Ааламдын тузулушу жана эволюциясы.Жылдыздык топтошуулар.Саманчынын жолу.

Мазмундук тилке:

2. Асман телолорунун табияты, тузулушу, касиети.

Негизги компотенттуулукор

А) Окуучуда материянын турлору, зат жана талаа жонундогу тузулушторду калыптандыруу жана остуруу.

1. Маалыматтык:

1.  Социалдык-коммуникативдик:

А)окуучу асман телолорунун касиети, курамы, тузулушу, турлору жонундо илим алат.                  Б)космостук  обьектинин жараян,кубулуштар ортосундагы маныздуу, керектуу байланышты тушундурот.

1. Оз ишин уюштуруу жана койгойлорду чечуу:

А)заманбап илимдин коз карашында планеталардын жана кун системасынын келип чыгуусу жонундо маалымат алат.

Б)коомдогу технологиялардын жана илимдин жетишкендигин колдонуунун натыйжасын баалайт.

Сабактын милдеттери:

Кутулуучу натыйжа:

Корсоткучтор:

1.Когнитивдик:

Ааламдын тузулушу,анын эволюциясы,галлактиканын тузулушу,жылдыздык топтошуулар жонундо уйротуу.

2.Журум-турумдук:

Асман телолору жонундогу билимин терендетип, Ааламдын тузулушу боюнча окумуштуулардын коз-карашы жонундо тушунук беруу .

3.Баалуулук:

-Коммуникативдик кондумдорду тарбиялоо;

-Топто, жекече иштоодо,журум турум маданиятын калыптандыруу.

11.2.3.1.

Ааламдын эволюциясынын пайда болушу жана тузулушу жонундогу суроолорду тушундуруу учун ар турдуу илимдердин заманбап жетишкендиктерин пайдаланат.

Натыйжага жете алат эгер окуучу:

• Турдуу асман телолорунун тыгыздыгын, химиялык курамын билсе;
• Асман телолорунун ар турдуу топтогу озгочолугун билсе;
• Турлору боюнча жылдыздардын чогулушун айырмаласа;
• Асман тумандарынын пайда болушун тушундурсо;
• Ааламдын эволюциясынын пайда болушу жана тузулушу жонундогу суроолорду тушунуу учун илимий ар турдуу заманбап жетишкендиктерди пайдалана алса;

Сабактын журушу:

Мугалимдин иш аракети:

Окуучунун иш аракети:

Баалоо

Комп.к

Убагы

1.Окуу ишмердуулугуно мотивация

-Окуу чойросун тузуу;

-Саламдашуу;

-Катышууну тактоо;

Жагымдуу маанай(муг. айтат.);

-Саламдашат

-Окуу куралын алышат

-Ордунан туруп мугалимдин     айтканын кайталашат.

Ыраазычылык билдируу.                     

                      Пк 3

2. Алтын эреже кабыл алуу.

Келгиле балдар “Алтын эреже”ни эске салалы.

С- сабака конул бурабыз;

А- активдуу болобуз;

Б- б-бирибиздин оюбузду угабыз;

А- адептуу болобуз;

К- каталарды ондойбуз;

Т- так, тура жооп беребиз;

А- адептуу болууга умтулабыз;

3.Кутулуучу натыйжаны кабарлоо.

Балдар бугунку сабакта силер ааламдын

тузулушу боюнча окмуштуулардын ой-

пикирин тушунуп,озунор жыйынтык

чыгарып,озунор оюнарды эркин так айта алсанар  жана заманбап илимдин

жетишкендиктерин пайдалана алсанар

жакшы жыйынтык бере аласынар.

-Ой жугуртушот;

- Тушунууго аракет кылышат;

Озун -озу  баалоо

                      П.К. 3.

4.Отулгон теманы бышыктоо.

Эми силер менен отулгон “Кун жана жылдыздыр “ главасы боюнча кайталоо

жургузобуз.

Тапшырма 1.

1)Кун нуру Жерге канча убакытта жетет?

                Жообу: 8.3 мун

2)Центавр жылдызынын жарыгы эмне учун 4 жыл 3 айда жетет?

         Жообу: Себеби жылдыздар  ото алыс жайгашкан.

3) Кун атмосферасы канча катмардан турат?

      Жообу:   3, фотосфера,              хромосфера,Кун таажысы.

4) Кундун корунгон бети эмне деп аталат?

           Жообу: фотосфера

5)Кундон Жерге чейинки аралык канча км.?

        Жообу: 149 же 150 млн км

6) Кундогу такты анын айлануу мезгилин 1-жолу телескоп менен байкаган окумуштуу?

           Жообу: Г.Галилей

                     Тараза таштары берилет

                Предметтик стандарт , Астрономия  11-кл.

                                            5 мун.

5.Жаны билимди оздоштуруу

“Астрономия” байыркы илим болуп эсептелинет.Адам баласынын турмуш тиричилигинин зарылдыгынан, убакытты эсептоо, озунун турган ордун аныктоо, жылдызга карап жыл мезгилин айтып, ар кандай кубулуштарды алдын ала айтышкан. “астрон”-жылдыз “номос”-закон. Грек созу

“Космос”- грек.с. “Бутундой Аалам”.

Космос физикасы асман мейкиндигиндеги асман толосунун кыймылын,жаратылышын, озгортулушун,окутуп уйротот.

-Аалам –убакыт жана мейкиндик менен чектелбеген жаратылыштагы бардык телолорду оз ичине алган учу-кыйыры жок дуйно болуп эсептелинет.

Байыркы гректер:-аалам бул суудан жана абадан таралат дешкен.

-аалам жонундо коптогон окумуштуулар оз ойлорун,моделин сунуш кылышкан

Классты 3 топко болобуз:

1-топ: “Окумуштуулар”

2-топ: “Галактика”

3-топ: “Жылдыздар”

Эксперт шайланат, изилдоо ишин жургузуу учун:

А)топторго тапшырма берилет

Б)козомолдошот

В)кенеш берилет

Демек, биз ар бир топто берилген тапшырманы аткаруу   менен бирге   Аалам анын тузулушу   ,Галактика ,Жылдыздык топтошуулар жана Саманчынын жолу  топ жылдыздардын тузулушу жонундо тушунуп алдык.

Ар бир топ оздоруно берилген тапшырмага жооп бере башташат:

1-топ: Тапшырма:

Ааламдын тузулушу жонундогу ой пикирлер жана эволюция

 жонундогу изилдоолор    кимдерге таандык?

Жооп: Аалам жонундогу алгачкы тушунук б.з.ч. эле грек философу жана илимпозчу Аристотелге таандык.Анын ою II-к. Птолемей ,XVI-к.Коперник, Ньютон тарабынан улам толукталып турган.

Аристотель –грек-(б.з.ч. 384-322). Жерди Ааламдын борбору катары карап  Кун,Ай  ,планеталар,жылдыздар анын айланасында айланып журот.

Птолемей - -грек-Аристотелдин идеясын туура деген.Жер-ааламдын борбору,бул геоборбордук система деп аталат.

Коперник:-польша-бул идеяны жокко чыгарган. Кун-ааламдын борбору, анын айланасында Жер, Ай, планеталар айланып журот.

Кеплер:-немец-Коперниктин идеясын уланткан,бирок планеталар тегерек орбита менен эмес эллипс боюнча айланат деп кошумча кылган.

Галилей: -италия- Биринчи телескоп менен байкап,далилдеген. “Гелиоборбордук система” д.а.

_Окумуштуулардын ойлору боюнча Аалам-тынымсыз кенейуудо дешкен.Ал тушунуктордун кенейиши Ньютонго-(англия) таандык

  F=G* M*m/r²       Б.д.т.з.

2-топ Тапшырма 2

-Биздин Галактикага кайсы асман телолору кирет,ал кандай материядан турат?

Жооп: Галактика-бутундой аалам Ай,Кун,Жылдыз,планеталар б.э.

Жылдыздардын саны 10¹² (трл)дон ашык б.э.

-Ал коптогон жылдыз ,о.э. газ жана чон тумандардан турат жана ар кандай жылдыз чогултмаларынан турат.Алар бир калыпта жайланышкан эмес .Галактика-тынымсыз айланууда болот.Кун жана ага жакын жылдыздар Галактиканын борборунан айланууда 250 км/с ылдамдыкта болот болжол менен 200 млн. жылда толук бир айланып чыгат. Галактикада материя 2 турдо болот:

1)Жылдыздар, жылдыз аралык газды тузуучу заттар.

2) Э.м.,гравитация.магнит талаасы.

Галактика-грек –“сут” деген.

3-топ  Тапшырма:

-Жылдыздык топтошуулар Саманчынын жолу жылдыздар айырмачылыгы эмнеде?

Жооп: Жылдыздар-планетаны айланып ,озунон жарык нурун жана жылуулукту болуп чыгарат.Кун системасында болгону 1 жылдыз бар. Ал Кун б.э. Тункусун 3000 ге жакын жылдыздарды корууго болот.Ал млрд-ган жылдыздардын бир болугу б.э.

Телескоп менен байкоо жургузсок,алар топ тобу менен болуп корунот.

1.Чачыранды топ жылдыздар-Уркор,Букачаар,Плада ж.б. Алардын формасы жок (1000 ден ашык)

2.Шар сымал топ жылдыздар –Геркулес, Тайган

М: Саманчынын жолу- топ жылдыздардагы жылдыздардын саны 10¹²(трл) Ал даана корунбойт ,анча жарык эмес ,булут сымал корунот .Ал Саманчынын жолу,Жаачы ,.Ак куу ,Лира ,Цефей ,Чаян,Буркут,Букачар ,Чон Арстан,Персей,Коокор топ жылдыздары аркылуу отот.

              Интернет                                                          П.К 3

7 мун.

23 мун.

6.Практикалык иш

  Балдар бугун бизге “Кун системасы” модели бир нече суроолору менен келип олтурат.

-Биз суроолорго жооп берсек, ал бизге дагы ушунчалык суйунуп нурун чачат.

-Мугалим:-Кундун бетин тосуп турган суроосун окуйт.

Кун:-Амансызбы, досторум, Силерди коруп кубандым.Топторго суроо берилет.

1-топ:Астрономия эмнелерди уйротот?

2-топ:Биздин Галлактиканын курамы эмнелерден турат?

3-топ: Жылдыздардын тусу боюнча канчага болунот ,жана канча топ жылдыз бар?

Ар бир топ озуно берилген суроолорго жооп беришет.

1-топ: -

2-топ:

3-топ:

Тараза ташы берилет

Интернет м.б.  С.Иманалиева   Жумушчу дептер 9-кл.  69-бет

3 мун

7.Бышыктоо

Балдар бугунку сабакта алган билимди бышыктоо учун томонку тесттик тапшырманы аткарабыз:

1.Дуйнонун геобор системасын тузгон астроном ... болгон.

А) Н.Коперник   Б) К.Птоломей  В)А.Самосский

2.Ото жарык жылдыз кандай тамга менен белгиленет?

       А) α                        Б)  β              В) ¥

3.Жылдыз канчалык кызыл болсо ал ошончолук .... болот.

А) Ысык      Б) муздак        В) кичинекей

4.Канча топ жылдыз бар?

А) 88        Б) 125           В)3

5.Атомдун моделин Кун системасына окшоштуруп,Планеталык модел деп атаган окумуштуу?

Суроолорго жооп беришет

1.

2.

3.

4.

5.

                     Тараза ташы берилет         к.б.

        С.Иманалиева    Жумушчу дептер    9-кл 69б

                        3 мун

8. Уй тапшырма

Таблицаны толтургула

Таблицаны ар бир болунгон топ туура ,так корсотуп,толук муноздоп беруу керек

Жекече баалоо

С.Иманалиева71б

        Жум.дептер

2 мун.

9.Баалоо

 Сабактын башында корсотулгон ар бир топтун эксперттери баалоонун реалдуу болушун козомолдошот.

1.Таразаны алышат.

2.Ар биринин шариги таразага коюлат.

3.Корсотууну белгилешет.

4.Алынган жыйынтык боюнча эн коп корсоткучтуу топ аныкталат.

5.Эксперт менен бирге ар бири бири-бирине баа бере алышат.

Жыйынтыктоочу баалоо                   

    2 мун.

10.Рефлексия

11^б кл. 23 окуучу бар. Сабакта 19 окуучу катышты. 3 окуучу турдуу себептер менен катышпай калышты.Мен бул сабакта Ааламдын тузулушу, эволюциясы, Жылдыздык топтошуулар боюнча билим бере алдым деп ойлойм.Алган билимдин натыйжасында балдар кээ бир Асман телолорунун тузулушун билуу менен бышыктай алышты.Сабакка келбей калган окуучуну кошумча сабак отуу менен жеткерууго аракет кыламын.