?абит М?сірепов «Жапон балладасы»

??рашасай орта мектебі

?абит М?сірепов

«Жапон балладасы»

Ар?аны? ??гімесі б?лімі

6-класс

?аза? тілі мен ?дебиеті п?ні м??алімі

?ожамжарова Манат Д?уренбек?ызы

?абит М?СІРЕПОВ Жапон балладасы

Ар?аны? ??гімесі Ар?а?нан б?лай т?йіп жібергенді білген емеспін. Басым ?ай?айып барып ?кшеме тиді білем. До?адай иіліп ?алдым. Егер азды-к?пті спортсмен болмасам, не мойным ?зіліп кететін еді, не болмаса - белім. Б?дан ?ш-т?рт жыл б?рын ?зім де талай баланы т?йіп ?ал?ан болуым керек. ?з сыба?амды да алатынмын. Ал, мына т?йіс о?ыс та орасан екен. Машина?а тиелген кранны? т?мсы?ы т?йіп жіберді ме екен деп едім. Егер мен емес бір мос?алдау адам болса, ?сіресе, не ?йел, не бір жас бала болса, мойны ?зіліп, басы к?шемен домалап бара жатар еді. М?мкін, б?гін талай бастар домала?ан да болу керек. Басым кілт ?ай?айып шал?алай бергенде т?йіп жібергенді к?ріп ?ал?ым келіп, арт жа?ымды шолып ?лгірдім. Ешкім жо?. Б?л ?ас ?а??анша дерлік, к?з ілеспес с?тте бол?ан о?и?а. Біра?, адам ойы одан шабан емес екен, мен де біраз н?рсені а??арып калдым. Арт жа?ым иы? тірескен биік тас ?йлер еді. ?шып кеткендей біреуі ?алмапты. Орындары ?ара та?тадай. ?лкен ?рттерден, ?аланы? опар-топарын шы?аратын жер сілкіністерінен, ?ара к?йік ?й ?абыр?алары, сорай?ан т?рба, ша? бас?ан а?аштар, ??ла?ан ?йлерді? ?йіндісі сия?ты апат белгілері ?алушы еді ?ой, б?л жолы келген апат еш н?рсе ?алдырма?ан, жалап кетіпті. Айнала? тып-типыл. ?шейінде биік ?йлерді? тасасынан к?ріне бермейтін ж?ндес таулар ?ркеш-?ркеш болып, ап-ай?ын к?зіме шалынды. Таулар орнында екен. Аспаннан ?ат-?абаттасып ?алы?тап мен к?ріп-білмеген жалпа? та?талар ??лап келеді. Ж?здеген ?йлерді? т?белері д?р етіп бірден аспан?а ?шып, енді жерге ?айта ??лап келе жат?андай. ?лденелер аспанда ?лі ?алы?тап ж?р. Жалпа? та?таларды? ара-арасында ??лап келе жат?ан адам денелері танылады. Олар да ?й т?белерімен бірге ?шып келіп, аспанда ажырасып, ауыр-же?ілге б?лініп, б?лек-б?лек ??лап келеді. Кейбіреуіні? ??лашы керіліп кіреске ??сайды. Енді біразын адам?а т?н дене белгілерінен та?ырлы?. Та?ы біраз адам аспан?а енді к?теріліп барады. Мен б?л апатты до?адай иіліп т?рып к?рдім. Басымды к?тере беріп к?рдім, т?ра беріп к?рдім, ??лай беріп к?рдім. Ес пен сезімні? апар-топар кезінде к?рдім. А?ты ?арадай, ?араны а?тай сезінген кезімде к?рдім. ?асыма т?скен ?ара тас шо?тай ?ып-?ызыл жанып жат?ан кезінде к?рдім. ?р жа?ы ?ара??ылы?, ?р жа?ы ме?іреулік. тылсым. Биік тас ?йлері иы? тірескен кварталдарды мен жа?а ?ана к?лдене? кесіп ?ткемін. ?аланы? тар к?шелі, бір ?абат ?йлі шет жа?ына жеткенім осы. Жапон ?алаларыны? бір ?абат ?йлі шет жа?тары адам т?ру?а ?рі жайлы, ?рі к?ркем келеді. Б?л бабаларды? бабасы мен ?желерді? ?жесіні? ?олы тиген ?йлер. М?ндай ?йлерді? ауласында?ы ?рбір б?рша?тай тасты адам ?олы ойып орнат?ан. ?р ?йді? ша?ын-ша?ын ауласынан жапон географиясыны? бір ал?абын к?ргендей боласы?. Кішкене-кішкене таулар кішкенелігіне ?арамай тау?а ??сайды. Ала?андай ?ана к?лдер к?лге ??сайды. ?зендер, к?пірлер. Аласа-аласа шие а?аштары, тырбы? ?ара?айлар, шатыр жапыра?ты а?аштар. Хризантема г?лдері. Т?кті кілемдей к?к ала?. Со?ыс кезе?і ?анша ?ыспа??а алса да жапон ?йелі б?л ауласына ша? ж??тырмай, к?тімді ?стайтын. Жапонны? музыкасы да, ?лемге таныс сурет ?нері де ?зіні? жаратылыс таби?атынан к?шіріп ал?андай. Сонды?тан болу керек, жапон баласы бір б?таны сындырмайды, жапон к?галдарын адам ая?ы таптамайды. Алды??ы жа?ымнан жапонны? м??ды бір музыкасы естіледі. Абыройсыз со?ысты басынан кешірген жапон б??арасы б?л кезде ыл?и м??ды музыканы ойнайтын. К?н ысты?, музыка ?ні ?лдекімні? ауласынан келеді. Мені тап осы секундта ар?амнан т?йіп жіберді. Бір ?абат ?йлі кварталды? не бол?анын мен а?дай ал?аным жо?. Б?л кезде мені? миым асты-?стіне келіп ?айнап кеткен. Ояндым ба, есімді жидым ба, ?ай жерде, ?андай к?йде есімді жидым, оны мен осы к?нге дейін білмеймін. Ораулы, та?улы к?йімде жата беріппін. Мен ?зімше, бірер к?н ессіз бол?ан сия?танамын. Біра?, Америка институтыны? адамдары, ?сіресе бір со?ыс докторы ма?ан екі ай бойы ?рысып ж?ріпті. - Не деген ?ырсы? адам, ар?асыны? ?алай к?йгенін, бомба жарыл?ан эпицентрден ?анша жерде к?йгенін неге тезірек айтпайды?! Со?ыс ?ылымы ?шін оны? ?андай ма?ызы барлы?ын т?сінбей ме екен! Жо?, ол жа?сы т?сінеді. ?аса?ана айтпайды. Намыстан?ан болады, ?орлан?ан болады!. Елі? же?іліп, тізе б?гіп, бас иген ша?та м?ныкі ?ай ?орлану екен? Елі? бас иді, а?ыма? жапон, императоры? бас иді, к?ні? бас иді!. Б?л кезде мені? ойыма ?орлану келген жо?-ты. Кейін келді. Ар?а к?йігіні? уыты б?се?дей берген кезде келді. М?мкін, ар?а к?йігінен ?орлану к?йігі уыттыра? бол?ан шы?ар, біра?, кейін келді. Америка докторы ма?ан бекер ?рсыпты. Бекер ренжіпті. Мен ол кезде неден та?улы жат?анымды да білген емеспін. Айлар бойында ойымда жал?ыз-а? елес жатты. Ол ?лгі ар?амнан т?йіп жібергенде к?ргендерім. Соны? ?зі немене? Мен оны да т?сіне ал?ан жо?пын. Кейін т?сіндім. Есім кіргеннен кейін а? халат киген доктордан неге жат?анымды с?радым. - Ар?а? Жапонияны? географиялы? картасындай, - деді ол,- О? жа? жауырыны?а Хоккайдо аралын салыпты. ?лы Хонсю т?гелімен о? жа? жоны?да. Мы?ыны?да Симоносеки ?ылтасы. Санында Кюсю. ??дай?а ш?кірлік ет. Осыны? б?рі сол жа?ы?да болса, оянуы? ?иын болатын еді. Мен м?ны неше айдан кейін с?радым, оны да білмеймін. Талай к?ндер ?лденені с?ра?ым келіп, с?рау?а тілім келмей жат?аны есімде. Келер бір жолы доктор мені? ар?амды ма?та??ырай суреттеді: - Ар?а? енді айта ?ал?андай. Бедерлі де б?дырлы. Фудзиама тауы да, Асахи тауы да бар. Тюгоку, Кюсю жоталары да бар. Хиро-сима, Нагасаки ?алалары да ?з орындарында. Со?ыс уа?ытында шы??ан бедерлі карталарды? ішінде б?дан ?демісі аз болар. - Доктор, осыны? б?рі неден бол?ан ?зі? Соны т?сіндірі?ізші! - дедім. Докторды? к?зілдірігі жарылып кете жаздады. Шатынап бара жат?андай к?рінді. Жапон ?лкен к?зді ел емес. Ойлы к?зді, аз ?ана м??ды к?зді ел. Ма?ан ?алжы? айтып ж?рген докторды? к?зіне ед?уір кек ?орлан?ан екен, к?зілдірігін жарып жібере жаздады. - Танека Урико! - деп, есікке ?арай тез б?рылып кетті. - Осы к?нге дейін айтпап па еді?із? Орта жасты ?йел Урико-Сан келді: - Айтып к?ріп едім. ??ына алмап еді. Ие, ??ына алма?аным рас еді. Екі ?лкен ?аланы? ?а? жарты хал?ы ?ас ?а??анша ?ырылып ?алды, жо? болып кетті деген кезде миым та?ы да ?айнап ж?ре берген. Енді а?дасам одан бері де он к?н ?ткен екен. Доктор аз ?ана басын шай?ап ?асыма келіп отырды да: - Сіз енді еркекке ылайы? шыдаммен ты?да?ыз. Бізді? екі ?ала?а американецтер атом бомбасын таста?ан,-деп бір то?тады. - Неге? - Шыдаммен тында?ыз демедім бе? Т?жірибе жаса?ан к?рінеді. Ал?аш?ысы - т?жірибе, екіншісі-т?жірибені? д?рыс екендігін біржола аны?тау. ?? Ол туралы екі т?рлі жорамал бар. Жапония же?іліп тізе б?ксе де, оны? ар жа?ында біржола б??тырып тастау болса керек. Одан со?, ода?тастарыны? ?зін де ы?тырып алу. Со?ыс арты ?ашан да бірдемені б?лісу, со?ыс атын ?рірек апарып ар?андаумен ая?талатын ?деті бар емес пе. Ж?рт аузында?ы жорамалдар осы. Енді демал. Жат. - Мені? шешем бар еді, ?арындасым бар еді. Солармен хабарласу?а болар ма екен? - Фамилия? кім?. ?ай к?шеде т?рушы еді?дер? - "Жаз?ы та?" кварталында. - Ол квартал ?азір жо?, к?нім. - Шешем орталы? ба?шада ?ызмет ететін еді. - Орталы? ба?шаны? орны ?ана бар, к?нім. Ал, енді демал, ?н шы?арма. Доктор д?рыс айтыпты, ?н шы?армау керек екен. ?орлан?ан ел аянша?тап, ?ай?ы сарынын ?орек етіп отыра берсе, сары ауру болудан бас?а не шы?ады дейсі?!. Содан бері, міне, жиырма жыл ?тті. Мен аурухана?а он алты рет жатып шы?тым. Ар?амды он алты рет жаматтым. Бір елді? бедерлі географиясын ар?алап ж?ре беру ауыр болды. Жапон географиясыны? бір беті ?лы М?хит те?ізі, бір беті Жапон те?ізі ?ой. Сол те?іздер сия?ты, мені? денемде де сау жер ?алыпты. Содан тілдіріп алам да жаматам, тілдіріп алам да жаматам. Терісін тіліп ал?ан жерлерде жа?а жаралар пайда болады. ?азір мен а? ?анды адаммын. ?ызыл ?ан азая-азая сар?ылып келеді. Жиырма жыл жасау ?шін де аз арпалыс?аным жо?. ?лі де алысып к?ремін. Жасым ?лі ?ыры??а жеткен жо?. Кейде ?йленгім келеді. ?и?ы-шой?ы, шалажансар бір м?гедек туып ж?рсе ?айтерміз? Тегінде, доктор д?рыс айт?ан болар. Еркекше шыдау керек болатын шы?ар.

Саба?ты? та?ырыбы: ?абит М?сірепов «Жапон балладасы» Ар?аны? ??гімесі

Саба?ты? ма?саты:

Білімділік. ?абит М?сіреповті? ?мір жолы мен шы?армашылы?ы туралы

ал?ан білімдерін ж?йелеп, жа?а та?ырып “Жапон балладасыны?”

“Ар?аны? ??гімесі” б?лімін ме?герту

Т?рбиелік. ?з Отанына, ту?ан жеріне деген с?йіспеншілігін арттыра отырып,

?з ана тілін, ?дет-??рпын, салт-д?ст?рін са?тай білуге, елдегі

бейбіт ?мірді са?тау?а, патриотты? сезімге т?рбиелеу.

Дамытушылы?. ?рбір жеке т?л?аны? еркін с?йлеп, ?з пікірін, ойын айта білу

?абілетін дамыту.

Саба?ты? т?рі: Жа?а саба?ты ме?герту саба?ы

?дісі: С?ра?-жауап, баяндау, м?нерлеп (р?лге б?ліп) о?у, м?тінмен

ж?мыс.

П?наралы? байланыс: Тарих, география.

К?рнекілігі: Д?ниеж?зі картасы, слайд.

Саба?ты? барысы:

І. ?йымдастыру.

ІІ. ?й тапсырмасын с?рау.

ІІІ. Жа?а саба?.

І?. Бекіту.

?. Ба?алау.

?І. ?йге тапсырма

І. ?йымдастыру б?лімі

О?ушылармен с?лемдесіп, кезекші ар?ылы класс о?ушыларыны? саба??а ?атысымын ба?ылау. Назарын саба??а аударып, ойын жина?тау.

К?ндей к?лсін ?мірі?,

Шатты? толсын айнала!

Г?л жайнасын к??ілі?

Ба?ыт ?онсын ?айда да!

ІІ. ?й тапсырмасын с?рау

1. ?.М?сірепов ?алай д?ние есігін аш?ан еді?
2. Е? ал?аш кімнен саба? алды?
3. Жазушыны? на?ашысына баруы, ол елді? к?сібі туралы айт.
4. ?зі аса жа?сы к?рген ?стазы кім?
5. Пресногорьковская мектебі болаша? жазушы?а не ?йретті?
6. Жазушы туралы: “?а?аз бетіне т?скен ?олыны? дір еткен т?сы болма?ан, ?р?ашан еркін, батыл, байсалды ?оз?ал?ан, ?р с?з орнында шебер ??рылысшыны? кірпішіндей берік ?алан?ан да отыр?ан”,-деген пікірді кім білдірген?

1. ?. М?сірепов ?ай та?ырып?а к?бірек ?алам тарт?ан?
2. Бас?а ?андай шы?армаларын білесі?дер?

ІІІ. Жа?а саба?ты ме?герту

1. Кіріспе б?лім.

"Америка ??рама Штаттары Екінші д?ниеж?зілік со?ыс ая?тал?аннан кейін 1945 жылы 6 тамыз к?нгі та?ерте?гі 8 са?ат 15 минутта Жапонияны тізе б?ктіру ма?сатында оны? Хиросима ?аласына т???ыш атом бомбасын тастады. Бомбаны? к?ші 20 мы? тринитротолуола?а те? еді. ?аланы? бомба т?скен жері екі километрлік радиуста к?лге айналды»

Екінші атом бомбасы ?ш к?ннен кейін 9 тамыз к?ні Нагасаки ?аласына тасталды. Американы? осы екі атом бомбасынан екі ?алада 300 мы?нан астам халы? ?ырыл?ан.

?лі к?нге дейін радиоактивтік с?уле ?ткен адамдарды? балалары, немерелері

ауру?а шалды?ып, ?мірмен ?оштасуда».

?абит М?сіреповті? «Жапон балладасы» ??гімесі осы тарихи о?и?аны ар?ау ете отырып, ?ш б?лімнен ??ралып жазылды: «Ар?аны? ??гімесі», «К?зді? ??гімесі», «Тасты? ??гімесі»

1. Негізгі б?лім

А) «Ар?аны? ??гімесі». М?тінмен тікелей танысу ?шін о?ушылар?а 10 минут уа?ыт беріледі.

?) Берілген с?ра?тар ар?ылы шы?арманы талдау

• 1. ??гіме неге “Ар?аны? ??гімесі” деп атал?ан?
• 2. Кейіпкері кім?
• 3. Ар?аны? ал?аш шаншуы?
• 4. Со??ы к?рген к?ріністерін м?тіннен тауып о?ы.
• 5. “Жапон географиясыны? бір ал?абын к?ргендей боласы?”-деген те?еу с?з не туралы?
• 6. Оян?аннан кейінгі ?сері?
• 7. Со?ыс докторы, Америка институтыны? адамдары неге ренжіпті?

• 8. “Ар?а? Жапонияны? географиялы? картасындай” с?зін ?алай т?сінесі?дер?

Б) Картамен, д?птермен ж?мыс

• 9. Ар?асында ?андай жер-су аттары аталды? Оларды картадан тауып к?р. (д?птерге жазу)
• 10. Жапонияны? бас?а ?андай ?алаларын білеміз? (картадан тауып, д?птерге т?сіру)
• 11. Ал?аш есін жи?анда?ы с?ра?ы?
• 12. Туыстарын с?растыр?анда ?андай жауап алды? (м?тіннен тауып, р?лге б?ліп о?ыту)
• 13. Содан бері ?анша жыл ?ткенін, неше рет операция жасал?анын м?тіннен тауып о?ы.
• 14. Кейіпкер неге шыдау керек деді?

1. ?орытынды

Осыдан со? к?п ?замай-а? ол ?ару?а Ке?ес Ода?ы да ?ызы?ушылы?ын таныта бастады. Ядролы? ?аруды? м?мкіндігін бай?ау ма?сатында сына? ?ткізуге ?аза?станны? Семей айма?ы та?дап алынды.

• -да академик И.В. Курчатов бас?ар?ан ?алымдар тобы ядролы? ?ару жасады. 1947 ж. Ке?ес ?кіметі КСРО ?шін атом бомбасыны? ??пиясы жо? екендігін м?лімдеді. 1949 ж. тамызда КСРО-да Семей полигонында бірінші атом бомбасын сынау ?ткізілді.

6 тамыз - халы?аралы? ядролы? ?ару?а ?арсы к?н. ?аза?стан аума?ында 1949 жылдан Семей ядролы? сына? полигоны ж?мыс істегені м?лім. Онда 40 жыл ішінде шамамен 500 ядролы? сына? жасалды. Т?уелсіздік ал?аннан кейін ?аза?стан полигонды жауып, ?з еркімен ядролы? ?арудан бас тарт?ан ал?аш?ы мемлекет ретінде тарихта ?алды.

Семей ??ірінде 40 жыл бойы сынал?ан ядролы? зарядтарды? жиынты? ?уаты Хиросима?а тастал?ан бомбаны? ?уатынан 2,5 мы? есе асып т?седі екен.

Дегенмен адамзат баласына ?асірет пен ажал себетін н?рселерді салыстыру?а келмес.

Баллада туралы

Орта ?асырда роман елдеріні? (француз, испан, итальян) поэзиясында туып, ?алыптас?ан поэзияны? ерекше т?рі – баллада – лиро-эпосты? сипатта?ы ша?ын сюжетті ?ле?. М?нда а?ын ?зіні? к??іл-к?йін, тол?анысын жырлап ?ана тынбайды, сол сезімді ту?ыз?ан себептерді о?и?а?а айналдыра суреттеп к?рсетеді

?абит М?сіреповті? “Жапон балладасын” ?ара с?збен жазыл?ан баллада деуге болады. Адамзат тарихында т???ыш ?олданыл?ан атом бомбасыны? ауыр зардабын шеккен жапон хал?ыны? жан т?ршігерлік трагедиясын жазушы поэзиялы? леппен, тере? сыршыл сезімталды?пен жеткізе білген.

І?. Бекіту

“Еш?ашан со?ыс болмасын!” та?ырыбына ойтол?ау жазу

?. Ба?алау.

?І. ?йге тапсырма:

М?тіннен ?айталауды табу;

“К?зді? ??гімесі” м?тінімен танысу.