Абанын нымдуулугу. Аны өлчөөнүн жолдору

Класс: 8-класс

Сабактын темасы: Абанын нымдуулугу. Аны өлчөөнүн жолдору.

Сабактын максаты: 1. Окуучуларга «Буулануу. Кайноо» темасы боюнча билимдерин бекемдөө: абанын нымдуулугу жөнүндө түшүнүктү калыптандыруу, абанын абсолюттук жана салыштырмалуу нымдуулугу, шүүдүрүм чекити түшүнүгүн киргизүү; абанын нымдуулугун өлчөө үчүн приборлорду киргизүү.

2. Окуучулардын логикалык ой жүгүртүүсүн, маалыматты тандоо, талдоо жана системалаштыруу жөндөмүн өнүктүрүү, берилген маселенин чечүү жолун өз алдынча издөө көндүмдөрүн өнүктүрүү, себеп-натыйжа байланыштарын түзүү, оозеки кепти өнүктүрүү;

3. Нымдуулуктун адамдын, жаныбарлардын жана өсүмдүктөрдүн жашоосундагы маанисин көрсөтүү, коллективдүү жана топтук иштөө жөндөмдөрүн калыптандыруу.

Сабактын жабдылышы: компьютер, экран, мультимедиялык проектор, сабакка презентация, термометрлер, марли кесимдери, стакан суу (ар бир партага), психрометр, психрометрикалык таблица.

1. Сабакты уюштуруу 2 мин.

2. Өткөн сабакты кайталоо 10 мин.

3. Жаңы теманы түшүндүрүү 15 мин.

4. Жаңы теманы бышыктоо 15 мин.

5. Сабакты жыйынтыктоо 3 мин.

1. Сабакты уюштуруу: Окуучулардын сабакка болгон даярдыкты текшерүү.

2. Өткөн сабакты кайталоо:

1. Буулануу деген эмне?

2. Конденсация процесси кандайча түшүнөбүз?

3. Суюктуктун бууланышын түшүндүргүлө?

4. Кайноо деп эмнени айтабыз?

5. Эмне үчүн кайноо температурасы басымга көз каранды?

6. Кайноо температурасын жогорлатуу же төмөндөтүү үчүн эмне кылуу керек?

1. Жаңы теманы түшүндүрүү

Келгиле, элестетип көрөлү. Көзүңдү жум, терең дем алабыз. Өзүңүздү деңиз жээгинде элестетиңиз. Толкундардын шыбырашы кулактарды жагымдуу кытыгылап, көздөр деңиздин чексиз көгүлтүрүнө кубанып, өпкө жытын башка эч нерсе менен чаташтырбай турган өзгөчө абага толот. Элестетиңизби? Эми чөлгө, чексиз кумдуу дөбөлөргө көчүп кетели. Сиз жерлердин ортосунда олуттуу айырманы сезесизби? Башкача дем алабы? Албетте! Бирок эмне үчүн?

Мунун баары абанын ар кандай нымдуулугуна байланыштуу. Интуитивдик түрдө сиз кайсы жерде аба көбүрөөк нымдуу экенин оңой эле аныктай аласыз: суу сактагычтардын жээгинде, бассейнде, ваннада. Бирок физикада нымдуулук деген эмне? Аны сандык жактан өлчөөгө болобу? Ал эмнеден көз каранды? Ушул жана башка көптөгөн суроолорго биз бүгүнкү темада жооп алабыз.

Эгерде буунун ар кандай абалын ажырата турган болсок, алар буу анын суюктугу менен болгон өз ара аракеттенүүсү менен аныкталат. Эгерде кандайдыр бир суюктук жабык идиштин ичинде болуп, буулануу процесси жүрүп жатканын элестетсек, анда эртеби-кечпи бул процесс бирдей убакыт аралыгындагы буулануу конденсация жана динамикалык тең салмактуулук деп аталган нерсе менен компенсациялана турган абалга келет.(1-сүрөт).

1-сүрөт. Каныккан буу

Каныккан буу - суюктугу менен термодинамикалык тең салмактуулукта турган буу. Эгерде буу каныкпаган болсо, анда мындай термодинамикалык тең салмактуулук болбойт.

2-сүрөт. Каныкпаган буу.

Бул эки түшүнүктү колдонуу менен биз абанын нымдуулук сыяктуу маанилүү бир өзгөчөлүгүн сүрөттөп беребиз.

Аныктама. Абанын нымдуулугу абадагы суу буусунун курамын көрсөткөн чоңдук.

Биздин планетада суу тынымсыз бууланып турат: дарыялардын, көлдөрдүн, деңиздердин, океандардын беттеринен, ошондой эле өсүмдүктөрдүн жана муз катмарларынын. Атмосфера дайыма суу буусу менен толтурулат – дал ушул жерде нымдуулук түшүнүгү пайда болот.

Абанын нымдуулугу андагы суу буусунун мазмуну.

Нымдуу абанын негизги мүнөздөмөлөрү болуп төмөнкүлөр саналат:

1. абадагы суу буусунун тыгыздыгы;

2. салыштырмалуу нымдуулук.

Абсолюттук нымдуулук - бир куб метр абадагы нымдуулуктун өлчөмү.

Абсолюттук нымдуулук белгиси: ρ, өлчөө бирдиги:  

Салыштырмалуу абанын нымдуулугу буу каныккандан канчалык алыс экенин көрсөткөн чоңдук.

Салыштырмалуу абанын нымдуулугунун белгиси:  .

Өлчөө бирдиги: %.

Нымдуулукту өлчөөчү приборлор

Негизги нымдуулукту өлчөөчү приборлор болуп психрометрдик, түктүү жана конденсация гигрометрлери саналат. Келгиле, бардыгы менен ирети менен таанышалы.

Психрометрдик гигрометр

Психрометрдик гигрометрдин аппараты эки жөнөкөй термометрди камтыйт: кургак жана нымдуу (анын учу сууга малынган чүпүрөккө оролот). Термометрлер ар кандай көрсөткүчтөрдү берет: бул температура айырмасын колдонуп, абанын нымдуулугу атайын таблицалардын жардамы менен аныкталат.

Психрометриялык гигрометр (психрометр) менен иштөө алгоритмин түзөлү:

1. Кургак жана нымдуу термометрлердин көрсөткүчтөрүн жазыңыз.

2. Алардын баалуулуктарынын ортосундагы айырманы табыңыз.

3. Психрометрикалык таблица аркылуу 1 жана 2 пункттарды салыштырыңыз.

Алган билимди тапшырма боюнча бекемдейли.

Айталы, кургак термометр 22 °C температураны жазды, ал эми нымдуу термометр 19 °C температураны жазды. Абанын нымдуулугу кандай болот?

Чыгаруу:

Температуранын чоңдуктарынын айырмасын эсептеп көрөлү: 22 − 19 = 3.

Таблицадан кургак лампанын температурасынын мааниси бар тилкени таап, аны көрсөткүчтөрдүн айырмасы менен салыштырып көрөлү. Абанын нымдуулугу 76% болот.

Жооп: абанын нымдуулугу 76%.

Түктүү гигрометр

Түктүү гигрометри менен баары бир топ жөнөкөй. Анын аракети абанын нымдуулугунун жогорулашы менен чачтын узундугун көбөйтүү жөндөмүнө негизделген (сиздердин көбүңүздөр өзгөчө булуттуу күндөрдө бузулган чач көйгөйүнө туш болдуңуздар деп ойлойбуз). Чачтын узундугу өзгөргөн сайын, жебе циферблатта тиешелүү салыштырмалуу нымдуулуктун маанисин көрсөтүү үчүн жылыйт.

3. Конденсация гигрометри

Конденсация гигрометрин колдонуп, шүүдүрүм чекитинин негизинде абанын салыштырмалуу нымдуулугун аныктай аласыз.

Шүүдүрүм чекити – абанын температурасы, анда анын курамындагы буу каныккан абалга жетип, шүүдүрүмгө айлана баштайт. Бул чекити аныктоо үчүн таблица да бар.

1. Жаңы теманы бышыктоо

Мурда жазылган формулаларды жана психрометрикалык таблицаны колдонуу менен маселелерди чыгаруу.

Маселе 1. Кургак термометрде 20 ⁰С, нымдуу термометрде 15, ⁵⁰С. Салыштырмалуу нымдуулукту аныктоо.

Маселе 2. 10 ⁰С температурада салыштырмалуу нымдуулук 80%. Температураны 20 ⁰С чейин көтөрсө, абанын нымдуулугу кандай өзгөрөт?

Маселе 3. Салыштырмалуу нымдуулук 80% болсо, 15 ⁰С температурада абсолюттук нымдуулук канча болот?

5.Сабакты жыйынтыктоо: Окуучуларды баалоо. Үй тапшырма: §17. Окуп суроолорго жооп берүү.