9-класс физика 1-чейрек. Сабактын пландары

9-класс: Физика

Сабактын темасы:§1.Магнит. Магнит талаасы

Сабактын тиби: Жаны билимдерди өздөштүрүү.

Сабактагы колдонулуучу усулдар жана ыкмалар: Интерактивдүү.

Сабакта колдонулуучу каражаттар жана материалдар: Окуу китеби,сүрөттөр, компьютер,проектор,интерактивдүү доска.

Сабактын максаттары			Көрсөткүчтөр
1.Билим беруучулук	Окуучулар-магнит ж/дө түшүнүк алышат	Натыйжага жете алат, эгер окуучу: магнит жана магнит талаасы ж/дө түшүнүк ала алса.
2 .Өнүктүрүүчүлүк	Окуучулармагниттин турмуштагы колдонулушун, пайда зыянын билип калышат	Натыйжагажетеалат, эгерокуучу: магнит талаасынын кайда кездешээрине мисал келтирип талдай алса.
3. Тарбия берүүчүлүк	Турмуштагы мисалдарды угуп жана байкоо менен ойлоо сезимдери калыптанат, таанып-билуу жондому жогорулайт	Натыйжага жете алат, эгер окуучунун:: Мисалдарды кунт коюп угуусу, ойлонуусу терен болуп, кызыгуусу артып, жанылануу процессинде болсо.

Сабактын журушу:

этап	убакыт	Мугалимдин иш аракети	Окуучунун иш аракети	Компетенттүүлүк баалоо
уюштуруу	3 мин	Класста жагымдуу маанай түзүү. (жанылыктар, кызыктуу окуялар ж.б.)	Саламдашат,жагымдуу маанайда сабакка киришет	НК-3
Уй тапшырмасын текшерүү	12 мин	Уй тапшырмасын текшерет.жана ал боюнча баалайт	уй тапшырмасын кайталашат суроолорго жооп беришет,оз ара суроо беришет.тапшырманы аткарууга жооптуу болушат	НК-2
Жаны теманы тушундуруу	20 мин	Өтүлгөн теманын негизги элементтерин кайталоо,жана аны жаны темага байланыштыруу мн жаны теманы баштоо Тема боюнча кыскача тушунук беруу,турмуштан мисалдарды келтируу, (Формуласын тушундуруп анализдөө ж.б.)	Окуучулар ой жугуртуп жооп беришет,турдуу жоопторду айтышат,кайсы жооп тура экенине оздору ынанышат.	НК-1	ПК-2 ПК-3
бышыктоо	6 мин	1.магнит талаасы деген эмне? 2.табигый магниттин алынышы?	Окуучулар магнит жана магнит талаасы жөнүндө тушунугун айтып берет.түшүнбөгөн жерлерин сурашат
Тапшырма	4 мин	:1§ окуп келүү	Тапшырманы күндөлүккө жазышат

Жаны теманы түшүндүрүү:

А) Магнит – грек сөзүнөн которгондо Магнесиянын ташы деген маанини билдирет. Магнесия – Кичи Азиядагы байыркы шаар. Алгач темир болот ж.у.с заттарды өзүнө тартуусу бул аймакта байкалган. Заттар магниттик касиети боюнча табигый жана жасалма магнит болуп бөлүнөт. Табигый магнит көбүнчө темир кенинин курамында болот. Ал темир, болот, никель, кобальттан жасалган нерселерди өзүнө тартуу касиетине ээ. Ал эми жасалма магнитти электр тогунун жардамы менен алууга болот.

Эгер бир магниттин учун экинчи магниттин ортосуна тийгизген учурда, алар бири – бири менен аракеттенишпейт. Себеби ал жерде магниттик аракет жок. Мындан төмөнкүдөй жыйынтык чыгарууга болот: магниттин магниттик күчү анын учтарында көбүрөөк болгондуктан аларды магниттин уюлдары деп аталат. Магнит уюлдары шарттуу түрдө түндүк (N) жана түштүк (S) уюлдар деп белгиленет.

Демек, магниттин бир аттуу уюлдарын жакындатсак, алар түртүлүшөт, ал эми түрдүү уюлдарын өзара жакындатсак тартылышат.

Ар кандай магниттин айланасында магнит талаасы пайда болот. Магниттердин уюлдары бири-бири менен магниттик талаа аркылуу аракеттенишет. Магнит талаасын тажрыйбада оӊой эле байкоого болот. Ал үчүн магнитти столдогу ак кагаздын үстүнө коюп, анын тегерегине темир күкүмүн акырындык менен себелесек магнит талаасын байкоого болот (китептеги 5-6-с.). Бул тажырыйбадан магнит уюлдарынын жанында магнит талаанын күчтүү экендигин, ал эми ортосуна жакындаткан сайын талаа начарлай баштаганын байкайбыз. Ошондуктан магнит талаасын күч сызыктар аркылуу көрсөтүү кабыл алынган. Магниттин күч сызыктары түндүк уюлунан чыгып, түштүк уюлунан бүтөт.

Франциялык окумуштуу А.М. Ампер темирдин жана болоттун магниттелишин алардын молекулаларынын ичиндеги элект тогу менен түшүндүрүүгө аракет жасаган. Бирок ал учрда атомдун түзүлүшү белгисиз болгондуктан токтун жаратылышы да белгисиз бойдон калган. Ал эми азыркы учурда ар бир атомдо терс заряддалган электрондор бар экендиги жана алар ядронун айланасында тынымсыз айлануу кыймылында экендигин билебиз. Электрондордун иреттүү кыймылы электр тогун түзөт. Электрондор түзгөн электр тогунун айланасында магнит талаасы пайда болот.

Жаратылыштагы заттарды магниттик касиети боюнча парамагнит жана диамагнит деп бөлүнөрүн биринчилерден болуп англиялык окумуштуу Майкл Фарадей киргизген. Ал магнитке тартылган нерсенин магнит сызыктарына жараша узатасынан же туурасынан жайланышы боюнча аныкталат. Парамагнит – узатасынан, диамагнит – туурасынан дегенди түшүндүрөт. Парамагниттерге платина, марганец, хром, диамагниттерге жез, алюминий, күмүш ж.б. кирет.

Б) Өтүлгөн тема боюнча видеоанимацияларды презентацияларды көрсөтүү ж/а ал б/ча түшүндүрмөлөрдү жазуу ж.б

Баалоо: Сабакка активдүү катышкан жана жаӊы теманы өздөштүргөндөрүнө жараша баалоо.

Жыйынтыктоо:

9-класс: Физика

Сабактынтемасы:§2. Жердин магнитталаасы

Сабактынтиби: Жаны билимдердиөздөштүрүү.

Сабактагыколдонулуучуусулдаржанаыкмалар: Интерактивдүү ыкмалар.

Сабактаколдонулуучукаражаттаржанаматериалдар: Окуукитеби,сүрөттөр, компьютер,проектор.

Сабактынмаксаттары		Көрсөткүчтөр
1.Билим берүү-чүлүк	Окуучулармагниттикбороондегенэмне? Анынпайдаболушунунсебебижөнүндөбилишет;	Натыйжага жете алат, эгерокуучу: магнит жана магнит талаасы ж/дө түшүнүк ала алса.
2.Өнүк-түрүү-чүлүк	Окуучулармагниттиканомалиянынсебебиэмнедеэкенинайтыпберишет	Натыйжагажетеалат, эгерокуучу: жердин магнит талаасынын бар экендигине турмуштан мисалдарды келтирип айтып бере алса(мисалы: компастын иштөөсү).
3. Тарбияберүү-чүлүк	Турмуштагымисалдардыугупжанабайкоомененойлоосезимдерикалыптанат, таанып-билүүжөндөмдүүлүгүжогорулайт	Натыйжага жете алат, эгерокуучунун: Мисалдардыкунткоюпугуусу, ойлонуусутеренболуп, кызыгуусуартып, ар тараптуу суроолору пайда болсо.

Сабактынжүрүшү:

Этап	убакыт	Мугалимдинишаракети	Окуучунунишаракети	Компетенттүүлүкбаалоо
уюштуруу	3 мин	Класстажагымдуумаанайтүзүү. (жагымдуу учурашуу, жанылыктар, кызыктуу окуяларды айтуу ж.б.)	Сабакта жагымдуу маанай менен отурууга даяр болушат.	НК-3
Уйтапшырмасынтекшерүү	12 мин	Уйтапшырмасынтекшерет.жана ал боюнчабаалайт	үй тапшырмасынкайталашатсуроолоргожоопберишет,оз ара сурооберишет.тапшырманыаткаруугажооптууболушат	НК-2
Жаны теманытушундуруу	20 мин	Өтүлгөнтеманыннегизгиэлементтеринкайталоо,жанааныжанытемагабайланыштыруумнжанытеманыбаштоо Тема боюнчакыскачатүшүнүкберүү,турмуштанмисалдардыкелтируу	Окуучулар ой жүгүртүпжоопберишет,түрдүүжооптордуайтышат,кайсыжооп тура экенинеөздөрүынанышат.	НК-1	ПК-2 ПК-3
Бышыктоо	6 мин	1.Жердин магнит талаасынын бар экендигинкантипбайкоого болот? 2.Жердин магниттикуюлдарымененгеографиялыкуюлдары-нынортосундакандайбайланыш бар? 3.Магниттикбороондеген эм не? Анынпайдаболушунун себе-биэмнеде? 4.Магниттиканомалиянынсебебиэмнеде? Жердин магнит талаасыжандуужаратылышкакандайтаа-сир этет?	Өтүлгөн тема боюнча түшүнүксүз суроолору болсо мугалимден сурашат. Кыскача мазмунда жалпы кайталоо жүргүзүлөт.
Тапшырма	4 мин	2§ окуп келүү, суроолорго толук жана так жоопторду даярдап келүү	Тапшырманы күндөлүккө жазышат

Жаны тема:

А) Тигинен коюлган учтуу ийнеге орнотулган магнит жебе-син Жердин каалаган чекитинде айландырганда белгилүү бир багытты көрдөтүп токтоп калаары адамдарга илгертен эле белгилүү болгон. Бул Жер шарынын айла-насында магнит талаасынын бар экендиги менен түшүндүрүлөт. Маг-нитжебеси Жердин магнит талаа-сынынсызыктарынбойлотожай-гашат. Адамдарбайыркызамандан бери колдонупкележаткан компас ушуганегизделген. Булкуралдыкүндөлүктурмушубузданкездешти-ребизжанаанынтүзүлүшүменентабияттаануу, география предмет-теринокугандатаанышканбыз. Айрымучурларда Жердин магнит талаасыкыскамөө-нөттууөзгөрүүгөдуушар болот. Булмагниттикбороон (буря) дел аталат. МагниттикбороондунпайдаболушуКүндүнактивдүүлүгүнөбайланыштуу.

Б) Өтүлгөн тема боюнчавидеоанимациялардыпрезентациялардыкөрсөтүү ж/а ал б/чатүшүндүрмөлөрдүжазууж.б

Баалоо: Сабаккаактивдүүкатышканжанажаӊытеманыөздөштүргөндөрүнөжарашабаалоо.

Жыйынтыктоо:

9-класс: Физика

Сабактын темасы:§3. Эрстед тажрыйбасы. Токтун магнит талаасы.

Сабактын тиби: Жаны билимдерди өздөштүрүү.

Сабактагы колдонулуучу усулдар жана ыкмалар: Интерактивдүү ыкмалар.

Сабакта колдонулуучу каражаттар жана материалдар: Окуукитеби,сүрөттөр, компьютер,проектор, интерактивдүү доска.

Сабактынмаксаттары		Көрсөткүчтөр
1.Билим берүү-чүлүк	Окуучуларга электр тогу өтүп жаткан өткөргүчтүн айланасында ал токтун магниттик талаасы пайда болоорун айтып жеткирүү;	Натыйжага жете алат, эгерокуучу: магнит жана магнит талаасы ж/дө түшүнүк ала алса.
2.Өнүк-түрүү-чүлүк	Жаӊытеманыөздөштүрүүмененсабакаболгонжөндөмдүүлүктөрүнжана ой жүгүртүүлөрүнөнүктүрүү.	Натыйжагажетеалат, эгерокуучу: токтунмагнит талаасынын бар экендигине турмуштан мисалдарды келтирип айтып бере алса:
3. Тарбияберүү-чүлүк	Турмуштагымисалдардыугупжанабайкоомененойлоосезимдерикалыптанат, таанып-билүүжөндөмдүүлүгүжогорулайт	Натыйжага жете алат, эгерокуучунун: Мисалдардыкунткоюпугуусу, ойлонуусу терен болуп, кызыгуусу артып, ар тараптуу суроолору пайда болсо.

Сабактынжүрүшү:

Этап	убакыт	Мугалимдинишаракети	Окуучунунишаракети	Компетенттүүлүкбаалоо
Уюштуруу	3 мин	Класста жагымдуу маанай түзүү. (жагымдуу учурашуу, жанылмач, табышмак айтуу жанылыктар менен бөлүшүү ж.б.)	Сабакта жагымдуу маанай менен отурууга даяр болушат.	НК-3
Үйтапшырма-сын текшерүү	12 мин	Уйтапшырмасынтекшерет.жана ал боюнчабаалайт	үй тапшырмасын кайталашат суроолорго жооп беришет,оз ара суроо беришет. Тапшырманы аткарууга жооптуу болушат	НК-2
Жаны теманытүшүндүрүү	20 мин	Өтүлгөн теманын негизги элементтерин кайталоо, жана анны жаны темага байланыштыруу мн жаны теманы баштоо Тема боюнча кыскача түшүнүк берүү, турмуштан мисалдарды келтирүү	Окуучулар ой жүгүртүпжоопберишет,түрдүүжооптордуайтышат,кайсыжооп тура экенинеөздөрүынанышат.	НК-1	ПК-2 ПК-3
Бышыктоо	6 мин	Окуучуларгасуроолордуберүүмененалардынжаңытеманыканчалыкдеңгээлдетүшүнгѳнүнаныктоо. Токтун магнит талаасыдегенэмне? Эрстеддинтажрыйбасынайтыпбергиле?	Өтүлгөн тема боюнча түшүнүксүз суроолору болсо мугалимден сурашат. Кыскача мазмунда жалпы кайталоо жүргүзүлөт.
Тап-шырма	4 мин	§3. Эрстед тажрыйбасы. Токтун магнит талаасы. 11-12 бет. Эрстеддинөмүр баяны.	Тапшырманы күндөлүккө жазышат

Жаны тема:

А) Тогу бар өткөргүчтүн магнит жебесине жасаган аракеттешүүсүн даниялык окумуштуу Ханс Кристиан Эрстед биринчи жолу 1820-жылы тажрыйбада байкаган. Анын тажрыйбасы электр жана магниттик кубулуштарды үйрөнүүнүн өнүгүшүнө, адам баласынын күндөлүк турмушунда пайдалануусуна зор таасирин тийгизген.

Эрстед тажрыйбасын кайталоо үчүн ток булагы, ажыраткыч, реостат жана магнит жебеси керектелет. Түзүлүштү чогултуп, чынжырды туюктаган кезде магнит жебеси кыймылга келип, абалын өзгөртөт. Ал эми чынжырды ажыратсак, магнит жебеси мурдакы абалга келет. Себеби жоон жез зымы аркылуу ток өткөндө, анын айланасында магнит талаасы пайда болот. Ал талаа магнит жебесинеаракеткылып, аныайлантуугамажбуркылат. Демек, тогу бар өткөргүч менен магнит жебеси токтун магнит талаасы аркылуу аракеттенишет.

Электр тогу бар ар кандайөткөргүчтүнайланасында магнит талаасыпайда болот. Ошолсебептенэлектр тогу магнит талаасынынбулагы катары каралат.

Баалоо: Сабакты ѳздѳштүргѳн жана үйгѳ берилген тапшырманы аткарган окуучуларды баалоо.

Жыйынтыктоо:

Жаны тема:

А)Магниттик жана электр кубулушунун ортосундагы байланышты биринчилерден болуп Даниялык физик Ханс Эрстед 1820 –жылы аныктаган.

Магнит талаасы электр таласы сыяктуу күчтүк мүнөздөмөлөргө ээ. Ал күчтүсүрөттөпкөрсөтүүчүсызыктармагниттиккүчсызыктардепаталат.
Магниттиккүчсызыктартүндүкуюлдукөздөйбагытталган.

1-Сүрөт. Магниттиккүчсызыктар

Эгердетүзөткөргүчтөгү ток бар болсо, андамагниттикталаанытемиртаарындысыаркылууаныктоого болот.Магниттикталаанынаракетиастындатоктунмагниттиксызыктары же темиртаарындыларкарама-каршыуюлдарыменентартылышыптуюкайлананытүзүшөт.

2-сүрөт. Түзөткөргүчтөгүтоктун магнит талаасы.

Магниттикталаабоюнчамагниттиксызыктардынжайгашуусуөткөргүчтөгүтоктунбагытымененбайланыштуу:

Эгердебураманыналгаумтулуукыймылытоктунбагытынкөрсөтсө, андабураманынсабынынайлануукыймылы магнит күчсызыктарынынбагытынкөрсөтөт. Булбурамаэрежесидепаталат.

Баалоо: Сабактыѳздѳштүргѳнжанаүйгѳберилгентапшырманыаткарганокуучулардын билимин баалоо.

Жыйынтыктоо:

Жаны тема:

А)Кундөлук турмушта жана техникада ар кандай форма-дагы өткөргүчтөрколдонулат. Көбүнчөалар туз жана теге-рек (спираль) формасындаболушат. Тегерекформадагыөткөргучтөргөмисал катары электрплиткасынынспиралын же электрлампасынынспиралыналсак болот. Ал спирал-

дагыэлектртогунайланатурун-дегу же тегерек ток деп этап ко-юшат. Кепчулукучурлардамын-дай ток втквруучукуралкатуш-кадепаталат (20-а). Ка-тушкабирибиринениаоляция-ланганөткөргучтуноромдорунантурат. Өткөргучзымдар ток өт-көрбөөчудиэлектрик материалгаоролот.

Тегеректоктун магнит талаасынкандайчаэлестетебиз? Магнит куч сызыгынынбагытыкандайчааныкталат? Эми ушулмаселегетоктололу.

-сын'уйренууге ар налган атайынкуралды ток булагынабириктире-биз(21-сурөт).Сурөттөгукатуш-канынбирбөлүгүжайгашкантак-та-нынустунөтемиртаарындысынсебелеп, анданкийинчынжырдытуюктасак, темиртаарындысы ка-тушканыноромолорунунтегереги-не борборлошконайланатурундөжайгашышат. Эгеркатушканынэкиайрыгынынтегерегинетаарын-дынынордунабирнечекичинекей магнит жебелеринжайгаштырсак, алар22-сурөттөгудөй жайгашып ка-лышат. Демек, катушканынайрымайрыгындагы магнит куч сызыкта-рынынбагытыбирибирине кара-ма-каршы болот. Мындадагымаг-нит куч сызыктарынынбагыты ток кучунунбагытынажарашаөзгөрөт. Катушканынэки учу магниттинэкиуюлусыяктуукызмататкарат. Булайтылгандардытөмөнкутажрый-баларда карал көрөлу. 23-сурөттөгу тузулуштучогул-талы. Мында К жыгаччыгырыккакөпсандагызьгаоропжасалган катушка. Чынжыражыратылганучурдакагазбетиндегитемиртаа-рынды катушкагатартылбайт.

Эгерчынжырдытуюктап, ка-тушкага ток жиберсек, темиртаа-рындысыкатушканынэки учу на тартылат (24-сүрөт). Демеккатуш-канынэки учу магниттинэкиуюлукат;арыкызматкылат.

Эгер тогу бар женил катушканыичке жилке асып кой-сок, ал компастынагнитмжебесисыяктуубир учу тундукту, экинчи учу туштукту карал токтопкалат. Демек, тогу бар катушка магнит жебесисыяктуу эле тундукжанатуштукуюлгаээ болот (25-сурөт).

Катушканынсыртындамагниттик куч сызыктаранынтундукуюлунантуштукуюлун карай багытталат дел кабылалынган. Тогу бар катушка техникада магнит катары кени-риколдонулат. Себебикатушканынмагниттиккасиетин оной эле азайтууга же көбөйтуугөболот. Катушканынмагниттиккасиетинжогорулатуунунучжолу бар.

Катушка диэлектриккеоролгонбирнечеизоляцияланганзымдантурат. Ал оромодепаталат. Ар кандай ка-тушканыноромолорунун саны ар башка болот. Оромосунун саны канчалыкчонболсо, катушка ошончолукквпсандагытемиртаарындысын, темиржуктөрдуөзунвтартат. Демек, катушканынмагниттикаракетинчонойтууучунаныноро-молорунунсанынкөбөйтуукерек.

Катушканынмагниттикаракетиоромолоргоберилген ток кучунунчондугунакезкаранды. Катушкадагы ток кучу канчалыкчонболсо, анынмагниттиккасиетиошончолукчон болот.

Оромолорунун саны бирдейэки катушка алалы. Анынбирининичкикөцдөйунөтемирөзөкчөнусалсак, анын маг-ниттикаракетиэкинчисиникиненалдаканчакучтууболорутажрыйбададалилденген.

Демек, катушканынмагниттикаракетианыничиндегитемирөзөкченүнболушунакөзкаранды.

Баалоо: Сабактыѳздѳштүргѳнжанаүйгѳберилгентапшырманыаткарганокуучулардын билимин баалоо.

Жыйынтыктоо:

9-класс: Физика

Сабактынтемасы:§6. Электр магнит жана алардын колдонулушу.

Сабактынтиби: Жаны билимдерди өздөштүрүү.

Сабактагы колдонулуучу усулдар жана ыкмалар: Интерактивдүү ыкмалар.

Сабакта колдонулуучу каражаттар жана материалдар: Окуукитеби, компьютер,проектор, магнит, катушка, жеззымы, аккумулятор.

Сабактынмаксаттары		Көрсөткүчтөр
1.Билим берүү-чүлүк	Жөнөкөй электр-магниттин түзүлүшүн айтып беришет;	Натыйжага жете алат, эгер окуучу: электр магнитти алуунун жолдорун жана анын колдонулушун тактап биле алса:
2.Өнүк-түрүү-чүлүк	Электр-магниттинмагниттиккасиетин же аракетинкантипөзгөртүүгөболорунбилишет;	Натыйжагажетеалат, эгерокуучу: электр магниттин кубаттулугун азайтуу жана көбөйтүү жолдорун аныктай алса.
3. Тарбияберүү-чүлүк	Турмуштагымисалдардыугупжанабайкоомененойлоосезимдерикалыптанат, таанып-билүүжөндөмдүүлүгүжогорулайт.	Натыйжага жете алат, эгер окуучунун: Мисалдарды кунт коюп угуусу, ойлонуусу терен болуп, кызыгуусу артып, ар тараптуу суроолору пайда болсо.

Сабактынжүрүшү:

Этап	Убакыт	Мугалимдинишаракети	Окуучунунишаракети	Компетенттүүлүкбаалоо
Уюштуруу	3 мин	Жагымдуу маанай түзүү (жагымдуу учурашуу, жанылмач, табышмак айтуу жанылыктар менен бөлүшүү ж.б.)	Түзүлгөн жагымдуу маанай менен сабактын аягына чейин көңулдүү отурушат.	НК-3
Үйтапшырма-сын текшерүү	12 мин		Үй тапшырмасын кайталашат суроолорго жооп беришет,өз ара суроо беришет.тапшырманы аткарууга жооптуу болушат	НК-2
Жаны теманытүшүндүрүү	20 мин	Өтүлгөнтеманыннегизгиэлементтеринкайталоо,жанааныжанытемагабайланыштыруумнжанытеманыбаштоо Тема боюнчакыскачатүшүнүкберүү,турмуштанмисалдардыкелтирүү	Окуучулар ой жүгүртүпжоопберишет,түрдүүжооптордуайтышат,кайсыжооп тура экенинеөздөрүынанышат.	НК-1	ПК-2 ПК-3
Бышыктоо	6 мин	1.Электр-магнит деген эм не? 2.Жөнөкөй электр-магниттиншүзүлүшүкандай? 3.Электр-магниттин магниттиккасиетин же аракетинкантипөзгөртүүгөболот? 4.Жүк көтөрүүчүэлектр-магниттитүзүүтарыхынанэмнебилесинер? 5.Электр-магнитти колдонуугамисалкелтиргиле. 6.Магниттик сепаратордуништөөпринцибижөнүндөкыскачабаяндапбергиле. 7.Телефон аппаратындаэлектр-магнит эмнеүчүнколдонулаа- рынтүшүндүрүүгөаракеттенгиле?	Өтүлгөн тема боюнча түшүнүксүз суроолору болсо мугалимден сурашат. Кыскача мазмунда жалпы кайталоо жүргүзүлөт.
Тап-шырма	4 мин	§6.	Тапшырманы күндөлүккө жазышат

Жаны тема:

А)Ички көңдөйүндө темир өзөкчөсү бар катушка электр-магнит деп аталат. Алартехникалыккуралдардыннегизгиэлементтерининбириболупсаналат. 26-сүрөттө такатүрүндөгүэлектр-магниттинжөнөкөйлөтүлгөнсүрөтүкөрсөтүлгөн. Мында М такатүрүндөгүмагнит. К -катушкалар, Т - темиртилкеси, Ж - жүк.

Электр-магниттердитехникадакенириколдонуунуннегизгисебебитөмөнкүдө: электр-магниттерди ар кандайөлчөмдөжасоого болот;

Электр-магниттернегизинен ж\к көтөрүүчүмашина катары XIX кьлымдынбашындапайдаболгон. 1825-жылдын 4-майында англиялыкокумуштуу-инженер Вильям СтердженБританиянынремеслолуккоомунаэлектр-магниттидүйнөдөбиринчижолудемонстрациялапкөрсөткөн. Ал куралузундугу 30 см, диаметри 1,3 см болгонтакаформасын-дагысырдалгантемирстержендентурган. Стерженгеизоля-цияланбаганжеззымыоролгон. Зымдынучтарытоктун хи-миялыкбулагынатуташтырылган. Салмагы 2 Нболгонэлектр- магнит 3 Н жүктүкармап тура алган. Булошондой эле салмактагы магнит кармап тура алуучужүктүнсалмагы-нанбирнечеэсекөпболгон. Ачылганжанылыкошолучур-дагытендешсизжетишкендик болу чу. Стерджендинокуучусу Джоуль ошол эле электр-магнит менентажрыйбажасап, анынкөтөрүүкүчүн200 Н гожет-кирген. Бирок Стердженбиринчиликтиколдончыгарбоо мак-сатында 1830-жылы 5500 Н жүктүкөтөрүүчүэлектр-магниттижасаган. Ал эми 1831-жылы америкалык профессор Дж. Генри 10 ООО Н жүккөтөрүүчү, салмагы 3000 Н болгонэлектр-магниттитүзгөн.

1840-жылы Джоуль өзүнүнэлектр-магнитинойлоп тап-кан. Мындайэлектрмагниттинсалмагы 55 Н, ал кармаптуруучужүктүнсалмагы 12 ООО Н болгон. Анданкийинкиэлектр-магниттердинкөтөрүүмүмкүнчүлүгү 500 000 Н гожеткен. Чонсалмактагыжүктүкөтөрүүчүэлектр-магниттериризаводдордоболотту же чоюндукөтөрүүүчүнколдонулат. 27-сүрөттө анынбир"түрүкөрсөтүлгөн.

Электр-магниттержүккөтөрүүүчүнэле эмес, башка мак-саттарда, мисалы, эгинди кара көсөдөн, таштан, мыктантазалодүчүнколдонулат. Мындайэгинтазалоочукуралмагниттүүсепаратор депаталат. Анынтүзүлүшү 28-сүрөт-тө көрсөтүлгөн.

Мындансырткарыэлектр-магниттертоо-кендеринбаш-какошулмалардантазалоодо, телеграф, телефон аппараттарында, жөнгөсалуучуэлектр-магниттикрелелерде да кеци-риколдонулат.

Баалоо: Сабактыѳздѳштүргѳнжанаүйгѳберилгентапшырманыаткарганокуучулардын билимин баалоо.

Жыйынтыктоо:

9-класс: Физика

Сабактынтемасы:§ 7. Тогу бар өткөргүчкөжанабөлүкчөгө магнит талаасынынтаасири.

Сабактынтиби: Жаны билимдердиөздөштүрүү.

Сабактагыколдонулуучуусулдаржанаыкмалар: Интерактивдүү ыкмалар.

Сабактаколдонулуучукаражаттаржанаматериалдар: Окуукитеби, компьютер,проектор, интерактивдүү доска.

Сабактынмаксаттары		Көрсөткүчтөр
1.Билим берүү-чүлүк	Магнит талаасынын ток күчүнө болгон таасирин окуп үйрөнүшөт.	Натыйжага жете алат, эгер окуучу: магниттик талаасынын тогу бар өткөргүчтөргө жасаган аракетин түшүнө алса.
2.Өнүк-түрүү-чүлүк	Магнит талаасынынкасиетинбилүүмененчыгармачылжөндөмдүүлүктөрүөнүгөт, калыптанат.	Натыйжагажетеалат, эгерокуучу: магнит талаасынны касиеттерин билсе:
3. Тарбияберүү-чүлүк	Алган билимдерин турмушта колдоно билүүгө тарбияланышат.	Натыйжага жете алат, эгер окуучунун: Мисалдарды кунт коюп угуусу, айтылгандарды, алган билимдерин турмушта колдоно билсе:

Сабактынжүрүшү:

Этап	Убакыт	Мугалимдинишаракети	Окуучунунишаракети	Компетенттүүлүкбаалоо
Уюштуруу	3 мин	Класстажагымдуумаанайтүзүү. (логикалыксуроо, жанылмач, табышмак айтуу жанылыктар менен бөлүшүү ж.б.)	Түзүлгөн жагымдуу маанай менен сабактын аягына чейин көңүлдүү отурушат.	НК-3
Үйтапшырма-сын текшерүү	12 мин	Магниттикталаадегенэмне? Түз токтун магнит талаасы?	Үй тапшырмасын кайталашат суроолорго жооп беришет,өз ара суроо беришет.тапшырманы аткарууга жооптуу болушат	НК-2
Жаны теманытүшүндүрүү	20 мин	Өтүлгөнтеманыннегизгиэлементтеринкайталоо,жанааныжанытемагабайланыштыруумнжанытеманыбаштоо Тема боюнчакыскачатүшүнүкберүү,турмуштанмисалдардыкелтирүү	Окуучулар ой жүгүртүпжоопберишет,түрдүүжооптордуайтышат,кайсыжооп тура экенинеөздөрүынанышат.	НК-1
Бышыктоо	6 мин	1.Ампер күчүдегенэмне? 2.Кайсыл учурдаөткөргүчтөрдөн ток жибергендеалартартылышат? 3. Эмнеүчүнөткөргүчтөрдөнкарама-каршыбагыттагы ток өткөндөтүртүлүшөт? 4. Лоренц күчүэмненимүнөздөйт?	Өтүлгөн тема боюнча түшүнүксүз суроолору болсо мугалимден сурашат. Кыскача мазмунда жалпы кайталоо жүргүзүлөт.
Тап-шырма	4 мин	§8. Электр-магниттик индукция кубулушу. 25-27-б.	Тапшырманы күндөлүккө жазышат

Жаны тема:

А) Тогу бар өткөргүчтүнайланасында магнит талаасыпайда болот. Пайдаболгонталаа тогу бар башка өткөргүчкөаракетэтет. Экиөткөргүчтүнтегерегинде теӊ магнит талааларыпайда болот. Ошентипбиринчиөткөргүчтүн магнит талаасыэкинчиөткөргүчкө, ал жми экинчиөткөргүчтүн магнит талаасыбиринчиөткөргүчкөаракетэтет. Экиөткөргүчтөгүтоктунбагыттарыбирдейболгондоалардынайланасында магнит уюлдарыкарама-каршыжайгашканталаапайдаболупөткөргүчтөрбирибирименентартылышат. Ал эмиэкиөткөргүчтөгүтоктунбагыттарыкарама-каршыболсо, алардынтегеринде магнит уюлдарыбирдейжайгашканталаапайдаболуп, өткөргүчтөртүртүлүшөт. Тогу бар өткөргүчтөрдүнөзарааракеттешүүсүнбиринчижолуфранциялык физик Андре Мари Ампер тажрыйбададалилдеген. Магнит талаасы тогу бар өткөргүчкөганаэмескыймылдагызаряддалганбөлүкчөлөргө да аркетэтет.

Магнит талаасындагызаряддалганбөлүкчөлөрдүнкыймылынүйрөнүүүчүн ага аракетэткенмагниттиккүчтүбилүүкерек. Ал күчтүэсептөөчүформуланыбиринчижолуголландиялыкокумуштууХ.Лоренцачкан. Эгер магнит талаасына металл өткөргүчүкиргизилип, ал кыймылдаболсо, аныничиндегиэркинэлектрондорго Лоренц күчүаракетэтет. Ал күчтүнтаасириндеэлектрондорбирбагыттакыймылгакелишет да, электркыймылдаткычкүчүнпайдакылат.

Баалоо: Сабакты ѳздѳштүргѳн жана үйгѳ берилген тапшырманы аткарган окуучулардын билимин баалоо.

Жыйынтыктоо:Тогу бар өткөргүчтөргө жана заряддалган бөлүкчөгө магнит талаасы тийгизген таасири жөнүндө жана Лоренц күчү жөнүндө маалымат алышты.

9-класс: Физика

Сабактынтемасы:§8. Электр-магниттик индукция кубулушу. Фарадей тажрыйбалары..

Сабактын тиби: Жаны билимдерди өздөштүрүү.

Сабактагы колдонулуучу усулдар жана ыкмалар: Интерактивдүү ыкмалар.

Сабакта колдонулуучу каражаттар жана материалдар: Окуу китеби, компьютер,проектор, магнит, катушка.

Сабактынмаксаттары		Көрсөткүчтөр
1.Билим берүү-чүлүк	Фарадей жүргүзгөн тажрыйба жана индукциялык ток жөнүндө түшүнүк алышат.	Натыйжага жете алат, эгер окуучу: индукциялык токтун пайда болуу шарттарын түшүнө алса
2.Өнүк-түрүү-чүлүк	Магнит талаасынын жардамы менен электр тогун алуу менен чыгармачыл жөндөмдүүлүктөрү өнүгөт, калыптанат.	Натыйжага жетеалат, эгерокуучу: мурда билген билимдери менен жаны алган билимерин шайкеч келтирип колдоно алса.
3. Тарбияберүү-чүлүк	Сабакка активдүү катышууга жана коопсуздук эрежелин билүүгө тарбияланышат.	Натыйжага жете алат, эгер окуучунун: коопсуздук эрежелерин сактоого жөндөмдүү болушса

Сабактынжүрүшү:

Этап	Убакыт	Мугалимдинишаракети	Окуучунунишаракети	Компетенттүүлүкбаалоо
Уюштуруу	3 мин	Класстажагымдуумаанайтүзүү. (логикалыксуроо, жанылмач, табышмак айтуу жанылыктар менен бөлүшүү ж.б.)	Түзүлгөн жагымдуу маанай менен сабактын аягына чейин көңүлдүү отурушат.	НК-3
Үйтапшырма-сын текшерүү	12 мин	Берилген маселелер жана көнугүүлөр менен текшерилет.	Үй тапшырмасын кайталашат суроолорго жооп беришет,өз ара суроо беришет, тапшырманы аткарууга жооптуу болушат	НК-2
Жаны теманытүшүндүрүү	20 мин	Өтүлгөнтеманыннегизгиэлементтеринкайталоо,жанааныжанытемагабайланыштыруу м/н жанытеманыбаштоо. Тема боюнчакыскачатүшүнүкберүү,турмуштанмисалдардыкелтирүү.	Окуучулар ой жүгүртүпжоопберишет,түрдүүжооптордуайтышат,кайсыжооп тура экенинеөздөрүынанышат.	НК-1
Бышыктоо	6 мин	Өтүлгөн тема боюнча суроо-жооп ирээтинде бышыктоо жүргүзүлөт.	Өтүлгөн тема боюнча түшүнүксүз суроолору болсо мугалимден сурашат. Кыскача мазмунда жалпы кайталоо жүргүзүлөт.
Тап-шырма	4 мин	Электр-магниттик индукция кубулушунбайкообоюнчаөзоюӊардыжазуу. §8. Электр-магниттик индукция кубулушу. 25-27-б.	Тапшырманы күндөлүккө жазышат

Жаны тема:

А) Фарадей 1821-1831-жылга чейин үзгүлтүксүз эмгектенүүнүн натыйжасында магнит талаасынын жардамы менен электр тогун алган. Фарадей ал токту индукциялык ток деп атаган.

Фарадейдин тажрыйбалары. Гальвонометрге туташтырылган катушканын ичине турактуу түз магнитти киргизсек, гальвонометрдин жебеси бурчка кыйшаят. Бул туюк чынжырда индукциялык токтун пайда болгонун көрсөтөт. Себеби турактуу магнит кыймылга келген кезде анын магнит талаасы өзгөрүүгө дуушар болот. Өзгөрмө магнит талаасынын күч сызыктары катушканын оромолорун кесип өтүп, өткөргүчтүн ичиндеги эркин электрондорго аракет этет. Магнит талаасынын аракетинин негизинде эркин электрондор иреттүү багытталган кыймылга келип электр тогун пайда кылат.

Өзгөрмө магнит талаасынын жардамы менен электр тогун алуу электр-магниттик индукция кубулушу д.а. Мында алынган ток индукциялык ток деп аталат.

Электр-магниттик индукция кубулушунун байкалышы үчүн төмөнкү шарттар аткарылышы зарыл:

1. Галванометрмененкатушкадантурганчынжырдынтуюкболушу.

2. Магнит талаасынынөзгөрүшү.

3. Өзгөрмө магнит талаасынынкүчсызыктарыкатушканыноромолорунсөзсүзтүрдөкесипөтүшү.

Баалоо: Сабакты ѳздѳштүргѳн жана үйгѳ берилген тапшырманы аткарган окуучулардын билимин баалоо.

Жыйынтыктоо:

9-класс: Физика

Сабактынтемасы:§9. Индукциянынэлектркыймылдаткычкүчү. Ленцэрежеси.

Сабактын тиби: Жаны билимдерди өздөштүрүү.

Сабактагы колдонулуучу усулдар жана ыкмалар: Интерактивдүү ыкмалар.

Сабактаколдонулуучукаражаттаржанаматериалдар: Окуукитеби, компьютер,проектор.

Сабактынмаксаттары		Көрсөткүчтөр
1.Билим берүү-чүлүк	Ленц жүргүзгөн тажрыйбаны жана индукциялык токтун э.к.к. жөнүндө түшүнүк алышат.	Натыйжага жете алат, эгер окуучу: индукциянын э.к.к. жөнүндө билсе
2.Өнүк-түрүү-чүлүк	Магнитталаасынынжардамындаэлектртогуналуумененчыгармачылжөндөмдүүлүктөрүөнүгөт, калыптанат.	Натыйжагажетеалат, эгерокуучу: мурда э.к.к. алуунун жолдорун билишсе,
3. Тарбияберүү-чүлүк	сабакка активдүү катышууга тарбияланышат.	Натыйжага жете алат, эгер окуучунун: сабакка активдүү катышууга жөндөмдүү болушса

Сабактынжүрүшү:

Этап	Уба-кыт	Мугалимдинишаракети	Окуучунунишаракети	Компетенттүүлүкбаалоо
Уюштуруу	3 мин	Класстажагымдуумаанайтүзүү. (логикалыксуроо, жанылмач, табышмак айтуу жанылыктар менен бөлүшүү ж.б.)	Түзүлгөн жагымдуу маанай менен сабактын аягына чейин көңүлдүү отурушат.	НК-3
Үйтапшырма-сын текшерүү	12 мин	Берилген маселелер жана көнугүүлөр менен текшерилет.	Үй тапшырмасын кайталашат суроолорго жооп беришет,өз ара суроо беришет, тапшырманы аткарууга жооптуу болушат	НК-2
Жаны теманытүшүндүрүү	20 мин	Өтүлгөнтеманыннегизгиэлементтеринкайталоо,жанааныжанытемагабайланыштыруу м/н жанытеманыбаштоо. Тема боюнчакыскачатүшүнүкберүү,турмуштанмисалдардыкелтирүү.	Окуучулар ой жүгүртүп жооп беришет,түрдүү жоопторду айтышат,кайсы жооп туура экенине өздөрү ынанышат.	НК-1
Бышыктоо	6 мин	1. Индукциянынэ.к.к. эмненимүнөздөйт? 2.Куюндуу талаадегенэмне? 3. Индукциянынэ.к.к. эмнеденкөзкаранды? 4. Ленцэрежеси? 5. Индукциялыктоктунбагытынкантипаныктоого болот?	Өтүлгөн тема боюнча түшүнүксүз суроолору болсо мугалимден сурашат. Кыскача мазмунда жалпы кайталоо жүргүзүлөт.
Тап-шырма	4 мин	§9. Индукциянынэлектркыймылдаткычкүчү. Ленцэрежеси. 28-30-б.	Тапшырманы күндөлүккө жазышат

Жаны тема:

А) Металлдардагы электр тогу – электр талаасынын таасири астында эркин электрондордун өткөргүчтөр аркылуу иреттүү багытталган кыймылы.

Өзгөрмө магнит талаасы менен байланышкан электр талаасынын күч сызыктарынын башы же аягы болбойт. Мындай талаа куюн түрүндөгү талаа д.а. Куюн сыяктуу электр талаа туюк өткөргүчтө электр тогун пайда кылат. Мындай талаанын энергетикалык мүнөздөмөсү индукциянын электр кыймылдаткыч күчү (ЭКК) д.а.

Индукциянын э.к.к. куюн түрүндөгү электр талаасынын туюк контур б.ча заряддарды которууда аткарган жумушунун зарядынын чоӊдугуна болгон катышы аркылуу аныкталат. Е= мында Е – индукциянын электр кыймылдаткыч күчү, – куюн сыяктуу электр талаасынын зарядды которууда аткарган жумушу, q – заряддын чоӊдугу. Бул формуладан индукциянын Э.К.К. бирдиги 1Вт. Жогорудагы формуланы пайдаланып туюк чынжыр үчүн Ом законунун формуласы төмөнкүчө жазууга болот: I= E/R, мында R- туюк чынжырдын толук карщылыгы. Индукциянын электр кыймылдаткыч күчү индукциялык ток күчүнө жана туюк чынжырдын толук каршылыгынан көз каранды болот. Индукциянын электр кыймылдаткыч күчү катушканы кесип өтүүчү магнит талаасынын өзгөрүү ылдамдыгына жана катушкалардын оромолорунун санынан көзкаранды. Орус окумуштуусу Ленц 1933-жылы индукциялык токтун багытын аныктоонун жалпы эрежесн ачкан: индукциялык токтун магнит талаасы, ал токту пайда кылган сырткы магнит талаасына каршы аракет кылгандай багытталат. Бул Ленц эрежеси д.а.

Баалоо: Сабакты ѳздѳштүргѳн жана үйгѳ берилген тапшырманы аткарган окуучулардын билимин баалоо.

Жыйынтыктоо:

9-класс: Физика

Сабактынтемасы:§10. Өзгөрмөтоктун генератору. §11. Өзгөрмөтоктун трансформатору.

§12. Өзгөрмөтоктуаралыккаберүү.

Сабактын тиби: Жаны билимдерди өздөштүрүү.

Сабактагы колдонулуучу усулдар жана ыкмалар: Интерактивдүү ыкмалар.

Сабактаколдонулуучукаражаттаржанаматериалдар: Окуукитеби, компьютер,проектор.

Сабактынмаксаттары		Көрсөткүчтөр
1.Билим берүү-чүлүк	Өзгөрмөтоктун генератору жана трансформатор жөнүндөтүшүнүкалышат.	Натыйжага жете алат, эгер окуучу: Өзгөрмө токтун генераторунун жана трансформатордун түзүлүшүн, ошондой эле иштөө принциптерин билсе
2.Өнүк-түрүү-чүлүк	Электртогунаралыккаберүүжолдорунбилүүмененчыгармачылыкжөндөмдүүлүктөрүөнүгөт, калыптанат	Натыйжагажетеалат, эгерокуучу: өзгөрмө токту берүүнүн жолдорун билишсе,
3. Тарбияберүү-чүлүк	Коопсуздук эрежелерин билүүгө тарбияланышат.	Натыйжага жете алат, эгер окуучу: коопсуздук эрежелеринин сактаса

Сабактынжүрүшү:

Этап	Уба-кыт	Мугалимдинишаракети	Окуучунунишаракети	Компетенттүүлүкбаалоо
Уюштуруу	3 мин	Класстажагымдуумаанайтүзүү. (логикалыксуроо, жанылмач, табышмак айтуу жанылыктар менен бөлүшүү ж.б.)	Түзүлгөн жагымдуу маанай менен сабактын аягына чейин көңүлдүү отурушат.	НК-3
Үйтапшырма-сын текшерүү	12 мин	Берилген маселелер жана көнугүүлөр менен текшерилет.	Үй тапшырмасын кайталашат суроолорго жооп беришет,өз ара суроо беришет, тапшырманы аткарууга жооптуу болушат	НК-2
Жаны теманытүшүндүрүү	20 мин	Өтүлгөнтеманыннегизгиэлементтеринкайталоо,жанааныжанытемагабайланыштыруу м/н жанытеманыбаштоо. Тема боюнчакыскачатүшүнүкберүү,турмуштанмисалдардыкелтирүү.	Окуучулар ой жүгүртүп жооп беришет,түрдүү жоопторду айтышат..	НК-1
Бышыктоо	6 мин	1.Электр энергиясынынартыкчылыгыэмнеде? 2.Подстанция дегенэмне? 3. ЭБТ түзүлүшү? 4. электртогуналысаралыккаберүүнүнкыйынчылыктарыэмнеде?	Өтүлгөн тема боюнча түшүнүксүз суроолору болсо мугалимден сурашат. Кыскача мазмунда жалпы кайталоо жүргүзүлөт.
Тап-шырма	4 мин	§12. Өзгөрмөтоктуаралыккаберүү. 38-39-б.	Тапшырманы күндөлүккө жазышат

Жаны тема:

А) Магнит катушкага карата термелүүкыймылынакелгенде, катушкадаиндукциянын ЭКК пайда болот. Андагы ток күчүбагытыжаначоӊдугубоюнчаөзгөрүптурат. Мындай ток өзгөрмө ток депаталат. Ал эмимеханикалыкэнергияныэлектрэнергиясынаайландыруучукуралэлектр генератору д.а. өзгөрмөтоктунчуӊалуусунөзгөртүүгөарналганкурал трансформатор д.а.

Башка энергияларгакарагандаэлектрэнергиясыкөпартыкчылыккаээ: 1.электр энергиясын башка энергиянынтүрүнөоӊойайландырууга болот.

2.электр энергиясыэкологиялыкжактан таза болот.

3.электр энериясынаралыккаоӊойберүүгө болот.

Электр энергиясыналысаралыккаберүүдөэлектрберүүчүзымдынысышынанэлектрэнергиясыкоромжугаучурашынжеӊүүгөтууракелет. Электр тогу өткөнзымдыысытуугасарпталганкубаттуулугун Р= формуласы менен аныкталат. Демек, зымды ысытууга кеткен энергияны азайтуу үчүн ток күчүн жана өткөргүчтүн каршылыгын азайтуу керек. Ал эми электр тогун алыс аралыкка берүүчүзымдынкаршылыгыназайтууүчүнсалыштырмакаршылыгы аз металлдардыпайдалануужанатуурасынанкесилишаянтынчоӊойтуукерек. Негизиненалысаралыккатартылуучузымдаралюминийденжасалат. Эгералардынтуурасынанкесилишаянтынчоӊойтсок, андакөпсалмактагыметаллдарталапкылынып, экономикалыкжактанүнөмсүзболупкалат. Ошолсебептен, электртогунункубаттуулугунөздеӊгээлиндекалтырып, ток күчүназайтууүчүнберилүүчүтоктунчыӊалуусункөбөйтүүкерекP=IU. Булмаксаттаэлектрстанциясынынжаныначыӊалуунучоӊойтуучу трансформатор орнотулат. Электр станциясынанкеректелүүчүжергеэлектрэнергиясыберилүүчүтармакэлектрберүүчүтармак ЭБТ депаталат. Ал негизинен ток алыпжүрүүчүзымдардан, табак формасындагыэлектрөткөрбөгүчгирлянддардан, зымбекитилгентаянычтанжаначагылгандансактагычтантурат. ЭБТ б.чажогоркучыӊалуудагы энергия беррилетаныошолбойдонколдонуугаболбойт. Ошондуктанэлектрдиколдонуучужерлерге трансформатор орнотулатжанаалар подстанция д.а. Анынжардамымененчыналуу 220-380В чейиназайтылат.

Баалоо: Сабакты ѳздѳштүргѳн жана үйгѳ берилген тапшырманы аткарган окуучулардын билимин баалоо.Жыйынтыктоо:өзгөрмө электр тогунун генератору, трансформатору жөнүндө жана электр тогун алыс аралыкка кандай жолдор менен берилери жөнүндө түшүнүштү.

9-класс: Физика

Сабактынтемасы:§13. Электр кыймылдаткычы жана аны колдонуу.

§14. Электр куралдары менен иштөөдө коопсуздукту сактоо.

Сабактын тиби: Жаны билимдерди өздөштүрүү.

Сабактагы колдонулуучу усулдар жана ыкмалар: Интерактивдүү ыкмалар.

Сабакта колдонулуучу каражаттар жана материалдар: Окуукитеби, компьютер,проектор.

Сабактынмаксаттары		Көрсөткүчтөр
1.Билим берүү-чүлүк	Окуучулар электр кыймылдаткычы жөнүндө окуп үйрөнүшөт	Натыйжага жете алат, эгер окуучу: Электр кыймылдаткычтарды билсе
2.Өнүк-түрүү-чүлүк	Электр куралдарыменеништөөжолдорунбилүүменен ой-жүгүртүүжөндөмдүүлүктөрүөнүгөт	Натыйжагажетеалат, эгерокуучу: Электр куралдарыменеништөөнүбилсе
3. Тарбияберүү-чүлүк	Күндөлүк турмушта электр куралдары менен иштөөгө үйрөнөт	Натыйжага жете алат, эгер окуучунун: Электр куралдармененкоопсузиштөөгөүйрөнсө:

Сабактынжүрүшү:

Этап	Уба-кыт	Мугалимдинишаракети	Окуучунунишаракети	Компетенттүүлүкбаалоо
Уюштуруу	3 мин	Класстажагымдуумаанайтузуу, (кыскачакон.жасоо,тушкоргонунайттырууанегдотайтуужанылыкайтууж.б.)	Түзүлгөн жагымдуу маанай менен сабактын аягына чейин көңүлдүү отурушат.	НК-3
Үйтапшырма-сын текшерүү	12 мин	Үйтапшырмасынтекшерүү,албоюнчабаалоо жүргүзүү	Үй тапшырмасын кайталашат суроолорго жооп беришет,өз ара суроо беришет, тапшырманы аткарууга жооптуу болушат	НК-2
Жаны теманытүшүндүрүү	20 мин	Өтүлгөнтеманыннегизгиэлементтеринкайталоо,жанааныжанытемагабайланыштыруу м/н жанытеманыбаштоо. Тема боюнчакыскачатүшүнүкберүү,турмуштанмисалдардыкелтирүү.	Окуучулар ой жүгүртүп жооп беришет,түрдүү жоопторду айтышат,кайсы жооп туура экенине өздөрү ынанышат.	НК-1
Бышыктоо	6 мин	1.Электр кыймылдаткычдегенэмне? 2.Электр кыймылдаткычтардынтарыхы? 3.Электр куралдарменеништөөдөкандайэрежелердисакташкерек?	Өтүлгөн тема боюнча түшүнүксүз суроолору болсо мугалимден сурашат. Кыскача мазмунда жалпы кайталоо жүргүзүлөт.
Тап-шырма	4 мин	§14. Электр куралдарыменеништөөдөкоопсуздуктусактоо.	Тапшырманы күндөлүккө жазышат

Жаны тема:

А) Электр энергиясынмеханикалыкэнергиягаайландыруучукуралэлектркыймылдаткычдепаталат. Турактууэлектртоктунэлектркыймылдаткычы 1834-жылы орусэлектртехниги Якоби тарабыансунушкылынган. Өзгөрмө ток мененазыктануучуэлектркыймылдаткычтыбиринчижолу 1841-жылы Чарльз Уистонсунушкылган. Азыркыучурдаколлектордуэлектркыймылдаткычкеӊириколдонулат. Ал негизинентөртбөлүктөнтурат. 1.Статор-турактуу магнит же электрмагнит. 2.Ротор – көпучурдаколлектордукыймылдаткычтынякоруд.а. 3.оромдун учтарытуташтырылганколлектордук пластинка. Ал ротордуногунабекитилген. 4. Коллектордунпластиналарына пружина аркылуукысылыптуруучуэкикөмүрщеткалар.

Ар кандайэлектркуралдарыменеништегендеөтө сак болуп, тийиштүүэрежелердиаткарууталапкылынат. Адам денесиэлектртогун эӊ жакшыөткөрөт. Эгерчыӊалуусу 24 же анданкөпвольткобарабарөткөргүчкөтийсе, адамооржаракаталышы же болбосоөлүпкалышымүмкүн. Ошондуктанэрежелердисактоосунушкылынат:

-изоляциясыжокэкиөткөргүчтүбирубактаэки кол мененкармабоо;

-жердетурупизоляциясыжокзымгатийишпөө;

-бузулганэлектркуралдарменеништебөө;

-ток булагынанажыратылбаганэлектркуралдарынремонттобоо;

-бузукрозеткаларгаэлектркуралдарынтуташтырбоож.б.

Токко урунган адамды сактап калууүчүн эӊ алгачаныөткөргүчтөнажыратуу зарыл. Токтон ажыраган адамды чалкасынан жаткызып, демалууга тоскоол болгон бүчүлүктөрдү чечип салуу талап кылынат.

Баалоо: Формативдик баалоо

Жыйынтыктоо:

9-класс: Физика

Сабактынтемасы:§15. Кыргызстанда электрэнергиясын өндүрүү.

Сабактын тиби: Жаны билимдерди өздөштүрүү.

Сабактагы колдонулуучу усулдар жана ыкмалар: Интерактивдүү ыкмалар.

Сабакта колдонулуучу каражаттар жана материалдар: Окуукитеби, компьютер,проектор.

Сабактынмаксаттары		Көрсөткүчтөр
1.Билим берүү-чүлүк	Окуучуларэлектрэнергиясынынөнүгүүтарыхын билет	Натыйжага жете алат, эгер окуучу: Электр энергиясынөнүгүүжолунбилсе
2.Өнүк-түрүү-чүлүк	Электр энергиясыөндүрүлгөнтармакты билет	Натыйжагажетеалат, эгерокуучу: Электр энергиясынөндүргөнтармактаржөнүндөмаалыматалышса
3. Тарбияберүү-чүлүк	Күндөлүктурмуштаэлектрэнергиясынколдонуугаүйрөнүшөт	Натыйжага жете алат, эгер окуучу: Электр энергиясыменеништөөгөүйрөнсө:

Сабактынжүрүшү:

Этап	Уба-кыт	Мугалимдинишаракети	Окуучунунишаракети	Компетенттүүлүкбаалоо
Уюштуруу	3 мин	Класстажагымдуумаанайтүзүү. (логикалыксуроо, жанылмач, табышмак айтуу жанылыктар менен бөлүшүү ж.б.)	Түзүлгөн жагымдуу маанай менен сабактын аягына чейин көңүлдүү отурушат.	НК-3
Үйтапшырма-сын текшерүү	12 мин	Өтүлгөнтеманыннегизгиэлементтеринкайталоо.	Үй тапшырмасын кайталашат суроолорго жооп беришет,өз ара суроо беришет, тапшырманы аткарууга жооптуу болушат	НК-2
Жаны теманытүшүндүрүү	20 мин	Өтүлгөнтеманыннегизгиэлементтеринкайталоо,жанааныжанытемагабайланыштыруу м/н жанытеманыбаштоо. Тема боюнчакыскачатүшүнүкберүү,турмуштанмисалдардыкелтирүү.	Окуучулар ой жүгүртүп жооп беришет,түрдүү жоопторду айтышат,кайсы жооп туура экенине өздөрү ынанышат.	НК-1
Бышыктоо	6 мин		Өтүлгөн тема боюнча түшүнүксүз суроолору болсо мугалимден сурашат. Кыскача мазмунда жалпы кайталоо жүргүзүлөт.
Тап-шырма	4 мин	Үй тапшырмасы китептен берилет	Тапшырманы күндөлүккө жазышат

Жаны тема:

А) Электр энергиясын өндүрүү кыргыз жергесинде ХХ кылымдын башында пайда боло баштаган. Ал 1913-1914-жыдарга таандык. Ошол учурда Ошто кубаттуулугу 55-65кВт, Бишкекте кубаттуулугу 16,5 кВт, Караколдо – 7,5кВт ж.б. ГЭС жана ЖЭС курулган.

В.И.Лениндин демилгеси менен 1920-жылы Россияны электрлештирүүнүн Мамлекеттик планы (ГОЭЛРО) кабыл алынган.

Баалоо: Сабакты ѳздѳштүргѳн жана үйгѳ берилген тапшырманы аткарган окуучулардын билимин баалоо.

Жыйынтыктоо:

9-класс: Физика

Сабактын темасы:§16. ТЕРМЕЛҮҮ КЫЙМЫЛЫ. ТЕРМЕЛҮҮ МЕЗГИЛИ ЖАНА ЖЫШТЫГЫ

Сабактын тиби: Жаны билимдерди өздөштүрүү.

Сабактагы колдонулуучу усулдар жана ыкмалар: Интерактивдүү ыкмалар.

Сабакта колдонулуучу каражаттар жана материалдар: Окуукитеби, компьютер,проектор.

Сабактынмаксаттары		Көрсөткүчтөр
1.Билим берүү-чүлүк	Серпилгичтүүлук күчүнүн пайда болушун пружинанын мисалында түшүнүшөт;	Натыйжага жете алат, эгер окуучу: күчтүн түрлөрүн ачыктап биле алса:
2.Өнүк-түрүү-чүлүк	Күчтөрдүтүзүүчүлөргөажыратуукандайэрежеге баш ийээринтааныпбилишет;	Натыйжагажетеалат, эгерокуучу: Күчтөрдүтүзүүчүлөргөажыратуукандайэрежеге баш ийээринтааныпбилишет
3. Тарбияберүү-чүлүк	Окуучуларбири-биринсыйлоого,туурамамилежасоого,эмгектенүүгөтарбияланышат;	Натыйжага жете алат, эгер окуучу: сабакта өзүнүн активдүүлүгүн көргөзө алса:

Сабактынжүрүшү:

Этап	Уба-кыт	Мугалимдинишаракети	Окуучунунишаракети	Компетенттүүлүкбаалоо
Уюштуруу	3 мин	Класстажагымдуумаанайтүзүү. (логикалыксуроо, жанылмач, табышмак айтуу жанылыктар менен бөлүшүү ж.б.)	Окуучулар сабакта көнүлдүү отурушат.
Үйтапшырма-сын текшерүү	12 мин	Өтүлгөнтеманыннегизгиэлементтеринкайталоо.	Үй тапшырмасын кайталашат суроолорго жооп беришет,өз ара суроо беришет, тапшырманы аткарууга жооптуу болушат
Жаны теманытүшүндүрүү	20 мин	Өтүлгөнтеманыннегизгиэлементтеринкайталоо,жанааныжанытемагабайланыштыруу м/н жанытеманыбаштоо. Тема боюнчакыскачатүшүнүкберүү,турмуштанмисалдардыкелтирүү.	Окуучулар ой жүгүртүп жооп беришет,түрдүү жоопторду айтышат,кайсы жооп туура экенине өздөрү ынанышат.
Бышыктоо	6 мин	1.Серпилгичтүүлүк күчүнүнпайдаболушунпружинанынмиса-лындатүшүндүргүлө. 2.Күчтөрдү түзүүчүлвргөажыратуукандайэрежеге баш ийеринтүшүндүргүлө. 3.Салмак күчүнүнкыймылтраекториясынажанымабоюнча ба-гытталганРгтүзүүчүсүкандайчаөзгөрөрүнтүшүндүргүлө. 4.Термелүү мезгилидепкандайчондуктуайтабыз? 5.Жыштык депэмнениайтабыз? Алардынкандайбайланышы ?	Өтүлгөн тема боюнча түшүнүксүз суроолору болсо мугалимден сурашат. Кыскача мазмунда жалпы кайталоо жүргүзүлөт.
Тап-шырма	4 мин	Үй тапшырмасы китептен берилет	Тапшырманы күндөлүккө жазышат

Жаны тема:

А) Кандайдыр өлчөмдө кайталануу менен өтүүчү кыймыл-дар термелүү кыймылы болорун белгилеп кеткенбиз (Физи-ка, VII кл. §57).

Ошону менен бирге термелүү кыймылын мүнөздөөчү ай-рым чоцдуктарды да (термелүү мезгили, жыштыгы, амп-литудасы) карап кеткенбиз. Бирок биз алдыда сөз боло тур-ган электрмагниттик термелүүлөр менен толкундарды ка-роодо бул чоңдуктар жетишсиз болот. Элестетүү оцой бол-сун үчүн ал чоңдуктарды адегенде механикалык термелүүлөр жана толкундар менен байланыштырып карайбыз.

Эки жагынан серпилгичтүү пружина менен керилип коюлган жыгач шарчасы (ал жецил) же жипке илинген шарча термелүүгө келерин билебиз

(46-а, б, сүрөт.) Термелүү кыймылы башка кыймылдар-дан эки өзгөчөлүгү менен айыр-^{2 Ба}*""^КЬ1 маланат. Ар кандай термелүүчү нерсенин, биринчиден, тец салмактуу абалы болот. Бул абалда ал канча болсо да кыймыл-сыз тура берет. Тец салмактуу абалынан кыйшайтылган нерсе ушул тең салмактуу абалдан ары-бери өтүү менен термелүү жасайт. Экинчиден, термелүүкыймылы, нерсеге

аракет

эткен, мезгилимененөзгөрүүчүкүчтүнаракетиастындагана болот. Ушундайкүчболуп, бизкарапжатканучурдапружиналардынсерпилгичтүүлүккүчү р же шарчанынсалмаккүчүнүнбиртүзүүчүсүболгонРхкүчүэсептелет.

Эгердешарчанытецсалмактууабалынаноңже солжак-рсакыйшайтуумененкоңберсек, андаалар: биринчиучурда₄оц жагыкысылган, солжагысозулганпружиналарда пай-да болгонсерпилгичтүүлүккүчүнүнаракетимененсолжак-тыкөздөйкыймылгакелет (46-а, сүрөт); экинчиучурда (б) оордуккүчүнүнбиртүзүүчүсүболгонР_гкүчүшарчанытецсалмактууабалын (б. а. сол жакты) көздөйкыймылгакелтирет. Р_хкүчүсерпилгичтүүлүккүчсыяктуутецсалмак-тууабалданөтүүдөнөлгөбарабарболуп, андан ары кара-ма-каршыбагыттачоцдугубоюнчачоцоюп, четки абалдаэңчоцмаанисинежетет. Солжаккы четки абалдасерпил- гичтүүлүккүчү, ошондой элеР^лкүчүшарчаны кайра тецсалмактууабалды, б. а.оңжакты көздөйкыймылгакелти-рет. Андан ары шарчатецсалмактууабалынанөтүп, баш-тапкыабалынакелет да толукбиртермелүүжасайт. Толук биртермелүүгөкеткенубакыттермелүүмезгили (Т) депаталат. Ал эмиубакытбирдигиндегитермелүүлөрдүн саны жыштыкдепаталат. Бирсекундадабиртермелүүболсо, ал термелүүжыштыгынынбирдиги 1 герц (Гц) депаталат. Ушунданулам 1 секундада 2 термелүүболсо 2Гц, ал эми 10 термелүүболсо, жыштык 10 Гц болот.Баалоо: Сабакты ѳздѳштүргѳн жана үйгѳ берилген тапшырманы аткарган окуучулардын билимин баалоо.

Жыйынтыктоо:

9-класс: Физика

Сабактынтемасы:§17-18. ТЕРМЕЛҮҮНҮН АМПЛИТУДАСЫ ЖАНА ГРАФИГИ. ТЕРМЕЛҮҮНҮН ФАЗАСЫ.

Сабактын тиби: Жаны билимдерди өздөштүрүү.

Сабактагы колдонулуучу усулдар жана ыкмалар: Интерактивдүү ыкмалар.

Сабактаколдонулуучукаражаттаржанаматериалдар: Окуукитеби, компьютер,проектор.

Сабактынмаксаттары		Көрсөткүчтөр
1.Билим берүү-чүлүк	Механикалык термелүүлөр жөнүндө жалпы кайталоо жана термелүүнүн амплитудасы, графиги, термелүү фазасы тууралуу жаны билимдерди калыптандыруу.	Натыйжага жете алат, эгер окуучу: термелүү деген эмне экенин биле алса жана аны мүнөздөөчү негизги чондуктарды тактап, ачып түшүнө алса.
2.Өнүк-түрүү-чүлүк	Мурда билген: механкалык кыймыл жана механикалык термелүү бөлүмдөрүн эске салып, кайталашат.	Натыйжагажетеалат, эгерокуучу: жалпы механиклык термелүүлөр жөнүндө билсе:
3. Тарбияберүү-чүлүк	Окуучуларбири-биринсыйлоого,туурамамилежасоого,эмгектенүүгө, ар бирсабактаактивдүүкатышуугатарбияланышат;	Натыйжага жете алат, эгер окуучу: сабакта өзүнүн активдүүлүгүн көргөзө алса:

Сабактынжүрүшү:

Этап	Уба-кыт	Мугалимдинишаракети	Окуучунунишаракети	Компетенттүүлүкбаалоо
Уюштуруу	3 мин	Класстажагымдуумаанайтүзүү. (логикалыксуроо, жанылмач, табышмак айтуу жанылыктар менен бөлүшүү ж.б.)	Түзүлгөн жагымдуу маанайды ар бир окуучу сабактын акырына чейин сактайт.
Үйтапшырма-сын текшерүү	12 мин	Өтүлгөнтеманыннегизгиэлементтеринкайталоо.	Үй тапшырмасын кайталашат суроолорго жооп беришет,өз ара суроо беришет, тапшырманы аткарууга жооптуу болушат
Жаны теманытүшүндүрүү	20 мин	Өтүлгөнтеманыннегизгиэлементтеринкайталоо,жанааныжанытемагабайланыштыруу м/н жанытеманыбаштоо. Тема боюнчакыскачатүшүнүкберүү,турмуштанмисалдардыкелтирүү.	Окуучулар ой жүгүртүп жооп беришет,түрдүү жоопторду айтышат,кайсы жооп туура экенине өздөрү ынанышат.
Бышыктоо	6 мин	1.Термелүү деп кандай кыймылды түшүнөбүз? 2.термелүүнүн мезгили деген эмне? 3.Термелүүнүн амплитудасы кандай аныктлат? 4.Термелүүнүн фазасы деген эмне? 5.Кайсы учурда эки термелүүчү нерсе бирдей жана карама-каршы фазада термелет деп айтабыз?	Өтүлгөн тема боюнча түшүнүксүз суроолору болсо мугалимден сурашат. Кыскача мазмунда жалпы кайталоо жүргүзүлөт.
Тап-шырма	4 мин	Үй тапшырмасы китептен берилет	Тапшырманы күндөлүккө жазышат

Жаны тема:

А) Термелүүлөрдүн бир катар мүнөздөмөлөрүнүн ичинен амплитуда жөнүндөгү түшүнүктү кайра эске салуу менен, термелүүнүн граиги кандай болоорун карайлы.

47-а сүрөттө маятниктин кандайдыр бир а-бурчуна кыйшайтылган абалы көрсөтүлгөн. Х-огун алып, анын башталышын 0-менен белгилесек, анда бул ок боюнча маятниктин эн чон кыйшайтылган абалы, б.а. х=а аралыгы термелүүнүн амплитудасынкөрсөтот. Б.а. термелүүчү нерсенин тен салмактуу абалынан эн чон жылыш аралыгы термелүүнүн амплитудасы деп аталат.

47-б, сүрөттө, ичине кум салынган воромканын х-огу боюнча термелүүсүндө чубурган кум адегенде түз сызык боюнча жайгашып, андан кийин М картон тактайчасын чиймеде көрсөтүлгөн багыт боюнча жылдырганда, термелүүнүн графиги болгон синусоида сызыгын элестеткен из калтырат. Х-огу боюнча эн чон четтөө аралыгы А амплитуданы көрсөтөт. С чекитинен В чекитине чейин воромка толук бир термелүү жасайт. 48-сүрөттө, графикте синусоида же косинусоида менен мүнөздөлгөн термелүүлөр гармоникалык термелүүлөр деп аталат.

Термелүүлөрдүн чөйрөдө таралышы толкун деп аталаарын билебиз. Ошондуктан, толкундар да графикте синусоида же косинусоида менен мүнөздөлөт.

Баалоо: Сабакты ѳздѳштүргѳн жана үйгѳ берилген тапшырманы аткарган окуучулардын билимин баалоо.

Жыйынтыктоо:

9-класс: Физика

Сабактынтемасы:§ 19. НЕРСЕНИН ТЕРМЕЛҮҮ КЫЙМЫЛЫНЫН ЭНЕРГИЯСЫ

Сабактын тиби: жаңыматериалды окуп үйрөнүүсабагы.

Сабактагы колдонулуучу усулдар жана ыкмалар: Интерактивдүү ыкмалар.

Сабактаколдонулуучукаражаттаржанаматериалдар: Окуукитеби, компьютер,проектор.

Сабактынмаксаттары		Көрсөткүчтөр
1.Билим берүү-чүлүк	Шарчанын толук энөргиясы термөлүү учурундагы өзгөрүүсү жөнүндө билишет;	Натыйжага жете алат, эгер окуучу: учурундагы өзгөрүүсү жөнүндө билишсе:
2.Өнүк-түрүү-чүлүк	Шарчанын четки абалдарындакайсы энергияэңчоңболорунайтыпберишет;	Натыйжагажетеалат, эгерокуучу: Шарчанын четки абалдарындакайсы энергияэңчоңболорунайтыпбереалса:
3. Тарбияберүү-чүлүк	Окуучуларбири-биринсыйлоого,туурамамилежасоого, эмгектенүүгөтарбияланышат.	Натыйжага жете алат, эгер окуучу: Окуучуларбири-биринсыйлоого,туурамамилежасоого, эмгектенүүгөтарбияланганболсо:

Сабактынжүрүшү:

Этап	Уба-кыт	Мугалимдинишаракети	Окуучунунишаракети	Компетенттүүлүкбаалоо
Уюштуруу	3 мин	Класстажагымдуумаанайтүзүү. (логикалыксуроо, жанылмач, табышмак айтуу жанылыктар менен бөлүшүү ж.б.)	Окуучулар сабакта көнүлдүү отурушат.
Үйтапшырма-сын текшерүү	12 мин	Өтүлгөнтеманыннегизгиэлементтеринкайталоо.	Үй тапшырмасын кайталашат суроолорго жооп беришет,өз ара суроо беришет.
Жаны теманытүшүндүрүү	20 мин	Өтүлгөнтеманыннегизгиэлементтеринкайталоо,жанааныжанытемагабайланыштыруу м/н жанытеманыбаштоо. Тема боюнчакыскачатүшүнүкберүү,турмуштанмисалдардыкелтирүү.	Окуучулар ой жүгүртүп жооп беришет,түрдүү жоопторду айтышат,кайсы жооп туура экенине өздөрү аныкташат.
Бышыктоо	6 мин	1. Шарчанын четки абалдарындакайсы энергияэңчоңболот? Эмнеүчүн? 2.Шарча тенсалмактууабалданөтүүдөанынкайсыэнергиясы эн чон болот? Эмнеүчүн?	Өтүлгөн тема боюнча түшүнүксүз суроолору болсо мугалимден сурашат. Кыскача мазмунда жалпы кайталоо жүргүзүлөт.
Тап-шырма	4 мин	Үй тапшырмасы китептен берилет	Тапшырманы күндөлүккө жазышат

Жаны тема:

А) Шарчалардын термелүүсүндө (46-сүрөт) кинетикалык жана потенциалдык энергиялары өзгөрүп, өзара алмашып турат. Кинетикалык энергия шарчанынкьшмылыменен, ал эмипотенциалдык энергия шарчанынабалымененбайланыштууаныкталат. Кыйщайтылганшарчалардын баш- тапкыабалындапотенциалдык энергияэңчоңмаанигежетет. Себебибиринчиучурдашарчакысылганжанакерил-ген пружиналардынэсебинен, экинчиучурдашарчанынэңчоңкөтөрүлгөнабалынабайланыштуу, ал эмикине-тикалыкэнергиясынөлгөбарабарболотнКоңберилген шар- чалардынылдамдыктарычоңоюп, анымененбиргекине-тикалыкэнергиясы дачоңоңт. Ошогожарашапотенциалдык энергия азайыпотурат.

Теңсалмактууабалдыөтүүдөкинетикалык энергияэңчоң, потенциалдык энергия нөлгөбарабар болот. Солжаккы четки абалда, баштапкыабалдай эле кинетикалык энергия нөлгөбарабар, потенциал- дык энергияэңчоңболот. Ошентипбиртермелүүичиндепотенциалдыкжанакинетикалыкэнергияларэкижолуэңчоңмаанилеринежетет. Вироктермелүүнүнкайсы чеки-тиндеболсо да, абанынкаршылыгынэсепкеалбаганда, ки-нетикалыкжанапотенциалдыкэнергиялардынжалпысум- масы, б. а. толук энергия дайыматурактуубойдон кала берет.

Баалоо: Сабакты ѳздѳштүргѳн жана үйгѳ берилген тапшырманы аткарган окуучулардын билимин баалоо.

Жыйынтыктоо:

9-класс: Физика

Сабактынтемасы:§20. Толкун. Толкун узундугу.

Сабактын тиби: Жаны билимдерди өздөштүрүү.

Сабактагы колдонулуучу усулдар жана ыкмалар: Интерактивдүү ыкмалар.

Сабактаколдонулуучукаражаттаржанаматериалдар: Окуукитеби, компьютер,проектор, суусу бар идиш.

Сабактынмаксаттары		Көрсөткүчтөр
1.Билим берүү-чүлүк	Толкун жана анын узундугу жөнүндө түшүнүк алышат	Натыйжага жете алат, эгер окуучу: толкун жана анын узундугун билсе:
2.Өнүк-түрүү-чүлүк	толкун жөнүндөтүшүнүкалуумененчыгармачылыкжөндөмдүүлүктөрүөнүгөт, калыптанат.;	Натыйжагажетеалат, эгерокуучу: чыгармачылык жөндөмдүүлүктөрү өнүксө:
3. Тарбияберүү-чүлүк	Алган билимдерин практикаданколдонууга тарбияланышат.	Натыйжага жете алат, эгер окуучу: билгенин практикадан колдонууга жөндөмдүү болушса:

Сабактынжүрүшү:

Этап	Уба-кыт	Мугалимдинишаракети	Окуучунунишаракети	Компетенттүүлүкбаалоо
Уюштуруу	3 мин	Класстажагымдуумаанайтүзүү. (ар бирине кыскача жагымдуу комплименттерди айтуу)	Окуучулар сабакта көнүлдүү отурушат.
Үйтапшырма-сын текшерүү	12 мин	Өтүлгөнтеманыннегизгиэлементтеринкайталоо.	Үй тапшырмасын кайталашат суроолорго жооп беришет,өз ара суроо беришет, тапшырманы аткарууга жооптуу болушат
Жаны теманытүшүндүрүү	20 мин	Өтүлгөнтеманыннегизгиэлементтеринкайталоо,жанааныжанытемагабайланыштыруу м/н жанытеманыбаштоо. Тема боюнчакыскачатүшүнүкберүү,турмуштанмисалдардыкелтирүү.	Окуучулар ой жүгүртүп жооп беришет,түрдүү жоопторду айтышат,кайсы жооп туура экенине өздөрү ынанышат.
Бышыктоо	6 мин	1.Толкун депкандайкыймылдыайтабыз? 2.Толкундун түрлөрү? 3. Толкун узундугудегенэмне? 4. Толкун узундугунылдамдыгынкантипаныктоого болот?	Өтүлгөн тема боюнча түшүнүксүз суроолору болсо мугалимден сурашат. Кыскача мазмунда жалпы кайталоо жүргүзүлөт.
Тап-шырма	4 мин	Үй тапшырмасы китептен берилет	Тапшырманы күндөлүккө жазышат

Жаны тема:

А) Чөйрөдө (газ, суюк, катуузатта) термелуунунтаралы-шы толкун депаталат. Мындайсерпилгичтүүчөйрөдө та-ралган толкун механикалык толкун депаталат. ЧөйрөнүнбөлүКчөлөрүбири- биримененөзарааракеттешүүкүчүаркылуубайланыштаболгондуктан, анынбирбөлүкчөсүнүн тер-мелүүсүкоцшужатканкийинкибөлүкчөлөрдү да термелүүгөкелтирет. Бизанысерпилгичтүүпружиналармененбирик- тирилгеншарчалараркылууэлестетеалабыз (51-сүрөт). Алардынбирөөнүтермелүүгөкелтирүүмененкалгандары да термелүүгөкелеринбайкайбыз.

Толкун чөйрөдөэкитүрдөтаралат. Суубетинетүшкөнташтанпайдаболгон толкун ойдуц-дөцсөөлөрболуптаралса, биздинүнүбүзабадакысылуу-сейректелүүболуптаралат. Ойдуц-дөцсөөлөрболуцтаралган толкун туурасынантаралуу-чу толкун, ал эмикысылуу-сейректелүүболуптаралгантол-кунузатасынантаралуучу толкун депаталат. Экиучурдатецчөйрөнүнбөлүкчөлөрүөзордундаганатермелип, толкун мененкошотаралбайт. Бизанысуубетибоюнчатаралыпжаткантолкундункайсыбиржеринекагазды же пробканыташтоомөненишенеалабыз. Ал толкун мененкошо тара-лыпкетпестенөзордунаганабирдекөтөрүлүп, бирдетөмөнтүшүптермелүүжасайт.

51-сүрөт. Серпилгичтүүчөйрөнүнжөнөкөй модели.

Толкун термелүүлөрдүнтаралышыболгондуктан, термелүүкыймылынмүнөздӨөчүчоцдуктар: амплитуда, мезгил, жыштык, фаза ж. у. с. бардыгытолкунга да тиешелүү. Ошонумененбирге толкун кыймылынамүнөздүүболгон толкун узундугу, толкундунтаралууылдамдыгыдегенэкичоцдуктукошумчапайдаланабыз.

Термөлүүкыймылыграфиктө синусоида (же косинусои-да) мөненмүнөздвлгөнсыяктуучөйрөнүнбөлүкчөлөрүнүн тер-мелүүкыймылыаркылуупайдаболгон толкун кыймылы да графикте синусоида (же косинусоида) мененмүнөздөлөт. 52-а, сүрөттөбири-биримененсерпилгичтүүпружиналараркылуубайланышканчөйрөнүнбөлүкчөлөрүнүнкандайчатермелишикелтирилген.

Эгердебиринчибөлүкчөнүтермелүүгөкелтирсек, андаки-йинкибөлүкчөлөр да анынкыймылынкайталап, термелүүгөкелет. Биринчибөлүкчөтолукбиртермелүүжасаганда, б. а. 1-чекит 0 чекитиненжогорукөтөрүлүп, кайра төмөнтүшүп, андантөмөн жакты көздөйошондой эле аралыккажетип, кайра баштапкыабалынакелсе, биртолуктермелүүжаса-ган болот. Термелүү 9-бөлүкчөгө келипжетет. Толкун бу-лагы (52-сүрөттө 1- бөлүкчө) толукбиртермелүүжасаганда,б. а. бирмезгиличиндетермелүүтаралыпжеткенаралык толкун узундугудепаталат. 52-чиймеде ал ОВ аралыгы.

Толкун узундугуЯ (латындын лямбда тамгасы) менөнбелгиленет. Толкун узундугужанатермелүүмезгили толкун-

дунтаралууылдамдыгынаныктоогомүмкүндүк берет. ʋ=λν

депжазаалабыз.ν -толкундунжыштыгы. Ал бирдикtубакытичиндегитермелүүнүнсанынтуюндурат.

Толкун узундугуүчүнкоцшулашэкидөцсөнүн же ойдуцдардын (ошондой эле коцшуэкикысылуу же сейрек-

тел\\лерд\н) аралыгыналууга болот. Биринчибөл\кчө (52-с\рөт) толукбиртермел\\ жасаганданкийин 9-бөл\кчөаныме-ненкошобирдей терме- лебаштайт, б. а. булэкибөл\кчөбирдейфазадатермелишет.

бирдей фа-зада термелгенкоңшулашэкичекиттинаралыгытол-кунузундугудепаталат

Баалоо: өзүн-өзүбаалоо

Жыйынтыктоо:Окуучулар толкун жана толкун узундугу жөнүндө түшүнүштү

9-класс: Физика

Сабактын темасы:§21. ТОЛКУНДУН ТАРАЛЫШЫ. ГЮЙГЕНС ПРИНЦИБИ

Сабактын тиби: Жаны билимдерди өздөштүрүү.

Сабактагы колдонулуучу усулдар жана ыкмалар: Интерактивдүү ыкмалар.

Сабакта колдонулуучу каражаттар жана материалдар: Окуу китеби, компьютер,проектор.

Сабактын максаттары		Көрсөткүчтөр
1.Билим берүү-чүлүк	Чөйрөдө толкундун таралышы кандай жол менен ишке ашаарын жана Гюйгенстин принциби эмнеге негизделген принцип экендигин билишет:	Натыйжага жете алат, эгер окуучу: толкундун чөйрөдөгү таралышын тактап билип калышса:
2.Өнүк-түрүү-чүлүк	Гюйгенстин принциби толкундун кандай түрлөрүнө карата аныкталгандыгын билишет.	Натыйжагажетеалат, эгерокуучу: Гюйгенстин принцибинин маанисин түшүнүп өздөштүрө алса:
3. Тарбия берүү-чүлүк	Окуучулар бири-бирин сыйлоого,туура мамиле жасоого,өз алдыларынча иш алып барууга тарбияланышат;	Натыйжага жете алат, эгер окуучу: өз алдынча иш алып барууга жөндөмдүүлүктөрү арта баштаса:

Сабактын жүрүшү:

Этап	Уба-кыт	Мугалимдин иш аракети	Окуучунун иш аракети	Компетенттүүлүк баалоо
Уюштуруу	3 мин	Класста жагымдуу маанай түзүү. (логикалыксуроо, жанылмач, табышмак айтуу жанылыктар менен бөлүшүү ж.б.)	Окуучулар сабакта көнүлдүү отурушат.
Үй тапшырма-сын текшерүү	12 мин	Өтүлгөн теманын негизги элементтерин кайталоо.	Үй тапшырмасын кайталашат суроолорго жооп беришет,өз ара суроо беришет, тапшырманы аткарууга жооптуу болушат
Жаны теманы түшүндүрүү	20 мин	Өтүлгөн теманын негизги элементтерин кайталоо,жана аны жаны темага байланыштыруу м/н жаны теманы баштоо. Тема боюнча кыскача түшүнүк берүү,турмуштан мисалдарды келтирүү.	Окуучулар ой жүгүртүп жооп беришет,түрдүү жоопторду айтышат,кайсы жооп туура экенине өздөрү ынанышат.
Бышыктоо	6 мин	1.толкундун фронту деп эмнени айтабыз? 2.Г.йгенстин принцибин түшүндурүп бергиле? 3.Гюйгенстин принцибин кандай тажрыйбанын негизинде түшүндүрүүгө болот? 4.Гюйгенстин принцибин бардык эле толкундарга тиешелүү деп айта алабызбы?	Өтүлгөн тема боюнча түшүнүксүз суроолору болсо мугалимден сурашат. Мугалим жооп берет. Кыскача мазмунда жалпы кайталоо жүргүзүлөт.
Тап-шырма	4 мин	Үй тапшырмасы китептен берилет	Тапшырманы күндөлүккө жазышат

Жаны тема:

А) тынч турган суунун бетине таш ташталганда толкундар пайда болоору белгилүү. Ойдун дөнсөөлөрдөн турган мындай толкундар барган сайын кенейип, таралып отурат. Эгер ар кандай убакыт моменти үчүн таралып жеткен чекиттерди туташтырсак айлананы алабыз. Ошентип, толкундардын таралып жеткен чекиттеринин геометриялык орду толкундун фронту деп аталат. Биз келтирген мисалда толкун фронту ойдун дөнсөөлордөн турган алкактар болушат. (54-сүрөт)

Голландиялык улуу физик Х. Гюйгенс толкун таралып жеткен толкун фронтунун ар бир чекитин кийинки жаны толкундун булагы катары кароого боло тургандыгын айткан. Ал Гюйгенстин принциби деп аталат. Г. Принцибин сууну бети боюнча таралып жаткан толкундардын жолуна бири биринен кандайдыр аралыкта орун алган эки көзонөкчөсү бар тактайчаны жайгаштыруу менен ырастоого болот.

Гюйгенстин принциби суунун бетинде гана пайда болгон толкундарга эле эмес, электр-магниттик жарык толкундары үчүн да аткарылат.

Баалоо: Сабакты ѳздѳштүргѳн жана үйгѳ берилген тапшырманы аткарган окуучулардын билимин баалоо.

Жыйынтыктоо:

9-класс: Физика

Сабактынтемасы:§22. ТЕРМЕЛҮҮ КОНТУРУ.§ 23. ТЕРМЕЛҮҮ КОНТУРУНДА ЗАРЯДДАРДЫН ТЕРМЕЛЕШИ

Сабактын тиби: Жаны билимдерди өздөштүрүү.

Сабактагы колдонулуучу усулдар жана ыкмалар: Интерактивдүү ыкмалар.

Сабактаколдонулуучукаражаттаржанаматериалдар: Окуукитеби, компьютер,проектор.

Сабактынмаксаттары		Көрсөткүчтөр
1.Билим берүү-чүлүк	Термелүү контуру жөнүндө түшүнүк алышат;	Натыйжага жете алат, эгер окуучу: термелүү контуру жөнүндө билсе:
2.Өнүк-түрүү-чүлүк	Термөлүү контуру эмнөлердентурарынайтыпберишет	Натыйжагажетеалат, эгерокуучу: чыгармачылык жөндөмдүүлүктөрү өнүксө
3. Тарбияберүү-чүлүк	Окуучуларбири-биринсыйлоого,туурамамилежасоого,эмгөктенүүгөтарбияланышат;	Натыйжага жете алат, эгер окуучу: практикадан колдонууга жөндөмдүү болушса:

Сабактынжүрүшү:

Этап	Уба-кыт	Мугалимдинишаракети	Окуучунунишаракети	Компетенттүүлүкбаалоо
Уюштуруу	3 мин	Класстажагымдуумаанайтүзүү. (логикалыксуроо, жанылмач, табышмак айтуу жанылыктар менен бөлүшүү ж.б.)	Окуучулар сабакта көнүлдүү отурушат.
Үйтапшырма-сын текшерүү	12 мин	Өтүлгөнтеманыннегизгиэлементтеринкайталоо.	Үй тапшырмасын кайталашат суроолорго жооп беришет,өз ара суроо беришет, тапшырманы аткарууга жооптуу болушат
Жаны теманытүшүндүрүү	20 мин	Өтүлгөнтеманыннегизгиэлементтеринкайталоо,жанааныжанытемагабайланыштыруу м/н жанытеманыбаштоо. Тема боюнчакыскачатүшүнүкберүү,турмуштанмисалдардыкелтирүү.	Окуучулар ой жүгүртүп жооп беришет,түрдүү жоопторду айтышат,кайсы жооп туура экенине өздөрү ынанышат.
Бышыктоо	6 мин	1.Термөлүү контуру депэмнениайтабыз? 2.Термелүү контуру эмнелердентурат? 3.Термелүү контурундакайсычоцдуктардынтермелүүсүналууга болот?	Өтүлгөн тема боюнча түшүнүксүз суроолору болсо мугалимден сурашат. Кыскача мазмунда жалпы кайталоо жүргүзүлөт.
Тап-шырма	4 мин	Үй тапшырмасы китептен берилет	Тапшырманы күндөлүккө жазышат

Жаны тема:

А) Эгерде ток булагынан конденсаторду заряддап, С сыйым-дуулугуна жеткирип, К ачкычын контурга туташтырсак, конденсатордо топтолгон заряддар бир пластинкадан (Ьң заряддар) экинчи пластинканы көздөй кыймылга келет да, экинчи пластинкадан ошондой эле сандагы терс заряддар менен нейтралдашып, заряддар жоголот. (57-6, сүрөттө ин- дуктивдүүлүк катушкасынын ордуна кадимки омдук каршы-лык туташтырылган). Заряддардын кыймылы андан ки-йин кайталанбайт. Каршылыктын ордуна индуктивдүүлүк катушкасы туташ-тырылса (57-в, сүрөт) эмне болот? Биз карап жаткан чиймеде К ачкычы булак менен туташ-

тырылса, конденсатордун үстүнкү пластинкасы оң, астынкы пластинкасы терс заряд-дар менен заряддалып, кандайдыр потенциалдардын айыр-масына ээ болот. Экипластинканынортосундаэлектрталаасыпайда болот. К ачкычын катушка менентуташтырууда

(57-а, сүрөт). Конденсатор кандайдырэлектрсыйымдуулу-гунаээболорубелгилүү. Бизаны «С» тамгасыменен белги-лейли. Ошондой эле оромдорунунсанынажарашаиндук-тивдүүлүккатушкасы да белгилүүиндуктивдүүлүккөээ болот. Термелүүконту-рундапайдаболгонзаряддардынтермелүүсү ушу чоңдуктаргакөзкаранды.

Баалоо: Сабакты ѳздѳштүргѳн жана үйгѳ берилген тапшырманы аткарган окуучулардын билимин баалоо.

Жыйынтыктоо:

9-класс: Физика

Сабактынтемасы:§ 24. АЧЫК ТЕРМЕЛҮҮ

Сабактагы колдонулуучу усулдар жана ыкмалар: Интерактивдүү ыкмалар.

Сабактаколдонулуучукаражаттаржанаматериалдар: Окуукитеби, компьютер,проектор.

Сабактынмаксаттары		Көрсөткүчтөр
1.Билим берүү-чүлүк	Туюк термөлүү контурун кандайча элестетээрди айтып беришет;	Натыйжага жете алат, эгер окуучу: термелүү контуру жөнүндө билсе:
2.Өнүк-түрүү-чүлүк	Ачыктермелүүконтуруналууүчүнкандайөзгөртүүлөрдүкиргизүүкерекэкенинайтыпберишет;	Натыйжагажетеалат, эгерокуучу: чыгармачылык жөндөмдүүлүктөрү өнүксө
3. Тарбияберүү-чүлүк	Окуучуларбири-биринсыйлоого,туурамамилежасоого,эмгектенүүгөтарбияланышат;	Натыйжага жете алат, эгер окуучу: практикадан колдонууга жөндөмдүү болушса:

Сабактынжүрүшү:

Этап	Уба-кыт	Мугалимдинишаракети	Окуучунунишаракети	Компетенттүүлүкбаалоо
Уюштуруу	3 мин	Класстажагымдуумаанайтүзүү. (логикалыксуроо, жанылмач, табышмак айтуу жанылыктар менен бөлүшүү ж.б.)	Окуучулар сабакта көнүлдүү отурушат.
Үйтапшырма-сын текшерүү	12 мин	Өтүлгөнтеманыннегизгиэлементтеринкайталоо.	Үй тапшырмасын кайталашат суроолорго жооп беришет,өз ара суроо беришет, тапшырманы аткарууга жооптуу болушат
Жаны теманытүшүндүрүү	20 мин	Өтүлгөнтеманыннегизгиэлементтеринкайталоо,жанааныжанытемагабайланыштыруу м/н жанытеманыбаштоо. Тема боюнчакыскачатүшүнүкберүү,турмуштанмисалдардыкелтирүү.	Окуучулар ой жүгүртүп жооп беришет,түрдүү жоопторду айтышат,кайсы жооп туура экенине өздөрү ынанышат.
Бышыктоо	6 мин	1. Туюк термелүүконтурункандайчаэлестетээрдиайтыпбергиле. 2.Ачык термелүүконтуруналууүчүнкандайөзгөртүүлөрдүкиргизүүкерек? 3.Ачык контургаөшүүмененэлектржана магнит талаалары- нынөзгөрүүаймагынынчоцойгонунтүш-лө?	Өтүлгөн тема боюнча түшүнүксүз суроолору болсо мугалимден сурашат. Кыскача мазмунда жалпы кайталоо жүргүзүлөт.
Тап-шырма	4 мин	Үй тапшырмасы китептен берилет	Тапшырманы күндөлүккө жазышат

Жаны тема:

А) Жогорудакаралыпкеткентермелүү контуру туюк контур депаталат. Анынмындайчааталы-шынынсебебитөмөнкүчө: заряддардынтолукбир терме-лишиндеконденсатордунпластинкаларыарасындагыэлектрталаасы да, индуктивдүүлүккатушкасынынайланасындапайдаболгон магнит талаасы да бирдечоцоюп, бирдеазай- ып, термелүүжасашат. Эгердеконденсатордун пластинка-ларынынарасындатүзүлгөнэлектрталаасынакөцүлбур-сак, булталаанынөзгөрүшүөтекичинемейкиндикайма-гынганаичинекамтыйт.

Фарадей ачканэлектр-магниттик индукция кубулушун-да өзгөрмө магнит талаасыөзгөрмөэлектрталаасынтүзөрү

белгилүү. Максвелл, тескерисинче,^лөзгөрмөэлектрталаасыөзгөрмөмагннитталаасынтүзүүгөтийишдегенбожомолдуайтып, аны 1863-жылы теориялыкжолмененбекемдеген. Демек, конденсатордун пластинка- лары арасындаэлектрталаасыганаөзгөрбөстөнанымененбиргеөзгөрүүчү магнит талаасы да пайда болот Электр жанамаг- нитталааларынынөзгөрүшүконден-сатордунпластинкаларынын ара- сындагыкичинеаймактагана бол-гондуктантермелүү контуру туюк контур депаталат.

Ачыктермелүүконтурунаөтүү-нүнэтаптары 60-сүрөттө берилген.

Туюк контурдагыконденсатордунпластинкаларынкичи-рейтип, бирибириненалыстатууменениндуктивдүүлүк ка-тушкасыныноромдорун да азайтабыз.

Натыйжадатермелүүкоцтуруаягындаучтарыкандай-дыр сыйымдуулуккаээболгоншарчалардантурганжөнөкөй эле түзөткөргүчболупкалат. Мындайтермелүү контуру ачык контур депаталат. Электржана магнит талааларьшынөзгөрүүмейкиндигичексизчоноңт. Радиотехникадаачык контур катары антенна кызматкылат.

Баалоо: Сабакты ѳздѳштүргѳн жана үйгѳ берилген тапшырманы аткарган окуучулардын билимин баалоо.

Жыйынтыктоо:

9-класс: Физика

Сабактынтемасы:§ 26. ЭЛЕКТР-МАГНИТТИК ТОЛКУНДУН КОЛДОНУЛУШУ

Сабактын тиби: Жаны билимдерди өздөштүрүү.

Сабактагы колдонулуучу усулдар жана ыкмалар: Интерактивдүү ыкмалар.

Сабактаколдонулуучукаражаттаржанаматериалдар: Окуукитеби, компьютер,проектор.

Сабактынмаксаттары		Көрсөткүчтөр
1.Билим берүү-чүлүк	Электр-магниттик толкунду кабыл алуу мүмкүнчүлугүн Герц кандайча ырастаганын билишет;	Натыйжага жете алат, эгер окуучу: күчтүн түрлөрүн ачыктап биле алса:
2.Өнүк-түрүү-чүлүк	Турмушубуздарадиотолкундунпайдаланылып жаткандыгын айтыпберишет;	Натыйжагажетеалат, эгерокуучу: Турмушубуздарадиотолкундунөтө кенир пайдаланылып Жаткандыгын билишсе, түшүнүшсө.
3. Тарбияберүү-чүлүк	Окуучуларбири-биринсыйлоого,туурамамилежасоого,эмгектенүүгөтарбияланышат;	Натыйжага жете алат, эгер окуучу: сабакта өзүнүн активдүүлүгүн көргөзө алса:

Сабактынжүрүшү:

Этап	Уба-кыт	Мугалимдинишаракети	Окуучунунишаракети	Компетенттүүлүкбаалоо
Уюштуруу	3 мин	Класстажагымдуумаанайтүзүү. (логикалыксуроо, жанылмач, табышмак айтуу жанылыктар менен бөлүшүү ж.б.)	Окуучулар сабакта көнүлдүү отурушат.
Үйтапшырма-сын текшерүү	12 мин	Өтүлгөнтеманыннегизгиэлементтеринкайталоо.	Үй тапшырмасын кайталашат суроолорго жооп беришет,өз ара суроо беришет, тапшырманы аткарууга жооптуу болушат
Жаны теманытүшүндүрүү	20 мин	Өтүлгөнтеманыннегизгиэлементтеринкайталоо,жанааныжанытемагабайланыштыруу м/н жанытеманыбаштоо. Тема боюнчакыскачатүшүнүкберүү,турмуштанмисалдардыкелтирүү.	Окуучулар ой жүгүртүп жооп беришет,түрдүү жоопторду айтышат,кайсы жооп туура экенине өздөрү ынанышат.
Бышыктоо	6 мин	1.Электр-магниттик толкундукабылалуумүмкүнчүлүгүн Герц, кандайчаырастаган? 2.Турмушубузда радиотолкундунпайдаланылыпжаткандыгын айтыпбергиле. 3. КыргызокумуштуулартобунунМамлекеттиксыйлыкка та- тыктууболгонэмгектерининмацызыэмнеде эле? 4.Эгерде маятник 5 секундда 20 жолутермелсе, ал кандай мез-гилдүүболот?	Өтүлгөн тема боюнча түшүнүксүз суроолору болсо мугалимден сурашат. Кыскача мазмунда жалпы кайталоо жүргүзүлөт.
Тап-шырма	4 мин	Үй тапшырмасы китептен берилет	Тапшырманы күндөлүккө жазышат

Жаны тема:

А) Герц өз тажрыйбаларында электр-магниттик толкунду вибратордон нурдантуу менен гана чектелбестен, аны ка-был алуу мүмкүнчүлүгүн да изилдеген. Нурдантуучу вибра-тордон кандайдыр аралыкта жайгаштырылган ушундай эле экинчи вибратор өзүнөн болор-болбос учкунду чыгарып, би-ринчи вибраторду кайталап жаткандыгы байкалган. Мын-дан экинчи вибратор биринчи вибратордун нурданган электр- магниттик нурданууну кабыл алып, аларды кайра нурдан-туу менен иштеп жаткандыгы аныкталган (резонанс шар-тын эстегиле).

Орусокумуштуусу А. С. Попов 1895-жылы 7-майда би-финчижолудүйнөдө радио толкундуаралыккасигналдардызымсызберүүүчүнпайдалануугаболоорунжанаанын неги-зиндетүзүлгөн радио кабылалгычтыдемонстрациялаган. Ошондондуктан 7-май радио күнүдепбелгиленип калган. Азырбизгерадиотолкундукабылалгычтарприемниктеркөнүмүшбуюмболупэтибаргаалбай да калдык. Радиотол-кундунурдантуугажанакабылалууганегизделгенкөптүзүлмөлөриштепжатканын да билебиз. Телекөрсөтүү, ра-диолокация, радиобайланыш ж. у. с. күндөлүктурмушу- буздункоштоочусуболупкалганынабаарыбызкүбөбүз. Те-лекөрсөтүүнү, радиолокацияны, радиобайланыштардыишке ашыра башташкан.

Гэрцвибраторундашарчалардынаралыгыанчачоцэмескылыпалынып, ал учкунаралыгыдепаталган^лЗымдар ток булагынатуташтырылыпжогоркупотенциалдарайырмасы-на чейинзаряддалат. Ал кандайдырмаанигежеткенде, шар-ашыруучутүзүлмөлөрдүништөөпринциптеримененкийиц-кикласстардатаанышасьщар.

Радиотолкундарузун, ортожанакыска толкун болупбңпү-нөрү радио кабылалгычтардынтолкундукшкаласындакөрсө-түлгөн. Узун жанаорторадиотолкундаралысаралыкка та-ралуужөндөмдүүлүгүнөээ. Булболсотолкундардынтаралы-шында ар кандайтоскоолдуктарданийилипөтүшүжанача-гылуусуменентүшүндүрүлөт. Кыска же ультракыска тол-кундартүзтаралып, тоскоолдуктарданайланыпөтөалыш-пайт. Мисалы, тоолордунаркыбети «көлөкөдө» кала берет. Биздинөлкөтоолууөлкөболгондуктантоолордунарасындажайланышканшааржанаайыл- кыштактаргаборбордук теле көрсөтүүнүнпрограммасынжеткирүүкыйлататаалмаселе-лердичечүүнүталапкылган. АныийгиликтүүчечкенКыргызокумуштуулары (проф. Орозобаков Т.О., Төрөбаев В.Н., Бектенов Э.З.

ж.б.)

1984-жылы СССРдинМамлекеттиксый-лыгынататыктууболушкан. Азыртоолууаймактардагыкөп эл жашаганпункттардаборбордуктелекөрсөтүү программа-сынынкабылалыныпжатышыушул топтун эмгегине бай-ланышкан.

Баалоо: Сабакты ѳздѳштүргѳн жана үйгѳ берилген тапшырманы аткарган окуучулардын билимин баалоо.

Жыйынтыктоо: