10 synp jemgyyeti owrenish I

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

Ýurdumyzda bolup geçýän täzelikler hakynda soramak.

a) temany labyzly okatmak we gürrüň etdirmek,b) tema boýunça sorag-jogap alyşmak:

1. Berkarar döwletimiziň täze eýýamynyň Galkynyşy döwründe Türkmenistanda adamyň nähili orny bar?2. Dünýä jemgyýetçiligi adam ösüşiniň indeksine nähili baha berýär?3.Milli ykdysady ösüş toplumy barada aýdyp beriň.4.Tebigy serişdeleri peýdalanyşy barada aýdyp beriň.

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň jemgyýeti öwreniş dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Türkmenistanyň jemgyýetçilik durmuşynyň dürli gurşawlarynda gazanylan üstünlikler barada düşünje bermek;

2. Ýaş nesle dünýä ülňülerine gabat gelýän bilim bermek;

3. Milli ýörelgeler hem-de umumadamzat gymmatlyklary esasynda terbiýelemek;

4.Olarda özleşdirilen bilimleri durmuşda ulanmak başarnyklaryny kemala getirmek.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- jemgyýetiň ösüş kanunlaryny, hukuk, ahlak, ykdysady, syýasy we ekologiýa medeniýetiniň esaslaryny;

- anyk maglumatlary, subutnamalary kesgitlenen ulgamy boýunça tapawutlandyrmaklygy ;

- medeniýetiň görnüşlerini we olaryň bilim, ylym we din bilen baglanyşygyny seljermekligi.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- özbaşdak pikirlenmekligi;

- bazar ykdysadyýeti we hukuk döwleti şertlerinde erkin hereket etmeklige uýgun adamlar-şahsyýetler bolmagy;

- sosial prosesleriň sebäp-netije arabaglanyşygyny beýan etmekligi.

Giriş. Türkmenistanyň jemgyýetçilik durmuşynyň dürli gurşawlarynda gazanylan üstünlikler.

Jemgyýet diýseñ çylşyrymly ulgam. Hut şonuñ üçin-de, ony içgin öwrenmek, onuñ çäginde bolup geçýän hadysalaryñ düýp mazmunyna düşünmek tebigaty öwrenmekden hem has kyn düşýär. Sebäbi tebigatdaky bolup geçýän we ýüze çykýan islendik hadysanyñ degişli obýektiw kanunlaryñ hereketiniñ netijesidigine göz ýetirmek kyn däl. Ýagny ýagyş-ýagmyryñ ýagmagynyñ, derýalaryñ joşmagynyñ, wulkanlaryñ atylmagynyñ, ösümlik we haýwanat dünýäsindäki hadysalaryñ hemmesiniñ sebäplerini degişli kanunlara salgylanyp, düşündirip bolýar. Emma jemgyýetde bolup geçýän hadysalary welin, haýsydyr bir obýektiw kanuna esaslanyp, düşündirmek kyn. Jemgyýetiñ tebigatdan esasy aýratynlygy onuñ añly-düşünjeli, oýlanyp we pikirlenip bilýän jandarlardan - adamlardan ybarat bolan umumylygy bilen baglanyşykly.

Jemgyýetiñ çägindäki hadysalaryñ, hususan-da, dürli derejedäki gapma-garşylyklaryñ (uruşlaryñ, gozgalañlaryñ, dawa-jenjelleriñ), düýpli öwrülişikleriñ, öñegidişlikleriñ ýa-da tersine, yza gaýdyşlaryñ, tas hemmesiniñ diýen ýaly, hiç bir obýektiw kanuna esaslanman, diñe adamlaryñ subýektiw, bir-birinden düýpgöter tapawutlanýan we ol ýa-da beýleki bir ýagdaýlarda üýtgäp durýan hadysalardygyna göz ýetirmeklige adamzat taryhynyñ müñlerçe ýyllyk durmuş tejribesi doly güwä geçýär.

Jemgyýeti öwrenmekligiñ iññän çylşyrymlydygy üçin, ony öwrenýän ylymlaryñ sany hem barha artýar. Eger-de jemgyýetiñ geçmiş taryhyny bu gün köpsanly taryh ylymlary (arheologiýa, etnografiýa, antropologiýa, halklaryñ taryhy, dünýä taryhy we ş.m.) öwrenýän bolsa, onda onuñ syýasy durmuşynyñ aýratynlyklaryny syýasaty öwreniş ylmynyñ şahalary hasaplanylýan ylymlar, ruhy-medeni durmuşyny kulturologiýa, etika, estetika, sungaty öwreniş, edebiýaty öwreniş, dil bilimi ýaly ylymlar öwrenýär.

5.Täze temany berkitmek:

Geçilen tema boýunça sorag-jogap alyşmak:

1.Jemgyýeti öwreniş okuw dersinift maksady nämeden ybarat?

2.Jemgyýeti öwreniş okuw dersi beýleki okuw derslerinden nähili tapawutlanýar?

6.Öý işini tabşyrmak:

a) okap gelmek: §, sah7-10,b) Soraglara jogap ýazyp gelmek.

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

-Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ______________________________________________

Bellik:__________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary ______________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

“Giriş. Türkmenistanyň jemgyýetçilik durmuşynyň dürli gurşawlarynda gazanylan üstünlikler” tekstini okatmak, mazmunyny gürrüň berdirmek.

a) temany labyzly okatmak we gürrüň etdirmek , b) tema boýunça sorag-jogap alyşmak.

1.Jemgyýeti öwreniş okuw dersinift maksady nämeden ybarat?

2.Jemgyýeti öwreniş okuw dersi beýleki okuw derslerinden nähili tapawutlanýar?

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň jemgyýeti öwreniş dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Jemgyýetiň sosial strukturasy (düzümi) hakynda düşünje bermek;

2 Konsepsiýa laýyklylda bilim bermek;

3. Okuwçy ýaşlara jemgyýet hakyndaky ylmy garaýyşlaryň ösüş taryhy, jemgyýetiň gurluşy we düzümi, jemgyýetçilik durmuşynyň esasy taraplary bilen baglanyşykly düşünjeleri bermegi;

4.Olarda özleşdirilen bilimleri durmuşda ulanmak başarnyklaryny kemala getirmek.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- dürli çeşmelerden sosial we ykdysady maglumatlary almaklygy;

- özleşdirilen bilimleri durmuşda ulanyp;

- ýüze çykýan meseleleri integrirläp bir topluma getirmekligiň ýollaryny tapmaklygy;

- anyk durmuş ýagdaýlarynda ýüze çykýan jemgyýet gatnaşyklaryny alnan bilimler esasynda seljermeklik ukyplaryny ýüze çykarmaklygy.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- özleşdirilen bilimleri durmuşda ulanmagy;

- häzirkizaman köpçülikleýin kommunikasion serişdelerini ulanmagy;

- öz bilimini kämelleşdirmek we tebiýelemek, jemgyýetde öz ornuňy tapmagy .

Jemgyýetiň sosial strukturasy (düzümi) hakynda düşünje.

Jemgyýetiñ sosial düzümi hakynda düşünje. Islendik bitewülik bellibir böleklerden durýar ýa-da başgaça aýdylanda, her bir zadyñ öz strukturasy - düzümi bolýar. Mysal üçin, suwy alyp göreliñ. Onuñ himiki düzümi kisloroddan we wodoroddan ybarat.

Jemgyýet diýlip atlandyrylýan umumylyk bolsa iññän köp böleklerden, has takygy, adamlaryñ dürli toparlaryndan we gat laklaryndan ybarat umumylykdyr. Adamlaryñ dürli toparlarynyñ we gatlaklarynyñ köplügine jemgyýetiñ sosial düzümi (strukturasy) diýilýär.

Esasy sosial toparlar. Gatlaklar we synplar. Jemgyýetiñ düzümine girýän adamlar ol ýa-da beýleki toparlara bellibir alamatlar we häsiýetli aýratynlyklar esasynda degişli edilýär. Mysal üçin, jynsy boýunça adamlar — aýallara we erkeklere, ýaşaýan ýeri boýunça - şäherlilere we obalylara, ýaşy boýunça - çagalara, ýaşlara, orta ýaşlylara, gartaşan adamlara we garrylara, bilim derejesi boýunça bilimsizlere, başlangyç bilimlilere, gutarylmadyk orta bilimlilere, orta bilimlilere, ýörite orta bilimlilere, ýokary bilimlilere bölünýär. Soñky döwürde ýokary hünär okuwynyñ degişli derejeleri göz öñünde tutulyp, ýokary bilimliler hünärmenlere, bakalawrlara we magistrlere bölünilip başlandy.

Edil şonuñ ýaly, ol ýa-da beýleki toparlara adamlary maşgala ýagdaýy, hünäri, käri, gurplulyk derejesi, milleti, dini garaýşy we ş.m. başga onlarça alamatlar esasynda degişli etmek mümkin.

Gadymy jemgyýetleriñ sosial düzümi о diýen bir çylşyrymly bolmandyr. Şonuñ üçin-de gadymy jemgyýetler barada gürrüñ açylanda, olar, köplenç, sada we çylşyrymly jemgyýetler ady bilen tapawutlandyrylýar.

Taryhy ösüşiñ dowamynda jemgyýeti emele getirýän adamlaryñ arasyndaky tapawutly aýratynlyklar artyp, sada jemgyýetleriñ ornuna has çylşyrymly jemgyýetler gelip başlapdyr. Maşga lalaryñ uly uruglara öwrülmegi, olaryñ bolsa soñy bilen tirelere we taýpalara çenli ösmegi hem-de öz dili, dini, ýaşaýan ýeriniñ aýratynlyklaryna laýyklykda önümçilik usullary (çarwaçylyk, ekerançylyk) bilen bir-birinden düýpli tapawutlanyp başlamaklary jemgyýetleriñ çylşyrymlaşmagyna getiripdir. Bir taýpanyñ beýleki taýpalaryñ ýerlerini basyp almagy we basylyp alnan ýerlerde ýaşaýanlary ýesir alyp, özlerine tabyn edip, öz gullaryna öwürmekleri gullar we gul eýeleri diýen bölünişigiñ emele gelmegine getiripdir.

5.Täze temany berkitmek:a)Geçilen tema boýunça sorag-jogap alyşmak:

1.Jemgyýeti emele getirýän adamlar haýsy alamatlar esasynda nähili toparlara bölünýär?

2.Adamlar synpy toparlara haýsy alamatlar esasynda bölünýär?

3.«Sosial stratifikasiýa» düşünjesi nämäni añladýar?

6.Öý işini tabşyrmak: a) okap gelmek: §1, sah11-16,b) Soraglara jogap ýazyp gelmek.

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

-Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ______________________________________________

Bellik:__________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary ______________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

“Jemgyýetiň sosial strukturasy (düzümi) hakynda düşünje” tekstini okatmak, mazmunyny gürrüň berdirmek.a) temany labyzly okatmak we gürrüň etdirmek ,b) tema boýunça sorag-jogap alyşmak:1.Jemgyýeti emele getirýän adamlar haýsy alamatlar esasynda nähili toparlara bölünýär?2.Adamlar synpy toparlara haýsy alamatlar esasynda bölünýär?

3.«Sosial stratifikasiýa» düşünjesi nämäni añladýar?4.«Sosial piramida» düşünjesi nämäni añlatmak üçin ulanylýar?5.Jemgyýetde doly sosial deñligi gazanmak mümkinmi?

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň jemgyýeti öwreniş dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Esasy sosial toparlar, gatlaklar we synplar, formal we formal däl toparlar hakynda düşünje bermek;

2. Ýaş nesle öňdebaryjy halkara tejribesine laýyk gelýän derejede bilim bermek we terbiýelemek;

3. Giň dünýägaraýyşly ýaşlaryň bolmaklary;

4. Edepli-ekramly , ýokary hünärli adamlaryň bolmaklary.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- özleriniň raýatlyk hukuklaryny we borçlaryny;

- umumyadamzat gumanistik (ynsanperwerlik) we demokratik gymmatlyklar esasyny;

- jemgyýet we sosial gurluşy, jemgyýetiň daşky gurşaw bilen arabaglanyşygy milli däp-dessurlary;

- dürli çeşmelerden sosial we ykdysady maglumatlary almaklygy.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- jemgyýeti kämilleşdirmäge ymtylýan adamlar bolmagy;

- watansöýüji, döwlet nyşanlaryna sarpa goýýan adamlar bolmagy;

- sosial orny we derejesi; häzirkizaman jemgyýetinde öz ornuny tapmagy.

Esasy sosial toparlar. Gatlaklar we synplar. Formal we formal däl toparlar.Her bir adam jemgyýetde ýaşyna, bilimine, hünärine, eýeleýän wezipesine, gazanan abraýyna (sungatda, ylymda, edebi döredijilikde, işewürlikde we ş.m.) görä bellibir orny eýeleýär. Adamyñ jemgyýetdäki orny onuñ sosial statusy bilen kesgitlenýär. Jemgyýetde ýaşaýan her bir adamyñ özüne degişli sosial statusy bar. Mysal üçin, mekdepde okaýanlaryñ sosial statusy — okuwçy. Kärendesine ýer alyp hasyl öndürýän adamyñ sosial statusy — kärendeçi. Obada ýaşaýanlaryñ oba ýaşaýjysy diýen sosial statusy bar. Adamlaryñ sosial statusy üýtgäp bilýär. Adam öz bilimini we hünärini artdyryp, başarnyklaryna we ukybyna görä başga bir käri edinip bilýär. Mysal üçin, şu günki mekdep okuwçylarynyñ her biriniñ-de dürli sosial statusy bar. Aýdaly, Aman atly 15 ýaşly ýetginjek häzir mekdep okuwçysy, öz maşgalasynda ol öz ejesi we kakasy üçin - ogul, kiçi jigisi üçin - dogan, özünden uly dogany üçin- jigi, enesi we atasy üçin - agtyk, okaýan synpynda ökde okuwçy, mekdebiñ futbol toparynyñ oýunçysy.

Formal we formal däl toparlar. Jemgyýetiñ sosial düzüminde formal we formal däl toparlar hem tapawutlandyrylýar. Formal toparlara bellibir ýerde işleýän, gulluk edýän, okaýan adamlaryñ köplügi degişli edilýär. Mysal üçin, ol ýa-da beýleki bir okuw mekdebiniñ ähli okuwçylary, şol mekdebiñ her bir aýratyn alnan synpynyñ okuwçylary, islendik zähmet kollektiwiniñ işgärleriniñ köplügi, her bir aýratyn edaranyñ gullukçylarynyñ köplügi, harby goşunyñ her bir aýratyn bölüminiñ esgerleriniñ köplügi formal toparlaryñ görnüşleridir. Olaryñ şeýle toparlara degişli edilýändigi şol bir ýerde okaýandyklary, zähmet çekýändikleri, gulluk edýändikleri bilen baglanyşyklydyr. Formal toparlaryñ agzalarynyñ arasyndaky gatnaşyklar olaryñ hemmesi üçin umumy bolan kadalar arkaly düzgünleşdirilýär. Formal däl toparlar diýlip bolsa, köplenç, öz akymlaýyn döreýän toparlara (dostluk, garyndaşlyk, goñşuçylyk ýaly gatnaşyklara girýän adamlaryñ köplügine), bellibir wagt aralygynda döräp, soñ dargaşýan adamlaryñ köplügine (haýsydyr bir söwda nokadynda nobata duranlar, sta-dionda futbol ýaryşyna, teatrda sahna oýnuna tomaşa edýänler) düşünilýär.

5.Täze temany berkitmek:

a)Geçilen tema boýunça sorag-jogap alyşmak:

1.Formal we formal däl toparlar biri-birlerinden nähili tapawutlanýar?

2.Formal we formal däl liderleriñ aratapawudyny düşündirmäge synanyşyñ.

3. Ortalyk synpa adamlaryň haýsy toparlary degişli edilýär?

6.Öý işini tabşyrmak:

a) okap gelmek: §1, sah16-17.b) Soraglara jogap ýazyp gelmek.

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

-Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ______________________________________________

Bellik:__________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary ______________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

“Esasy sosial toparlar. Gatlaklar we synplar. Formal we formal däl toparlar.” tekstini okatmak, mazmunyny gürrüň berdirmek.

a) temany labyzly okatmak we gürrüň etdirmek , b) tema boýunça sorag-jogap alyşmak.

1.Formal we formal däl toparlar biri-birlerinden nähili tapawutlanýar?

2.Formal we formal däl liderleriñ aratapawudyny düşündirmäge synanyşyñ.

3. Ortalyk synpa adamlaryň haýsy toparlary degişli edilýär?

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň jemgyýeti öwreniş dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Türkmenistanyň jemgyýetçilik durmuşynyň sosial gurşawynda bazar ykdysadyýeti şertlerinde ýüze çykan üýtgeşmeler hakynda düşünje bermek;

2. Ýaş nesle öňdebaryjy halkara tejribesine laýyk gelýän derejede bilim bermek we terbiýelemek;

3. Giň dünýägaraýyşly ýaşlaryň bolmaklary;

4. Edepli-ekramly , ýokary hünärli adamlaryň bolmaklary.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- özleriniň raýatlyk hukuklaryny we borçlaryny;

- umumyadamzat gumanistik (ynsanperwerlik) we demokratik gymmatlyklar esasyny;

- jemgyýet we sosial gurluşy, jemgyýetiň daşky gurşaw bilen arabaglanyşygy milli däp-dessurlary.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- jemgyýeti kämilleşdirmäge ymtylýan adamlar bolmagy;

- watansöýüji, döwlet nyşanlaryna sarpa goýýan adamlar bolmagy;

- sosial orny we derejesi; häzirkizaman jemgyýetinde öz ornuny tapmagy.

Türkmenistanyň jemgyýetçilik durmuşynyň sosial gurşawynda bazar ykdysadyýeti şertlerinde ýüze çykan üýtgeşmeler.Ortalyk gatlak (synp) we onuñ kemala gelmegi. Jemgyýetiñ sosial düzüminde ortalyk gatlak, has takygy, ortalyk synp diýilýän topara aýratyn orun degişli edilýär. Bu ýöne ýerden däl. Sebäbi ýurduñ ilatynyñ içinde ortalyk gatlaga degişlileriñ paýy näçe ýokary bolsa, şonça-da ýurt sosial-ykdysady taýdan durnukly ösüşe eýe bolýar, ýurtda syýasy konfliktler (ol ýa-da beýleki bir synpy toparlaryñ, syýasy guramalaryñ arasyndaky barlyşyksyz häsiýetli gapma-garşylyklar) az ýüze çykýar.

Ortalyk gatlak we onuñ jemgyýetdäki orny barada gadymy akyldarlar hem özboluşly garaýyşlary öñe süriipdirler. Şeýle garaýyşlaryñ biri gadymy grek filosofy Aristotele degişlidir. Aristotel: «Her bir jemgyýet üç bölekden, ýagny diýseñ gurply adamlardan, añrybaş mätäçlik çekýänlerden we ol iki gatlagyñ ortasynda ýerleşýänlerden ybarat. Ählumumy pähime görä, aramlylyk we ortalyk in gowy zat hasaplanylýar, şonuñ üçin hem ortalyk derejedäki gurplulyk hem in amatly gurplulykdyr... Orta gurplulygy bolan adamlar jemgyýetde asudalygyñ we agzybirligiñ bolmagyny isleýärler. Olaryñ iliñ zadyna mätäçligi ýok... Häzirki döwürde ortalyk gatlak we oña jemgyýeti emele getirýän adamlaryñ haýsy böleginiñ degişli edilmelidigi baradä dürli garaýyşlar bar. Olaryñ birine laýyklykda, adamlaryñ maddy taýdan üpjünçilik derejesi esas edilip alynýar we bu ýerde ortalyk synpa aşakdaky mümkinçilikleri bolan adamlar, ýagny:

-jan başyna düşýän girdejiniñ derejesiniñ ýokarylygy;

-gymmat bahaly gozgalýan we gozgalmaýan emlägiñ (ýeñil awtoulag, tehnika bilen doly enjamlaşdyrylan ýaşaýyş jaýy) degişliligi;

-tölegli sosial hyzmatlardan (bilimde, saglygy goraýyşda) kynçylyksyz peýdalanyp bilmeklik mümkinçilikleriniñ bolmagy;

-daşary ýurtlara syýahat edip bilmeklik mümkinçilikleri bilen tapawutlanýanlar degişli edilýär.

5.Täze temany berkitmek:a)Geçilen tema boýunça sorag-jogap alyşmak:

1.Ortalyk synpa adamlaryñ haýsy toparlary degişli edilýär?

2.Ortalyk synp jemgyýetde nähili orny tutýar?

3. Türkmenistanda telekeçiligi ösdürmek babatynda nähili çäreler durmuşa geçirilýär?

6.Öý işini tabşyrmak: a) okap gelmek: §1, sah16-20.b) Soraglara jogap ýazyp gelmek.

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

-Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ______________________________________________

Bellik:__________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary ______________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

“Türkmenistanyň jemgyýetçilik durmuşynyň sosial gurşawynda bazar ykdysadyýeti şertlerinde ýüze çykan üýtgeşmeler” tekstini okatmak, mazmunyny gürrüň berdirmek.

a) temany labyzly okatmak we gürrüň etdirmek , b) tema boýunça sorag-jogap alyşmak:

1.Ortalyk synpa adamlaryñ haýsy toparlary degişli edilýär?

2.Ortalyk synp jemgyýetde nähili orny tutýar?

3. Türkmenistanda telekeçiligi ösdürmek babatynda nähili çäreler durmuşa geçirilýär?

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň jemgyýeti öwreniş dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Türkmenistanda döwletiň kiçi we orta telekeçiligi ösdürmek babatynda ýöredýän syýasaty hakynda düşünje bermek;

2. Ýaş nesle dünýä ülňülerine gabat gelýän bilim bermek;

3. Milli ýörelgeler hem-de umumadamzat gymmatlyklary esasynda terbiýelemek;

4.Olarda özleşdirilen bilimleri durmuşda ulanmak başarnyklaryny kemala getirmek.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- jemgyýetiň ösüş kanunlaryny, hukuk, ahlak, ykdysady, syýasy we ekologiýa medeniýetiniň esaslaryny;

- anyk maglumatlary, subutnamalary kesgitlenen ulgamy boýunça tapawutlandyrmaklygy ;

- medeniýetiň görnüşlerini we olaryň bilim, ylym we din bilen baglanyşygyny

seljermekligi.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- özbaşdak pikirlenmekligi;

- bazar ykdysadyýeti we hukuk döwleti şertlerinde erkin hereket etmeklige uýgun adamlar-şahsyýetler bolmagy;

- sosial prosesleriň sebäp-netije arabaglanyşygyny beýan etmekligi.

Türkmenistanda döwletiň kiçi we orta telekeçiligi ösdürmek babatynda ýöredýän syýasaty.

Ortalyk synpyñ kemala getirilmeginde telekeçiligiñ ösdürilmeginiñ ähmiýeti. Köplenç, ortalyk synpa, esasan, telekeçilik işiniñ dürli ugurlary bilen meşgullanýanlar, kärendeçiler we fermerler degişli edilýär. Hakykatdan-da, hut olar ilatyñ beýleki gatlaklaryndan öz ortadan has ýokary bolan girdejileri bilen tapawutlanýarlar. Olaryñ döwlete dahyllylygy diñe degişli döwletiñ raýatydygy we şol döwlet tarapyndan rugsat edilen önümleri öndürýändigi we hyzmatlary ýerine ýetirýändigi bilen hem-de döwlet tarapyndan bellenilen salgytlary öz wagtynda töläp durmaga borçludygy bilen baglanyşykly. Şol sebäplide olaryñ, ýagny bu synpa girýänleriñ paýy ilatyñ düzüminde näçe köp bolsa, şonça-da, jemgyýetde asudalyk, agzybirlik, syýasy durnuklylyk höküm sürýär. Olaryñ iñ esasy islegi döwletiñ gowy kanunlarynyñ bolmagy we şolaryñ adalatly berjaý edilmegi bilen baglanyşykly.

Hut şol sebäpli-de köp döwletlerde telekeçiligiñ ösdürilmegi, has takygy, ortalyk synpyñ döredilmegi üçin uly alada edilýär, olara dürli hili ýeñillikler berilýär.

Türkmenistanda hem telekeçiligiñ ösdürilmegi döwletiñ yk- dysady syýasatynda iñ ileri tutulýan ugurlaryñ biri. Bu ugurda döwlet tarapyndan durmuşa geçirilen çäreleriñ aýdyñ mysallary hökmünde aşakdakylary görkezmek mümkin:

-hususy telekeçiligiñ düzüm böleklerinin özara baglanyşygyny utgaşdyrmak we gowulandyrmak maksady bilen Türkmenistanyñ Prezidentiniñ 2008-nji ýylyñ 17-nji martynda çykaran Karary esasynda Türkmenistanyñ Senagatçylar we telekeçiler birleşmesi döredildi;

-2009-njy ýylyñ awgustynda «Kiçi we orta telekeçiligi döwlet tarapyndan goldamak hakynda» Türkmenistanyñ Kanuny kabul edildi;

-telekeçiligi goldamak maksady bilen täze, ilkinji doly hususy eýeçilikde bolan «Rysgal» paýdarlar täjirçilik banky döredildi.

5.Täze temany berkitmek:a)Geçilen tema boýunça sorag-jogap alyşmak:

1. Türkmenistanda telekeçiligi ösdürmek babatynda nähili çäreler durmuşa geçirilýär?

2. Ortalyk synpa adamlaryň haýsy toparlary degişli edilýär?
3. Ortalyk synp jemgyýetde nähili orny tutýar?

6.Öý işini tabşyrmak:

a) okap gelmek: §1, sah18-20.b) Soraglara jogap ýazyp gelmek.

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

-Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ______________________________________________

Bellik:__________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary ______________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öý işiniň ýerine ýetirilişini barlamak, soramak:

“Türkmenistanda döwletiň kiçi we orta telekeçiligi ösdürmek babatynda ýöredýän syýasaty” tekstini okatmak, mazmunyny gürrüň berdirmek.

a) temany labyzly okatmak we gürrüň etdirmek, b) tema boýunça sorag-jogap alyşmak:

1.Ortalyk synpa adamlaryñ haýsy toparlary degişli edilýär?

2.Ortalyk synp jemgyýetde nähili orny tutýar?

3. Türkmenistanda telekeçiligi ösdürmek babatynda nähili çäreler durmuşa geçirilýär?

3. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň jemgyýeti öwreniş dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

4. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Maşgala, nika, maşgala gatnaşyklary hakynda düşünje bermek;

2 Konsepsiýa laýyklylda bilim bermek;

3. Okuwçy ýaşlara jemgyýet hakyndaky ylmy garaýyşlaryň ösüş taryhy, jemgyýetiň gurluşy we düzümi, jemgyýetçilik durmuşynyň esasy taraplary bilen baglanyşykly düşünjeleri bermegi;

4.Olarda özleşdirilen bilimleri durmuşda ulanmak başarnyklaryny kemala getirmek.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- dürli çeşmelerden sosial we ykdysady maglumatlary almaklygy;

- özleşdirilen bilimleri durmuşda ulanyp;

- ýüze çykýan meseleleri integrirläp bir topluma getirmekligiň ýollaryny tapmaklygy;

- anyk durmuş ýagdaýlarynda ýüze çykýan jemgyýet gatnaşyklaryny alnan bilimler esasynda seljermeklik ukyplaryny ýüze çykarmaklygy.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- özleşdirilen bilimleri durmuşda ulanmagy;

- häzirkizaman köpçülikleýin kommunikasion serişdelerini ulanmagy;

- öz bilimini kämelleşdirmek we tebiýelemek, jemgyýetde öz ornuňy tapmagy .

Maşgala. Nika. Maşgala gatnaşyklary.

Maşgala we nika. Maşgala jemgyýetiñ iñ gadymy institutlarynyñ biri bolup, özüniñ peýda bolan döwründen başlap, adamlaryñ jemgyýetçilik durmuşynda iññän wajyp orny eýeläp gelýär. Hatda jemgyýetiñ özüniñ döremegi hem köp derejede hut maşgalanyñ we onuñ bilen aýrylmaz baglanyşykly bolan nikanyñ sosial institutlar hökmünde oýlanylyp tapylmagynyñ netijesi hasaplanylýar. Munuñ şeýledigini dinlerde getirilýän rowaýatlaram (mysal üçin, ähli adamzat nesliniñ Adam atadan we How eneden döränlerden emele gelendigi baradaky), gadymy adamlaryñ durmuşyny suratlandyrýan taryhy maglumatlaram doly tassyklaýar. Islendik halkyñ taryhy öz gözbaşyny degişli halkyñ nesilbaşysy hasaplanylýan haýsydyr bir maşgaladan alyp gaýdýar.

Maşgala - bu nika esaslanan, göni garyndaşlykda (esasan, gan garyndaşlygynda) bolan we çagalaryñ terbiýesi bilen bagly bolan adamlaryñ birleşmesidir. Maşgalanyñ agzalaryny gan garyndaşlygy bilen bir hatarda, hojalygyñ bileleşip ýöredilmegi, özara ahlak jogapkärçiligi hem birikdirýär.

Jemgyýet maşgaladan başlanýar. Maşgala jemgyýetiñ ilkinji öýjügidir we esasy birligidir. Maşgala jemgyýetiñ esasy institutlarynyñ biri hökmünde jemgyýetiñ ahlak, ruhy we edep kä-milliginiñ çeşmesi bolup çykyş edýär. Jemgyýetiñ sagdynlygy we arassalygy maşgalanyñ sagdynlygyna hem arassalygyna baglydyr. Jemgyýetiñ durnuklylygy we abadanlygy hem köp babatda maşgalanyñ durnuklylygyna we abadanlygyna baglydyr.

Alymlaryñ pikiriçe, maşgala taryhy düşünjedir, ol müñýyllyklaryñ dowamynda üýtgäp, täze hile we mazmuna eýe bolup gelipdir. Taryh ylmynda gadymy döwürlerde maşgalanyñ matri- arhat (maşgalada esasy ornuñ aýallara degişli bolan döwri) we patriarhat (maşgalada esasy ornuñ erkeklere degişli bolan döwri) döwürleriniñ bolandygy baradaky maglumatlar berilýär.

Ylymda maşgalalaryñ diirli görnüşleri tapawutlandyrylýar. Düzümi boýunça maşgalalar ýönekeý (nuklear) we giñeldilen maşgalalara bölünýär. Ýönekeý görnüşli maşgalalarda ene-atalar we çagalar bilelikde ýaşaýar. Olar hem öz gezeginde doly maşgala (ene-atanyñ ikisiniñ hem-de olardan önen çagalaryñ bolmagy) we doly däl maşgala (bir eneden ýa-da bir atadan we çagalardan ybarat bolan) ýaly görnüşlere bölünýär. Köplenç, doly däl maşgalalar aýalyñ adamsy ýa-da erkek kişiniñ aýaly aradan çykyp dul galmagy ýa-da onuñ bilen nikasynyñ bozulmagy netijesinde öz çagalary bilen ýeke galan halatynda döreýär.

5.Täze temany berkitmek:a)Geçilen tema boýunça sorag-jogap alyşmak:

1.Maşgala diýlip nähili birleşmä düşünilýär?2.Maşgalalaryñ esasy görnüşlerini sanap beriñ.3.Nika diýlip nämä düşünilýär?

6.Öý işini tabşyrmak: a) okap gelmek: §2, sah20-22.b) Soraglara jogap ýazyp gelmek.

7. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

-Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ______________________________________________

Bellik:__________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary ______________________

Sapagyñ gidişi:

1. Sapagyň guramaçylyk döwri:

1. Salamlaşmak. Gatnaşygy hasaba almak.

2. Okuwçylaryň sapaga taýýarlygyny barlamak.

3. Okuwçylaryň ünsüni sapaga gönükdirmek.

4. Syýasy wakalar bilen tanyşdyrmak.

2. Öýe berlen ýazuw işleriň ýerine ýetirilişini barlamak:

“Maşgala. Nika. Maşgala gatnaşyklary” tekstini okatmak, mazmunyny gürrüň berdirmek.

3. Okuwçylaryň bilimini dilden soramak arkaly barlamak:

a) temany labyzly okatmak we gürrüň etdirmek, b) tema boýunça sorag-jogap alyşmak:

1.Maşgala diýlip nähili birleşmä düşünilýär?

2.Maşgalalaryñ esasy görnüşlerini sanap beriñ.

3.Nika diýlip nämä düşünilýär?

4. Geçilen temany jemlemek:

Okuwçylaryň jemgyýeti öwreniş dersine degişli bilýän maglumatlaryny jemlemek we täze temany öwretmäge girişmek.

5. Täze temany düşündirmek:

Temany düşündirmegiň meýilnamasy:

1. Maşgalanyň esasy wezipeleri, maşgala we çagalar hakynda düşünje bermek;

2. Ýaş nesle öňdebaryjy halkara tejribesine laýyk gelýän derejede bilim bermek we terbiýelemek;

3. Giň dünýägaraýyşly ýaşlaryň bolmaklary;

4. Edepli-ekramly , ýokary hünärli adamlaryň bolmaklary.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar bilmeli:

- özleriniň raýatlyk hukuklaryny we borçlaryny;

- umumyadamzat gumanistik (ynsanperwerlik) we demokratik gymmatlyklar esasyny;

- jemgyýet we sosial gurluşy, jemgyýetiň daşky gurşaw bilen arabaglanyşygy milli däp-dessurlary;

- dürli çeşmelerden sosial we ykdysady maglumatlary almaklygy.

Temany öwrenmek bilen okuwçylar başarmaly:

- jemgyýeti kämilleşdirmäge ymtylýan adamlar bolmagy;

- watansöýüji, döwlet nyşanlaryna sarpa goýýan adamlar bolmagy;

- sosial orny we derejesi; häzirkizaman jemgyýetinde öz ornuny tapmagy.

Maşgalanyň esasy wezipeleri. Maşgala we çagalar.

Maşgalanyñ esasy wezipeleri. Maşgala we çagalar. Maşgala - bu bir hojalyga degişli çagalar we ene-atalardyr. Her bir maşgala özboluşly, gaýtalanmaýan bir dünýädir. Şonuñ üçinem her bir adam jemgyýetçilik durmuşynyñ tejribesini, ilki bilen, hut öz maşgalasynda alyp başlaýar.

Jemgyýetiñ esasy sosial instituty hökmünde maşgala jemgyýet üçin wajyp bolan birnäçe wezipeleri ýerine ýetirýär. Ilkinji nobatda, maşgala çaga dogluşynyñ netijesinde täze nesliñ döremegini we ilatyñ san taýdan artmagyny üpjün edýär. Maşgalanyñ bu wezipesine ylmy dilde maşgalanyñ reproduktiw (önelgelik) funksiýasy diýlip at berilýär.

Maşgalanyñ ýene bir esasy wezipesi çagalaryñ terbiýesi bilen baglanyşyklydyr, ýagny her bir täze dünýä inen çaganyñ jemgyýete aralaşmagy bilen baglanyşykly terbiýe, ilkinji nobatda, maşgalada başlanýar.

Maşgala terbiýesinde ata-eneleriñ şahsy göreldesiniñ ähmiýeti uludyr. Köp halatda maşgalanyñ geljegi çagalara berilýän terbiýä baglydyr. Sebäbi ata-enäniñ özüni alyp barşyndaky her bir hereketi terbiýe alýan çaganyñ añyna we hereketine siñýär. Adamyñ ahlaklylygy, özüni alyp barşynyñ esasy ugurlary -we kadalary hut maşgalada kemala gelip başlaýar. Maşgala çaganyñ terbiýesi üçin jemgyýetiñ öñünde jogapkärdir.

Maşgalada çagalara ahlak terbiýesi berilýär, ýagny olara jemgyýetde özüñi alyp barmagyñ ahlak we edep kadalary öwredilýär.

Çagalaryñ ilkinji intellektual başarnyklary (dilleri öwrenmek, okamak, ýazmak we ş.m.) hem, köplenç, maşgalada terbiýelenilip başlanýar. Çagalaryñ surat çekmek ýa-da aýdym-saz bilen baglanyşykly gyzyklanmalary höweslendirilip, olara estetiki terbiýe berilýär.

Maşgala agzalary bir-birleriniñ dynç almaklary üçin şertleri döretmäge çalyşýarlar, bir-birlerine ruhy goldawy berip durýarlar.

Umuman alanymyzda, maşgalanyñ esasy wezipeleriniñ sanawyny aşakdaky görnüşde gysgaça bermek mümkin:

-reproduktiw (çaga dogluşy esasynda köpelmek);

-terbiýeçilik;

-bilelikde hojalygy ýöretmek;

-rekreatiw (bilelikde dynç alşy gurnamak);

- psihologik we ahlak goragy üpjün etmek (birek-biregi psihologik we ahlak taýdan goldap durmak).

6.Täze temany berkitmek:a)Geçilen tema boýunça sorag-jogap alyşmak:

1.Nikanyñ ylymda tapawutlandyrylýan esasy görnüşlerini sanap beriñ.

2.Maşgala gatnaşyklary nähili gatnaşyklary öz içine alýar?

7.Öý işini tabşyrmak: a) okap gelmek: §2, sah20-22.b) Soraglara jogap ýazyp gelmek.

8. Sapagy jemlemek we okuwçylaryň bilimlerini bahalandyrmak: Soraglara takyk, dogry jogap beren, sapakda işjeňlik görkezip, temany gürrüň bermäge işjeň gatnaşan okuwçylar atlandyrylyp, olar bahalandyrylýar (bahalar synp žurnalyna, gündeliklere goýulýar).

-Sapakda nämeler öwrendiňiz? Sapak gyzykly geçdimi?

Ýazan mugallym: ______________________________________________

Bellik:__________________________________________________________

Barlan: Müdiriň okuw işleri baradaky orunbasary ______________________