А. Лыгденовай "Морин хуур"

Темэ

А. Лыгденовэй «Морин хуур»

Класс

7

Хэшээлэй тγхэл

Шэнэ мэдээсэл ололгын хэшээл

Хэшээлэй зорилго

1. А. Лыгденовэй «Морин хуур» гэhэн рассказай удха hурагшадай хэр зэргэ ойлгоhыень шалгаха.

2. Һурагшадай аман ба бэшэмэл хэлэлгэ хүгжѳѳхэ, ухаан бодолыень хурсадхаха;

3. Һурагшадта «морин - хүнэй хани нухэр», «мохошогүй зүрхэтэй морин эрдэни» гэһэн ойлгосонуудтай танилсуулха, морин эрдэнидэ хабаатай арадай аман зохеолтой танилсуулха, hурагшадай

Образовательна ресурснууд

сахим ном, самбар, , слайднууд, морин хуурай аялга хүгжэм.

Этап

Багшын хγдэлмэри

Һурагшадай хγдэлмэри

Эмхидхэлэй үйлэ

Сайн байна! hуугты !

Мэдэсыень шухалалга

Таа урда хэшээлдэ А.Г.Лыгденовэй «Морин хуур» гэжэ нэрэтэй рассказ уншаат. Мүнөө, үхибүүд, энэ хэшээлдээ рассказай удха дээрэ хүдэлжэ, буряад арадта морин ямар үүргэ дүүргэнэб, юундэ морин эгээл хүндэтэй амитадта тоологдоноб гэжэ өөһэдөө тобшолол гаргаха ёһотойбди. Би мүнөө Д.Жалсараевай «Морин тухай үгэ» гэһэн шүлэг уншаад үгэхэм…

Морин тухай үгэ

Морин, морин!

Морин гэhэн нэрэшни

Ямар хонгёо hайхан бэ!

Ябадалайшни хүгжэм-

Түгдэрсэ шулуу дайраhан

Түмэр тахын ханхинаан,

Эрын хүл тогтооhон

Эмээлэй дүрөөгэй шэнхинээн,

Холохонуур сууряатаhан

Хонхын хүхюун жэнгирээн-

Шэхэнэй шэмэг абяанууд

Шэнгээ байнал нэрэдэшни!

Моригүй нютаг гэжэ

Буряад орондо байдаггүйл,

Мориной нэрэ дурдаагүй дуун

Манай арадта байдаггүйл.

2-дохи шата:

2.1. «Мохошогүй зүрхэтэй морин эрдэни»

Багша: Юундэ буряад араднай мориие эрдэнитэй жэшэнэб гээшые мэдэхын тула сахим hураха бэшэгтэ ороё.

С/ном: (Ёhо заншал - морин эрдэни-2-дохи бадаг)

(Ёhо заншал-Адуун hүрэг-2-дохи бадаг) Үхибүүд хойно хойноһоо морин тухай уншана.

Юундэ буряад араднай мориие эрдэнитэй жэшэнэб? (Үхибүүдэй харюу…)

2.2. Буряад хүн моринтоёо хахасахадаа, мориёо гээхэдээ, юундэ уйдхар гашуудалда абтанаб? Үхибүүд, рассказ сооhоо энэ баатарай мориёо гээгээд байhан мүрнүүдые хэн олоод уншажа үгэхэб? (1-дэхи бадаг, hүүлшын мэдүүлэл 444н.)

2.3. Хайшан гээд мориниинь алдалжа унаа гэжэ ойлгобобта? (Үхибүүдэй номоороо уншаад харюу үгэнэ)

(Оньhон хошоо үгэнүүд тухай слайд)

Багша: Адуу гаргахын урда аминhаа хахасахаяа байhан морин алуулхаяа байһанаа мэдэржэ, хоёр нюдэнhөө нёлбоhо гаргадаг гэжэ манай буряад-монгол арад хэлсэдэг.Ямар ухаатай амитан гээшэб, тиимэ гү?

Тобшолол.

2.4. Буряад арадай үльгэр домогууд соо мориной дүрэ.

Багша: Буряад арад домог түүхээр аргагүй баян арад гэжэ бидэ мэдэнэбди. Тэрэ тоодо морин, агта хүлэг тухай домогууд арадтамнай үргэнөөр дэлгэрэнхэй гэжэ мэдээжэ. Энэ гайхамшагта амитан тухай Таанар ямар домогуудые рассказhаа ойлгожо абаабта? (445 нюур-3-дахи бадаг)

А) Үхибүүд харюусана сээжээр.

Б) Эдэ үгэнүүдые гэршэлhэн мүрнүүдые олоод, уншаад үгэхэ хэн байнаб?

В) Моринойнгоо юу абажа, юугээр энэ баатар хүбүүн морин хуур бүтээнэб?

(Үхибүүд уранаар уншажа харюусана.)

Багша морин хуур бодото дээрэнь харуулна. Морин хуурай детаьнуудые тодорхойгоор бүтэhыень харуулжа, ойлгуулжа үгэнэ.

Самбар дээрэ слайд гарана.

2.5. Үхибүүдэй шэнэ үгэнүүдтэй танилсалга:

Зэрлиг сарлаг - дикий як

Хойто хүлэйнь шүрбэhэн - жилы задних конечностей

Номо годли- лук и стрелы

Дэлhэн-грива

Азарга морин - жеребец

Мохошогүй - непритупляемый

Тобшолол.

Багша: Иигэжэ мориие эрдэнитэй жэшэжэ, буряад зоной байhан хадань, манай арад мориие арадайнгаа аман зохёолой алишье жанртань магтан түүрээдэг, дууладаг, зохёодог байhан. Тиимэhээ манай с/ном соомнай мориие магтахаяа мэдэдэггүй үедэ (Чингис хаанай үедэ) хайшан гэжэ, ямар ушарhаа, хэзээ морин эрдэниие магтан дуулажа эхилhэн бэ гэжэ хараад үзэе:

(Ёhо заншал- 5 хушуу мал- Мориной соло дуудалга)

2.6. Морин эрдэни тухай дуунууд, үреэлнүүд.

(Буряад арадай дуун №26- Дуунай түрэл зүйл)

Үхибүүн уншана.

Үреэлнүүд тухай слайд гарана:

Агта хурдантай айлай аба гэгдэжэ,

Аяга сайтай айлай эжы гэгдэжэ ябагты!

Сэргэhээтнай морин бү таhараг,

Гуламтаhаатнай айлшад бү таhараг!

Унашагүй сэргэтэй,

Унтаршагүй галтай ажаhуугты!

Тобшолол.

2.7. Багша: Бидэ мүнөө рассказ соохи юун тухай хэлсэжэ байнабиибди?

Мүнөө сагта морин хуурай үүргэ тухай юун гэжэ бодонобта?

(Үхибүүд харюу үгэнэ).

Лодой үбгэн юун гэжэ бодолгото болоноб? Автор юундэ рассказаа дүүрээгүй удхатайгаар түгэсэнэб? Саашадаа Лодой үбгэнэй ашанар энэ хуурыень хэрэглэхэ гээшэ гү? Таанад энээн тухай юун гэжэ саашань үргэлжэлүүлхэ байнабта? Мүнөө сагта морин хуурнай ямар байдалда ороод байнаб? Манай hургуулида морин хуурай хододоо зэдэлжэ байхын түлөө юун хэгдэнэб?

(Үхибүүд харюусана)

3-дахи шата

Багшын тобшолол: Бидэ мүнөөдэр, үхибүүд, морин эрдэниин үүргэ тухай хэлсэбэбди. Буряадуудай ажабайдалда морин эрдэни ямар аша туhатайень, А.Лыгденовэй рассказ соо морин тухай домог хаанаhаа эхиеэ абажа бии болоhыень, ямар хадань морин эрдэни гэжэ арадтамнай дэлгэрэнхэйень, мүн тиихэдэ ямаршье аман зохёол соо морин тухай хэлсэдэг, бэшэдэг дээрэнь тогтообди. Хэшээлэймнай эпиграф: «Мориной нэрэ дурдаагүй дуун манай арадта байдаггүй» гээшэhээ уламжалан, бидэ баян аман зохёолойнгоо үльгэр, домог, оньhон хошоо үгэнүүд, дуунууд, үреэлнүүд соо морин эрдэниин хүн зондо сэгнэшэгүй үүргэ дүүргэдэг байhыень тобшолбобди.

Тиимэһээ гэрэй даабари Буряадай Росси гүрэнтэй хамтархадань, хилэ таталгын үедэ 5 хушуун малаймнай дээжэ болохо морид ямар үүргэ дүүргэдэг байгааб гэжэ сахим hураха бэшэг соогоо олоод ерэхэ. Ойлгосотой гү?

Энэ хэшээлдэ тон бэрхээр харюусаhан үхибүүдтэ… сэгнэлтэ табинабди. Бэрхэнүүдта, үхибүүд!

Хэшээл дүүрээ. Баяртай!