5 КЛАСС АВАР АДАБИЯТ Дарсил тема: MyxIамад Шамхалов "ЗУРМИХЪАБАЗУЛ НОХЪОДА"

5 класс авар адабият

Дарсил тема: MyxIамад Шамхалов "ЗУРМИХЪАБАЗУЛ НОХЪОДА"

Мальиялъул мурад:

1. Бит1ун, чвахун ц1алиялъул даража борхизаби. Литературияв героясул х1акъалъулъ баян г1ат1ид гьаби (каламалдалъун ва ишаздалъун героязул г1амал-хасият рагьи).

2. Г1адатаб анализалъул кумекалдалъун гьудуллъиялъул закон бич1ч1иялде лъимал рачин. Гьезда гьоркьоб гьудуллъи щулалъиялъе ц1ик1к1аразул квербакъи бихьизаби. Зах1маталдехун, боц1удехун ва гьведехун бугеб героязул бербалагьи рагьулаго, лъималазулъ сахаватаб г1амал куцай.

3. Абут1алибил лъимерлъиялъул, Г1исал ва Расулил г1умруялъул пикру гьабизе ва х1асилалде рач1ине малъун, ц1алдохъабазул г1акълу ц1убазаби.

1 дарс

Киназго рокъобе х1алт1и т1убарабищали баян гьабила.

Аудирование.

И. Учителас тема лъазабила: "Зурмихъабазул нохъода". Гьелъул автор - аваразул хъвадарухъан - Мух1амад Шамхаловасул г1умруялъул ва творчествоялъул х1акъалъулъ къокъаб баян кьела, гьесул сурат бихьизабила. (Щалул т1ехьалда кьураб баян г1ела. Гьелдаса халат бахъараб хабар х!ажат гьеч1о). (3-4 минут).

Учителас художествияб кьаг1идаялъ хабар бицина. (Гьелъие лъикъго х1адурлъизе ккола). Бажарулеб гьеч1они, х1асилалъе жагъаллъи кколаредухъ, аслиял бак1ал т1асарищун, пасих1го ц1алила. (20 минут).

"Гьес пикру гьабулеб гьеч1о нак1к1 багъарияльул" абураб бак1алде щвезег1ан т1оцебесеб бет1ералъул тексалдаса 4-5 сурат (диафильмалъул кадр) цебеч1езабизе ва бицине т1адкъала. Суратал рук1ине ккола аслиял лъугьа-бахъинал жанире рачарал. Масала:

Игитгун дандч1вай.

Эменги, васги, Игитги.

Г1исаги Игитги хадур ралагьун, росулъе унев Камил.

Т1илиде вегун Г1исаги г1и сверулеб Игитги.

Ункъабилеб сураталда т1аде багъарун бач1унеб нак1к1.

V. Рокъобе кьела к1иабилеб бет1ер ролазде бикьун ц1ализе х1адурлъизе ("Камил рокъове щвараб заманалдаса Маг1арда г1иял рехъенгун живгоцох1о вугев Писада..." абураб бак1алде щвезег1ан бугеб текст босила. Класс бикьила лъаб-лъаб чи вугел къокъабазде. Гьез жидедаго жаниб текст бикьила ролазде: цояс ц1алила Камилил раг1аби, к1иабилес - Расулил, лъабабилес - авторасул.

5 класс авар адабият

Дарсил тема:MyxIамад Шамхалов "ЗУРМИХЪАБАЗУЛ НОХЪОДА"

(2 саг1ат)

Мальиялъул мурад:

1 Г1адатаб анализалъул кумекалдалъун гьудуллъиялъул закон бич1ч1иялде лъимал рачин. Гьезда гьоркьоб гьудуллъи щулалъиялъе ц1ик1к1аразул квербакъи бихьизаби. Зах1маталдехун, боц1удехун ва гьведехун бугеб героязул бербалагьи рагьулаго, лъималазулъ сахаватаб г1амал куцай.

2. Абут1алибил лъимерлъиялъул, Г1исал ва Расулил г1умруялъул пикру гьабизе ва х1асилалде рач1ине малъун, ц1алдохъабазул г1акълу ц1убазаби.

2 дарс

Дарс байбихьила лъабго чи вугеб къокъаги цебе бахъинабун, ролалккун ц1ализабиялдасан. Лъабго ирга гьабила. Лъималазги учителасги халкквела бит1ун ва чвахун ц1алиялда хадуб. Щивасе къимат кьела классалъго. (12 минут).

Художествиял деталазде мугьч1айги гьабун, текстаддаса т1еч1ого, г1адатаб анализ гьабила:

- Гъой Писада хурхун ч1ана", - ян хъвалеб буго авторас.
Игитида г1адамазул мац1 лъалеб бук1арабани, гьелъ васасда щибдай

абилаан? (Жаваб т1ехьалдаса ц1ализе т1амила).

Гьой данде бач1иналдаса Г1иса воханин яги пашманлъанилан авторас ц1ар бахъун гьеч1о. Гьелъие г1илла щиб? Хурхун ч1араб гьвел бот1рода квернигийищ гьес бахъич1еб? Бахъаниги, гьеб хъвазе авторасдайищ к1очон тараб? (Авторасда к1оченч1о, васас бахъич1о).

Гьеб х1ужжаялъ Г1иса кинав васлъун вихьизавулев?

Г1исаца инсуе салам кьей кин нужеда бихьулеб: лъик1аблъунищ яги квешаблъунищ? (Учителасул баян: т1аде щварав чияе гьоркь ватарасе салам кьезе ккола. Гьеб буго г1аданлъиялъул г1аламат. Хасго жиндаса к1удиясе (саназ) салам цебе кьезе, квер босизе т1адаб буго гьит1иназда. Гьеб буго нилъер маг1арулазул цо лъик1аб закон-г1адат).

Рокъобги къват1ибги инсуда яги кгудияв вацасда т1аде щвараб мехалъ, нужеца кьолищ салам? Кьолез квер борхе! Кьезе ккола, хасго васаз.

К1удияв чияс г1адин салам кьезе Г1иса лъидасан ругьунлъарав? (Инсудасан, ч1ах!ияздасан).

"Дудаса ц1акъав чигойищ вaтичев гъезда гъаниве вит1изе, - ян васасда тункулеб калам Камилица гьабиялъе г1илла щиб? (Гьесда жиндирго вас лъик1 лъала. Гьесул ц1одорлъиялда ва бажариялда эмен т1уванго божулев гьеч1о).

Инсуца Г1исадехун хит1аб гъабулеб буго гьудулавчиян. Гьеб раг1иялъ кинаб гьоркьоблъи гьезул бук1ин бич1ч1изабулеб?

Сундалъун лъараб инсуда Писа лъик1 ц1алулев вук1ин? (Писал рагьа-ракариялъухъ балагьун).

Гьелъ кинав чилъун Камил вихьизавулев?

Вас ц1алулев вугеб куц учительницаядда ва гьудулзабазда ц1ехелилан щай инсуца абураб? (Т1уванго васасда божуларого, гьесул жеги х1албихьизе. Г1илла: цебеккун Г1исаца цониги нухалъ гьереси бицун бук1ун батизе ккола).

Лъик1 ц1алани, велосипед босилилан васасе къот1и гьаби бит1араб бук1аншц инсул? Мухьдахъищ ц1ализе кколел? Лъие г1акълу-лъай щвезе лъимал школадде унел? Ахирги пайда лъаялдаса лъие бук1унеб? (Гьединаб къот1и гьаби инсул мекъаб иш буго, амма цевет1урав вехьасул вас къадарго ц1алулев вугилан раг1анани, нич к1удияб бугелъул, маг1арда вук1аго, васасда т1адч1езе ресги гьеч1ого, гьесул гъира базабизе ккараб къот1и буго).

Гьудулзаби кьаллъараллъи сундалъун лъараб инсуда? ("Расулида гьикъуге", - ян абурал раг1абаздасан).

Кьал ккеялъул г1айиб лъида бугилан инсуца рик1к1араб? Щай? (Нуг1лъи гьабулел раг1аби ц1ализарила т1ехьалдаса: "Г1амал лъик1аб раг1улароха, Г1иса, дур. Лъик1ав гъудулгун къаллъун раг1ула мун").

Васасда г1айиб бук1инадда сунца инсул рак1ч1езабураб? Кинал раг1абаз? (Ратизе ва п1ализе т1амила: "Баг1арлъун вахъарав васасухь валагьана эмен").

Инсудайищ г1иял х1ал лъик1 лъалеб, васасдайищ? (Инсуда).

- Гьеб рахъалъ Г1исал пикру кинаб бугеб? (т1ехьалдаса жаваб
ц1ализабила: "Писада рак1алде ккана, жив кидаго г1ияда еугевани, жинца
г1и инсуцаялдасаги къара гъабилаанилан. Дун вач1инег1ан...").

Хер гъуинаб бак1адда г1иги базабун ч1ей бит1арабищ бук1араб Писал?

Унеб мехалъ инсуца Писада щиб малъараб? Кинаб къот1и васас гьабун бук1араб? (Лъималаз ц1ализе ккола: "Писада к1очон тана...").

Сундул гьес пикру гьабич1еб?

Гьеб к1иябго х1ужжаялъ сундуе нуг1лъи гъабулеб? (Васасда тункулеб доб инсул калам бит1араб бук1иналъе ва васасул ц1одорлъиялда т1уванго эмен божунгут1иялъе г1ураб г1илла бук1иналъе).

Расулги Г1исаги восани, гьезул кинав ц1одорав ва г1амал лъик1ав вугев? Кинал раг1абаз ва ишаз гьеб пикру рит1ухъ гьабулеб? ("Гьесие Расул ц1акъ вокъулаан ", "Г1исаца живго къварид гьавиялъул гьесие к1удияб ургьел бук1инч1о ", "Кидаго Г1исалгун кьал ккеч1еб г1адин, Расул Камилихье векерана", "Дунги Г1исаги ине ккела г1ияде", "Г1игун вач1унев ватила Г1иса, дун гьесда данде ина" - Расулил г1амал. Г1исал: "Расулги рекъеч1они, щведай дир гъудул вук1инев? - гъудул бигьаго хисизе бегъиялъул пикруялда).

К1вараб жигар бахъун, Писаца г1и цебехун щай хъамураб?

Гьвеца Писа рокъове виччангут1иялъе г1илла щиб бук1араб? Кинаб гьой гьеб бугеб?

"Щиб къвариг1араб, кьулгьу", - ян ах1дана гьев гьведе.

"Гьаб кьулгьуялье къвариг1араб жо щиб"?, "Валлагъ, кьабила бот1ролъ т1ил", - ан лъугьана Г1иса. Щай гьесда гьвел "мац1" бич1ч1ич1еб? Щай гьесда Игитил ц1одорлъи г1адаллъи батилин ккараб? Щиб гьелъ бихьизабулеб? - "Писада ккана гьвеца жив цадахъ вильлъине ах1улев вугилан" хъвалеб буго авторас. Вехьасул васлъидал, "ккеч1ого", бач1инахъего лъазе т1адаб бук1инч1ищ Писада гьелъ жив вачунев вук1ин?

- Писал бак1алда Расул вук1аравани, гьесда бич1ч1илаандай бач1инахъего гьвел "мац1"?

"Бат1ияв вехь вук1аравани, къег1ер кодобецин щвелароан", - ан абулеб буго Писаца. Бит1араб бугищ гьесул пикру?

"Буц1ц1а, г1абдал, нильго гъанир рук1ин лъазабуге!" - ян абулеб буго нахъойги Писаца гьведа. Цин ц1одорин, цин г1абдалилан гьведа ц1арал лъей гурони, гьелъул хасият-г1амал лъалев, гьелъул мац1 бич1ч1улев вас вук1анищ Г1иса? Гьеб рахъалъ нужеца кинаб къимат кьолеб гьесие?

Расул Писадаса вохиялье г!илла щиб? (Гьев сах-саламат вати: "Расул х1инкъун вук1ана гьудул я унтун, яги гьесие щибниги кьварилъи ккун батилилан").

Г1иса сунца х1айранлъизавурав?

"Мун щай гьадиг1ан кват1арав, Писа?" - ян Расулица гьикъидал, гьес кьураб жаваб п1але. Бит1араб бицанищ Писаца? Гьелъ гьев кинав васлъун вихьизавулев?

"Расулица Писаде г1айиб гъабич1о. Гьев тамашалъана гьудуласул ц1одорлъиялда^,\ - ян абулеб буго авторас. Х1акъикъаталда гьев тамашалъизавураб ц1одорлъи лъил бук1араб?

Щай Г1исаца гьудуласе гьереси бицараб? (Жиндирго ккараб тохлъи бахчизе).

Гьудулги, живгоги, г1иги балагьалде ккезабураб тохлъи биччараб г1еч1ого, гьудуласе гьересиги бицана. Гьелдаги т1аде жубалеб буго: "Инсуца абуна дун гъанжего жиндаса льик1ав вехь вугилан. Дун гурев цоги чи вач1аравани, жив эхевецин инароанилан". Х1акъикъаталда инсуца щибин абун бук1араб? ("дудаса ц1акъав чигойищ"'...?).

Гьеб х1ужжаялъ кинав чилъун Писа вихьизавулев? (Пударулев, гьерсал рицунев, жиндирго г1унгут1аби рахчулев, рецц-бакъ бокьулев васлъун).

Зурмихъабазул нохъода рещт1ине лъица г1акълу кьураб?

Гьенир ч1еч1елани, щиб ккезе бук1араб?

Гьелъ Расул кинав васлъун вихьизавулев?

Г1исадаса Расул г1емерго г1акъилав вук1иналъе цойги сунца нуг1лъи гьабулеб? ("Рач1а, г1ияда гьорлъеги лъугьун, регилин, гьез нилъ хинлъизаризе руго").

- Гьедин регич1елани, щиб лъугьине бегьулеб бук1араб? (Ц1адалъ риччарал лъималазда ругьдалил (квачалъул) унти ккелаан).

- Инсуца малъарабги гьабун, жиндир ригьт1а Г1иса росулъе вач1инч1олъиялъ лъил рах1ат хвезабураб? (Росдал жамаг1аталъулго. Сордо биххун, гьел рач1ана ах1уд рахъун).

Расул кумекалъе щвеч1евани, щиб дай Г1исалги г1иялги ккелаан?

Гьудуллъиялъул аслияб законлъун авторас щиб бихъизабун бугеб? (Гьудуласде х1алккараб мехалъ х1алае ворти, сундухъго балагьич1ого, щибго жо к1очене тун).

Лъица гьеб закон бац1ц1адго т1убазабулеб бугеб?

Г1исал бак1алда маг1арда Расул вук1аравани, рак1сук1иги к1очене тун, Расулго г1адин, Г1иса инаандай гьесда хадув? Рак1ч1ун абизе к1олищ инаанилан?

Рексалъулги ИгиталъулгИ релълъарал рахъал кинал ругел?

Г1ухьбилъун рук1арал Ганч1ил васасулги Абут1алибилги г1умру дандеккве Писалги Расулилги г1умруялда ва бат1алъи бице.

Г1исалги Расулилги мисалги бачун, авторасе нилъеда абизе бокьараб жо щиб? Сунде кант1изаризе гьаб хабар гьес хъвараб? (Пенеккила лъималазул жавабазухъ).

Учителас xlacИЛ гьадбила (къокъабго): "Хъвадарухъан Мух1амад Шамхаловас нилъеда цереч1езарулел руго к1иго литературияв героясул -к1иго васасул - к1иго гьудуласул образал. Гьел руго цого росулъа, цого классалда ц1алулел, цого г1елалъул лъимал. Авторас гьезул къват1исан бихьулеб сипат-сураталъул бицунеб гьеч1о. Гьеб рахъалъ к1игьарудалг1анги т1асахун нилъее гьел релълъарал руго. Амма бицунеб раг1иялде ва гьабулеб ишалде, г1амал-хасиятадде балагъун, гьел руго ц1акъ бат1и-бат1иял образал - бат1иял лъимал. Данде кквезин к1иязулго г1амал-хасият, бицунеб раг1и, гьабулеб иш. Г1иса

Бицаралда божулев.

Хехго ццин бахъунев.

Гьудуласдегицин рогьо базе г1едег1улев (х1иикъучилан).

Рецц бокьулев.

Пударулев.

Малъараб жо, кьураб раг1и к1очон толев.

Бер къапич1ого, гьереси бицунев.

Гьудуллъи биххизе х1адурав. Расул

Бихьаралда божулев.

Подове виччарав.

Писи-бикъинаб жоялъул ургъел гьабуларсв.

Жиндие гьабураб реццалдаса нечолев.

Бугелда бугеб абулев.

Х1ужжабаздасан бттарал х1асилал гьарулен. г1акъилав.

Гьереси бицинег1ан, хвезе вегулев.

Гьудуллъиялъул закон ц1унарав.

Гьев к1иявго гьудуласул мисалги бачун, авторас нилъеда малъулеб буго, бицунеб раг1уде балагьич1ого, гьабулеб ишги, г1амалги х1исабалде босун, кье чиясе къиматилан. Цо чиясул гъалат1алъ, гьесул г1амаликълъиялъ г1емерал г1адамазеги боц1уеги зарал кколин, ц1одорго хьвадеян малъулеб буго.

IV. Заман г1уни классалда, г1еч1они, рокъобе кьела гьезул щибаб нилъеца рехсараб хасият данде кквезе ва хабаралда жаниб киб ва кинал ишазулъ гьел рахъал загьирлъулеяли баян гьаризе.

Учителасе баяналъе: Рехсараб формаялда г1ат1идго, paг1a-ракьанде щун, анализ гьабизе заман г1оларо. Рехсарал деталал (сипатиял раг1аби) ва суалал руго, классалъул х1адурлъиялде ва бажариялде балагьун, т1асарищун кьезе х1исаб гьабурал. Ц1акъго лъик1 х1адурлъараб классалда ва шавкъалда дарс бачунев учителасда к1ола гьаниб кьураб формаялда дарс бачине. Цогидаб форма учителас т1асабищулеб бугони, жиндаго мустах1икъаблъун бихьараб къадаралда рехсарал художествиял деталаздаса ва суалаздаса пайда босизе бегъула. Аслияб жо цо буго: лъимал ургъизе т1ами, гьезул г1акълу бег1ери, малъулеб художествияб асар гьезие г1умруялъул дарслъун лъугьинаби. Гьеб хут1изе ккола хисич1ого.