А Д Сыроватский

Профессор Афанасий Дмитриевич Сыроватскай

90 сааһа

Киириитэ

Бу, 2017с. биһиги биир дойдулаахпыт историческай наука кандидата, Саха сирин комсомолун бириэмийэтин лауреата, СГУ доцена, биир дойдулаахпыт Афанасий Дмитриевич Сыроватскай төрөөбүтэ 90 сыла туолла. Биһиги нэһилиэкпит баар-суох биир олоҕун наукаҕа анаабыт, Саха АССР ыччатын историятын үөрэтиитигэр бэйэтин кылаатын киллэрбит киһини умнарбыт хайдах да сатаммат.

Актуальноһа:

Ааспыт 2016с. Саха сиригэр Комсомол тэриллибитэ 95 сылын бэлиэтээһин буолбута. Бу 2017с. Ил Дархан уурааҕынан Ыччат сылынан биллэрилиннэ, ол уураах чэрчитинэн ыччакка анаан араас, элбэх тэрээһиннэр буолаллара күүтүллэр.

Сэбиэскэй былаас саҕана ыччаты түмэр сүрүн улахан тэрийээччинэн Комсомол буолара. Комсомол ыччаты биир сомоҕо курдук түмэрэ уонна дойду сайдыытыгар инники күөнҥэ тутара. Саха сирин Комсомолун олоҕун тухары үөрэппит А.Д. Сыроватскай быйыл тохсунньу 20 күнүгэр төрөөбүтэ 90 сылын туолла. Кини Комсомол ыччаты үлэҕэ эрэ көҕүлүүр буолбакка, ыччаты иитэн таһаарар улахан суолталааҕын бэлиэтээбитэ.

Сыала : Ыччат сылынан, Саха сирин Комсомолун историятын үөрэппит Чэриктэй нэһилиэгин бастакы учуонайа А.Д. Сыроватскай олоҕун-үлэтин сырдатыы, альбом-брошюра оҥоруу.

Соруктара: - А.Д. Сыроватскай туһунан араас матырыйааллары хомуйуу, ааҕыы, дакылаат суруйуу.

- Ыччаттарга аналлаах альбом-брошюра оҥоруу.

Иһинээҕитэ

Киириитэ

I баһа. А.Д. Сыроватскай оҕо, эдэр сааһа

1.1 Оҕо саас

1.2 Үрдүк үөрэх кыһатыгар

II баһа. Наука киэҥ аартыгар

2.1 Наука киэҥ эйгэтигэр киирии

2.2 А.Д. Сыроватскай үлэлэригэр ыччаты иитии.

III. Түмүк

IV. Туһаныллыбыт литературалар

Афанасий Дмитриевич Сыроватскай (1927 – 1993)

• Дүпсүн улууһун Чэриктэй нэһилиэгэр 1927 сыл тохсунньу 20 күнүгэр төрөөбүтэ.
• 1937-40 сс. – Чэриктэй начальнай оскуолатын бүтэрбитэ.
• 1940-44 сс. – Дүпсүн ситэтэ суох орто оскуолатын 7-с кылааһын бүтэрбитэ.
• 1944-46 сс. – Чэриктэйгэ биригэдьиир көмөлөһөөччүтэ, ааҕар балаҕан сэбиэдиссэйэ.
• 1949 с. – Дьокуускайдааҕы пединститут историко-филологическай факультет историческай отделын студена.
• 1953-65 сс. Дьокуускай кыраайы үөрэтэр республиканскай музейын старшай научнай сотруднига.
• 1965 с. – Университекка үлэлиир.
• 1973 с. – Историческай наука кондидата.
• 1976 с. – Доцент аата иҥэриллэр.
• 1922 с. – Профессор аата иҥэриллэр.
• 1993 сыллаахха өлбүтэ.

Сыроватскай Дмитрий Дмитриевич (1904-1943)

Сыроватский Дмитрий Дмитриевич 1904 сыллаахха Чэриктэй Дьэлитигэр дьада ҥы дьиэ кэргэҥҥэ төрөөбүтэ. Эрдэ тулаайах хаалбыт уолу Рожин Петр диэн сэниэ соҕус киһи ииппитэ. Дмитрий Дмитриевич 1934 сыллаахха „Социализм суола“ холкуоска киирбитэ, үлэ удаарынньыга. 1939-1941 сылларга холкуоска биригэдьиирдээбит. Ааллаах Үүҥҥэ сороҕор сылга иккитэ таһаҕас таһыытыгар айанныыра. 1942 сыл бэс ыйыгар бэбиэскэ тутан, сэриигэ барбыт. 1943 сыллаахха ахсынньыга өлбүт, ханна көмүллүбүтэ биллибэт.

Оҕолоро тулаайах хаалбыттара.

1942 сыл бэс ыйын иккис аҥарыгар (20 –с чыыһыла кэннигэр, ол туһунан архивтан хаһыстахха чуолкайдыахха сөп этэ да, ол өр бириэмэни ылыа) армияҕа барааччыларга бэбиэскэ тарҕаппыттара. Оччолорго (ити ордук 1942-1943 сс.) бэбиэскэни түүн аҕалар этилэр. Ол курдук, мин аҕабар эмиэ бэс ыйын түүнүгэр аҕалбыттара. Оччолорго биһиги Горохов Василий Климентьевич (сахалыы аата - Ыппаай Баһылайа) сайылык дьиэтигэр олорбуппут – сайылыкка тахсыбыт кэм буолан. Бэбиэскэни ким аҕалбытын билбэппин. Арай түүн эмискэ ампаар аанын киһи улаханнык тоҥсуйан тибигэрэппитигэр уһуктубуппут. Онно сайыҥҥы күн саҥа тахсан эрэрэ.ол аата быһа холуйдахха, 3-4 чаас сарсыарда буолуохтаах. Онтон иккис күнүгэр барааччылары Совет дьиэтигэр (оччотооҕуга Совет дьиэтэ Малтахааҥҥа этэ) уопсай атаарыы буолта. Барааччылар 20-30 киһи быһыылааҕа.

Чэриктэй үөрэнээччитигэр Сыроватскай суруга

Д.Д. сыроватскай оҕолоро:

Сыроватскай Афанасий Дмитриевич (1927 с.т.) – историк ученай.

Наталья (1934 с.т.) - Дьааҥыга Бөтөҥкөс бөһүөлэгэр ыал буолан, оҕолонон-урууланан олорор.

Петр - (1937 – 1976 сс.) оҕо эрдэҕиттэн инбэлиит этэ.

I республиканский слет поколений комсомольских работников. В третьем ряду стоят А.П.Данилова, А.Д.Сыроватский, М.Е.Николаев. апрель 1967 г. Якутск

Республиканская научная практическая конференция «70 лет ВЛКСМ: История, опыт, проблемы» 14.10.1988 г.

Обкомол секретара А.Акимов Саха сирин Комсомолун бириэмийэтин лауреаттарын кытта

А.Д.Сыроватскай Максим Кирович Аммосов кэргэнэ Р.И.Цугель уонна кыргыттарын Лена, Аэлита Максимовна Аммосовалары кытта

А.Д.Сыроватскай – Чэриктэй нэһилиэгин бастакы бочуоттаах олохтооҕо. 1988 сыл.

Г.П.Башарин научнай куруһуога. 1962 с.

СГУ бастакы ректора профессор А.Е.Мординовы кытта.

Чемпионат СССР вольной борьбе.

Дворец спорта. 18 мая 1984

Крокачев Михаил Григорьевич – военный комиссар сводного петропавловского отряда Ивана Яковлевича, героя гражданской войны а Якутии. Март 1963г. с. Чурапча

А. Д. Сыроватскайы кытта оскуолаҕа, пединститукка бииргэ үөрэммит табаарыһа Николай Николаевич Свешников

Дьиэ кэргэнэ

Кэргэнэ – Мария Куприяновна идэтинэн

оҕо иитээччитэ

Кыыһа – Сардаана Афанасьевна идэтинэн историк, 2 оҕо ийэтэ.

1986 с. от ый а

Сыроватскай А.Д. кыыьынаан Сардааналыын 1977с.

«Летописец молодежного движения» кинигэ презентацията. 2013 сыл. Дьокуускай.

Түмүк

Олус үтүө майгылаах, сэмэй, наука тахсыылаах үлэһитэ Афанасий Дмитриевич Сыроватскай төрөөбүт-үөскээбит сахатын норуотун историятын үгүс үлэлэринэн байыппыта, күүһүн, дьоҕурун биэрбитэ. Оҕо эрдэҕиттэн «Охонооһой учуонай» диэн ааттаммыт быстар дьадаҥы ыал оҕото, сэрии кэмин тулаайаҕа санаабыт санаатын, баҕарбыт баҕатын толорон, Сибииргэ тиийэ биллэр учуонай буолбутунан биир дойдулаахтара киэн туттабыт.

А.Д. Сыроватскай олоҕун тухары Комсомол историятын үөрэтэн, суруйан, ыччат тэрилтэтэ хайдах буолуохтааҕын, ыччаты хайдах иитиэххэ сөбүн ыйан биэрбит эбит. Бэйэтин үлэлэригэр комсомолецтар сэрииттэн саҕалаан эйэлээх үлэҕэ көхтөөхтүк кыттыбыттарын туһунан, дьонун ааттарыгар тиийэ суруйан хаалларбыт.