СДЕЛАЙТЕ СВОИ УРОКИ ЕЩЁ ЭФФЕКТИВНЕЕ, А ЖИЗНЬ СВОБОДНЕЕ
Благодаря готовым учебным материалам для работы в классе и дистанционно
Скидки до 50 % на комплекты
только до
Готовые ключевые этапы урока всегда будут у вас под рукой
Организационный момент
Проверка знаний
Объяснение материала
Закрепление изученного
Итоги урока
7 200
6 860 
Алгебра предмети боюнча маалыматтар
Мухаммед Ал-Хорезми
| Мухаммед Ал-Хорезми | |
| محمد بن موسى الخوارزمي | |
| Төрөлгөндөгү аты: |
Мухаммад ибн Муса аль-Хорезми аль-Мажуси |
|---|---|
| Ишмердүүлүк тармагы: |
математик, астроном, географ, философ, котормочу, астролог, тарыхчы |
| Туулган датасы: | |
| Туулган жери: | |
| Букаралык: |
|
| Өлгөн датасы: | |
| Өлгөн жери: | |
| Атасы: |
Муса аль-Хорезми |
Абу Абдуллах (же Абу Жафар) Мухаммад ибн Муса аль-Хорезми ' ( أبو عبد الله محمد بن موسی الخوارزمی; ок. , , (азыркы. ) — , (азыркы. , (болжол менен 783-850-жж.)) — “мусулмандык кайра жаралуу доорунда” жашаган даңазалуу борбордук азиялык математик, астроном жана географ, классикалык алгебраны негиздөөчү.
Мазмуну
Өмүр баяны[ | ]
Окумуштуу Абу Абдулла Мухаммед ибн Муса ал-Хорезми (ныспасы – ал-Хорезми, б.а. “Хорезмдик” خوارزمی) — Борбордук Азиянын батыш өңүрүндөгү Улуу Жибек Жолунуну таманындагы айтылуу Хорезм шаарында болжол менен 783-жылы туулган.
Өмүрүнүн оодук бөлүгүн Багдад халифатынын ордо шаары Багдадда (азыркы Ирактын борбору) өткөргөн.
Халиф ал-Мамундун (813-833) бийликтеги жылдары ал-Хорезми Багдад шаарындагы “Даанышмандык Үйү” атыккан китепкананы жетектеген. Ошол доордо бул илимий академияга айланган жайда башка да окумуштуулар, маселен, азыркы Түркмөнстандагы Мары шаарынан чыккан Ахмед ибн Абдулла ал-Марвази (Хабаш ал-Хасиб), ошондой эле Фергана өрөөнүнөн чыккан Абу-л-Аббас Ахмед ал-Фергани иштеген. Алар менен чогуу Ибн Түрк, ал-Кинди ж.б. аалымдар илимий иликтөөлөр жүргүзгөнү маалым.
827-жылы ал-Хорезми Синжар түздүгүндө Жердин меридианынын даражасыныны (градусунун) узундугун ченөө иштерине катышкан. Багдад халифи ал-Васиктин (842-847) тушунда ал-Хорезми түндүктөгү хазарларга багытталган сапарды башкарганы айтылат. Окумуштуу ал-Хорезми тууралуу эң соңку эскерүү 847-жылга таандык.
«Ал-жабр жана ал-мукабала» китеби[ | ]
Борбордук азиялык чыгаан математик окумуштуу Абу Абдулла Мухаммед ибн Муса ал-Хорезми тээ 825-жылы арап тилинде «Китаб ал-жабр ва-л-мукабала» («Кошуу жана алуу тууралуу китеп») деген илимий эмгегин жазган.
Анда алгебрага таандык эрежелер камтылгандыктан, бул китептин аталышынан («ал-жабр») кийинчерээк бүтүндөй бир математикалык илимий тармак «алгебра» деп аталып калган. Бул окумуштуу байыркы индиялыктар ачкан «нөл» деген санды мусулман цивилизациясына тааныштыртган, мусулмандардан «нөл» түшүнүгү европалыктарга өткөн. Ал-Хорезми «нөлдү» арапча «ас-сыфр», б.а. «жок», «эчтеке» деп атаган, бул сөздөн улам европалыктарда «цифра» сөзү келип чыккан.
«Китаб ал-жабр ва-л-мукабала» («Кошуу жана алуу тууралуу китеп») чыгармасынын теориялык бөлүгүндө 1- жана 2-даражадагы теңдемелердин түрлөрү сыпатталып, жалпысынан алардын алты түрү көрсөтүлгөн. В теоретической части своего трактата ал-Хорезми даёт классификацию уравнений 1-й и 2-й степени и выделяет шесть их видов:
Квадраттар тамырга барабар (мисалы 5x2 = 10x); Квадраттар санга барабар (мисалы 5x2 = 80); Тамырлар санга барабар (мисалы 4x = 20); Квадраттар менен тамырлар санга барабар (мисалы x2 + 10x = 39); Квадраттар менен сандар тамырга барабар (мисалы x2 + 21 = 10x); Тамырлар менен сандар квадратка барабар (мисалы 3x + 4 = x2).
Мындай түрдөштүрүү үчүн теңдеменин эки тарабында тең оң мүчөлөр болушу керектиги талап кылынат.
Охарактеризовав каждый вид уравнений и показав на примерах правила их решения, ал-Хорезми даёт геометрическое доказательство этих правил для трёх последних видов, когда решение не сводится к простому извлечению корня. Теңдемелердин ар бир түрүнө мүнөэдөмө берип жана аларды мисал аркылуу тастыктап, ал-Хорезми өзү көрсөткөн алты түрдүн соңку үч түрү үчүн геометриялык далил да келтирет. Бул үч түрдүн жыйынтыгы жөнөкөй гана усул менен тамыр чыгаруу аркылуу алынбайт эмеспи.
Квадраттык канондук түрлөрдү алуу үчүн ал-Хорезми эки аракетти киргизген. Алардын бирин “ал-жабр” деп атаган. Бул ыкма аркылуу бир бөлүктөгү терс мүчөнү башка бөлүккө которуп, эки бөлүктө тең оң мүчөнү алууга болот. Экинчи аракетти “ал-мукабала” деп атаган. Бул ыкма аркылуу теңдеменин эки бөлүгүндө тең мүчөлөрдүн ушул сыяктуу амалдары жүргүзүлгөн. Мындан тышкары, ал-Хорезми көптүк мүчөлөрдү көбөйтүүнүн эрежесин иштеп чыккан. Булардын баарын ал 40 тапшырманы аткаруу аркылуу көрсөтүп берген. Мухаммед ал-Хорезминин алгебрага арналган чыгармасы математика илиминде өз алдынча алгебра тармагын өнүктүрүүгө башат болуп берди. Окумуштуунун ачылышын андан ары Ибн Түрк, Абу Камил, ал-Каражи сыяктуу окумуштуулар андан ары өркүндөтүшкөн. Мухаммед ал-Хорезминин дал ушул чыгармасы Батыш Европада алгебра илимин өнүктүрүүгө өзгөчө рол ойногон. Маселен, европалык математик, Пиза шаарынан чыккан Леонардо (13-кылым) ал-Хорезминин бул чыгармасынан чоң таасир алган.
Мухаммед Ал-Хорезми
| Мухаммед Ал-Хорезми | |
| محمد بن موسى الخوارزمي | |
| Төрөлгөндөгү аты: |
Мухаммад ибн Муса аль-Хорезми аль-Мажуси |
|---|---|
| Ишмердүүлүк тармагы: |
математик, астроном, географ, философ, котормочу, астролог, тарыхчы |
| Туулган датасы: | |
| Туулган жери: | |
| Букаралык: |
|
| Өлгөн датасы: | |
| Өлгөн жери: | |
| Атасы: |
Муса аль-Хорезми |
Абу Абдуллах (же Абу Жафар) Мухаммад ибн Муса аль-Хорезми ' ( أبو عبد الله محمد بن موسی الخوارزمی; ок. , , (азыркы. ) — , (азыркы. , (болжол менен 783-850-жж.)) — “мусулмандык кайра жаралуу доорунда” жашаган даңазалуу борбордук азиялык математик, астроном жана географ, классикалык алгебраны негиздөөчү.
Мазмуну
Өмүр баяны[ | ]
Окумуштуу Абу Абдулла Мухаммед ибн Муса ал-Хорезми (ныспасы – ал-Хорезми, б.а. “Хорезмдик” خوارزمی) — Борбордук Азиянын батыш өңүрүндөгү Улуу Жибек Жолунуну таманындагы айтылуу Хорезм шаарында болжол менен 783-жылы туулган.
Вебинар для учителей
Свидетельство об участии БЕСПЛАТНО!
