Абляким Ильмий

Абляким ИЛЬМИЙ

(1887—1962)

• Абляким Ильмий 1887 сенеси Багъчасарай больгесининъ Эски-Эль коюнде Аджы-Ариф эфендининъ къорантасында догьа. Башлангъыч ве орта тасилини Къырымда ала. Сонъра, о девирнинъ бир чокъ генчлери киби, Тюркиеге кетип, Истанбул университетине кирип окъуй. Сиясий арекетлерде иштирак эте. Къырымда чар акимиетинден азатлыкъ девиримлерини азырлагъан «Къырымтатар талебе джемиети»ие аза ола. Номан Челебиджихан, Джафер Сейдамет, Абибулла Одабаш киби илери генчлер иле достлаша.

• Абляким Ильмий окъувыны битирип Къырымгьа къайткъан сонъ, оджалыкь фаалиетиии башлай. 1914 сенеси о, Тавдайыр медресесининъ мудерриси олып чалыша. Шу сенеси онынъ биринджи джиан дженки мевзусына багъышлангъан «Чубарым, балам» адлы икяеси «Терджиман» газетасында басыла.

• Газетаджылыкъта белли бир меаретке иришкен сёз устасы 1916 сенеси бир-эки ай девамында, Асан Сабри Айвазовнынъ ерине кьалып, Багъчасарайда «Терджиман»нынъ баш муаррири вазифесинде булуна. 1917 сенеси июнь 20-ден исе Акъмесджитте Абляким Ильмий «Къырым оджагьы»ны мустакъиль газета сыфатында нешир этмеге башлай.

• 1918 сенеси кене оджалыкъ фаалиетини девам эттиререк, Абляким Ильмий «Зынджырлы» медресесинде джогьрафия дерслерини бере.
• 1920 сенелеринде А. Ильмийнинъ къырымтатарлар лисаниетине багъышлангъан макъалелери ве 1926 сенесинден башлап «Илери» меджмуасында «Ачлыкъ хатирелери» («Сюндюсин хатире дефтеринден») серлевалы повести нешир олуна. 1928 сенеси онынъ «Къуртчу Бекирчик» серлевалы эсери айры китап шеклинде нешир этиле.

• Лякин шу сенелери бир чокъ оджа, языджы ве алимлеримиз репрессиягьа огьрайлар. Абляким Ильмий де 1928сенесининъ декабрь экисинде ОГПУ тарафындан якъалана. Декабрьнинъ он едисинде чыкъарылгьан къарар муджиби, беш йыллыкъ апс муддети иле тюрьмеге быракъылып, Сибирьге айдала. Джеза муддети биткен сонъ да, Абляким Ильмий Къырымгьа къайтып оламайып, Украинада насылдыр бир ишханеде джамджы олып чалыша. Ялынъыз дженк вакътында ватанына къавуша. Къырымда булунгъан муэллифнинъ оджалыкъ ве языджылыкъ фаалиети гъайрыдан гурьлемеге башлай.

• 1942 сенесининъ октябрь айында Албат районынынъ меркезинде единджи-секизинджи сыныфларны битирген истидатлы къырымтатар балалары ичюн ачылгъан лицейде оджалыкъ эте.
• Амма советлернинъ гъарптаки уджюми нетиджесинде немселернинъ ишгъалинде яшагъан халкъларнынъ бир къысмы, шу джумледен Абляким Ильмий 1943 сенесининъ декабрь айында рефикъасы Айше ханым иле Романиягьа келип чыкъалар. Олар 1947 сенесине къадар Костендже шеэрининъ якъынында ерлешкен Къашыкъчы коюнде яшайлар.
• О вакъыт яшайыш дурагъыны бу мемлекетте булгьан къырымтатар къачакълары ят диярда бири-биринен сыкъы багъ тутып, корюшкен ве къонушкъанлар. Абляким Ильмий рефикъасы иле ерли халкънынъ ве ватандашларынынъ урьметини къазангъанлар.

• Советлернинъ баскъынджылыкъ сиясети нетиджесинде Романияда тазыйыкълар деври башлана. НКВД хадимлери Романия полициясынен бераберликте къырымтатар къачакъларыны совет укюметине къайтарып, апсханелерге къапаталар.
• Бойле агъыр бир девирде, вазиет феналашкъаныны корьген ве гизли полициянынъ къолуна тюшмемек макъсадынен, Абляким Ильмий къадыны иле Бухарест шеэрининъ янында ерлешкен койлерден бирине коче. Бу вакъыт олар адларыны денъиштирип яшамагьа меджбур олалар.

• 1954—1955 сенелери Абляким Ильмийнинъ къартлар эвине ерлештирильгени ве 1962 сенеси Бухаресттен 45 километр месафеде булунгьан Валентин Валеа коюнде вефат эткени белли.
• Къырымтатар халкъынынъ парлакъ эвляды, корюмли зиялылардан бири, истидатлы языджы, алим, урьметли оджа Абляким Ильмийнинъ гъайрет ве иджат иле ашлангъан омюрининъ сонъки йыллары ватанындан узакъта, ят ильде, аджыныкълы алда кечти. О, тувгъан юртуна асрет оларакъ, бу дюньяны терк этти.