1 synp aýdym 1-nji çärýek

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işini ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

Özbaşdak aýdym aýtmak

3.Geçilen temany jemlemek:

Geçilen temany jemlemek we täze temany düşündirmäge girişmek.

4.Täze temany düşündirmek.

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Okuwçylara Türkmenistanyň Döwlet Senasynyň sözlerini okap bermek.

2. Tabşyrylan aýdymy bentler boýunça okatmak.

3. Özbaşdak aýdym aýtmak.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

– Döwlet senasynyň sözlerini okap

–aýdym-saz dersiniň maksadyny

– döwlet senasyny ýat tutup

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

–aýdymy bentler boýunça okamagy

– aýdym-saz dersiniň maksadyny bilmegi

– döwlet senasyny ýat tutmagy

Berkarar döwletimiziň bagtyýarlyk döwründe hormatly Prezidentimiziň ýolbaşçylygynda çaga terbiýesi esasy wezipeleriň biri bolup durýar. Şonuň bilen baglylykda orta mekdeplerde okuwyň hilini ýokarlandyrmakda hem yzygi derli işler amala aşyrylýar. Orta mekdeplerde okadylýan aýdym-saz dersi çagalarda sungaty adamzadyň asyrlar boýy kämilleşdirip gelen ruhy mirasy hökmünde özleşdirmäge itergi berýär. Aýdym-saz dersiniň maksady okuwçylarda saza bolan söýgini artdyrmakdan, sazyň mazmunyna düşünip, diňlemek ukybyny ösdürmekden ybarat. Şeýle likde, bu okuw kitaby aýdym-saz dünýäsiniň ilkinji basgançaklaryna gadam basýan okuwçylarda saz medeniýetini terbiýelemekligi wezipe

edinýär. Okuw kitabyndaky milli medeniýetimiz, däp-dessurlarymyz, hormatly Prezidentimiziň ýolbaşçylygynda şu günki gazanylýan üstünliklerimiz bilen bagly maglumatlar we aýdym-sazlar çagalarda mähriban Arkadagymyza, Watanymyza, türkmen halkyna, medeniýete we sungata bolan söýgini artdyrmaga itergi berer.

Kitapda saz sowadynyň ilkinji ädimleri çagalara düş nükli we ýeňil dilde, surat şekillerinde berilýär. Temalaryň mazmuny gyzykly soraglaryň, aýdymlaryň üsti bilen has-da berkidil ýär. Okuwçylaryň saz diňlemek ukybyny ösdürmek maksady bilen ýerleşdirilen «Geliň, saz diňläliň!» bölüminde kompozitorlaryň döreden eserlerini diňletmek maksadalaýyk bolar. «Geliň, saz döredeliň!» bölümi hödürlenilýän goşga heň goşmaklygy göz öňünde tutup, bu usul okuwçylaryň döredijilikli pikirlenmesiniň ösmegine ýardam berer. Kitap şertli 4 çärýege bölünip, olardaky aýdymlary okuwçylara öwretmegiň tertibini okuw maksatnamasyna görä aýdym-saz mugallymy kesgitläp biler.

TÜRKMENISTANYŇ DÖWLET SENASY

Janym gurban saňa, erkana ýurdum,

Mert pederleň ruhy bardyr köňülde.

Bitarap, garaşsyz topragyň nurdur,

Baýdagyň belentdir dünýäň öňünde.

Gaýtalama:

Halkyň guran Baky beýik binasy,

Berkarar döwletim, jigerim-janym.

Başlaryň täji sen, diller senasy,

Dünýä dursun, sen dur, Türkmenistanym!

Gardaşdyr tireler, amandyr iller,

Owal-ahyr birdir biziň ganymyz.

Harasatlar almaz, syndyrmaz siller,

Nesiller döş gerip gorar şanymyz.

Gaýtalama:

Halkyň guran Baky beýik binasy,

Berkarar döwletim, jigerim-janym.

Başlaryň täji sen, diller senasy,

Dünýä dursun, sen dur, Türkmenistanym!

5. Täze temany berkitmek:

Sorag - jogap arkaly berkitmek Döwlet senasynyň many-mazmunyny düşündirmek. Surat bilen işlemek, Döwlet senasyny heňi bilen aýdymy aýtmagy öwretmek.

6. Öý işini tabşyrmak:

“Türkmenistanyň Döwlet senasynyň’’ sözlerini öwrenmek.

7. Sapagy jemleme we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak:

Höweslendiriji bahalary goýmak we delillendirmek Okuwçylary delillendirip bahalandyrmak.

Ýazan mugallym: _____________________________________________

Bellik:_______________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary ____________________ 

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işini ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

“Türkmenistanyň Döwlet senasynyň’’ sözlerini öwrenmek.

3.Geçilen temany jemlemek:

Geçilen temany jemlemek we täze temany düşündirmäge girişmek.

4.Täze temany düşündirmek.

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Okuwçylara aýdym-saz sapagynyň näme öwredýändigini düşündirmek.

2. Tabşyrylan temany okatmak.

3. Özbaşdak aýdym aýtmak.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

– aýdym-saz sapagynyň näme öwredýändigini

– aýdym-sazy kim döredýändigini

– döwlet senasyny ýatdan aýdyp

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

– Tabşyrylan temany gürrüň bermegi

– aýdym-saz dersiniň maksadyny bilmegi

– Ýerine ýetiriji diýip kime aýdylýandygyny bilmegi

AÝDYM-SAZ SAPAGY BIZE NÄME ÖWREDÝÄR?

Mähriban çagalar!Aýdym-saz biziň durmuşymyzda uly orun tutýar. Biz şu kitabyň kömegi bilen siziň hemmäňizi aýdym-saz dünýäsine syýahata çagyrýarys. Aýdym-saz dünýäsi örän täsindir we edil ertekilerdäki ýaly gyzyklydyr. Aýdym-saz hemme ýerde – radioda, teleýaýlymlarda, teatrlarda we biziň mekdeplerimizde her gün ýaňlanýar. Ýagny aýdym-saz biziň durmuşymyzda uly orun eýeleýär.Biz aýdym-saz sapagynda halk döredijiliginiň

görnüşleri, kompozitorlaryň aýdym-sazlary, saz gurallary bilen tanşarys. Bu sapakda saz döredýänleriň, ony ýerine ýetirýänleriň we diňleýänleriň kimdigini bileris. Saz älemine sy ýahat ederis, nota sowadyny öwreneris. Aýdym-saz biziň hemramyzdyr.

AÝDYM-SAZ DÜNÝÄSINE SYÝAHAT

Geliň, indi aýdym-saz dün ýäsine syýahata başlalyň. Saz adamyň ýakyn dostudyr. Saz öz içinde dürli häsiýetleri, duýgulary jemleýär. Şonuň üçin hem biz saz diňlänimizde şatlananymyzy ýa-da gamlananymyzy, saza goşulyşyp hiňlenenimizi duýman galýarys.

ÝATDA SAKLAŇ!

Aýdymlary, sazlary döredýänlere KOMPOZITOR diýilýär.

Aýdymyň goşgusyny ýazýanlara ŞAHYR diýilýär.

Döredilen sazlaryň ýaňlanmagy üçin olary hökman ýerine ýetirmeli.

Aýdym aýdýanlara BAGŞY, saz çalýanlara bolsa SAZANDA diýilýär.

Bagşy-sazandalara, köplenç, ýerine ýetiriji hem diýilýär. Bagşydyr sazandalar aýdymlaryny, sazlaryny adam laryň diňlemekleri üçin ýerine ýetirýärler. Ýerine ýetirilýän aýdym-sazlary diňleýänlere DIŇLEÝJI diýilýär.

1. Suratdaky oglanjyklaryň haýsysy sazanda däl?

5. Täze temany berkitmek:

Sorag - jogap arkaly berkitmek Aýdym-saz dünýäsine syýahat temasnynyň many-mazmunyny düşündirmek. Surat bilen işlemek.

1. Suratdaky oglanjyklaryň haýsysy sazanda däl?

2. Diňleýji diýip kime aýdylýar?

a) aýdym aýdýana; b) saz döredýäne; ç) aýdym-sazy üns bilen diňleýäne.

3. Aýdym-sazy kim döredýär?

4. Aýdymlaryň goşgusyny kim ýazýar?

5. Ýerine ýetiriji – bu kim?

6. Öý işini tabşyrmak:

“Aýdym-saz dünýäsine syýahat” temadan geçilenleri gaýtalamak.

7. Sapagy jemleme we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak:

Höweslendiriji bahalary goýmak we delillendirmek Okuwçylary delillendirip bahalandyrmak.

Ýazan mugallym: _____________________________________________

Bellik:_______________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary ____________________ 

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işini ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

“Aýdym-saz dünýäsine syýahat” temadan geçilenleri gaýtalamak.

3.Geçilen temany jemlemek:

Geçilen temany jemlemek we täze temany düşündirmäge girişmek.

4.Täze temany düşündirmek.

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Okuwçylara “Mekdep” diýen aýdymy öwretmek.

2. Tabşyrylan aýdymy bentler boýunça okatmak.

3. Özbaşdak aýdym aýtmak.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

– aýdym-saz sapagynyň näme öwredýändigini

– “Mekdep” diýen aýdymy aýdyp

– döwlet senasyny ýatdan aýdyp

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

– Tabşyrylan aýdymy aýtmagy

– aýdym-saz dersiniň maksadyny bilmegi

– Geçilen temalara degişli aýdym aýtmagy

“MEKDEP”

ÝATDA SAKLAŇ!

Ýerine ýetirýän aýdymyňyzyň sazyny we goşgusyny kimiň döredendigini ýatda saklaň.

Aýdymyň näme hakda aýdylýandygyna üns beriň.Aýdymyň heňini we goşgusyny ýatda saklaň.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag - jogap arkaly berkitmek Aýdym-saz dünýäsine syýahat temasnynyň many-mazmunyny düşündirmek. Surat bilen işlemek.

6. Öý işini tabşyrmak:

“Mekdep” “Hoş gal mekdep” aýdymynyň sözlerini gaýtalatmak.

7. Sapagy jemleme we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak:

Höweslendiriji bahalary goýmak we delillendirmek Okuwçylary delillendirip bahalandyrmak.

Ýazan mugallym: _____________________________________________

Bellik:_______________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary ____________________ 

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işini ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

“Mekdep” “Hoş gal mekdep” aýdymynyň sözlerini gaýtalatmak.

3.Geçilen temany jemlemek:

Geçilen temany jemlemek we täze temany düşündirmäge girişmek.

4.Täze temany düşündirmek.

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Okuwçylara uzyn we gysga sesler, pes we belent sesler, saz we gopgun sesleri öwretmek.

2. Tabşyrylan temany okatmak.

3. Özbaşdak aýdym aýtmak.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

– aýdym-saz sapagynyň näme öwredýändigini

– uzyn we gysga sesler, pes we belent sesler, saz we gopgun sesler diýen temany aýdyp

– döwlet senasyny ýatdan aýdyp

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

– Tabşyrylan aýdymy aýtmagy

– aýdym-saz dersiniň maksadyny bilmegi

– Geçilen temalara degişli aýdym aýtmagy

UZYN WE GYSGA SESLER. PES WE BELENT SESLER. SAZ WE GOPGUN SESLER

Biziň daş-töweregimizi dürli sesler gurşap alýar. Olaryň käbiri UZYN, käbiri bolsa GYSGA sesler. Aýdym-sazda hem sesler uzyn we gysga bolýar. Sesleriň dowamlylygy, ýagny uzyn, gysgalygy ýörite degişli nota belgileri bilen aňladylýar: Eşidýän seslerimiziň içinde ÝOGYN we INÇE sesler hem bar. Belli bir ses belentligi bolan saz gurallarynyň owazyna we aýdymçynyň sesine SAZ SESLERI diýilýär.Ses belentligi takyk bolmadyk galmagal, şygyrdy, gürrüldi we başgalara GOPGUN SESLERI diýilýär.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag - jogap arkaly berkitmek Aýdym-saz dünýäsine syýahat temasnynyň many-mazmunyny düşündirmek. Surat bilen işlemek.

1. Suratdaky haýwanlaryň haýsylarynyň sesi inçe, haýsylarynyňky bolsa ýogyn?

1. Suratlaryň haýsysy saz sesi bilen bagla nyşykly?

6. Öý işini tabşyrmak:

Uzyn we gysga sesler. Pes we belent sesler. Saz we gopgun sesler temadan geçilenleri gaýtalamak.

7. Sapagy jemleme we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak:

Höweslendiriji bahalary goýmak we delillendirmek Okuwçylary delillendirip bahalandyrmak.

Ýazan mugallym: _____________________________________________

Bellik:_______________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary ____________________ 

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işini ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

Uzyn we gysga sesler. Pes we belent sesler. Saz we gopgun sesler temadan geçilenleri gaýtalamak.

3.Geçilen temany jemlemek:

Geçilen temany jemlemek we täze temany düşündirmäge girişmek.

4.Täze temany düşündirmek.

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Okuwçylara “Türkmenistan diýarym” diýen aýdymy öwretmek.

2. Tabşyrylan temany okatmak.

3. Özbaşdak aýdym aýtmak.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

– aýdym-saz sapagynyň näme öwredýändigini

– “Türkmenistan diýarym” diýen aýdymy aýdyp

– döwlet senasyny ýatdan aýdyp

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

– Tabşyrylan aýdymy aýtmagy

– aýdym-saz dersiniň maksadyny bilmegi

– Geçilen temalara degişli aýdym aýtmagy

“BAGTYÝARLYK ZAMANY”

5. Täze temany berkitmek:

Sorag - jogap arkaly berkitmek Aýdym-saz dünýäsine syýahat temasnynyň many-mazmunyny düşündirmek. Surat bilen işlemek.

6. Öý işini tabşyrmak:

“Bagtyýarlyk zamany” aýdymynyň sözlerini gaýtalatmak..

7. Sapagy jemleme we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak:

Höweslendiriji bahalary goýmak we delillendirmek Okuwçylary delillendirip bahalandyrmak.

Ýazan mugallym: _____________________________________________

Bellik:_______________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary ____________________ 

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işini ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

“Bagtyýarlyk zamany” aýdymynyň sözlerini gaýtalatmak..

3.Geçilen temany jemlemek:

Geçilen temany jemlemek we täze temany düşündirmäge girişmek.

4.Täze temany düşündirmek.

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Okuwçylara “Bagtyýarlyk zamany” diýen aýdymy öwretmek.

2. Tabşyrylan temany okatmak.

3. Özbaşdak aýdym aýtmak.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

– aýdym-saz sapagynyň näme öwredýändigini

– “Bagtyýarlyk zamany” diýen aýdymy aýdyp

– döwlet senasyny ýatdan aýdyp

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

– Tabşyrylan aýdymy aýtmagy

– aýdym-saz dersiniň maksadyny bilmegi

– Geçilen temalara degişli aýdym aýtmagy

“BIBIJAN ” SAZYNY DIŇLETMEK. TÖWEREK DAŞ AÝDYM-SAZ

«Bibijan» aýdymy türkmen halk aýdymydyr. Belli kompozitor Durdy Nuryýew bu aýdymy saz görnüşinde fortepiano saz guralyna geçiripdir hem-de onuň heňini sazlaşykly owazlar arkaly bezäp, oňa täze öwüşgin beripdir.Gyzlar «Bibijan» aýdymynyň sazyna laýyk tans

hereketlerini etsinler, oglanlar bolsa, çapak çalsynlar. Adamyň durmuşynda bolup geçýän her bir ýagdaý sazda öz beýanyny tapýar. Hüwdüler, sanawaçlar, ýaňyltmaçlar çagalaryň

durmuşy bilen baglanyşyklydyr.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag - jogap arkaly berkitmek Aýdym-saz dünýäsine syýahat temasnynyň many-mazmunyny düşündirmek. Surat bilen işlemek.

6. Öý işini tabşyrmak:

Töwerek daş aýdym-saz temadan geçilenleri gaýtalamak.

7. Sapagy jemleme we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak:

Höweslendiriji bahalary goýmak we delillendirmek Okuwçylary delillendirip bahalandyrmak.

Ýazan mugallym: _____________________________________________

Bellik:_______________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary ____________________ 

Sapagyň gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işini ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

Töwerek daş aýdym-saz temadan geçilenleri gaýtalamak.

3.Geçilen temany jemlemek:

Geçilen temany jemlemek we täze temany düşündirmäge girişmek.

4.Täze temany düşündirmek.

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Okuwçylara “Bibijan” diýen sazy diňletmek.

2. Tabşyrylan temany okatmak.

3. Özbaşdak aýdym aýtmak.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

– aýdym-saz sapagynyň näme öwredýändigini

– “Bibijan” diýen sazy aýdyp

– döwlet senasyny ýatdan aýdyp

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

– Tabşyrylan aýdymy aýtmagy

– aýdym-saz dersiniň maksadyny bilmegi

– Geçilen temalara degişli aýdym aýtmagy

“MEKDEBIM”

Kompozitor Orazgylyç Gurbannyýazowyň şahyr Nury Baýramowyň sözlerine döreden bu aýdymy çagalaryň we ulularyň iň gowy görýän aýdymlarynyň biridir. Bu aýdymda biziň her birimize okamagy, ýazmagy öwreden mähriban mekdep barada gürrüň berilýär.

ÝATDA SAKLAŇ!

Aýdym-saz diňläniňizde ünsli diňlemegi unutmaň.Diňleýän sazyňyzyň häsiýetini anyklamaga

çalşyň.

5. Täze temany berkitmek:

Sorag - jogap arkaly berkitmek Aýdym-saz dünýäsine syýahat temasnynyň many-mazmunyny düşündirmek. Surat bilen işlemek.

6. Öý işini tabşyrmak:

“Mekdebim” aýdymynyň sözlerini gaýtalatmak..

7. Sapagy jemleme we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak:

Höweslendiriji bahalary goýmak we delillendirmek Okuwçylary delillendirip bahalandyrmak.

Ýazan mugallym: _____________________________________________

Bellik:_______________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary ____________________