САБА?ТА ОЙЫН ЭЛЕМЕНТТЕРІН ?ОЛДАНУ

ЖОСПАР I. Кіріспе 1. Ойын – бала ?рекетіні? негізгі т?рі 2. Саба?та ойын ?йымдастыруды? ма?ызы 3. Ойын?а ?ойылатын негізгі талаптар II. Негізгі б?лім а) ?аза? тілі саба?ында?ы пайдаланылатын ойын т?рлері III. ?орытынды. Ойын ар?ылы ол ?о?амды? т?жірибесін ме?гереді, ?зіні? психологиялы? ерекшеліктерін ?алыптастырады. Адамны? бір ?ызы?ы бала деген. “Баланы о?ытуды жек к?рмедім” деп ?лы а?ын Абай айт?андай бала т?рбиесі мен жас буынды о?ыту б?гінгі та?да ?о?ам алдында?ы т?р?ан жауапкершілігі мол да, биік ма?сат. Сонды?тан жас ?рпа??а жан – жа?ты білім беру, т?рбиелеу ?рбір ?стазды? басты борышы. Кейбір м??алімдер саба?ты? жа?а т?рлерін пайдаланса, кейбіреуі жа?ашыл педагогтарды? т?жірибесін ?олданады. ?ай ?дісті пайдаланса да ма?сат біреу – а? – ол ба?дарламада?ы материалды? мазм?нын ш?кірт бойынша сі?іру. Сыныпта барлы? баланы? ойлау ?абілеті бірдей емес. Сонды?тан саба? кезінде ?р?айсысыны? білім де?гейіне ?арай м??алім ж?мысты? т?рін тауып, сол та?ырыпты игеруді к?здейді. Осындай т?сілдерді? бірі – о?ушыны? орта? ерекшеліктерін ескеріп, саба?та о?ушыны ойын ар?ылы ойлау?а баулу. Демек саба?та ойын т?рлерін пайдалану саба?ты ойын т?рінде ?ту. Ойын бала ?рекетіні? негізгі т?рі. ?андай ойын болмасын, белгілі бір н?рсеге ?йретеді. Е? бастысы – баланы м??ияттылы??а, е?бекке, жолдасымен ынтыма?ты?ты болу?а ?йретеді. Ойын – балалар ?шін е?бек те, о?у да. Ойын – айналада?ы д?ниені тануды? т?сілі. Ойын балалар?а ?мірде кездескен ?иыншылы?тарды же?уді? жолын ?йретіп ?ана ?оймайды, ?йымдастырушылы? ?абілетін ?алыптастырады. Ал заманымызды? талантты педагогі В.А. Сухомилинский “Ойынсыз, музыкасыз, ертегісіз, творчествосыз, фантазиясыз толы? м?ндегі а?ыл – ой т?рбиесі деуге болмайды” деп айтады. “Ойлы бала ойынынан белгілі” – деп халы? та тегін айтпа?ан. Демек, осы пікірлерге с?йенсек ?аза? тілі о?ушыларды? білуге деген ынтасы мен м?мкіншіліктерін толы? пайдалану, оларды о?у барысында ?здіксіз дамытып отыру ж?не саба? барысында ал?ан білімдерін т?жірибеде ?олдану да?дыларын ?алыптастыру ?шін ойын т?рлерін пайдалануды? орны б?лек. Тиімді ?олданыл?ан ойын т?рлерін м??алімні? т?сіндіріп отыр?ан материалын о?ушыларды? зор ынтамен ты?дап, біліп ме?геруіне к?мектеседі. ?йткені, т?менгі ж?не орта сынып о?ушыларыны? назары саба?тан г?рі ойын?а ауып т?рады. ?ызы?ты ойын т?рінен кейін олар сергіп, тапсырманы ы?ыластана ?рі сапалы орындайтын болады. Ойын т?рлері ?имыл – ?оз?алысты ойындар бастауыш сыныптарында к?бірек пайдалану?а болады. Ал дидактикалы? ойындар барлы? сыныптарда ?олданыла береді. Дидактикалы? ойындар саба?ты? ?серлілігін, тартымдылы?ын арттырып, о?ушыны? танымды? белсенділігін, ынтасын к?шейтеді. Ойын ар?ылы о?ушы ?здігінен ж?мыс істеуге ?йренеді, ойлау ?абілеті дамиды, ?здігінен ?орытынды жасай білуге машы?танады. Саба?та ойындарды пайдалан?анда ойын?а ?ойылатын методикалы? талаптарды білу ?ажет. Олар мыналар: 1. Ойынны? ма?саты на?ты ж?не керекті к?рнектілер мен материалдар к?н ілгері дайындалып, о?тайлы жерге ?ойылуы керек. 2. Ойын?а кірісер алдында оны? ж?ргізілу т?ртібі о?ушылар?а ?бден т?сіндіріледі. 3. Ойын?а сыныпта?ы барлы? баланы ?атыстыру. 4. Ойынны? ж?ру барысында м??алім балаларды? т?гел ?атысуын ?ада?алаумен ?атар, оларды ойын ?стінде шешім ?абылдай білуіне, ойлана білуге жетелеу керек. Б?л ?діс, талаптарды орындама?ан кезде, о?ушы ойын?а ?ызы?пайды. С?йтіп, ойын ?з м?нін жояды. Саба?та ойын т?рлерін пайдалану – саба?ты? формалары мен ?дістерін жетілдіру жолында?ы ізденістерді? ма?ызды бір буыны. Ойын т?рлерін о?у барысын пысы?тау, жа?а саба?ты ?орытындылау кезе?інде, ?айталау саба?тарында пайдалану?а болады. Ойын элементтеріні? материалдары саба?ты? та?ырыбы мен мазм?ны не??рлым с?йкес алынса оны? танымды?, т?рбиелік ма?ызы да арта т?седі. Оны тиімді пайдалану, саба?ты? ?серлігін, тартымдылы?ын к?шейтеді. О?ушыларды? ынтасы мен ?ызы?ушылы?ын арттырады. Мен ойын элементтерін барлы? дерлік сыныптарда пайдалану?а тырысамын. Себебі, ?аза? тілі п?нінде біры??ай жазу ж?мыстары мен о?у о?ушыларды тез жалы?тырады. Саба?та пайдаланыл?ан сергіту жатты?уларымен ?атар жа?а та?ырыпты ме?геру, ?ткенді пысы?тау ма?сатында пайдаланылатын ойын т?рлеріні? пайдасы зор. а) Мысалы, “Т?бір мен ?осымша” та?ырыбын ?ткенде, “??сасы ?айда” деген ойында пайдалану?а болады. М??алім “е?бек” деген с?з жазыл?ан к?ртішкені к?рсетеді. О?ан ?арап о?ушылар т?бірлері бірдей с?здерді тез ойлап айтады. Е?бек, е?бек – ші, е?бек – кер, е?бек – ?ор. ?) “Зат есім” та?ырыбын ?ткенде “Тізбек” ойынын ойнау?а болады. Бірінші о?ушыны? ойлап айт?ан зат есіміні? со??ы дыбысынан басталатын жа?а зат есім тауып айту. Кітап – парта – асты? – ?арындаш – шана т.б. б) С?здік ?орларын байыту ма?сатында “Кім к?п с?з біледі?” ойынын ойнау?а болады. Екі о?ушы ?здері білетін с?здерді тез ?рі жылдам айтып шы?у ?ажет. Шатаспа?ан, кім к?п с?з айт?ан о?ушы марапатталады. в) Саба?та та?ы да ?ызы?ты ойналатын дидактикалы? ойындарды? бірі – “Доп ?а?у” ойыны. Мысалы: допты ла?тырып орыс тілінде с?з айтасы? да, о?ушы сол с?зді? аудармасын айтып допты кері ?айтарады. Школа – мектеп, класс – сынып, мяч – доп т.б. ?аза? тілі саба?ында с?з ж?мба? шештіру де о?ушыны? ынтасын арттырады. ?рі о?ушыны? ой – ?рісін, ойлау ?абілетін дамытып, тап?ырлы??а, жылдамды??а талпынады. С?зж?мба?ты ?рбір саба?ты? мазм?нына ?арай ?йымдастырып, ?мірмен байланыстыру?а болады. Терме диктанттар, ж?мба?тар о?у, керекті с?здерді естіп жазу. ?зіл минуты. А?ын – жазушыларды? шы?армаларынан да ?зінділер о?у?а болады. ?лтты? ?рдістегі ойындар: “?шты - ?шты”, “?ажайып ?оржын” с?ра?тар?а жауап беру. “К?н мен т?н” ойыны есте са?тау диктантына – к?н – к?ріп алады. Т?н к?здерін ж?мады. К?здерін ашып д?птерлеріне жазады. “Біз не жейміз” ойыны. М??алім т?рлі заттарды атайды. Егер де жеуге болатын зат болса, о?ушылар ол с?зді т?гелдей дерлік ?айталайды. Егерде желінбейтін зат болса, о?ушылар ?ндемейді. “?айтала” ойыны. М??алім бір жануарды? атын атайды. Екінші о?ушы м??алімні? с?зін ?айталап, ?з с?зін сол та?ырып?а айтады. ?шінші о?ушы алды??ы екі с?зді ?айталап, ж?не ?з с?зін ?оса айтады. Еш?андай с?здерді шатастырмай ?з ?алпында айт?ан о?ушы же?імпаз болады. Мысалы: сиыр 1 – ші о?ушы: сиыр, б?зау 2 – ші о?ушы: сиыр, б?зау, ?ой 3 – ші о?ушы: сиыр, б?зау, ?ой, ?озы т.б. “?андай” м??алім с?ра? береді, балалар жылдам жауап беруі керек. Мысалы: - Лиза мына алма ?андай? - Б?л алма ?ызыл. - Дима, алм?рт ?андай? - Алм?рт сары, т.б. Жыл мезгілдеріне байланысты та?ырыптар?а да ойындар ?йымдастыру?а болады. Мысалы: “К?з” та?ырыбына о?ушыларды ?ш топ?а б?ліп: 1 – ?атар жемістерді атайды 2 – ?атар к?к?ністерді атайды 3 – ?атар жидектерді атайды Ал “К?ктем” болса 1 – ?атар г?л аттарын, 2 – ?атар а?аш аттарын, 3 – ?атар ??с аттарын атап, кім жылдам, кім к?п атайды деген ма?сатта ойындар ?йымдастыру?а, ойнау?а ?бден м?мкін. Кім к?п с?з біледі? (с?здік ойын) эпоха – д?уір виноград – ж?зім ничего – т?уір список – тізім полуостров – т?бек доклад – баяндама шелк – жібек остановка – аялдама Сондай – а? саба?тарды тартымды ?рі ?ызы?ты ?ту ?шін ертегілер ізімен “Кімні? ?улы?ы к?шті?” немесе саяхат саба?тарын “?аза? жеріне саяхат” деген та?ырыптарда ойын саба?тарын ?ткізіп т?рамын. Т?рлі шарттар ?ойылады, (?тілген материалдар?а байланысты) осы ?ойыл?ан шарттар орындал?ан жа?дайда ?ана ал?а ?ойыл?ан ма?сат орындалады деуге болады. ?аза? тіліне т?н дыбыстарды ?ту кезінде ?р саба?та 4 – 5 минут о?ушылар?а “фонетикалы? жатты?у” ойынын ?йымдастыру?а болады. Мысалы: ? дыбысы бар с?здерді ата?дар ? дыбысы бар с?здерді ата?дар т.б. Сан есімді ?орытындылау саба?ында “Б?йге” ойынын ?йымдастыруда ?ткізілетін саба??а ?ыс?аша шолу жасаса?. ?ткен саба?та сан есімімен таныс?ан болатынбыз, ал б?гінгі саба?ымызда сан есімін ?рі ?арай тере?детіп о?имыз. Б?л саба?ымыз?а ?она? ретінде ертегі кейіпкерлері Алдар К?се мен ?ожанасыр ?атысып отыр. Олар екі топты? ?зара жарысын ?ызы?тап, ?р топты ?олдап, к?мектеспекші. С?ра?тар – к?ртішкелер ?лестіріледі. 1. Сан есім деген не? 2. Сан есімні? т?рлері ?андай? 3. Етістік сан есім деген не? Мысал келтір. 4. Б?гін нешесі? 5. Сыныпта неше о?ушы бар? 6. Сен неше жастасы?? 7. Сен нешінші сыныпта о?исы?? 8. Отбасы?да неше адам бар? 9. Сен нешінші ?йде т?расы?? 10. Сен нешінші п?терде т?расы?? 11. Сен ?ай жылы туды?? 12. Сан есімні? с?ра?тары ?андай? Осы с?ра?тар?а о?ушылар жауап береді. Сан есімді, оны? т?рлерін, с?ра?тарын пысы?тады?. Ал енді, санайы?, ол ?шін “Б?йге” ойынын ?йымдастырайы?. Алдар К?се мен ?ожанасырды? аттары жарыс?а т?седі. 1 - ден 20 – ?а дейін кезек – кезек санап, аттарды м?реге ?арай жылжытамыз. Енді онды? бойынша 10 – нан 2000 – ?а дейін санайы?. Балалар, хал?ымыз ертеден – а? сандарды білген, санауды балаларына жастайынан ?йреткен. Сан есімдер ма?алдарда, ж?мба?тарда, жа?ылтпаштардак?п ?олданыл?ан. Ма?алдар: Жеті ж?ртты? тілін біл Жеті т?рлі білім біл. Ж?з саны? бол?анша, Ж?з досы? болсын. Ж?мба?тар: Т?рт б?рышты Бір ауызды Бес ін, бес інні? Аузы бір ін Жа?ылтпаштар: ?ш кіші ішік піштім, Бес кіші ішік тіктім Есет атам ет асатар, Ет асатса, бес асатар Келесі ойынымыз “Киіз ?й т?р?ызу” деп аталады. Киіз ?йді? ?рбір ??рамды б?ліктерінде к?ртішкелер берілген, сол шарттарды орында?анда киіз ?йді ??ру?а болады т.с.с. ?орыта келгенде ойын элементтеріні? т?сілдерін саьа?та т?рлендіре пайдалану. 1. Біріншіден ш?кірттерді? о?у?а ?ызы?уын, ынтасын арттырады. 2. Екіншіден саба?та к?п ж?мыс істеуге м?мкіндік береді. 3. Балаларды достастырып, ?арым – ?атынастарын ?л?айтады, бір – біріне ынтыма?, к?мек к?рсетуге баулиды. Ойын – ?рісін ке?ейтеді. С?здік ?орларын байытады. Шыдамдылы??а ?йретеді. Ал саба? та?ырыбына ?арай ойынды та?дау, оны ?ызы?ты етіп тиімді пайдалану – б?л м??алімні? шеберлігі. ?стаз ма?саты, ?алай бол?анда да ш?кірттеріне тиесілі білімді ме?герту. С?здік ?орын байытады, ?з бетімен е?бектенуге да?дыландырады, т?рбиеленеді. Сонды?тан да, ойын – о?ытуды? е? бір тиімді т?сілі.