора?

Айыл чарба

Айыл чарбанын мүмкүнчүлүктөрү жана чектөөлөрү ар дайым климатка байланыштуу болгон.

Айыл чарба менен климаттын ортосундагы байланыш эки тараптуу:

айыл чарбасына климаттык факторлор таасир этет,

айыл чарба практикасы климатка таасир этет.

Айыл чарбасында адаптация жана жумшартуу

• Адаптация стратегиялары айыл чарба өндүрүүчүлөрүнө өзгөрүп жаткан климаттык шарттарга жооп берүүгө мүмкүндүк берет, муну долбоордун алкагында колдонулган төмөнкү чаралар тастыктайт:
• Дыйкандар таштандыларды азайтуу жана көмүртекти кармоо үчүн шарттарды түзүү менен жумшартууга салым кошушат.

Мисалы: Күнөсканаларды пайдалануу

• Климаттын артыкчылыктары:
• Үй-бүлөлүк бюджетке да, муктаждыктарга да туура келген чакан көмөкчү күнөсканаларды куруу. Бул структуралар анчалык татаал эмес, бирок аба ырайынын катаал шарттарынан коргоо жана вегетация мезгилин узартуу жагынан натыйжалуу. Так сугаруу системалары жана күн жылытуулары менен чакан күнөсканалар эгиндерди диверсификациялоо жана ага эң муктаж болгондор үчүн жашоо коопсуздугун камсыз кылуу мүмкүнчүлүктөрүн сунуштайт. Тоолуу аймактарда жердин тартыштыгынын жана аба ырайынын олуттуу өзгөрүшүнүн шарттарында чакан күнөсканаларды максималдуу эффективдүүлүк үчүн мезгилге жана рельефке жараша оңой эле демонтаждап, башка жерге көчүрүүгө болот.
• Бакча же өнөр жай күнөсканалары өсүмдүктөрдү аба ырайынын жагымсыз шарттарынан коргойт жана жыл бою түшүм өстүрүүгө мүмкүнчүлүк берет.
• Аба ырайынын катаал шарттарына көнүү.
• Энергияны керектөөнү азайтуу.
• Сууну керектөөнү азайтуу.

Мисалы: Сууну үнөмдөөчү сугаруу

Климаттык пайдалар:

• Сууну керектөөнү кыскартуу;
• Суунун жоготууларын азайтуу;
• Жаңы суу булактары
• коргоочу көчөттөр менен көмүртекти кармоо;
• Ишенимдүү жана аба ырайына ылайыкташтырылган сугаруу аркылуу түшүмдүүлүктү жогорулатуу;
• Кургакчылык мезгилдерде суу ресурстары чектелүү болсо дагы, айдоо үчүн чоң аймактарды камсыз кылат.

Тамчылатып сугаруу, сууну кайра пайдалануу, жер астындагы сууларды пайдалануу

Мисал: Аарычылык

Климаттык пайдалар:

• Башка айыл чарба ишканаларына салыштырмалуу энергияны керектөөнү азайтуу;
• Көмүртекти кармаган жана жергиликтүү климатка ылайыкташкан өсүмдүктөрдүн чаңдашуусу.

Мисалы: Жемиштер жана мөмөлөр

Климаттык пайдалар:

• Жаңы бакчаларда көмүртекти кармоо;
• Жергиликтүү климаттык шарттарга көнүү;
• тушумду максималдуу пайдалануу
• механикалык кургатууга же кадимки сактоого салыштырмалуу энергияны керектөөнү азайтуу

Өстүрүү жана кургатуу

Айыл чарба өсүмдүктөрүн айкалыштырып өстүрүү

Климаттын пайдасы

Адаптация

Топурактын сапатын (физикалык жана биохимиялык касиеттерин) жакшыртат, бул системанын климаттык соккуларга туруштук берүү мүмкүнчүлүгүн да жогорулатат.

Жумшартуу

Энергия керектөөнү жана тышкы өндүрүш факторлоруна болгон муктаждыкты азайтуу менен парник газдарынын бөлүнүп чыгышын азайтат.

Топурактын көмүртек запасын жогорулатат.

Биогаз станцияларын орнотуу жана пайдалануу

Климаттын пайдасы

• отунга жана энергияга болгон муктаждыкты азайтат;
• парник газдарынын бөлүнүп чыгышын азайтат;
• кошумча жер семирткичтерди берет.

Ирригация системаларын жана каналдарды өркүндөтүү

Климаттын пайдасы

• Сууну керектөөнү кыскартуу;

• Суунун жоготууларын азайтуу;

• Сугаруу технологиясын өркүндөтүүнүн аркасында суу агууну азайтуу (мисалы, күрүч);
• Ишенимдүү жана аба ырайына ылайыкташтырылган түшүмдүүлүктү жогорулатуу

Сугаруу шарттары

Мисалы: Токой аянттары

Климаттык пайдалар:

• Чаң бороондорунун таасирин азайтууга жардам берет;
• тоолордо сел коркунучун азайтат;
• жана топурактагы көмүртекти байланыштырат,
• отун менен камсыз кылат, топурак кыртышынын сапатын жакшыртат,
• бирок бул натыйжалар дарактар белгилүү бир өлчөмгө жеткенде гана байкалат жана көчөттөрдүн канчалык жакшы отургузулушунан көп нерсе көз каранды.

Токой аянттары

Климаттык пайдалар

• Чаң бороондорунун таасирин азайтууга жардам берет;
• тоолордо сел коркунучун азайтат;
• жана топурактагы көмүртекти байланыштырат,
• отун менен камсыз кылат, топурак кыртышынын сапатын жакшыртат,
• бирок бул натыйжалар дарактар белгилүү бир өлчөмгө жеткенде гана байкалат жана көчөттөрдүн канчалык жакшы отургузулушунан көп нерсе көз каранды.

• Бактарда, өсүмдүктөрдө, топуракта жана жыгачтан жасалган катуу буюмдарда көмүртектин көлөмүн тиешелүү "топтолууну башкаруу" тутуму менен көбөйтүүгө болот.
• Токойду туруктуу пайдалануу токой биомассасынын калыбына келүүчү ресурс катары пайда болушун жеңилдетиши мүмкүн.

Когда вторичные леса и пришедшие в упадок земли охраняются или рациональ

но используются, они обычно восстанавливаются естественным путем и начинают поглощать значи

тельное количество углерода. Если при этом удобрить почву, на которой они произрастают, на

пример с помощью удобрений, то тогда она может удерживать дополнительное количество углеро

да и использоваться для посадки новых деревьев. Количество углерода, содержащегося в изде

лиях из дерева, можно увеличить, проектируя их таким образом, чтобы максимально увеличить

срок их службы, который мог бы даже превышать обычный жизненный цикл древесной расти

тельности.

Некоторую часть этой биомассы можно использовать вместо

ископаемых видов топлива; этот подход обладает более долговременным потенциалом сокращения

результирующих выбросов, нежели просто выращивание деревьев для накопления углерода. Раз

ведение лесов на пришедших в упадок или нелесных землях способствует дополнительному накоп

лению углерода в деревьях и почве. Кроме того, использование лесов, выращиваемых на устой

чивой основе для заготовления топливной древесины вместо угля или нефти, может содейство

вать сохранению накопителей углерода, заключенного в ископаемых видах топлива, которое, таким

образом, остается за ненадобностью под землей