Мемнан землякна-влак Кугу Ачамланде сарыште.

Урокын темыже: Мемнан землякна-влак Кугу Ачамланде сарыште.

Класс: 4

Цельже: тунемше - влакым Мирон Большаковын «Сергей Суворов» очеркше дене палдарымаш.

Задачыже - влак:

. марий калыкын эргыжын подвигшым ончыкташ;

.тудын геройлыкшо дене кугешныме шижмашым шочыкташ;

. патриотизм шулышым лукташ

Урокын типше: у теме дене шинчымашым пуымаш.

Кучылтмо материал: компьютер, проектор, презентаций,4 класс «Лудшаш книга» учебник.

Урокын эртыме радамже.

I. Организационный ужаш. Йоча-влакым пашалан кумылаҥдымаш.

- Поро кече, тунемше-влак! Шичса. Таче мемнан урокышкына ятыр уна толын, нуно чыланат Морко районысо школлаште изирак классым туныктат. Айста икте - весылан порын шыргыжалына, кумылнам нӧлталына, уна-влакланат тыгаяк кумылым тыланен кодына.

А ынде тунемме корнынам ончыко кучена. Тетрадьнам почына, тачысе числам возена. Урокын темыжым кызытеш огына возо, тудын деке те шке толыда.

II. Эртыше темым ушештарымаш.

Кажныдан ончылно заданий кия, йодыш-влаклан вашештеда, тетрадьышкыда палемдеда. Вара пашадам вашталтен тергеда, акледа (мужыр дене пашам ыштымаш). (Йодыш-влак ончычсо тунемме «Марий калыкын лумло енже»теме почеш тест)

Аклымаш: "5" - о-1 йоҥылышлан

"4" - 2-3 йоҥылышлан

"3" - 4-5 йоҥылышлан

"2" - 6 да утларак йоҥылышлан.

III. У темыш куснымаш.

Кызыт, икшыве-влак, чонеш вочшо ик изи ужашым модын ончыктена, варажым каласышаш улыда:Таче урокышто мо нерген ойлаш туналына?

(Ужашым модын ончыктымаш)

1.Вудышо: Тымык эр.Таче 1941 ий 22 июнь.Кенеж –пеш сылне пагыт.Марий АССР-ыште илыше пашазе-влак республикынан 20-ияш юбилейжым пайремла.Ял калык кужун пайремлаш ок ярсе.Пасу паша вучен огеш шого.Чыланат пашаште улыт.

Настук: Яра жап лектынат,Морко пазарыш миен толнем ыле.Таче эр йудымак кынельым,эр пашам эрак пытарышым.

Микывыр: Настук,ложашат,сакырнат пытен.Морко пазарыш миен толашетак логалеш.

Настук: Ик семынак шонен моштена улмаш.

Микывыр: Адак пазарыштыже шеклане,окса калтатым руалтен ынышт кай.Оксам пеш ит кышкылт.Мыйже шке каем ыле да-шуаш огеш лий.

Настук:Палем ачаже.Шекланем-шекланем,ойлымет семынак ыштем.

Пошкудо Оляна ден Тачана толыт.

Оляна:Настук шешке,ала мыламат ик кило сакырым налын толат?

Тачана:Мыламат краплям налын тол.Вашке шудо паша,мыйын краплям уке.

Настук:Йора. пошкудем-влак.Йодмыдам шуктем.Эркын каен шогем,корно кужу.

Микывыр кудывечыште коштеш(шке семынже мутлана)

Микывыр:Касат шуэш,Настукем алят уке.Удырамашым пазарыш колтыманат огыл.Тек иктым ужеш-мутым вашталта,весым ужеш-мутланен шога,времамат огыт шиж.

Пошкудо-влак толыт.

Тачана:Микывыр,Настукет алят уке мо?

Микывыр:Мыят пеш вучем.

Оляна:Ялыште пеш шучко увер шоктыш.Ала чын,ала шоя.Настук иктаж уверым конда,манын шонышна.

Тачана:Ондроп кочай йудыген ала-мо?Сар туналын манын ойла,ушыжо каен.

Настук нойышо,шулыкан портылеш.

Настук:Ачаже,ачаже,пошкудем-влак,сар туналын!

«Священная война»мурсем йонга.

2. Тунемшын Миклай Казаковын 1941 ий 22 июньышто возымо почеламутшым сылнын лудмыжо. (сем йонгалтмаш)

«Сар туналын…»

Тиде кок шомак

Керылте шум-кылыш

Умдо семын.

Тыманмеш

Вашталте шонымат.

Тыманмешке

Чурият весеме.

Тиде неле

Шучко шем увер

Тыныс кечым

Петырен каваште:

Пуйто шурнывече

Да садер

Лывыжген шогальыч

Иканаште.

Бомбыла пудештын

Тиде ой.

Калык шыде

Нолтын чыла вечын.

Тиде кечын

Лач туналын бой

Тунямбалсе

Тыныс илыш верчын.

3. Темым, цельым да задачым лукмаш:

-Чынак,таче урокыштына шучко Кугу Ачамланде сар нерген ойлаш туналына.

Шкенан ончыланна, йоча-влак, могай цельым да задачым шынден кертына?

Почына тетрадьым да возена тачысе урокын темыжым

4. Марий кундемын патыр эрге ден удыржо-влак:

(слайд)

- 1941 ий, 22 июнь-шучко пагыт.

Кугу сар жапыште калык вур энерла йоген,кочо шикш кавам пурден,логарым ишен.Мланде чытырнен,юж сургалтын,а салтак-влак подвиг почеш подвигым ыштеныт. 1418 кече ден йуд мучко шуйнышо тиде сар калыкнан коло утла миллион удыр ден эргыжым пытарен. Кажне суртыш ойгым конден.Тулык ава,тулык вате,тулык йоча-тиде сарын кочо кышаже.

Марий калыкынат шуко тужем эргыж ден удыржо, кидыш сарузгарым налын, шучко фашизм ваштареш кредалын. Нунын кокла гыч 36 енлан Совет Ушем Герой лумым пуымо.

- Йоча-влак,а мемнан район гыч Совет Ушем Геройым иктаж-ком паледа мо?

Чынак, мемнан ты лумым нылытын,сенымашым лишемдаш шке суапле надырыштым пыштеныт:

(слайд) В.И.Соловьев,Х.Х.Хасанов,Н.П.Павлов, пошкудо Кучыкенер ялын эргыже З.А.Краснов.Тудын лумжым мемнан чоткар отрядна нумалеш.

З.А.Краснов нерген тунемшын ямдылыме презентацийже.

5.Физкультминутко.

6. А эн первый тиде лумым Сергей Романович Суворовлан пуэныт. Ме тендан дене тудын нерген таче кумданрак пален налына. (Йоча-влакын ямдылен толмо выступленийыштым колыштмаш)

( слайд) 1-ше тунемше. Сергей Суворов-Марий кундемыште илыше марий-влак коклаште Совет Ушем Герой лумым эн ончыч налын.Мемнан кундемысе тыгай кугу наградым сулышо 36 герой кокла гыч эн самырык,19 ияш,лийын. Сергей Романович Шернур кантон Косолоп волость Кугу Вочарма ялеш 1922 ий 7 октябрьыште шочын. Кугу Вочарма туналтыш да Кугу Руял шымияш школлаште шинчымашым поген.Вара Марий Пыламарий педучилищыш тунемаш пурен.

2-шо тунемше. 1941 ий 21 сентябрьыште Сергей шочмо элжым аралаш каен.

1942 ий мартыште тудо стрелковый дивизийын 774-ше полкышкыжо логалеш. Тудым автоматчик-влакын рото комсорглан шогалтат.»Тендам угыч ужаш ушан шагал,но илышем шулдын ом пу.Чеверын,авай.Чеверын,родем,поро пошкудем,шочмо ялем»,-возен пытартыш серышыштыже самырык салтак.

3-шо тунемше. 1942 ий 12 июльышто Суворов тушман ваштареш кечыгут шкетын кредалын. Шуко гитлеровец ваштарешыже толын,но тудо автоматше дене чарныде луйкален.Сусырген гынат,автоматшым кидше гыч колтен огыл.Йудым санитар-влак сусыргышо Суворовым фашист тул йымач луктыныт.Капыштыже шым сусыр пале лийын.Окоп воктене 22 колышо немыч салтак киен.

Врач-влак,геройым утараш манын,чыла ыштеныт,но 1942 ий 17 июльышто Сергей Суворовын шумжо кырымым чарнен.

4-ше тунемше. Йошкар-Олаште Совет Ушем Герой Сергей Суворовын лумжым нумалше урем ММЗ завод воктеч эрта.Сысоево кыдалаш школ тудын лумжым нумалеш.

-Морко район Элекенер ялын шочшыжо «Марий коммуна» газет редакций пашаен, поэт Мирон Большаков- Чойнын 15 июньышто «Герой Суворов» статьяже лектын. 1943 ий 26 июньышто «Сергей Суворов» очеркым возен. (слайд)

7.Туныктышо М.Большаковын «Сергей Суворов» очеркше гыч изирак ужашым лудеш, варажым тунемше-влак черет дене лудыт)

(слайд)Мутер паша:

Политрук-Кугу Отечественный сар жапысе офицер званий.

Блиндаж-мландым коргынчын ыштыме аралалтме вер.

Оккупант-вес элыш керылтын пурышо ен тушка.

(слайд)Йодыш-влак дене паша:

Сергей Суворовын монгышкыжо могай серыш толын?

Тушто мом возымо улмаш?

Бойышто тудо шкенжым кузе кучен?

Могай подвигшылан Герой лумым пуэныт?

Тыгай ен дене молан кугешнат?

IV.Урокым иктешлымаш

Сар – тиде моткоч шучко вий. Тудо айдемын эн шерге поянлыкшым – илышым – нангая але курымешлан тудым йосландараш кода. Шуко миллион колышо, йоршеш шалатен пытарыме ял ден ола-влак, курал-удаш йордымо мланде… Калыкнан ойгыжо нимучашдыме. Но тиде сар калык-влакын келшен илымыштым, тушка вий дене кеч-могай тушманымат сенен кертмыштым ончыктен. Моло дене пырля марий калыкат шке лумжым волтен огыл. Тудын ятыр эрыж ден удыржо-влак сенымашым сарыштат, тылыштат таптен шогеныт.Нунын денем ме кугешнена,мланде марте вуйнам савена!

Синквейным чонымаш.

Сар.

Шучко, ойган.

Толеш, лудыкта, шортара.

Огеш кондо ниголан куаным.

Шучкылык.

(слайд) V.Рефлексий. 1. Кластер йон дене сар мутлан иктешлымашым ыштымаш

Урокышто мо тыланда у ыле? Могай у шинчымашым налда?

Мый палем…

Мый шарнем…

Мый кертым….

Мыланем келшыш…

Мыланем ыш келше…

(слайд)VI. Монгысо паша.

Д.Орайын «Чолга шудыр» повестьшым лудаш

VII. Шинчымашым аклымаш.