Ачык сабак иштелмеси. Бир клеткалуу жаныбарлар.

Сабактын темасы: Бир клеткалуу жаныбарлар.

Бир клеткалуу организмдер- денелери бир клеткадан турган жаныбарлар жана өсүмдүктөр. Булар бүт дээрлик көзгө көрүнбөгөн (микроскоптук) организмдер.

Сабактын максаты :

• Билим берүүчүлүк : - Бир клеткалуу жаныбарларды билишет,алардын негизги класстарын айтып бере алышат жана алардын өзгөчөлүктөрүн окуп үйрө
• Өнүктүрүүчүлүк : - Өз билимдерин жана билгичтик көндүмдөрүн өнүктүрүшөт.
• Тарбия берүүчүлүк :- Өз ойлорун эркин жана ырааттуулук менен баяндоого үйрөнүшөт.

Бир клеткалуулар 3 типке бөлүнөт:

• Саркодалуулар жана шапалактуулар тиби;
• Споралуулар тиби;
• Инфузориялар тиби ;

1

2

Тамыр буттуулар классы.

3

Кокцидия сымалдар классы.

Шапалактуулар классы.

Безгек митеси

Түктүү инфузориялар классы

Кадимки амеба,жашыл эвглена.

Инфузория -туфелька

Безгкек чиркейи жугузат.

0,1 – 0,3 мм

Жашыл эвглена

Бир клеткалуулардын сырткы, ички түзүлүшү,көбөйүшү жана тиричилиги.

Инфузория туфелька

Амеба

Безгек митеси

Жашыл эвгленанын денеси узунунан келип,алды жагы томпогураак,арт жагы учтуураак.Денеси 0,5 мм. Цитоплазмасынын алды жагында жарыкты сезүүчү кызыл көзчөсү,жыйрылуучу вакуолу бар. Ошондой эле ядросу,20 дан ашык хлоропласттары бар.

Тузсуз сууда көлмөдө,көлчүктө кезигет.Түктүү инфузориялардын денесинин сырт жагында көптөгөн кыскараак түктөр орун алган. Денесинин формасы кичинекей туфлиге окшош болгондуктан туфелька деп аталып калган. Инфузориялар кирпикчелеринин жардамында кыймылдашат. Ал бүткүл денеси аркылуу сууда эриген кычкылтек менен дем алат..

Безгек ооруусун козгоочу безгек митеси адамга безгек чиркейи аркылуу жугат. Безгек чиркейинин шилекейи менен споразоиддер деп аталган ичке ийик сымал клеткалар кирет. Кан айлануу системасы менен спорачалар бардык денеге таралып ,бир далайы боорго токтолот.

Амебалар жалган буттарынын жардамы менен кыймылдайт.

Сырткы дүүлүктүргүчтөргө жарык,жылуулук,нымдуулук,химиялык заттар, механикалык таасирлер кирет .

Көбөйүү жолдору.

Көпчүлүк бир клеткалуулар экиге бөлүнүү жолу менен көбөйөт. Ал эми кээ бир түрлөрүндө көбөйүүнүн жыныс процесстери да кездешет. Мисалы безгек митесинин жыныстык жол менен көбөйгөн процесси да бар. Жашыл эвглена жыныссыз жол менен көбөйөт. Көпчүлүк бир клеткалуулар эки жол менен тең көбөйүүгө жөндөмдүү.

Амебалар (лат.amoebina)- жөнөкөйлөр тибинин тамыр буттуулар классына кирүүчү организмдер. Микроскоп аркылуу караганда өлчөмү 20 дан 700 мкм ге жетет.

Инфузориялар – (лат. Infusoria же Ciliophora)- жөнөкөйлөрдүн тиби же типчеси. Дене узундугу 10 мкм ден 3 мм ге жетет,түрдүү формада кирпикчелер менен капталган. Жалгыздан кыймылдуу же бир нерсеге жабышып жашайт, чанда колониялуу.

Бышыктоо

Амебанын жашоосунда циста кандай ролду аткарат?

Амебанын организминен керексиз заттарды кайсы бөлүгү аркылуу сыртка чыгарат?

• тамактануу
• зат алмашуу
• коргоочу
• тамак эритүү

• тамак сиңирүүчү вакуоль
• жыйрылуучу вакуоль
• жалган буттары
• тамыр буттары
• чел кабыгы

Үйгө тапшырма

Бир клеткалуулардын жаратылыштагы жана адамдын тиричилигиндеги маанисин окуп келүү.