Аблязиз Велиев. "Байрагъым"

Эдебият

_____________ 5 – сыныф

Мевзу: Аблязиз Велиев аяты ве иджады. «Байрагъым» шиири. Э.н. Эпитет.

Макъсад: Огретиджи: Миллий эдебиятнынъ инкишафына буюк иссе къошкъан Аблязиз Велиев акъкъында малюмат бермек. «Байрагъым» шииринен таныш этмек;

Тербиелейиджи: окъувгъа авеслик, ишченлик чизгилерини, тувгъан юрткъа, миллетке севги ашламакъ

Инкишаф этиджи: фикир этюв къабилиетини осьтюрмек Талебелернинъ тиль хазинесини байытмакъ.

Дерснинъ чешити: янъы мевзуны анълатув.

Донатма: языджынынъ фотосуретлери, дерслик, лугъат сёзлери.

ДЕРСНИНЪ КЕТИШАТЫ:

1.Тешкилий къысым: Селямлашув. Невбетчинен субет:

Бугунь мен невбетчим. Бугунь ____________________, _________ куню. Эвге бойле вазифе берильген эди: Амди Герайбайнынъ аяты ве иджадыны кечтик. Онынъ «Мектеп керек» шиирини талиль эткен эдик.

2.Эв вазифесини сорав. Оджа: Къырымтатар халкъынынъ белли шаири, буюк устазымыз Амди Герайбай акъкъында сёз юрсеткен эдик. Онынъ «Мектеп керек» шиирини талиль эткен эдик. Шиирде несиллер ичюн насыл насиат – васиет бергенини огрендик. Келинъиз шимди бильгилеримизни текрарлайыкъ ве пекитейик.

Мий уджюми:я

1.Амди Гирайбай къачынджы сенесинде догъды? (Амди Герайбай 1901 сенеси Кефе уездининъ Енъи Сала коюнде дюньягъа келе)

2.Амди Герайбай къаерлерде окъуды, тасиль алды? (Къарасувбазарда кой мектебини битирген сонъ 1917 сенеси Акъмесджитте ачылгъан янъы Рушдие мектебине окъумагъа кире. Мектепни битирген сонъ чешит ишлерде чалыша)

3.Къачынджы сенеси Тюркиеде окъуды? (1923 сенеси Тюркиеге кетип Истанбул университетининъ тиль ве эдебият болюгине кире. Шу вакъытта Къырым тарихины огрене ве чокъ меракълы малюмат топлай. 1926 сенеси, окъувыны битирген сонъ Къырымгъа къайта)

4.Амди Герайбай насыл шиирлер язды? («Оксюз», «Къартал», «Яз», «Къыш», «Баарь»)

5.А. Герайбай Къырымтатар тилининъ насыл шивесинде иджат эте эди? (чёль шивесинде яза эди)

6. Шиве сёзлерини эдебий тилинде язынъыз. (Джол, алайы, къарамай, джурмек, бай, тугъул, джашлыкъ, джетеджек)

7.Къачынджы сенеси атып ольдюрильди? (1930 с. Москвадаки Бутырка апсханесинде хорланып, мушкюль азаплар чекип, эля кола)

8.Амди Герайбай мектепнинъ кереклигини насыл тарифлей?

9.Окъумагъа бильмеген адам насыл къыйынлыкъларгъа расткеле биле?

10.Шаир, окъумышлы олып, насыл енъишлерге иришмеге чагъыра.

11.Шиирден анълагъанынъызны озь сёзлеринъизнен икяе этинъиз.

12.Окъумышлы адамнен, джайиль адамнынъ арасында насыл фаркъ ола биледжегини тарифленъиз.

Лугъат иши:

джат – чужой  айнеджи – хитрец

илян – объявление  тёр - почётное место

джыйын - веселье  джайиль - неграмотный

чуй – крючок  къолайлыкъ - удобство

матбуат – газета, меджмуаларда

Оджа суаль-джевапны екюнлей: Джесюр, къоркъу бильмез, къырымтатар халкъынынъ садыкъ огълу Амди Герайбайнинъ шиирлери халкъ тарафындан пек севилип кельген. Онынъ насиат – васиетлери бизим Ватан огърунда куреш ёлумызны даима ильхамландыра. А. Герайбай акъ-укъукъсыз алчатылгъан озюнинъ къырымтатар халкъыны анъы ве къанынен, озюнинъ букюльмез вуджудынынъ эр бир дамарынен севе эди. Миллий курешке баш къойгъан, миллетнинъ акъ-укъукъыны тиклемек ичюн куреш алып баргъан языджыларымыздан биридир.

Физкульт дакъкъа.

3.Янъы мевзу.

Оджа: Талебелер, мен сизлернен бизим аятымызда муим ер алгъан шей акъкъында субетлешмеге ве сизинъ бу мевзуда фикиринъизни бильмек истер эдим.

1.Байрагъымызнынъ кок ве тамгъамызнынъ сары тюслери ненинъ тимсалидир? (кокнинъ ве сары-алтын тюс зенгинликнинъ тимсалидир)

2.Тамгъамызнынъ шекили нени анълата? (теразени, бир тарафта видждан, намус экинджи тарафта исе адалетлик)

Оджа: Демек, талебелер, бугуньки дерсимиз насыл мевзугъа багълы оладжакъ?

Дерснинъ макъсады ве вазифелерини илян этюв.

Оджанынъ кириш сёзю: Янъы мевзу илян этиле ве дефтерлерде яздырыла. Макъсат ве вазифелер илян этиле.

Оджа: Балалар, сиз мени озь джевапларынъызнен чокъ къувандырдынъыз. Эльбетте, миллий байрагъымыз бизим эр шейимиз, кечмишимиз, бугуньки кунюмиз ве келеджегимиздир. Бугунь дерсимизде къырымтатар халкъынынъ белли шаири Аблязиз Велиев акъкъында сёз юрсетеджемиз. Онынъ «Байрагъым» шиирини талиль этеджемиз. Шиирде миллий байрагъымыз халкъымызнынъ темсили, ифтихары (гъуруры) олгъаныны, бизлерге кучь-къувет бергенини огренеджемиз.

Янъы мевзуны анълатув.

Языджы, терджиман, шакъаджы, сёз устасы Аблязиз Велиев 1939с. октябрь 25-те Судакъ р-н Къоз коюнде догъды. О, 5 яшында олгъанда бутюн халкъымызнен берабер сюргюн олды. Тамам шу вакъытта онынъ бабасы дженкте офицер олып Ватан ичюн джаныны феда эте.

Озьбекистангъа «Ленин байрагъы» газетасына макъалелер язып тура. Къырымгъа къайткъан сонъ исе онынъ яратыджылыкъ иджады гурьлей.

Ватанынъда 17 китап нешир этти, 5 китапкъа муэллифдешлик япты, 13 китапны терджиме этти ве 3 китапни тертип этип чыкъарды.

«Мелек копюри», «Ватан тюркюси», «Ялыдаки ташчыкълар» серлевали шиирий китаплары, экинджи джиан дженкте иштирак эткен къырымтатарлары акъкъында 5 томлыкъ китабы ве даа пек чокъ несир, тарихий, терджиме китаплары чыкъа.

О, 200 зияде йырнынъ муэллифи, 6 пьесанынъ терджиманы.

Балалар ичюн чокъ шиирлер, лятифелер, масаллар язды ве нешир этти.

«Къараманлар ольмейлер» ве «Дженк офицерлери» китаплары ичюн 2008с

Бекир Чобан-заде адына халкъара эдебият мукяфаты берильди. 2013с. ИСтамбулда кечирильген шиириет фестивалинде шаир «Буллюр къалем» мукяфатынен такъдырленди.

Оджа шиирни ифадели окъуй ве субет кечире

Талебелер, дерс девамында расткельген сёзлернинъ базылары тахтада язылгъан. Дикъкъатынъызны джельп этем. (Сийрек расткельген ве къыйын олгъан сёзлерни анълатмакъ)

Лугъат иши:

ифтихар (гъурур) – гордость мукъаддес (азиз) – святой, священный

темсиль – символ умют – надежда

ельпиресин – пусть вьётся тамгъа – символика

саф (темиз) – чистый садыкъ – преданный

енъмек – победить джесюр – смелый

огге – вперёд кучь – къувет (такъат) – силы

Талебелер зынджырчыкъ усулынен шиирни ифадели окъуйлар. Оджанынъ ярдымынен хулясалар чыкъаралар.

1. Аблязиз Велиев шиирде окъуйыджыны неге чагъыра?

2. Миллий байракъ халкъларнынъ омюринде насыл эмиетке малик?

3. Миллий байрагъымыз акъкъында бильгенлеринъизни икяе этинъиз.

4. Шиирден анълагъанынъызны озь сёзлеринъизнен икяе этинъиз.

5. Шаир шиирде миллий байракъ халкъ ичюн не олгъаныны насыл сёзлернен анълата? (Шиирде миллий байрагъымыз халкъымызнынъ темсили, ифтихары (гъуруры) олгъаныны, бизлерге кучь-къувет бергенини анълата)

Группада чалышув. «Ассоциатив чалысы усулы»

Эр бир команда  байрагъым сёзюне ассоциатив 6 дане сёзни кягъытта яза. (темелим, гъурурым, пуслам……)

Пекитюв: Бугунь дерсте насыл языджы акъкъында айтылды?

Нени бегендинъиз, нени бегенмединъиз?

Тизильген суаллер текрарлана, джеваплар бериле. Джевапларда янъы сёзлер ишлетиле

Оджанынъ нетиджелев сёзю: Бугунь биз сизлернен Аблязиз Велиевнинъ терджимеиалынен, онынъ «Байрагъым» деген шииринен таныш олдыкъ. О, халкъымызнынъ яшайышыны яхшы, гузель япмагъа тырышкъан инсанлардан биридир. Онынъ эдебий яратыджылыгъы ве мукъаддес хатырасы эдебий яшайджакъ.

Эдебият назариеси.

ЭПИТЕТ- бедий эсерде тасвирленген адисе, адам, табиатнынъ аляметлери. Меселя: Гузель яз, къаранлыкъ гедже, дюльбер антер, беяз къар, мавы козь, къара къаш. Белимде ал къушакъ, сачагъы ойнай .башымда чал къалпакъ, териси боздай! Б.Ч.заде «Догъдым бир эвде»

Эдебий эсерни окъугъанда, метинде айырылып косьтерильген сыфатларгъа чокъ расткелемиз. Олар бизим козюмиз огюне кокни, ельни ве даа башкъа шейлерни джанландыра. Бир – де – бир шейнинъ хусусиетини тасвир этип косьтерген бойле сыфатларгъа эпитет дейлер.

Эпитетлер окъуйыджыда яхшы я да фена дуйгъулар догъура. Меселя, юкъарыдаки шиирлерде эпитетлер къуванч, шадлыкъ, гузеллик дуйгъуларыны къозгъай.

Лякин эр бир сыфат сёзюне эпитет денильмез. Меселя, «демир курек», «агъач къашыкъ», «къалын китап» киби ибарелердеки демир, агъач, къалын киби сыфатлар эпитет оламаз.

Эпи́тет (от др.-греч. ἐπίθετον «приложенное») — определение при слове, влияющее на его выразительность, красоту произношения. Выражается преимущественно именем прилагательным, но также наречием («горячо любить»...

Эдебий эсерни окъугъанда, метинде айырылып косьтерильген сыфатларгъа чокъ расткелемиз. Олар бизим козюмиз огюне

Баалав.

Тест суаллери.

1. Аблязиз Велиев къачынджы сенесинде догъды?

а) 1939 сенеси Судакъта б) 1936 сенеси Улу Озенде в) 1931 сенеси Кефеде

1. А. Велиев Озьбекистанда насыл газетагъа макъалелер язып тура эди?

а) «Янъы дюнья» б) «Ленин байрагъы» в) «Ленин партиясы»

1. Насыл шиирлер джыйынтыгъыны нешир этти?

а) «Мелек копюри» б) «Сыныфдашлар» в) «Ялыдаки ташчыкълар»

4. «Байрагъым» шииринде А. Велиев не акъкъкында сёз юрьсете?

а) миллий байрагъымыз б) балабан эвлер къурмакъ в) тюканлар

5. Шаир шиирде миллий байракъ халкъ ичюн не олгъаныны насыл сёзлернен анълата?

а) халкънынъ ифтихары (гъуруры) б) кучь-къувети в) ашаладжакъ шейи

Дерснинъ нетиджеси:

1.а 2.б 3.а,в 4.а 5.а, б

Япрачыкълар топлана ве баалар къоюла.

Эв иши: Дерсликтеки малюматны менимсемек; шиирни ифадели окъумакъ; байрагъымызнынъ ресимини сызмакъ.