5-дахи классай номой тайлбари

С.Г.Будаин, буряад хэлэ ба литературын багша

Учебник гурбан тематическа бүлэгүүдһээ бүридэнэ:

• Хэлэлгын дадалнуудые бэелүүлһэн дидактическа единицэнүүд;
• Хэлэнэй байгуулга харуулһан дидактическа единицэнүүд;
• Арадай түүхэ ба соёл харуулһан дидактическа единицэнүүд.

Программа бэелүүлхын тула

5-дахи класста 3 час үгтэнэ, жэл соо 102 час болоно.

Ном соо һурагшадай аман ба бэшэмэл хэлэлгэ, илангаяа холбоо хэлэлгэ хүгжөөлгэдэ анхарал хандуулагдаа. Мүн һурагшадай хэлэ баяжуулха, хэлэнэй элдэб олон үзэгдэлнүүдтэ ухаагаа гүйлгэжэ, творческо ёһоор хандаха дүршэлыень һайжаруулха хүдэлмэринүүд үгтэһэн байна.

Хамта дээрээ 20 гаран үнгэтэ зурагууд үгтэхэ.

С. Ильинэй гэрэл зураг

Буряад ороной карта

181. Текст оршуулагты.

Зима

Подула зима холодом, сорвала листья с деревьев и размотала их по дороге. Собрались птицы, покричали и полетели за высокие горы в тёплые края.

Остались только воробьи, вороны, галки и синички. Накинулась зима на зверей, запорошила снегом поля, завалила сугробами леса и посылает мороз за морозом. Морозы бойко бегут, сердито молотками постукивают, по озёрам, прудам, рекам и морям мосты строят.

К. Д. Ушинский

Хабар

Зунай амаралта

Алтан намар

Боро хүзүүтэ

Темэ бүхэндэ ондо ондоо хэлэнүүдтэ ушардаг хэлэнэй зүйлнүүд «Һонирхолтой мэдээсэл» гэһэн рубрика доро үгтэнхэй.

Һонирхолтой мэдээсэл:

Дэлхэй дээрэ эгээ ута алфавит камбоджо арадай алфавит болоно. Тэрэ алфавидта 74 үзэг. Кхмер арадай алфавидта 72, Бугенвиль олтирогой туземцүүдэй алфавидта 11 үзэг. Харин Кавказта ажаһуудаг абазин хэлэндэ 71 γзэг, абяануудынь γзэгγγдтэ орходоо γсөөн, тэдэнэй тоо – 67: 65-ниинь хашалган абяан, 2-ынь аялган - [а], [ы].

Хитад бэшэгтэ 40 000 тэмдэгүүд ушардаг .

108. Х.х.х. «Буряад хэлэн» сахим hураха ном . «Уран зохёол» - Цогто Номтоевой «Намар ой соо» гэhэн шүлэг хэрэглэн, Владимир Инкижиновай «Намар» гэhэн зураг анхаралтайгаар хараад, түсэб табяад, зохёолго бэшэгты.

132.1. Уншагты.

Арад бγхэндэ өөрын дуратай ургамал бии. Буряад арадай нангин hайханаар hанадаг ургамалынь ая ганга мγн. Энэмнай хоёр ургамалhаа бγридэнэ. Ая гээшэнь γндэрөөр ургадаг, сайбар ногоон γнгэтэй, харин гангань газараар няалдан ургадаг буржагар ягаахан сэсэгтэй юм. Ая гангын хоншуу hайхан γнэр хэды гоёб!

Л. Шагдаров

2. Текстын гол бодол эли рүүлэгты . Һанаhан нэрэеэ бэшэгты .

б) Энэ үгүүлэлэй янза (стиль) элирүүлэгты:

- эрдэм ухаанай;

- яряанай;

- уран зохёолой;

- ниитэ хэрэглэлгын;

в) Энэ үгүүлэлэй жанр элирүүлэгты:

- хөөрэлгэ;

- зураглал;

- бодомжолго.

133. 1. Уншагты. Текстдэ нэрэ hанаад бэшэгты.

Буряад зон алтаргана мэтэ байдалай бэрхэшээлнүүдые дабажа, арадайнгаа уг гарбал, ёhо заншал, hургаал заабари алдангүй ябахые оролдоно. Тиимэ дээрэhээ буряадууд нэгэдэжэ, уласхоорондын «Алтаргана» фестиваль эмхидхээ.

Алтарганын нааданда манай яhатан ганса мүрысэдэг бэшэ, хоорондохи харилсаа, экономическа хүгжэлтэ, арадайнгаа сэнтэй заншалнуудые хүгжөөнэ, саашань hэргээн дабшана.

Х. Ральдин

Учебник соо үгтэһэн упражненинүүд ехэнхинь холбоотой текстнүүд болоно.

Хүмүүжүүлгын зорилготой нилээд олон даабаринууд үгтэнхэй.