«Ағаш ұстасы», «Ағаш шебері, балташы» мамандықтары туралы кең мағлұмат

10-сынып

Сабақтың тақырыбы: «Ағаш ұстасы», «Ағаш шебері, балташы» мамандықтары туралы кең мағлұлмат.

Сабақтың мақсаты: Ағаш материалдарымен жұмыс жасау білу және конструкциялық материал ретіндегі қасиеттері, ағаш ұқсату шеберлігі туралы білімдерін кеңейту.
а) білімділігі: ағаш ұсталығымен айналысатын кәсіптер туралы мағұлматтар бере отырып,кәсіптік бағдар беру, мамандыққа деген ынтасын арттыру.
ә) дамытушылығы: оқушылардың ойын еркін жеткізуі мен пікір айту дағдыларын қалыптастыру,тиянақтылық пен жылдамдыққа машықтандыру.
б) тәрбиелігі: еңбекқорлыққа, шеберлікке, ұлттық салт-дәстүрімізді құрметтеуге баулу.

Сабақтың түрі: аралас.
Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, «кластер» стратегиялары, «қарлы кесек» ойыны,сөзжұмбақ.
Сабақтың көрнекілігі: Сызбалар, ағаш мүкістері, ағаш түрлері,ағаштан жасалған қолөнер бұйымдарынан-слайд.
Пәнаралық байланыс: биология, әдебиет, этнопедагогика.

Сабақтың барысы: ұйымдастыру. Берілген тапсырмаларды тексеру.

Сұрақтарға жауап алу. 1. Ағаш қандай материал және оны не үшін қолданамыз?

(Ағаш-табиғаттың бір бөлшегі, оны түрлі құрал-саймандар мен тұрмыстық бұйымдар жасау үшін, үй жасау үшін пайдаланамыз)

2. Ағаш материалын өңдеу үшін қандай ерекшеліктері ескеріледі?

(Ағашты өңдеу үшін табиғи түр-түсі, тығыздығы, жұмсақ, қаттылығы,жылу мен ылғал өткізгіштігі ескеріледі).

3.Суретке қарап, ағаштың құрлысын айтып бер. (Ағаш өзегінен, өзек сәулесінен,камбийден, қатты қабаттан, флоэмадан, қабықтан тұрады).

4. Ағаштың қабығы қандай қызмет атқарады? (Ағаштың қабығы оны қоршаған ортаның әсерінен, күннің қызуынан, жаңбырдан, аурулардан, бактериялардан қорғайды).

5. Ағаш материалының қандай қасиеті бар? (Түсі, тығыздығы, текстурасы, дымқылдығы, беріктігі).

6.Текстура дегеніміз не? (Ағаштың діңін тақтай етіп тілгенде, оның жылдық сақиналарынан тік немесе ирек сызықтар сияқты суреттер пайда болады. Осы суреттерді текстура деп атайды).

7. Ағаш қандай бөліктерден тұрады? ( Тамыры, діңі, ұшар басынан тұрады).

8. Құрлыс материалына ағаштың қай бөлігі алынады? (ең берік тұсы діңнің орта бөлігінен алынады).

9.Ағашты қалай кептіреді? ( Ең қарапайым кептіру-табиғи кептіру. Ол үшін ағаш материалдарының арасынанауа өтетіндей етіп қабаттап жинайды).

10. Ағашты кептіргенде оның тез кебетін шет жақтары жарылып кетпеуі үшін не істеуге болады? (Ағаштың шет жақтарына майлы бояу немесе әк жағылады).

11. Ағашта кездесетін мүкістің қандай зиянды әсерлері бар? (Без, қос өзектілік және талшығының қисаюы ағаштың сапасын төмендетеді, беріктігі азаяды,сызаттанады).

Үй тапсырмасын бекіту: «Қарлы кесек» ойыны. Шарты: Ойын бастаушы қолындағы қар кесегін бір оқушының атын айтып, соған лақтырады. Кесекті ұстаған адам ағаш, тал және оның түрлеріне байланысты ырым, мақал-мәтелдер, өлеңдер айтуы қажет. Ағаш туралы мақал-мәтелдер:

1.Бір талды кессең, он тал ек. 2. Бабын тап та, бақ өсір. 3. Бір тұт еккен кісі жүз жыл гауһар терер. 4. Әкеден мал қалғанша, тал қалсын.

1.Қарағайдың түбінен қайырып алған қобызым,

Үйеңкінің түбінен үйіріп алған қобызым» Қорқыт.

 2.қабаққа біткен қайыңның беріші еді,безі еді,

Өтіндей-ақ аюдың, әкемнен қалған көз еді» .

1.Түсінде ағаш көрсе, адам байиды – деп жорамалдаған.

2.Жеміс ағаштары күзде қайта гүлдесе, алдағы қыс жылы болады.

3.Емен ағашының ұрығы көп болса, қыс қатты болады.

4.Ағашты, өсімдікті сәрсенбі күні отырғызса, несібе мол болады.

Жаңа сабақ: Сонымен балалар, бүгінгі сабағымыз мамандық түрлері туралы болмақ, соның ішінде ағашпен жұмыс жасайтын мамандық туралы болады.

«Кластер» стратегиясы бойынша ой қозғау. Шарты: Тақтаға жазылған мамандық сөзінің айналасына оқушы мамандық сөзін естігенде не түсінетіндігін жазады. (Оқушылар тақтаға өз ойларынан мамандықтың не екендігін, оның не үшін қажет екендігін жазады).

Мамандық – Табыс. Сүйікті іс. Шығармашылық. Қызығушылық.Еңбек көзі. Кәсіп.

Адам баласы жер бетінде пайда болған күннен бастап, тіршілік етіп, күн көру үшін табиғаттың түрлі мүмкіндіктерін пайдаланған. Алғашқы қауымдық құрлыс кезіңде құрал-саймандар дайындап, кәсіп ету-күнкөріс көзі болса, бертін келе оның бәрі материалдық және рухани құндылықтарға жалғасты. Міне сол материалдық және рухани құндылықтар табиғаттың ең тамаша бөлшегі-ағашты да орнымен пайдаланып, адам өмірінің барлық қажеттіліктеріне жаратуға негізделді. Халық – ағашты өңдеп, одан әр түрлі бұйымдар жасайтын адамды ағаш шебері немесе ағаш ұстасы деп атаған. Әдетте, қазақ халқы ағаш ұқсату шеберлігімен шұғылданатын мамандарды үйші, оймашы, балташы, тоқушы деп шартты түрде төртке бөлген.

Үйші деп негізінен киіз үй сүйегін, яғни, кереге,уық, шаңырағын жасайтын қолөнершілерді атаса, міндетті түрде бетіне өрнек салынатын жастықағаш, жүкаяқ, төсекағаш, кебеже тәрізді үй-іші мүлкі мен аяқ-табақ оятын ісмерлерді оймашы деп таныған.

Ағаш құраумен, қайық, арба, шана жасаумен кәсіп етушілерді балташы десе, балық ұстау үшін ау, түрлі шаруа қажетін өтеу мақсатымен себет, шыпта, шарбақ өрушілерді тоқушы деп атайтын болған. Алайда, бұлай бөлінгенмен де балташылар үйшілікпен, үйші тоқумен, тоқушы оймашылықпен қатар айналыса берген. Сондықтанда ағаш ұқсату ісімен шұғылданатын шеберді ұста деп те атаған.

Ал ұсталар айналысатын кәсібінің ерекшелігіне қарай темір ұстасы және ағаш ұстасы деп те екіге бөлінген. Осы ұсталық өнердің екі түрін де меңгерген әмбебап шеберді нағыз ұста деп таныған. Он саусағынан өнері тамған шебер ұсталарды халық аса құрметтеген. Ұстаның дүкенін жалпы жұрт «құттыхана» атаған. Олар соққан затты кие тұтқан. Атап айтқанда, үлкен ұсталардың қолынан шыққан заттарды ырым етіпілу күні бүгінге шейін ел арасында да сақталған. Әрбір шебер ұста бұйымды жасап шығу үшін, үлкен толғанысын, биік талғамын, көп уақытын арнаған. Шебердің жұмыс жасайтын орнын шеберхана деп атайды. Шеберхана әрі кең, жарық жеткілікті түсетін бөлмеге орналасқаны жөн. Жарық күні бойы біркелкі түсу үшін, шеберхананың терезелері солтүстік жақта болғаны дұрыс.

Сабақты бекіту: Тест.Балташы қандай кәсіппен айналысады? а) ау тоқумен, ә) қайық, арба шана жасаумен, б) етік тігумен.

Киіз үйдің керегесін, уығын, шаңырағын жасайтын адамды кім деп атайды? а)үйші, ә)оймашы, б)тоқушы.

Оймашының қолынан шыққан бұйымды ата. а)қазан, қамшы, сырмақ. ә)кілем, кітап, қылыш. б)кебеже, сандық, жүкаяқ.

Үйге тапсырма: Қолөнер бұйымдары атауына ребус, сөзжұмбақтар құрастырып келу.

ұмат.

10-сынып №2сабақ

Сабақтың тақырыбы:Ағаш шебері мен ұсталык жүмысына қажет материалдар.

Сабақтың мақсаты:

а)Білімділік мақсаты:Ағашты өңдеу жұмыстарына қажет құрал-саймандарымен таныстыру,өңдеу әдістерін меңгерту.

ә)дамытушылық мақсаты:Оқушылардың теориялық танымдылық қабілетін арттыру, ой-өрісін дамытуға ықпал ету.

б)тәрбиелік мақсаты:шеберлікке,ұқыптылыққа,төзімділікке баулу.

Сабақтың көрнекілігі:Ағаш түрлері,сүргі түрлері,ара түрлері және басқа да еңбек құралдары.

Сабақтың түрі:Аралас сабақ(сарамандық және теориялық )

Сабақтың барысы:

І.Ұйымдастыру кезеңі

Оқушыларды түгендеп,олардың арнайы киіміне көңіл беру,құрал-жабдықтарды, жұмыс орнын дайындау.

ІІ.Үй тапсырмасын тексеру.

Өткен тақырыпты оқушылардың қаншалықты меңгергенін тест арқылы тексеру, сұрақ арқылы жауап алу.

ІІІ.Жаңа сабақ.

Балалар,бүгінгі сабақта ағаш өңдеу және оның құрал-саймандары туралы танысамыз.Қол ара және сүргінің құрлысына,түрлеріне,атқаратын қызметіне тоқталып өтеміз.

Ағашты кесуге қажетті ең басты құрал-қол ара.Ара негізінен ағаш бөлшектерін екіге бөлу үшін қажет.Ара қалыңдығы әр түрлі болат жолақтардан жасалады,осы жолақты төсем деп атаймыз.Ара төсемінде,ара тістері орналасқан.Ара тістерінің арасы,ұшы алшақ болуы керек.Араның түсі алшақ болса,ара төсемі жеңіл қозғалыста болады.

Ара тістері екі түрлі қызмет атқарады:

1)Ол ағаштың талшығын кеседі.

2)Кескен кезде пайда болған ағаш ұнтағын сыртқа ысырып,шығарып отырады.

Ескерту.

1.Ағашты кескенде араны жұлқыламай,қатты салмақ салмай кесу керек.

2.Аралау кезінде үстел үстінде артық құралдар болмауы керек.

3.Сол қолыңды,ара төсеміне жақын ұстама.

Сүргілеу аспаптарының түрлері көп.Олардың ең көп тараған түрлері-сүргі,шерхебель және фурганок.

Шерхебель-пышағының жүзі доға тәріздес дөңес келеді және алғашқы, дөрекі өңдеу жұмысы жүргізіледі.

Сүргі-пышағы тегіс болады және сүргімен таза өңдеу жұмысы жүргізіледі.

Фурганок-жалпақ беттерді тазалап тегістеу үшін қажет.

Сүргілеу аспаптары негізінен ағаш немесе металл қалыптан,болат пластинадан- кескіш пышағынан және сынадан тұрады.

Ескерту

1.Сүргі кескішінің жүзін және бұйым бетінің тегістігін қолмен тексеруге болмайды.

2.Сүргіні жерге қойғанда,оны жантайлатып,кескішін өзіңнен кері бағытқа қарай жатқызып қою керек.

Жаңа сабақты бекіту

1.Ағаш өңдеу құралдарын ата?

2.Қол араның атқаратын қызметі?

3.Қол ара мен сүргімен жұмыс кезіндегі қауіпсіздік ережесін ата?

4.Сүргі түрлерін ата?

5.Сүргі қандай бөліктерден тұрады?

Сарамандық жұмыстар

Сарамандық жұмыстың негізгі мақсаты:

Ағаш өңдеу құралдарымен,қол ара,сүргі тағы да басқа еңбек құралдарымен жұмыс істеудің сарамандық дағдыларын қалыптастырады.

Бұл сарамандық жұмыста аралау,сүргілеу жұмысымен қоса бөлшектерді біріктірудің әдіс-тәсілдерін үйренеді.

Тақтаға балға жасаудың технологиялық картаның графалары толтырылған үлгісі сызылып,ілініп тұрады.Оқушылар осы технологиялық карта бойынша берілген қолдарындағы дайындамадан екі бөлшектен тұратын ағаш балға жасайды.

Дайындама материалы:қайың

1)балғаның басы

2)балғаның сабы

Оқушыларды бағалау:Жасаған бұйымдарына қарап,тиісті нұсқау беру,жауаптарын ескере отырып бағалау.

Үйге тапсырма:Аралау,сүргілеу әдістері.

10-сынып №3сабақ

Сабақтың тақырыбы: Ағашты тіліп жонатын станоктарында жұмыс жасау, ара, сүргі.(

Сабақтың мақсаты: а) Ағаш өңдейтін токарь станогының құрылысы мен жұмысы. Paint графикалық редакторы іске қосуды, аспаптарымен, оның ішінде выделение /белгілеу аспабы/ жұмысымен таныстыру7 Станоктың құрылысымен жұмыс үрдісін түсіндіру,  «машина» ұғымын қалыптастыру. Paint графикалық редакторы іске қосуды, аспаптарымен, оның ішінде выделение /белгілеуаспабы/жұмысістеу. Станоктың бөлшектері мен сызбаларын оқып  үйрену, оқушылардың іскерлігін, жұмыс ұйымдастыру дағдысын қалыптастыру. Оқушылардың ойлау қабілетін дамыту, компьютерлік  сауаттылығын арттыру.Компьютерлік сауаттылыққа бағыттау, техникаға  қызығушылыққа тәрбиелеу.
Көрнекілігі: компьютер, проектор.  Сабақ типі: Кіріктірілген сабақ
Сабақтың әдіс тәсілі: түсіндіру, практикалық жұмыс, тест, сұрақ-жауап.
Пәнаралық байланыс:  технология, информатика, орыс тілі, ағылшын тілі, қазақ тілі.

ДМ1.Ұйымдастыру.
1.Оқушылармен амандасу, сабаққа қатысуын тексеру.
ДМ2. Сабақтың тақырыбын хабарлау, мақсатымен таныстыру, оқушы назарын сабаққа аудару.
Сабақтың мақсаты: Ағаш өңдеу токарь станогында жұмыс ұйымдастыру. Paint графикалық редакторы арқылыкомпьютерде практикалық жұмыс орындау.
ДМ3. Жаңа сабақ.
Машина техникалық құрылым, ол бөлшектерден тұрады және механикалық жұмыс арқылы электр энергиясына , металдар мен ақпараттар туғызады. Олар: технологиялық, транспорттық тасымал және ақпараттық- есептеуіш машиналар болып бөлінеді. Әр машина 3 негізгі бөліктен тұрады: қозғалтқыш, беріліс механизмі, жұмыс органы.
ә) Ағаш өңдейтін токарь технологиялық машина. Ол ағашты жонып,егеу арқылы әр түрлі формаға келтіреді., айналатын денелер түріндегі бөлшектер жасалады.
б) Ағаш өңдейтін СТД-120 м үлгісіндегі токарь станогының құрылысымен танысайық, маркасы С- станок, Т-токарьлық, Д- ағаш өңдеуші 120-арақашықтық,м-жетілдірілген станок мүлгісі, платформадан, электр қозғалтқыштан, қорғағыш қаптама, тректі табан, станок негізгі бөлігі, алдыңғы қыспақ тетік, артқы қыспақ тетік, шам, патрон, ұстайтынтұтқа, мөлдір экран, түймеше тетіктен тұрады.
Ағашты бекітіп ұстау үшін шпиндельдің саптама тетігі пайдаланылады, олар шанышқы, патрон, тығырық.
Ағаш өңдейтін өткір тістер- қашаулар әртүрлі формада болады.

Сабақты қорытындылау. Бағалау
Үйге тапсырма: Ағаш өңдеу токарь станогында жұмыс ұйымдастыру. Paint графикалық редакторы.

10-сынып №4сабақ

Сабақтың тақырыбы: СТД -120 станогінде ағаштан есік тұтқаларын дайындау

СТД - 120М ағаш жону станогінде жұмыс істеген кезде оған жонылатын шикізатты дұрыс таңдап алу керек. Жонылатын ағаш жарықсыз, сызатсыз, шіріксіз болуға тиіс, егер бұл талаптар ойдағыдай орындалмаса, жонылып жатқан бұйым сынып, жарақаттауы мүмкін. Сондықтан мұғалімге тексертіп алу - міндет. Жасайтын бұйым станокқа орнықтыру ретімен мықты бекітілуге тиіс. Оның артқы бекініс штогына міндетті түрде май жағу керек. Жұмысты бастар алдында мұғалімге тексертіп, бұйымның мықтылығына және талаптарға сай екеніне көз жеткізгеннен кейін мұғалімнің рұқсатымен ғана станок іске қосылуға тиіс. Жонуға арналған станок пышақтары өткір әрі саптары талапқа сай болуы керек. Егер талапқа сай келмесе, жонылып болайын деген бұйымды істен шығарады немесе жарақаттауы мүмкін. Бұйымды жону кезінде станок ағаш бұйымы мен тіреуіштің ара қашықтығы 3 - 5 мм болуға тиіс. Егер ара қашықтығы одан көп болып кетсе, нақтылы өлшеммен шығарып өндеу қиынға түседі. Әсіресе сыртқы және ішкі бөліктерін нақтылы өлшеммен тегістеу кезінде өте қиынға соғады, тіпті үлкен ара қашықтықты өлшеу арасына пышақ тіреліп, жарақат¬тауы да мүмкін. Сондықтан айналып тұрған ағаш бұйымы мен тіреуіштің ара қашықтығын үнемі бақылап, қадағалау керек.
Электр қауіпсіздігі. Әрбір шеберханадағы станоктардың ток өткізгіш сымы арнаулы кабельге жалғанып, темір түтікшенің ішімен жүргізілуге тиіс, әсіресе кабель еден үстімен өтетін жерлерде аса үлкен жауапкершілікті талап етеді, өйткені ауыр құрал немесе зат кабельдің үстіне түссе, ол қауіпті, тіпті күрек ұшы да оны жарақаттауы мүмкін. Труба ішімен жүргізілген кабельдің ұзындығы да еден үстінде өте қысқа орынды қамтуға тиіс және ол аяқ астында кедергі келтірмеу керек, яғни оқушылар жүрмейтін жерді, плинтус жағалауын т. б. қамтуға тиіс. Егер есіктің табалдырығынан өтсе, онда труба беті шалынбайтындай, қауіпсіз қорғаныш ағашымен жабылуы керек. Арнаулы кабельден ток күші келетін труба еден үстімен станок жанынан жоғары көтеріліп, станокқа жалғанатын биіктік деңгейінде бітуге тиіс. Шеберханадағы барлық станоктарға ортақ тоқ күшін қосуға және ажыратуға арналған жалпы қалқан міндетті түрде болады. Ол қалқан негізгі оқу шеберханасынан тыс, арнаулы жерде орналасуы міндет.
Мысалы, мұғалімнің құрал - саймандар сақтайтын бөлмесінде немесе арнаулы қауіпсіз, оқушылар келмейтін орында болуға тиіс. Қалқанды іске қосу жұмысы тек мұғалімге ғана жүктеледі, басқа ешбір оқушы тіпті, мектеп қызметкерлерінің қалқанды қосуға құқығы жоқ. Оған тек мұғалім тікелей жауап беруге тиіс. Жұмыс істеп тұрған электр қондырғының ток өткізгіш
бөлшектеріне адамның жанасуынан тоқтан жарақаттану қаупі туады. Күші 0, 5А болатын ток адам өміріне өте қауіпті, ал күші екі есе артық, яғни 1, 0 А ток адамды өлтіріп жібереді. Сондықтан әрбір оқушы ток қуатының қаншалықты күшті екендігін білуге міндетті. Әрбір электр станогіндегі ток күшінің аспабы жермен жалғануға тиіс, бұл талап орындалмаса, оқушылардың жұмыс істеуіне мүлдем тыйым салынуы керек.
СТД - 120М және басқа станокпен жұмыс істеген кезде ток сымындағы шағылыс ұшқындарын, станоктың айналу жылдамдығы бәсеңдегенін немесе күйік иісін байқасаңдар, дереу мұғалімге хабарлау керек. Ондай жағдайларда станокты тоқтатып, өшіру міндет.
Өрт қауіпсіздігін сақтау. Оқу шеберханаларында көптеген жұмыстар үлгі ретінде істеледі. Мысалы, арнаулы плитада желім дайындау, электр муфельді пешпен жұмыс істеу, электр қайрағымен бұйымдардың шетін өндеу немесе пышақ қайрау, фреза станогімен жұмыс істеу т. б. жалпы шеберханалар, әсіресе ағаш шеберханасы аса жоғары өрт қауіпсіздігін сақтау ережелерін талап етеді.
Оттың шығу себептері:
• ток күшіндегі жалғамдардың осал болуы;
• станоктарды бақылау қосқыштары (контроль включатель) контактілерінің әлсіздігі;
• қайрақ станогінде ағаш ұнтақтарының шоғырлануы;
• ашық және арнаулы жабық плиталардың талапқа сай қолданылмауы;
• муфельді пешпен жұмыс кезіндегі қауіпсіздік ережелердің қолданылмауы және онда өңделген темірлердің арнаулы орындары болмауы;
• үтікпен, ағаш майыстыру пешімен жұмыс істеу кезінде талаптардың орындалмауы;
• оқушылардың білім дәрежесінің төмендігі т. б.
Оқу шеберханасында өрт қауіпсіздігіне арналған арнаулы құралдар міндетті түрде болуға тиіс

10-сынып №5сабақ

Сабақтың тақырыбы:Бүгінгі күн талабына сай пәтерді жоспарлау жоне жобалау

Сабақтың мақсаты: Оқушыларға пәтерді жарықтандыруды, электрлік санағыштың жалғану сызбасын үйрету. Сымдар мен кабельдерді жалғау кезіндегі қауіпсіздік техникасымен таныстыру.
Сабақтың әдістері: түсіндіру, өзіндік жұмыс, шығармашылық жұмыс, сызбалар сызу.
Сабақтың түрі: аралас.
Көрнекілігі: Сызбалар, интерактивті тақта, слайд, тәжірибелік жұмыс орындары.
Сабақтың барысы:

0А) Ұйымдастыру кезеңі, оқушыларды түгендеу, сабаққа дайындығын қадағалау, арнайы киімдерінің болуын тексеру. Сабаққа жұмылдыру.
В) Үй тапсырмасын тексеру және талдау. Сұрақ – жауап.
Б) Жаңа сабақпен таныстыру, тақырып бойынша қысқаша дәріс. Сызба сызу және жалғау. Тексеру және қателерді жою. Тақырыпты қорытындылау.
В) Оқушыларды бағалау, үйге тапсырма.
Үй тапсырмасын тексеру:
1) Айнамалы тоқ дегеніміз не?
2) Тұрақты тоқ дегеніміз не?
3) Айнымалы тоқ пен тұрақты тоқтың айырмашылығы?
4) Тұйық тізбек үшін және тізбек бөлігі үшін Ом заңы?
5) Айнымалы тоқты тұрақты тоққа айналдыру сызбасы?
6) Трансформатор, конденсатор, сақтандырғыш, диодтардың құрылысы мен жұмыс жасау
принципі?
7) Конденсаторларды параллель және тізбектей жалғау сызбасы?
Жаңа тақырыпты түсіндіру:

Дәріс. Кез – келген үйге электр энергиясы алдымен төмендету арқылы бастапқы шкафқа беріледі. Үйге дейінгі соңғы трансформатор кернеуді 10000 вольттан 380 вольтқа дейін төмендетеді. Сол кернеу жаңағы бастапқы шкафқа келеді. Трансформатордан 380 вольттық кернеу шкафқа 4 өткізгішті қуатты кабель арқылы келеді. Оның үшеуі 3 фазаға арналса, қалған біреуі нольдік өткізгіш. Кернеуіміз шкафтан автоматты ажыратқышка әкелінеді. Бұл үйге кірер жолдағы бірінші қорғаныс. Одан кейінгі жолда балқитын қорғағаштар тұр. Осы қорғағыштардан кейін кернеу басқа кабельмен үйдің қабаттарына

кетеді. Әр пәтерге бір фаза мен нольдік сым ғана әеклінеді. Ал, енді үйдің ішіне әкелінген өткізгіш қалай тартылатынына тоқталайық.

Сызбада көрсетілгендей бір розетка мен бір ғана шам және айырғыш бар. Сызбаның қалай жұмыс істейтінін мұнда талдап жатудың қажеті шамалы. Өткізгіш қай бөлмеге барса да негізгі желі көрсетілген стрелка бойынша дәл осылай келеді де, дәл осы сызба бойынша тартылады. Розеткалардың екі түйіспесі келген екі желіге тура жалғанып отырылады. Өйткені розеткада кернеу әрқашан да болуы керек. Электр пештің қосылуы да дәл солай. Негізгі желі әрине жеке де келуі мүмкін, ал жеке келмесе осы сызбада көрсетілген қосу қорабынан да алынуы мүмкін. Қосу қорабын – тарататын қорап (распределительная коробка) деп те атайды.

Жаңа тақырып бойынша бір бөлмелі пәтерді жарықтандырудың сызбасын сызып екі қатрға бөлініп жарыса дұрыс әрі ұқыпты жалғау.

Тексеру және қателерін жою.

Оқушыларды бағалау.

Үйге тапсырма: Екі және одан да көп бөлмелі пәтерді жарықтандырудың сызбасын сызып келу.

10-сынып №6сабақ

Сабақтың тақырыбы: Пандустар мен платформаларды пәтерге орналастыру

Әр адам өзінің пәтерін әдемі, ыңғайлы еткісі келетіні рас. Өкінішке орай, бұл кез келген адамның қолынан келе бермейтін нәрсе. Әрине бірінші кезекте әр адамның ойына келетін нәрсе ол жиһаздарың орындарын ауыстыру, жарықтандырғыш люстралардың соңғы үлгідегі, соңғы дизайндағыларын сатып алу. Бірақ мұнымен сіздің пәтеріңіз жайнай түседі дегенге сену қиын.

Тек қана бір шешім бар, ол пәтеріңізді толық түрде жөндеу жұмыстарынан өткізу. Оның ішінде сіз ескі едендер мен дуалдарыңызбен қоштасуыңызға тура келеді. Оның үстіне одан да үйдің әсемділігін келтіру үшін ванна бөлмесін, ас үйді, және вентиляция бөлігін де толығымен ауыстыруға болады.

Қойылған мақсат анық. Бірақ, әрине де жөндеу жұмыстары саласының мамандарысыз бұл істі ілкімді тындырып тастау миға сиярлық нәрсе емес. Сол себептен, ең бірінші кезекте мамандардан керемет деген пәтерлердің каталогтарын алып өзіңізге үлгі етіп, керек жерін алып, керек емесінен бас тартасыз. Сала мамандары үшін бүкіл пәтерді жөндеу жұмыстарынан өткізу оңай жұмыс емес, бірақ олар соған үйреніп жабдықталған. Жөндеу жұмыстары басталмас бұрын сіз пәтеріңіздің болашақ дизайны, сән үлгісі, және қандай жиһаз қай жерде тұру керектігін алдын ала білуіңіз қажет. Бәрі де тек қана сіздің қолыңызда екенін ұмытпаңыз.

 

Мамандар пәтеріңізді көріп, материалдар шығынын бірінші кезекте өлшейді. Керек жарақтарды дайындап алған соң пәтерді жөндеу жұмыстары басталады. Жөндеу жұмыстары барысында розеткалардың орындары ауысып, кішкене сантехникалық жұмыстары да жүргізілуі мүмкін, мамандар құбырлардың сапалы қойылған жіті қадағалауы тиіс. Келесі кезекте дуалдар мен едендерді тік ету, бұл көп уақыт пен көп жауапкершілікті талап ететін жұмыс. Сол себепті мамандардың ойын басқа нәрсемен ауламаңыз! :)

Келесі кезекте пәтердің төбедегі дуалдарын әрлеу, бояу, едендерді бояу, таркетт бұйымдарын орналастыру, немесе, төселген цементті туралау, барлығын лактеу.

Соңғы кезекте дуалдарға әртүрлі обоилар жапсырып, плинтустар бөлініп, телефон, антенна кабельдері өткізілуі тиіс.

Жөндеу жұмыстарының соңғы этапы ол, қалған қалдықтардан арылу. Яғни қоқыс шығару.

10-сынып №7сабақ

Сабақтың тақырыбы: Есік, терезе салынатын қорабтарды жасау технологиясы

Сабақтың мақсаты: а) білімділік: Ағаш  діңінен өңделетін материалдармен  олардан жасалатын өнім түрлерімен танысу.ә) тәрбиелік: Оқушылардың еңбекке деген сүйіспеншілігін , қызығушылығын арттыру, ұқыптылыққа, эстетикалық талғампаздыққа тәрбиелеу.б) дамытушылық: ағаш кесінділерінің алуан түрлі  болатынын, оның  қолдану салаларының да өте кең екенін түсіндіре отырып,  оқушылардың    ой – өрісін, ойлау қабілетін дамыту.

Сабақтың типі: жаңа сабақты меңгерту.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Пән аралық байланыс : математика,биология

Сабақтың әдісі: Түсіндіру, ауызша сұрақ-жауап, өз бетімен жұмыс жүргізу.

Көрнекіліктер: ағаш кесіндісінің суреттері, плакаттар, интерактивті тақта, кітаптар, журналдар, сөзжұмбақ, кесте, ағаш туралы әзіл өлеңдер.

Сабақтың барысы:

I.Ұйымдастыру кезеңі.

II.Үй тапсырмасын тексеру.

Республикамызда ағашты мәнерлеп өңдеудің  түрлері мен ерекшеліктері.

III. Жаңа сабақты түсіндіру.

Жоспар:Ағаш діңінен көптеген материалдардың кесінділері  өңделеді. Олар ағаш ұсталығының барлық өңірінде де кең көлемде қолданылады. Ағаш дегеніміз – өсіп тұрған тығыз материал. Ол тамырдан, діңінен, бұтақтарынан тұрады.

Ағаштың негізгі бөлігі-діңі. Халық шаруашылығында ағашты пайдаланбайтын бірде-бір сала жоқ. Ағаш әсіресе құрылыс ісінде аса көп қажет. Ағаштан есік, терезе блоктары, еден, түрлі жақтаулар мен таяныштар жасалады. Олар өлшемдеріне,жан-жағының кесілуіне қарай әртүрлі материалдарға бөлінеді. Қазіргі кезде құрылыстағы ағаш шеберлігі жұмыстары кең көлемде механикаландырылған. Ағашты алғаш ұқсату кезінде электр арасының көмегімен тіледі. Бұтақ өңдеуші оператор бұтақтарда кесіп, ағаштың қабығын тазартып, көлденеңінен кесу станогынан өткізеді.

Кесілген ағаштардан еден тақтайларын, керегекөз (50х50), белағаш (50х200), шпал (200х200), шпон (1х1,5) горбыль т.б. материалдар дайындайды.

Ағаштың кесілген ұнтағынан қағаз, ДВП, ДСП бұйымдарын шығарады.

ІV Пысықтау

Осы тақырыпқа арналған тапсырмалар бар. Оқушылар мына жұмбақты шешіп көрейікші. 1 тапсырма: Жұмбақ     Жүз мүйізі бар

Үстінде киізі бар. (киіз үй)

2 тапсырма. Киіз үй қазақ халқының ежелден келе жатқан баспанасы. Сүйегі ағаштан жасалады. Ағаштан жасалатын бөліктерін атаңдар. Уық, шаңырақ, сықырлауық және есік, кереге.

«Киіз үй құрастыру» Киіз үйдің 5 бөлікке бөлінген суреті. Суреттің әр қайысында  Бүгінгі өткен тақырыбымызға байланысты сұрақтар жазылған.

1.Шпон дегеніміз не?

2.Ағаш ұнтағынан алынатын өнімдерді ата?

3.Ұшқат дегеніміз не?

4.Діңгектер дегеніміз не?

5.ДСП қандай материал.

ІІІ.тапсырма

Ағаш кесінделерінің  өлшемі туралы кесте толтыру

р/с	Ағаш кесінділерінің түрлері	Ағаш кесінділерінің өлшемі
1	Діңгектер	100 мм жоғары
2	Стропила	50х150, 50х200 мм
3	Шпал	150х200 мм
4	Обрешетка	50х50 мм
5	Шпон	0,5х3 мм

Ағаш кесінділерінің қолданылуы: Үй жиһаздарын дайындау

                      саз аспаптарын жасау

                    теміржол саласында

     құрылыста

10-сынып №8сабақ

Сабақтың тақырыбы: Терезе жақтауын өзірлеу технологиясы

Сабақтың мақсаты: а) білімділік: Ағаш  діңінен өңделетін материалдармен  олардан жасалатын өнім түрлерімен танысу.

ә) тәрбиелік: Оқушылардың еңбекке деген сүйіспеншілігін , қызығушылығын арттыру, ұқыптылыққа, эстетикалық талғампаздыққа тәрбиелеу.

б) дамытушылық: ағаш кесінділерінің алуан түрлі  болатынын, оның  қолдану салаларының да өте кең екенін түсіндіре отырып,  оқушылардың    ой – өрісін, ойлау қабілетін дамыту.

Сабақтың типі: жаңа сабақты меңгерту.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Пән аралық байланыс : математика,биология

Сабақтың әдісі: Түсіндіру, ауызша сұрақ-жауап, өз бетімен жұмыс жүргізу.

Көрнекіліктер: ағаш кесіндісінің суреттері, плакаттар, интерактивті тақта, кітаптар, журналдар, сөзжұмбақ, кесте, ағаш туралы әзіл өлеңдер.

Сабақтың барысы:

I.Ұйымдастыру кезеңі.

II.Үй тапсырмасын тексеру.

Ағаш шебері (Ағашшы ) - ағаштан түрлі тұтыну бұйымдары мен үй жиһаздарын жасайтын маман. Ағаштан түйін түйетін шеберлерді төрт топқа бөліп қарастыруға болады: балташылар - үй құрау, арба, шана, есік, терезе жақтауларын тағы басқа жасаушылар; үйшілер - киіз үйдіңкереге, уық, шаңырақ, сықырлауық, адалбақан, асадал сынды тағы басқа бұйымдарын жасаушылар; оймашылар - жүкаяқ, кереует, кебеже, абдыра, саз аспаптарын оюлап жасаушылар; тоқушылар - себет, ергенек, қорап тағы басқа тұрмыстық бұйымдарын тоқушылар.

Ағашшы күнделікті тұтынатын ас-су жабдықтарын: тостаған, аяқ-табақ, сапты аяқ, ожау, қалақ, иіелек, күбі, астау, ат әбзелдері (ердің қаңқасы, ашамай), үй жиһаздарын: жүкаяқ, кебеже, сандық, асадал, адалбақан, аша, бақан, тіреуіш, төсек, бесік тағы басқа дүйім дүниені жацап, мәнерлейді. Ағаштан жасалған бұйымдар төзімді, әрі жеңіл болғандықтан, қазақ көшпелі тұрмысында қолдануға ыңғайлы болды.

Ағаш тасуға ыңғайлы болғандықтан ағашшы үйін орманға жақын жерге салған. Ағашшы кәсібімен айналысатындар қайың, арша, қарағай, тораңғы сияқты ағаштарды таңдап алып, көлеңке, әрі кұрғақ жерде кептіріп, жонып сүргілейді. Ағашты кесу, тесу, ою, ыңғырулау, өңдеу, дайын болған соң, бояу, оюлау, бедер салу сияқты істерге кіріседі. Ағаш үйдің уығын морлап ию, керегені қырып көктеу, шаңырақ ию, есік үйлестіру сияқты тәсілдер де кең қолданылды.

Ағаш шебері өздері өмір сүрген табиғи ортадан керегін тауып, таңдап, қажетті бұйымдар жасай білген. Ағаш желімін де қолдан қайнатып дайындаған. Сөйтіп, ағашшылар өздері жасаған бұйымдарды сатып немесе малға, тағамға айырбастап, кәсіпшілігімен күн көрген.

Ағаш шеберлік аспаптары - ағаш ұқсату, өңдеу жұмыстарына қажетті саймандар. Кез келген жұмысты бастар алдында ағаш шебері кұрал-саймандарын сайлап алады.

Ағаш ұсталары кұрал-саймандарын кесу, шабу, қию, жону, керту, ою, оймыштау, қырнау, қыру, тесу, сургілеу, тілу, қару, бояу, жылтырату, сырлау, шегелеу, желімдеу және тағы басқа жұмыстарда қолданды.

Ағаш шеберінің негізгі құралдары мыналар: балта, балға, ара, шот, сүргі, бұрғы, түрпі, тез, қашау, шапқы, қырғыш, ұңғы, ыңғыру, сыдырғы, егеу, тістеуік, үскі, пышақ түрлері және тағы басқа ағаш шеберінің аспаптар қатарына ағаш балға, шот, атауыз (қысқы), аталғы, пышақ, пәрмі, қолшығыр, балға, ағаш балға, ұртоқпақ (қолағаш), қырғыш, сүмсуір, қаламдықтемір (көзеуіш), ақсақтемір, қайрақ, білеу, қылау, жануыш, сүргі, зімпара, бұлғауыш, қылқалам, қуысқұлақ, белтемір, інкенже, жаңғырық, сына жатады. Бұлардың кейбірі сайманды ұруға (ағаш балға, ұртоқпақ (қолағаш), екіншісі - өлшеуге (ақсақтемір) немесе кұрал-сайманды қайрау немесе астына тосып салу (жаңғырық, сына) сияқты жұмыстарға пайдаланылады

10-сынып №9сабақ

Сабақтың тақырыбы: Пәтердің есіктерін дайындау және жөндеу технологиясы

Сабақтың мақсаты: а) білімділік: Ағаш  діңінен өңделетін материалдармен  олардан жасалатын өнім түрлерімен танысу.

ә) тәрбиелік: Оқушылардың еңбекке деген сүйіспеншілігін , қызығушылығын арттыру, ұқыптылыққа, эстетикалық талғампаздыққа тәрбиелеу.

б) дамытушылық: ағаш кесінділерінің алуан түрлі  болатынын, оның  қолдану салаларының да өте кең екенін түсіндіре отырып,  оқушылардың    ой – өрісін, ойлау қабілетін дамыту.

Сабақтың типі: жаңа сабақты меңгерту.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Пән аралық байланыс : математика,биология

Сабақтың әдісі: Түсіндіру, ауызша сұрақ-жауап, өз бетімен жұмыс жүргізу.

Көрнекіліктер: ағаш кесіндісінің суреттері, плакаттар, интерактивті тақта, кітаптар, журналдар, сөзжұмбақ, кесте, ағаш туралы әзіл өлеңдер.

Сабақтың барысы:

I.Ұйымдастыру кезеңі.

II.Үй тапсырмасын тексеру.

Терезелер және есіктер

Терезелер және есіктер түзу болуы керек және пайдалану кезінде келесі талаптар орындалуы тиіс:

- герметизирленген тозған және шынылау нығыздағыш материалдарын ауыстырып отыруы керек (алты жылда кемінде 1 бір рет);

- терезелердің ішкі және сыртқы беттері және кіреберіс есіктер 2 жылда кемінде бір рет ластанудан тазартылуы тиіс (көктемде және күзде);

- ағаштан жасалған терезе түптеулері, есік сүлгілері және жарық шамдары алты жылда 1 рет боялуы тиіс.

- кірпішпен және бетон беттерімен жанасқан терезе және есік блоктарын жөндеу және ауыстыру барысындағы ағаш бөлшектері.

Пайдалану кезінде тиым салынады:

- сыртқы есіктен терезе және есіктің саңылаулары 1 мм көп болуы;

- қылқима есіктерінің жұқа тақтайларының тондануы;

- рама ортасындағы кеңістікте конденсант жиналуы (атмосфералық ылғалдың терезе ойықтары арқылы өтуі);

- рама ортасындағы кеңістікте пайда болған конденсатты сыртқа шығаратын терезе қораптарының жоқ болуы немесе ластануы;

- терезе жақтауларын бітемеу немесе еңістің нормативтен төмен болуы.

Бағалау.

Қортындылау:

Үй тапсырмасы:

№10 сабақ.

10-сынып.Сабақтың тақырыбы: Әр түрлі едеңдерді төсеу әдістері. Линолиум.

Сабақтың мақсаты: : Ағаш  діңінен өңделетін материалдармен  олардан жасалатын өнім түрлерімен танысу. Оқушылардың еңбекке деген сүйіспеншілігін , қызығушылығын арттыру, ұқыптылыққа, эстетикалық талғампаздыққа тәрбиелеу,ағаш кесінділерінің алуан түрлі  болатынын, оның  қолдану салаларының да өте кең екенін түсіндіре отырып,  оқушылардың    ой – өрісін, ойлау қабілетін дамыту.

Сабақтың түрі: аралас сабақ

Сабақтың әдісі: Түсіндіру, ауызша сұрақ-жауап, өз бетімен жұмыс жүргізу

Сабақтың барысы: I.Ұйымдастыру кезеңі. II.Үй тапсырмасын тексеру

Едендер Едендерді пайдалану кезінде келесі талаптарды сақтау керек:

- цоколь жылуоқшаулауы мен техникалық еденасты техникалық түзу жағдайда болу керек (үй саңырауқұлақтардан құтылу үшін);

- еден тақтайларында табиғи желдету желдеткіш торлар немесе ірге бастырғылар жарықтары арқылы қамтылуы керек;

- едендердің конструкциясына ұзақ әсер ететін ылғалды жою шаралары қабылдануы тиіс;

- еденнің қорғау - әрлеу жабындары қалпына келтіріліп отыруы керек.

Пайдалану барысында пайда болатын ағаш едендердің негізгі ақауларына келесілер жатады: уатылу, кебу және бырысу, аймақтық шөгу, сықыр, қалтылдақтық, беттің тегіс болмауы, тақтай және паркетті едендердің шіруі, жабын негізінің қыртысталуы, бояу қабаттың бұзылуы.

Барлық зақымдалған паркеттің жабыстырғыштары жаңасына ауыстырылуы керек.

Жаңадан қаланған жабыстырғыштар тұрған еденнің деңгейінен 0,5-1,0мм жоғары жатуы керек. Жөндеу жұмыстары біткенен кейін жаңа жабыстырғыштар тізіліп, еденге жаппай циклевка жайылады.

Паркетті едендерді екі айда бір рет мастикамен қашау керек немесе арнайы тозуға төтеп беретін лакпен бояу қажет. Егер паркет жабыстырғышы негізгі битумді мастикамен жабыстырылса, еденді скипидарлы мастикамен қашау тиым салынады, себебі ол битумді ерітіп жібереді де, паркетті қарайтады. Мұндай едендерге тек сулы мастикаларын ғана қолдану керек.

Еден тақтайларын механикалық тозудан, ылғалдың зиянды әсерлерінен сақтау үшін оларды үш жылда бір рет майлы бояулармен бояған жөн болады.

Жаңа еден тақтайлары қатты кеуіп қалған кезде, оларды қорытып, бояу керек.

Қатты тозған немесе зақымдалған бөлек тақтайларды жаңасына үш жағынан ауыстыру керек. Жөндеу жұмыстары біткеннен соң жаңа тақтайларды грунттайды, сылап екі рет бояп шығады.

Линолеумнан және синтетикалық материалдардан жасалған едендердің пайдалану барысында міндетті түрде жоятын негізгі ақауларына келесілер жатады: жарылулар, қабарулар, қирату, негіздің қыртысталуы, отырғызу процесстері.

Цементті-құмды қабатпен жабылған едендегі тозған линолеумді ауыстыру кезінде, еден астын цементті ертіндісімен тегістеп, жөндеуден өткізу қажет, содан кейін линолеум төсеу керек. Еден астындағы негіз қатты, тығыз, жақсы бетпен тегістелуі керек. Басқа жағдайларда тегістеу үшін қалау материалдарын – жартылай қатты ағаш тақтайларын және басқа да материалдарды қолдануға болады.

Линолеум жабынындағы жергілікті қабынуларды тесу және жүк салу арқылы жоюға болады.

Ксилолитті едендердің бөлек бөліктері бұзылған жағдайда, сол бөліктер алынып, орнына ксилолитті масса жағылады. Басқа жағдайларда ксилолитті еденді басқа материалдардан жасалған жабындардың төсем қабаты ретінде қолдануға болады.

Ксилолиті едендерді пайдалану және жөндеу кезінде тиым салынады:

- едендерді жиі және мол сулауға (жоғары электр өткізгіштікке ие болып едендер жарамсыз болып қалады);

- негізді тегістеу кезінде ізбес, цементті-әкті ерітінділерін, күйінді цементтерді қолдануға.

Керамикалық тақталардан жасалған едендердің негізгі ақауларына қыртысталу және жабындардың бұзылуы, жергілікті түсу, шұңқырлар, жарылулар және уатылулар жатады.

Бетонды негіздіктен қалған керамикалық тақталар ерітіндіден тазартылып, сумен жуылады. Тақталардың бекітуін цемент ерітіндісімен жүргіземіз, сонымен қатар ауыстырылатын тақтаны коллоидты-цемент, эпоксидты немесе желімнің көмегімен ауыстырамыз.

Цементті едендердің бұзылған орындарын бітеу кезінде оларды сондай материалмен жабу керек. Негіздіктің беті берік, кесілген, шаңнан тазаланған және ылғалды болу керек.

Цементті едендердің жөнделген орындарын екі күннен кейін цементпен қатырып тастау керек. Бағалау. Қортындылау: Үй тапсырмасы:

№11-сабақ.

10-сынып. Сабақтың тақырыбы: Тақтайдан жасалған едендер мен плинтустарды төсеуді үйрену.

Сабақтың мақсаты: Оқушыларға ағашты көркемдеп өңдеу әдістерін меңгерту үшін әр түрлі станоктардың жұмыс атқару операцияларымен таныстыру.
Дамытушылық мақсаты: Оқушылардың икемділігін, іскерлігін, шеберлігін қалыптастырып, ұқыптылыққа баулу.
Тәрбиелік мақсаты: Оқушыларға еңбек және эстетикалық тәрбие беру.
Сабақтың түрі: Сарамандық сабақ.
Сабақтың оқыту әдісі: Әңгімелесу, сарамандық және өз бетімен жұмыс істеу.
Көрнекілік: пышақ , сызғыш, қалам.
Жоспары:
1. Ұйымдастыру кезеңі.
а) Оқушыларды түгелдеу
ә) Жұмысты ұйымдастыру
2. Өткен материалды қайталау.
3. Жаңа сабақ.
4. Сарамандық жұмыс
5. Бекіту
6. Бағалау
7. Үйге тапсырма
Сабақтың барысы: Өткен тарихымызды білмей бүгінгі күннің қадіріне жету, болашақты болжай білу өте қиын. Ата – бабамыздың жинақтаған рухани байлығының қоры ұшан – теңіз. Ата – баба жасаған бұл рухани байлықтар қазіргі таңда да өз құндылығын жойған емес. Бұлардың барлығы баршаға бірдей қазына. Сол мәдени асыл мұраларды зерттеп, танып білу, бағалай білу біздердің, кейінгі ұрпақтың абыройлы да азаматық, ұлттық парызы. Қасиетті қазақ даласында талай ұста, зергер, құсбегі, сал – сері, тігінші, өрімші, балгер – бақсы өтті.
Өкше басар ұрпаққа әлеуметтік мұра болып қалған Түркістандағы Қожа Ахмет Яссауи, Жамбылдағы Айша бибі, Қарахан, Ұлытаудағы Алашахан, Аякөз бойындағы Қозы Көрпеш – Баян Сұлу зираттары да ертедегі қазақтардың сәулет өнерінің асқаншебері бола білгенін дәлелдейтін тарихи айғақ. Есіктегі «Алтын адам» қаңқасы, Түркістандағы «Тайқазан» да ертедегі ата бабаларымыздың ағаш пен сүйектен, жүн мен теріден түйме түйетін, «алтынды аптап, күмісті күптеп» зергерлік әшекей заттар жасаушы, он саусағы өнерлі шеберлердің болғанын дәлелдей түсетін фактілер.
Қазақ халқының өткендегі мәдениетіне үңілсек, күнделікті тұрмыс қажетін өтейтін қолөнердің жете дамыған түрлі салалары болғандығын көреміз. Айталық, киіз басу, киіз үйге қажетті бау –басқұр, алаша, кілем, аяққап тоқу, сырмақ сыру, кесте тігу, ағаштан ойып ыдыс – аяқ, ер тоқым жасау, тері илеу, асыл тастардан сәндік бұйымдар жасату (зергерлік өнер), қара темірден тұрмыстық, шаруашылық құралдарын жасау қолөнердің тамаша туындылары болды. Бұлардың бірсыпырасы қазіргі дәуірімізде де өз маңызын жоймағаны анық. Ағаш өңдеуде біздің қазақ халқы алдына жан салдырмайтын, ағаштан түйін түйетін халық. Қасиетті саналатын ұлттық бұйымдарымыздың жасалу технологиясы мен олардың әшекейленуі эстетикалық тұрғыдан алғанда басқа халықтардан кем түспейді.
- Ағашты өркемдеп өңдеуге қажетті ағашты дұрыс таңдау істің нәтижелі болуына септігін тигізеді. Мысалы: СТД – 120 м станогымен жұмыс жасауға қатты ағаш түрлері дұрыс. Сондықтан жасалатын бұйым түріне қарай ағаштың механикалық, физикалық жағдайларын білу керек.
Жұмысқа бұтақсыз ағаш түрлерін таңдап, қажетті өлшемін кесіп, сүргілеп, әрлеп болған соң, тегіс бетіне өрнек бейнесін көшіреді.
Өрнек дегініміз – кез – келген бұйымның сыртына түсірілетін біртұтас байланысты әшекей.
Ал ою дегеніміз – бұйымға түсірілген өрнекті пышақпен кесу арқылы өңдеу немесе бұйымды шабу кезіндегі ойып өңдеу жұмыстары.
Мөлтек ағаштан тұтас шабылатын келі – келсап, аяқ – табақ, саптыаяқ, ожау сияқты бұйымдарды жасау тәсілін жұмырлап ою дейді.
Ағаш бұйымдарын көркемдеп өңдеу мынадай шаралар арқылы жүзеге асады.
- Бұйымның негізін талаптарға сай тазалау.
Бұйымның барлық бөліктеріне өрнекті жоспарлау, үлгісін жасау.
Өрнектерді кесу.
Бұйымдарды бояу, оған әр беру, лактау.
Әдебиет пен өнерде композиция деген түсінік бар. Ол жүйелеу, үйлестіру деген латын сөзі. Өнердің барлық саласында композиция өте күрделі ұғым және шығармашылық арқау.

Сарамандық жұмыс:
Ағаш бұйымдарын көркемдеп өңдеу үшін композициялық пішін арқылы жаттығып көреміз.
Үш бұрыш тұмарша түріндегі өрнектерді тақтай бетіне салып үйренеміз. Ол үшін ойға алған мақсатымыз сәтті шығу үшін қауіпсіздік ережесін білу керек.
Ағашты қолмен өңдеу кезіндегі қауіпсіздік ережелері.
Жұмысқа дейін
Жұмыс киіміңді киін (фартук, халат)
Жұмысқа қажетті құрал саймандарыңды түгендеп, мұқият тексер (верстактың қысқыш қораптарын, тіреуішін т.б)
Жұмыс орныңды, саймандарыңды ережеге сай орналастыр.
Жұмыс орныңда артық ешнәрсе тұрмасын.
Жұмыс кезінде
Дайындаманы верстакқа мықтап бекіт.
Әр амалды өзіне тиісті сайманмен атқар. Саймандарың қайралған, әрі тұтқасы жарылмаған болсын.
Нұсқау карта бойынша әр амалдары (кесу, жону, тесу, біріктіру т. б.) өзіне тиісті құралдарды пайдаланып атқар.
Жұмыс орныңды әрдайым тазалап отыр.
Жұмыс кезінде алаңдама.
Құрал – сайманың бүлінсе міндетті түрде ауыстырып ал.
Жұмыстан кейін
Жасап жатқан бұйымыңды, материалдарды кезекшіге немесе мұғалімге тапсыр.
Жұмыс орныңды ретке келтір. Қолмен сыпыруға, ауызбен үрлеуге болмайды.
Өзіңді ретке келтір.
Шеберханадан мұғалімнің рұхсатымен шық.
Ағаш өңдейтін токарь станогімен жұмыс кезіндегі қауіпсіздік ережелері.
Жұмыс кезіндегі қауіп түрлері:
Жаңқаның ұшуынан көз жарақаты;
Айналу бөліктеріне жанасудан қол жарақаты;
Дұрыс пайдаланбаудан қол жарақаты;
Дайындаманы станокқа дұрыс бекітпеуден немесе дайындаманың сапасыздығынан дене жарақаты болуы мүмкін, сондықтан:
Станогті тексер (қайысты берілістің қорғаныш бөліктері, жермен жалғанысты)
Жұмыс орныңда артық ешнәрсе тұрмасын.
Дайындаманы мұқият тексеріп (көз, жарық т.б.) станокқа дұрыс бекіт.
Кескіш тіреуіштің биіктігін дайындаманың центрлік сызығына дәл келіп, ара қашықтығы 2 – 3 мм. болсын.
Жүзін тексер.
Станокті бос айналдырып тексеріп көр.
Көзге көзәйнек ки.
Жұмыс кезінде
Кесу жұмысын станок толық күшімен айналған соң баста.
Пышақты (кескішті) дайындамаға күш түсірмей, аздан тос.
Пышақты (кескіш) тіреуішпен дайындаманың арасын қалыпты жағдайға келтіріп отыр (2 – 3 мм.)
Жарақат алмас үшін:
а) станокқа қатты басты еңкейтпе;
ә) станок үстінен алыс – беріс жасама
б) өлшеу жұмыстарын станок толық тоқтаған соң орында;
в) қолыңмен тоқтатушы болма;
г) жұмыс істеп тұрған станокті тастап кетпе.
Жұмыстан кейін
Жұмыс орныңды ретке келтір.
Станокті тазалап мұғалімге тапсыр.
Өзіңді ретке келтір.

10-сынып №12сабақ

Сабақтың тақырыбы: Пәтер жөндеу барысында қажет болатын материалдарды жинау, әрі үйлестіру технологиясы.

Сабақтың мақсаты: Оқушыларға ағашты көркемдеп өңдеу әдістерін меңгерту үшін әр түрлі станоктардың жұмыс атқару операцияларымен таныстыру.
Дамытушылық мақсаты: Оқушылардың икемділігін, іскерлігін, шеберлігін қалыптастырып, ұқыптылыққа баулу.
Тәрбиелік мақсаты: Оқушыларға еңбек және эстетикалық тәрбие беру.
Сабақтың түрі: Сарамандық сабақ.
Сабақтың оқыту әдісі: Әңгімелесу, сарамандық және өз бетімен жұмыс істеу.
Көрнекілік: пышақ , сызғыш, қалам.
Жоспары:
1. Ұйымдастыру кезеңі.
а) Оқушыларды түгелдеу
ә) Жұмысты ұйымдастыру
2. Өткен материалды қайталау.
3. Жаңа сабақ.
4. Сарамандық жұмыс
5. Бекіту
6. Бағалау
7. Үйге тапсырма
Сабақтың барысы:Ағаш — құрылыс материалы ретінде ежелден қолданылып келеді. Оның механикалық жағынан жеткілікті дәрежеде өте  мықты, жылу өткізгіштігі  төмен, салмағы ауыр емес, өңделуі оңай, қышқылдар, тұз, май және басқалар әсеріне химиялық  тұрғыдан төзімді т. б. көптеген бағалы қасиеттерге ие болады.

Пайдалану жағдайы бірқалыпты болғанда ағаштан жасалған конструкциялар көп жыл сақталады. Кижадағы ағаш шіркеу, Ленинградтағы Адмиралтейства және басқалары осы кезге дейін сақталған.

Ағаш — өнеркәсіп құрылыстарының барлық түрінде, қоғамдық үйлер мен құрылыстар салуда қолданылады. Одан ағаш үйлерді, еденді, оның ішінде паркет едендер, кенереліктер, еден тақтайларының арасына қағылған жұқа тақтайшалар (галтели), әсем кемкермелер (наличники), терезе және есік блоктары, қосалқы қабырғалар мен тамбурлар және басқаларын дайындауға болады. Тұрғын, қоғамдық және селолық өнеркәсіп үйлерінде, сонымен қатар химиялық агрессивті ортада кәсіпорындар салу кезінде пайдалануға қолайлы ағаш желімді конструкциялар қолдану мықты дамып келеді. Желімді конструкциялар қолдану-кеспелтек ағаш, қорап, қақпақтар тағы басқалары сияқты ағаш шеберлігі элементтерін жасау да желімдеу әдісі үшін ағаш қалдықтарын пайдалану мүмкіндігін тудырады.

Ағаш шеберлігі — құрылысы детальдары мен бұйымдарын жартылай автоматты және автоматты линияларды қолдана отырып, тасқынды тәсіл арқылы ағаш өңдеу кәсіпорындарында дайындайды. Фрезерлі детальдар, паркет еденнің элементтері құрылыс алаңына дайын күйінде әкелінеді. Терезе және есік блоктары қақпақтары ілініп, фрамугасы мен полотнолары бар, сырланған және шынысы салынған күйінде құрылысқа әкелінеді де, оймалар орнын толтыру біршама қарапайымдалынады,  өйткені дайын терезе және есік, блоктарын орнатумен шектеледі. Ағаш талшықтары мен ағаш жаңқалары тақталарын жасауға қолданылатын технологиялық жаңқаға қайта өңдеу үшін ағаш қалдықтарын барынша тиімді пайдалану әдісіне үлкен маңыз беріледі. Бұл плиталар құрылыста еденге төсеу үшін қалқанды конструкциялы және басқа да есіктер дайындау үшін қаптама материал ретінде қолданылады.

Күрделі құрылыс саласындағы негізгі міндеттер ақша қаражатын жұмсау тиімділігін арттыру: құрылыс өнеркәсібін одан әрі индустрияландыру, сөйтіп завод дайындаған элементтен тұрғызудың біртұтас процесіне айналады; құрылыс және монтаж жұмыстарын, әсіресе, жұмыс істеуші кәсіпорынды қайта құру жағдайында комплексті механикаландыруды қамтамасыз ететін машиналар мен механизмдер жүйесін, прогрессивті технологияны енгізу, құрылыс өнеркәсібі мен жоба-смета ісінде ұйымдастыру жұмысын жетілдіру болып табылады.

Құрылыста еңбек өнімділігін 16…17 процент арттыру көзделіп отыр.

Ағаш ұстасын даярлау орта кәсіптік-техникалық училищелерде, сонымен қатар тікелей кәсіпорындарда жүргізіледі.

Бұл қойылған мәселелерді шешуде кәсіптік-техникалық оқу орындарында білікті жұмысшылар даярлауды одан әрі жетілдіруге ерекше маңыз беріледі.

10-сынып №13сабақ

Сабақтың тақырыбы: Пәтер жөндеу барысында қажет болатын материалдармен жұмыс.

Үй бизнесі ретінде ағаш шеберханасын ашуға болады. Ағаш – әрдайым сұранысқа ие бағалы материал. Тіпті қаржылық дағдарыс кезінде де, адамдар жиһазсыз, терезе мен есіксіз өмір сүре алмайды.

Қазіргі кезде ағаш шеберлері өте аз, сондықтан бәсекелестіктен қорықпауға да болады. Фабрикалар ешуақытта сіздің бәсекелестеріңіз бола алмайды. Олардың нарықта өмір сүруі үшін өнімнің үлкен көлемдегі айналымы керек, ал үйдегі ағаш шеберханасы ондайды талап етпейді.

Балаларға арналған ағаштан жасалған ойыншықтар жасау бағыты ең тиімді болып табылады. Ойыншық жасаудың ешқандай қиындығы жоқ, ал өнімнің бағасы әр уақытта қымбат.

Төменде келтірілген ойыншықтарды жасай білсеңіз, ол қазіргі нарықты жаулап алған қытай ойыншықтарынан әлдеқайда артық.

Мұның бірнеше артықшылықтары бар:

Біріншіден, өнімнің табиғилығы, ағаш пен бояулар ғана қолданылатын болғандықтан зиянсыз (экологиялық таза бояу табу қиын емес).

Екіншіден, мұндай ойыншықтар балаларды ойландыруға бағыттап, олардың ой-өрісінің өсуіне септігін тигізеді. Кез келген ата-ана ағаш ойыншықтарды алуға тырысады.

Әр бизнес үшін міндетті түрде жасалатын шаралардан (заңды тұлға ретінде тіркелу, жалға алу, т.б.) бөлек ағаш ойыншықтарды өндіру үшін алдын ала мынадай жоспар құрып алыңыз:

1) нарықты зерттеу.

2) өнімге сертификат алудың тәртібін білу.

3) өнім түрлерін жасау мен әр өнімнің техникалық құжатын реттеу.

4) құрал-жабдықтарды сатып алу.

5) сынақ үшін ойыншықтар партиясын жасау.

6) қораптар  мен нұсқауларды, жарнамалық буклеттерді жасату.

7) тауарды сертификаттау, ол туралы толық ақпаратты мына сілтеме арқылы ала аласыз – http://www.naceks.kz/ru/sertify/

8) сатуды жолға қою, өнімді өткізу.

Ағаш ойыншықтары өндірісін ашу үшін осындай қадамдар жасау керек. Уақыт өте келе, өндірісті кеңейтіп, жаңартып, толықтыру, сату арналарын дамыту қажет.

Жеке кәсіпкерлікті жүргізу үшін санитарлық-эпидемиологиялық шешім алу қажет болады.

Ғимарат. Бұл бизнес түрін жүзеге асыру үшін сізге алдымен жұмыс істейтін орын керек.Ең ыңғайлысы – 40-50 м² жер.Шеберхана бояу мен тегістеуді жүзеге асыру үшін жарықтанған болуы тиіс.  Жылуының да дұрыс жолға қойылғаны маңызды.Әр өнімді жасау кезіндегі температура оны болашақта пайдаланудағы температура мен ылғалдылыққа сай болуы керек.Әйтпесе, өнімдегі кейбір бөлшектердің бұзылуы, тілімдердің пайда болуы, ағаш блоктарындағы жұқа тақтай мен жиһаздың маңдайалды кебуі сияқты мәселелер туындайтын болады.

10-сынып №14сабақ

Сабақтың тақырыбы:Үй бөлмесін не пәтерді жөндеу барысында

Арақабырғалар

Арақабырғаларды тексерген жағдайда, олардың қабырғаға, жабындыға түйіскен жерлеріне, сонымен бірге жылу панелдерімен құбырларды жатқызуға көп көңіл бөлген жөн.

Тұрғын үйлердің арақабырғалар әсерінен пайда болатын көп дамыған ақауларға: қалтылдақ, конструкциялардағы жарықтар, жіктердегі жарықтар, арақабырғаларда пайда болатын тесіктер, құбырлармен арақабырғалар арасындағы дұрыс тығыздалмаушылық, әрлеу тақталарының түсуі, сылақтың жарылып түсуі, құбырлар орналасқан жерлердің дымдануы, жоғары дыбыс естушілік.

Қалтылдақты конструкцияға қосымша қысқыштар орнату арқылы жоюға болады.

Егер арақабырғалар ұсақ элементтерден тұрып ауқымды еңіс берсе, ал көлденең жіктерде жарықтар пайда болса, оларды жаңа элементтермен ауыстырған жөн.

Арақабырғалардағы, сонымен қатар тығыздалмаған арақабырға периметрлері бойынша тесіп өткен жарықшақтар пайда болса, онда олардың көршілес конструкциялармен байланысқан жерлерін кеңейту және герметикалық материалдармен немесе гипстік ерітіндіге былғанған қалдық талшықпен мұқият нығыздау қажет, содан соң екі жағынан ізбесті – гипсті ерітіндімен бітеу керек.

Орталықтандырылған жылыту жүйесінің құбырымен гильза арасындағы кеңістікті және жылыту панелдерінің периметрлері бойынша пайда болған жарықшақтарды асбесттен жасалған сыммен тығындау қажет, 10-15% асбест түйіршігін қосумен ізбес - гипстік ерітіндімен сүртіп тастау қажет.

Қабырғалармен арақабырғалар байланысқан жерлерде жарықшақтар қайтадан болған жағдайда, онда бір-бірімен олардың бұрыштарын металл тор арқылы сылау қажет.

Беттің сылағы түсірілген, тазаланған және жаңадан сол ерітіндімен сылақталған болуы тиіс.

Қаптау арақабырғамен ұстасуын жоғалтқан жағдайда, қаптауды бөлек алу керек, содан соң жаңадан жасау керек. Қыртысталған қаптаудың ауданын дүрсілдетіп қағу әдісімен анықтайды.

Ағаштан жасалған арақабырғаларда мыналар болады: қаңқалы конструкцияларда үйінділердің шөгуі, құрғақ сылақпен ұстасқан қаптаудың зақымдануы, жөнге келмейтін құбырлар және сумен жабдықтау және канализация құралдары орналасқан жерлерде, сонымен қатар жуынатын бөлмелерде және бөлменің дымқыл режимдерінде санитарлық түйіндерде ағаштың шіруі.

Егер құрғақ сылақпен ұстасқан қаптама едәуір аудандарда зақымдалған болса, онда арақабырғаның қаптама беттерін ағашты-талшықты тақталармен ауыстырған жөн.

Егер асбоцементті арақабырғаларға қабырға жабдықтарын бекітуге арнайы құрылғылар қарастырылған болмаса, бекітуге, сейсмикалық аймақтарда салмақ түсірмейтін арақабырғаларда арка құрылғыларына тиым салынады

10-сынып №15сабақ

Сабақтың тақырыбы : Болат және шойын түтіктерді біріктіру технологиясын үйрену.

Сабақтың білімділік мақсаты: Сабақта шойын мен болат өндірісіндегі технологиялық үрдістердің ғылыми негіздерін толық ашу. Оқушылардың темір құймалырына дейінгі аралықтарды еске түсіре отырып,темір металына мәлімет беріп кету;
Тәрбиелік мақсаты: Оқушылардың іздемпаздылығын іскерлігін және маман иесі ретінде жауап беру қабілеттерін бағалай отырып,қоршаған ортаны қорғауға тәрбиелеу
Дамытушылық мақсаты: Оқушыларды кәсіби мамандықтарға баули отырып,шығармашылық,танымдық ойын дамыту
Сабақтың түрі : Аралас

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, баяндау, түсінік айту, сипаттау және ізденіс жұмыстары тірек-сызба жүргізіледі.
Сабақта қолданылатын технология элементтері: СКТ технологиясы және деңгейлеп оқыту
Сабаққа қажетті құралдар: Интерактивті тақтаны слайд көрсету барысында және плакаттар, сызбалар, бейне баяндамалар, тақта, таратпа көрсетілімдер.
Сабақтың барысы: І Ұйымдастыру кезеңі: (3 минут)

2 кезең: оқушыларды журнал бойынша түгендеу
3 кезең: сабаққа дайындығын тексеру және сабаққа дайындау
4 кезең : оқушылар көңілін аударту
ІІ Үй тапсырмасы ( 10 минут)
Үй тапсырмасында сұрақ-жауап және проблемалық-сетуациялық сұрақтар туындата отырып, оқушыларды жауапқа тарту
Сұрақтарды қарастыру.Сатылай Кешенді Талдау әдісі арқылы жүргізіледі. Тірек-сызба
МЕТАЛДАРҒА ЖАЛПЫ СИПАТТАМА БЕРУ – Физикалық қасиеті,металдарға тән қасиеттер
ТЕМІР -Периодтық жүйедегі орны,Атом құрылысы , Табиғатта таралуы ,Физикалық қасиеті
ҚҰЙМА – Анықтама, Түрлеріне сипаттама
ШОЙЫН ЖӘНЕ БОЛАТ – Темірді алу, Видиороликті талқылау процесі, Формуламен мәнін түсіндіру ,Венн диаграмма
Оқушы металдарға сипаттама беріп кетеді: Металдарға тән сипаттауыш қасиет- олардың атомдарыныңсыртқы электрондарын оңай беріп, оң зарядты иондарға айналуы болып табылады. Қазіргі уақытта металдарға жататын 88 металл,оның ішінде І-ІІІ топтың негізгі топшаларында, сонымен бірге барлық қосымша топшаларда орналасқан элементтер s-элементтер, d-элементтер, p-элементтер болып табылады.металдардың сыртық деңгейінде 1-3 ке дейін электрон болады.
Екінші бір тән қасиет-олардың валенттік электрондарын жеңіл беруі. Металдар химиялық реакцияларда өзін тотықсыздандырғыштар ретінде көрсетеді.
Электр және жылуды жақсы өткізеді
Металдық жылтыр. Барлық металдар жылтырайды. Мөлдір емес, көбінесе сұр түсті болады,өйткені олардың кристалдарының ішіндегі кеңістікте «Электрон газы бар. Электрондар жарық сіңіргенде тербеле бастайды және адамның көзіне көрінетін өзінің сәуле толқындарын шығарады.
Иілгіштік
Балқу температурасы 10000 с жоғ қиын балқитын төм-оңай балқитын
Тығыздығы 5 г/см3 көп болса ауыр металл. аз болса жеңіл металл.
Қаттылық
Құймалар
Еікінші оқушы -Металдардың ішіндегі үштік қатарды қарастырып тұрған металдардың бірі- ТЕМІР металына периодтық жүйедегі орнына атом құрылысына, табиғатта таралуына және физикалық қасиетіне сипаттама беріп, тоқталып өтеді.
ПЕРИОДТЫҚ ЖҮЙЕДЕГІ ОРНЫ
АТОМ ҚҰРЫЛЫСЫ
ТАБИҒАТТА ТАРАЛУЫ (КАРТА ПАЙДАЛАНУ)
ФИЗИКАЛЫҚ ҚАСИЕТІ
ҚОЛДАНЫЛУЫ

10-сынып №16сабақ

Сабақтың тақырыбы : Үй бөлмесін не пәтерді жөндеу барысында болат және шойын түтіктерді біріктіру жұмыстарын жүргізу

Сабақтың білімділік мақсаты: Сабақта шойын мен болат өндірісіндегі технологиялық үрдістердің ғылыми негіздерін толық ашу. Оқушылардың темір құймалырына дейінгі аралықтарды еске түсіре отырып,темір металына мәлімет беріп кету;
Тәрбиелік мақсаты: Оқушылардың іздемпаздылығын іскерлігін және маман иесі ретінде жауап беру қабілеттерін бағалай отырып,қоршаған ортаны қорғауға тәрбиелеу
Дамытушылық мақсаты: Оқушыларды кәсіби мамандықтарға баули отырып,шығармашылық,танымдық ойын дамыту
Сабақтың түрі : Аралас

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, баяндау, түсінік айту, сипаттау және ізденіс жұмыстары тірек-сызба жүргізіледі.
Сабақта қолданылатын технология элементтері: СКТ технологиясы және деңгейлеп оқыту
Сабаққа қажетті құралдар: Интерактивті тақтаны слайд көрсету барысында және плакаттар, сызбалар, бейне баяндамалар, тақта, таратпа көрсетілімдер.
Сабақтың барысы: І Ұйымдастыру кезеңі: (3 минут)
2 кезең: оқушыларды журнал бойынша түгендеу
3 кезең: сабаққа дайындығын тексеру және сабаққа дайындау
4 кезең : оқушылар көңілін аударту
ІІ Үй тапсырмасы
Табиғатта таралуы
Темір – табиғатта таралуы бойынша екінші металл. Оның жер қыртысындағы үлесі 5,1%. Көптеген метеориттердің құрамында темір бар, сондықтан оны ертеде “аспан” және “жұлдыз” тасы деп атаған. Жер қыртысында темір көптеген минералдар түзеді. Темірдің маңызды өнеркәсіптік кендері: қызыл теміртас (Fe2O3), магниттік теміртас (Fe3O4), пирит (FeS2). Елімізде темір кендерінің үлкен қоры Рудный темір кені бассейінінде және Орталық Қазақстанда бар. Қазіргі уақытта елімізде бірнеше жүздеген кен орындары мен кен ошақтары белгілі. Көптеген кен орындарында кендердің аз тереңдікте орналасуы оларды арзан ашық әдіспен өндіруге мүмкіндік береді.
Темір минералды сулардың құрамына сульфат (FeSO4) және гидрокарбонат Fe(HCO3)2 түрінде кіреді.Темір тұздары теңіз суларында бар, мұхит түбінде темірге бай табиғи шөгінділер кездеседі.
Физикалық қасиеттері:
Темір – жылтыр, күміс түстес ақ металл, оның тығыздығы – 7,87 г/см3. Балқу температурасы жоғары – 15390С. Темір иілімді, магниттелетін және оны жоғалтатын қасиеті бар, осыған орай техникада кеңінен қолданылады. Темірді электрмотор, электрмагнит трансформаторларының өзекшесін және микрофон мембранасын жасауға
ҚҰЙМАЛАР
Құйма– металды, металл қорытпаларын, пластмассаларды, шыныны, т.б. заттарды балқытып, қалыпқа құйып жасалатын бұйым немесе дайындама. Құйманы легирленген шойыннан, көміртектік және легирленген болаттантүсті қорытпалардан (мысалы, алюминий, т.б.) әзірлейді.
Құймалар-қажетті қасиеттері бар, екі немесе одан да көп компаненттен түзілген, оның біреуі міндетті түрде металл болатын қосылыстар. Шойын-темірдің көміртекпен құймасы,оның да құйылғыштық қасиеті жоғары.Қола – мыс 80-90,қалайы-10-20 жақсы құйылады.Машина жасау, көркемдеп құю
Жез -мыс 60-90 мырыш 10-40 қаттылық машина жасау, тұрмыстағы техника
Дуралюмин алюм 95-97 мыс 1,4 магний 04-2.8 марганец0,2-1 жеңілдік ,беріктік авиа машина
ІІІ.Жаңа сабақ мазмұны
ШОЙЫН МЕН БОЛАТ
Темір-жер қыртысында таралуы бойынша АL кейін 2-ші орында. Басқа металдардың ішінде оның тұтыну үлесі 95% құрайды.
Темірді алу процесі-құрамында едәуір мөлшерде С бар шойынды балқыту сатысынан басталады.( с кенді балқытуға қолданылатын кокс немесе ағаш көмірінен келіп түседі) Шойын қаттылығымен ерекшеленеді, бірақ ол морт. Одан С толығымен бөліп алуға болады.
Металдарды алу әдісі
1 оқушы Гидрометаллургия Пирометаллургия Электрометаллургия
Соның ішінде темір Пирометаллургия әдісі арқылы көміртектермия, сутектермия, әдісімен алынады.
Өнеркәсіпте алынуы:
Темірді 3 түрлі әдіспен алуға болады:
Пирометаллургиялық әдіспен:
оксидінен тотықсыздандыру арқылы:
Fe2O3 + 3H2 = 2Fe + 3H2O
соның ішінде алюминтермиялық әдіспен:
Fe2O3 + 2Al = Al2O3 + 2Fe
және көміртек (ІІ) оксидімен тотықсыздан-дыру арқылы:
Fe3O4 + 4CO = 3Fe + 4CO2
қолданылады. Іс жүзінде темірдің құймалары – шойын мен болат көбірек қолданылады.
2 оқушы.Шойын мен болат өндірісіне қолданылатын оксидтерге сипаттама беру.
С,О2, СО2, СО, Fe2O3, Fe, MnO2, SiO2, CaO ,P2O5 ,FeO сипаттама беру.
Видиоролик жүреді.
азотпен байытады; осы сияқты жылу арқылы силицийлеу, алюминийлеу, хромдау әдістері бар. Пайдалану ретіне қарай Болат мынадай негізгі топтарға бөлінеді: құралымдық Болат , аспаптық Болат және айрықша хим.-физикалық қасиеттері бар Болат (қышқылға төзімді Болат , тот баспайтын Болат , ыстыққа төзімді Болат , электр тех. Болат , т.б.).
Қайта өндірілетін шойын құрамында- С цеминет Fe3 C түрінде болады. Және одан болат өндіріледі.
Қазақстандағы қара металлургия
Соколов-Сарыбай темір кені өнеркәсібі
Лисаковск кен байыту комбинаты
Теміртаудағы Металлургия зауыты орналасқан
Бұл екі зауыт
Атасу және кокс,флюстер, отқа төзімді заттар мен электр энергиясын өндіретін өнеркәсіптермен бірге ірі қарағанды металлургиялық комбинатын құрайды.
1964 ж. Қазақстан магниткасы — Қарағанды металлургия з-тында (1970 жылдан кейін Қарағанды металлургия комбинат, 1997 жылдан “Испат-Қармет”) Болат қорытатын екі мартен пеші (әрқайсысының сыйымд. 650 т), ал 1970 ж. әрқайсысының сыйымд. 300 т (іс жүзінде 350 т) үш оттекті конвертерлер іске қосылды. Конвертер цехтарының жылдық өнімд. 5,7 млн. т. Онда ауыр жүк көтеретін автомобильдердің рамаларына керекті аса берік лонжеронды Болат балқыту, Болаттың оттегісі аз және оттегісі төмен маркаларынан ақ қаңылтырлы және сортты прокат алу, сондай-ақ, электр тех. Болат алу, т.б. технологиялар игерілген
Жаңа сабаққа қорытынды жасалады.
№ 1 тапсырма Барлыгына толтырылмаған домна пешінің үлгісі беріледі. Соган бейнефильмде корген реакция теңдеуін жазады.
Жаксы жазған оқу тақтадағы үлгісін толтырады.
№ 2 тапсырма барлығына тағыда толық қайталау шлу жасалынады.
1. Домна пешінің құрылысы, жалпы сипаттама
2. Шойын өндірісі
3. Болат пен шойын өндірісінің ерекшелігі
4. Қандай жолмен шойынды болатқа айналдыруға болады.
5. Темірді кеннендомна пешин колданбай тікелей алудың артыкшылыгы неде?
№3 тапсырма
Тест беріледі .темірге байланысты
Үйге тапсырма
1. Домна пешінде жүретін реакциялардың бірі : Fe2O3 +3CO → 2Fe +3CO2. Осы теңдеу бойынша 32 г рекеттесетін тотыќсыздандырғыштыш зат мөлшері:
2. Массасы 120 г темір (III) оксидін көміртекпен тотыќсыздандырғанда массасы 67,2 г темір түзілді. Темірдің теориялыќпен салыстырєғандағы шығымы

10-сынып №17сабақ

Сабақтың тақырыбы: Шойын және болат өндірісі

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Сабақта шойын мен болат өндірісіндегі технологиялық үрдістердің ғылыми негіздерін толық ашу. Оқушылардың темір құймалырына дейінгі аралықтарды еске түсіре отырып,темір металына мәлімет беріп кету;

Тәрбиелік: Оқушылардың іздемпаздылығын іскерлігін және маман иесі ретінде жауап беру қабілеттерін бағалай отырып,қоршаған ортаны қорғауға тәрбиелеу

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, баяндау, түсінік айту, сипаттау және ізденіс жұмыстары тірек-сызба жүргізіледі.

Сабақта қолданылатын технология элементтері: СКТ технологиясы және деңгейлеп оқыту

Сабаққа қажетті құралдар: Интерактивті тақтаны слайд көрсету барысында және плакаттар, сызбалар, бейне баяндамалар, тақта, таратпа көрсетілімдер.

Сабақтың барысы:І Ұйымдастыру кезеңі: (3 минут)

1 кезең: сәлемдесу

2 кезең: оқушыларды журнал бойынша түгендеу

3 кезең: сабаққа дайындығын тексеру және сабаққа дайындау

4 кезең : оқушылар көңілін аударту

ІІ Үй тапсырмасы ( 10 минут)

Үй тапсырмасында сұрақ-жауап және проблемалық-сетуациялық сұрақтар туындата отырып, оқушыларды жауапқа тарту

Сұрақтарды қарастыру.Сатылай Кешенді Талдау әдісі арқылы жүргізіледі.

МЕТАЛДАРҒА ЖАЛПЫ СИПАТТАМА БЕРУ Физикалық қасиеті,

металдарға тән қасиеттер

ТЕМІР периодтық атом құрылысы табиғатта Физикалық

жүйедегі орны таралуы қасиеті

ҚҰЙМА анықтама түрлеріне сипаттама

ШОЙЫН ЖӘНЕ БОЛАТ темірді алу видиороликті талқылау формуламен,

процесі мәнін түсіндіру Венн диаграмма

Оқушы металдарға сипаттама беріп кетеді:

Металдарға тән сипаттауыш қасиет- олардың атомдарыныңсыртқы электрондарын оңай беріп, оң зарядты иондарға айналуы болып табылады. Қазіргі уақытта металдарға жататын 88 металл,оның ішінде І-ІІІ топтың негізгі топшаларында, сонымен бірге барлық қосымша топшаларда орналасқан элементтер s-элементтер, d-элементтер, p-элементтер болып табылады.металдардың сыртық деңгейінде 1-3 ке дейін электрон болады.Екінші бір тән қасиет-олардың валенттік электрондарын жеңіл беруі. Металдар химиялық реакцияларда өзін тотықсыздандырғыштар ретінде көрсетеді.

Электр және жылуды жақсы өткізеді

Металдық жылтыр. Барлық металдар жылтырайды. Мөлдір емес, көбінесе сұр түсті болады,өйткені олардың кристалдарының ішіндегі кеңістікте «Электрон газы бар. Электрондар жарық сіңіргенде тербеле бастайды және адамның көзіне көрінетін өзінің сәуле толқындарын шығарады.

Иілгіштік

Балқу температурасы 1000⁰ с жоғ қиын балқитын төм-оңай балқитын

Тығыздығы 5 г/см³ көп болса ауыр металл. аз болса жеңіл металл.

Қаттылық

Құймалар

Еікінші оқушы -Металдардың ішіндегі үштік қатарды қарастырып тұрған металдардың бірі- ТЕМІР металына периодтық жүйедегі орнына атом құрылысына, табиғатта таралуына және физикалық қасиетіне сипаттама беріп, тоқталып өтеді

ПЕРИОДТЫҚ ЖҮЙЕДЕГІ ОРНЫ

АТОМ ҚҰРЫЛЫСЫ

ТАБИҒАТТА ТАРАЛУЫ (КАРТА ПАЙДАЛАНУ)

ФИЗИКАЛЫҚ ҚАСИЕТІ

ҚОЛДАНЫЛУЫ

Табиғатта таралуы

Темір – табиғатта таралуы бойынша екінші металл. Оның жер қыртысындағы үлесі 5,1%. Көптеген метеориттердің құрамында темір бар, сондықтан оны ертеде “аспан” және “жұлдыз” тасы деп атаған. Жер қыртысында темір көптеген минералдар түзеді. Темірдің маңызды өнеркәсіптік кендері: қызыл теміртас (Fe₂O₃), магниттік теміртас (Fe₃O₄), пирит (FeS₂). Елімізде темір кендерінің үлкен қоры Рудный темір кені бассейінінде және Орталық Қазақстанда бар. Қазіргі уақытта елімізде бірнеше жүздеген кен орындары мен кен ошақтары белгілі. Көптеген кен орындарында кендердің аз тереңдікте орналасуы оларды арзан ашық әдіспен өндіруге мүмкіндік береді.

10-сынып №17сабақ

Сабақтың тақырыбы: Шойын және болат өндірісі

Сабақтың мақсаты:

Білімділік: Сабақта шойын мен болат өндірісіндегі технологиялық үрдістердің ғылыми негіздерін толық ашу. Оқушылардың темір құймалырына дейінгі аралықтарды еске түсіре отырып,темір металына мәлімет беріп кету;

Тәрбиелік: Оқушылардың іздемпаздылығын іскерлігін және маман иесі ретінде жауап беру қабілеттерін бағалай отырып,қоршаған ортаны қорғауға тәрбиелеу

Сабақтың әдісі: сұрақ-жауап, баяндау, түсінік айту, сипаттау және ізденіс жұмыстары тірек-сызба жүргізіледі.

Сабақта қолданылатын технология элементтері: СКТ технологиясы және деңгейлеп оқыту

Сабаққа қажетті құралдар: Интерактивті тақтаны слайд көрсету барысында және плакаттар, сызбалар, бейне баяндамалар, тақта, таратпа көрсетілімдер.

Сабақтың барысы:І Ұйымдастыру кезеңі:

Құйма– металды, металл қорытпаларын, пластмассаларды, шыныны, т.б. заттарды балқытып, қалыпқа құйып жасалатын бұйым немесе дайындама. Құйманы легирленген шойыннан, көміртектік және легирленген болаттантүсті қорытпалардан (мысалы, алюминий, т.б.) әзірлейді.

Құймалар-қажетті қасиеттері бар, екі немесе одан да көп компаненттен түзілген, оның біреуі міндетті түрде металл болатын қосылыстар. Шойын-темірдің көміртекпен құймасы,оның да құйылғыштық қасиеті жоғары.

Қола мыс 80-90,қалайы-10-20 жақсы құйылады. Машина жасау, көркемдеп құю

Жез мыс 60-90 мырыш 10-40 қаттылық машина жасау, тұрмыстағы техника

Дуралюмин алюм 95-97 мыс 1,4 магний 04-2.8 марганец0,2-1 жеңілдік ,беріктік авиа машина

ІІІ.Жаңа сабақ мазмұны

ШОЙЫН МЕН БОЛАТ

Темір-жер қыртысында таралуы бойынша АL кейін 2-ші орында. Басқа металдардың ішінде оның тұтыну үлесі 95% құрайды.

Темірді алу процесі-құрамында едәуір мөлшерде С бар шойынды балқыту сатысынан басталады.( с кенді балқытуға қолданылатын кокс немесе ағаш көмірінен келіп түседі) Шойын қаттылығымен ерекшеленеді, бірақ ол морт. Одан С толығымен бөліп алуға болады.

Металдарды алу әдісі

1 оқушы Гидрометаллургия Пирометаллургия Электрометаллургия

Соның ішінде темір Пирометаллургия әдісі арқылы көміртектермия, сутектермия, әдісімен алынады.

Өнеркәсіпте алынуы:

Темірді 3 түрлі әдіспен алуға болады:

Пирометаллургиялық әдіспен:

• оксидінен тотықсыздандыру арқылы:

Fe₂O₃ + 3H₂ = 2Fe + 3H₂O

• соның ішінде алюминтермиялық әдіспен:

Fe₂O₃ + 2Al = Al₂O₃ + 2Fe

• және көміртек (ІІ) оксидімен тотықсыздан-дыру арқылы:

Fe₃O₄ + 4CO = 3Fe + 4CO₂

қолданылады. Іс жүзінде темірдің құймалары – шойын мен болат көбірек қолданылады.

2 оқушы.Шойын мен болат өндірісіне қолданылатын оксидтерге сипаттама беру.

С,О₂, СО₂, СО, Fe₂O_3, Fe, MnO₂, SiO_2,CaO,P₂O_{5 ,}FeO сипаттама беру.

Видеоролик жүреді.

Шойын (Чугун)

1. жақсы құйылатын қасиеті бар темірмен көміртектің (2% жоғарғы) қорытпасы;

2. темірдің көміртек (2%-тен астам, өдетте, 3—4,5%), қайсыбір мөлшерде марганец (1,5%-ке дейін), кремний (4,5%-ке дейін), күкірт (0,08%-тен аспайды), фосфор (1,8%- ке дейін), ал кейде басқа да элементтер қосылған қорытпасы. Шойында көміртек темір карбиді Ғе₃С түрінде байланысқан күйде болуы мүмкін (сұр Шойын). Шойын темір кендерін домна пештерінде балқыту арқылы алынатын өндеудің бастапқы өнімі; қолданылуы мен химиялық құрамына қарай шойын қолданбалы, яғни болат қорытуға арналған Шойын, құйма Шойын, арнаулы Шойын болып бөлінеді. Шойын құймалардың сапасын жақсарту үшін азғана мөлшерде түрленгіштер қосып түрлендіру және шойынды әр түрлі элементтермен қоспалау қолданылады.

10-сынып №18сабақ

Сабақтың тақырыбы:Пластикалық түтіктерді утюг құралы арқылы бір-біріне қосу және біріктіру жұмыстары.

ТЕПЛОЛЮКС" жылы едендері –  бұл қауіпсіз қолайлы кабельді жылу жүйесі. Оны орталықтандырылған жылу жүйесіне қосу мүмкіндігі жоқ бөлек тұрған ғимараттарда негізгі жылу жүйесі ретінде немесе салқын еденді (мәрмәр, кафель) үй-жайларда жылу жайлылығын алу үшін қосымша жылу (басқамен бірге) ретінде пайдалануға болады. Сонымен қатар, «ТЕПЛОЛЮКС» жүйесі мал шаруашылығы кешендерін жылыту үшін ауыл шаруашылығында да қолданылады.

Біздің жүйеміздің негізгі артықшылықтары болып мыналар табылады:

• Электр энергиясын үнемді және барынша тиімді пайдалану

• Барынша қарапайым құрастыру

• Жылу құралдарынан бос қабырға және еден қабаты, шексіз дизайнерлік шешімдер

• Заманауи жылу реттегіш аппаратура

• Ұзақ қызмет мерзімі

Әрбір бөлмедегі жылу реттегіш электр энергиясы шығынын едәуір азайтады және сіз тапсырған +10^о…+30^оС температураны ұстам тұрады. Қыздырылатын едендер үй-жайларда жылу қолайлылығы мен жылудың біркелкі таралуын жасайды. Құрылыс немесе жөндеу кезінде едендерді жылыту үшін жүйені орнатуға арналған шығында барынша аз. Жүйені орнату үшін тегістеліп жайылған бетон үстіне жылыту кабелін салу және жылу реттегішті іске қосу және ондағы қалаған температураны тапсыру қажет. Сіздің қалауыңыз бойынша кез келген өңделетін еден жабыны болуы мүмкін: кафельді плитка, мәрмәр, кілем жабыны. Ағаш еденді (паркет немесе еден тақталары) жылыту үшін жылыту кабельдері тікелей еден астына, тегістеліп жайылған бетон үстіне салынады.

ҚҰРАСТЫРУ ЕРЕКШЕЛІКТЕРІ: әдетте «жылы едендер» жиһаз немесе сантехника жоқ, үй-жайдың «таза» ауданына орнатылады. «Жылы едендердің» сенімділігі 99%-ға құрастыру жұмыстарының сапасымен анықталады. КЕПІЛДЕМЕЛІК МІНДЕТТЕМЕЛЕР: «Теплолюкс» жылы едендеріне кепілді мерзім – 16 жыл (нақты қызмет мерзімі – бірнеше есеге көп).

Жүйе құрамы:

«Теплолюкс» жүйесі мыналардан тұрады:

1. жылыту секциялары

2. жылу реттегіш

3. құрастыру лентасы

4. температура бергіш үшін қорғанышты бүрме түтіктер

Жүйеде бір талшықты жылыту секциялары (ТЛОЭ түрі) немесе екі талшықты жылыту секциялары (ТЛБЭ түрі) пайдаланылады. Секциялардың екі түрі де кез келген үй-жайларды, оның ішінде тұрғын үй, кеңсе, өндірістік үй-жайларды жылыту үшін жарамды. Секциялар әртүрлі ұзындықтар мен қуаттылықтарға ие. Секция түрлері, меншікті және жалпы қуаттылығы кабель қабықшасында көрсетілген. Қосымша таңбалау үшін әртүрлі түсті қабықшалар пайдаланылады.

Сипаттамасы

Кабельді жылу едендері жүйесінің негізгі элементі электр энергиясын жылуға түрлендіретін жылыту кабелі болып табылады. Жылыту кабелі нақты ұзындықты кесінділер – жылыту секциялары түрінде пайдаланылады. Жылыту секциясынан басқа жылы едендер жүйесіне жылы еден жүйесінің жұмысын басқаруға арналған бергіші бар жылу реттегіш және мынадай қосымша материалдар кіреді: жылуды оқшаулағыш, құрастыру лентасы және бүрмелі құрастыру түтігі. Құрастыру лентасы еденнің үстіңгі қабатына жылыту секциясын бекіту үшін жылу еденін салу кезінде пайдаланылады. Құрастыру түтігі диагностикалау немесе алмастыру үшін оған қолжеткізуді қамтамасыз ете отырып еден температурасының бергіші үшін қорғаныш қызметін атқарады. Жылуды оқшаулағыш жылу еденінің жұмыс тиімділігін арттыра отырып жылу шығынын азайтады және электр энергиясы шығынын төмендетеді. Жылу шығының көлеміне және жылы еден жүйесінің қолдану нұсқаларына байланысты әртүрлі техникалық өлшемдері және нақты қалыңдыққа ие жылу оқшаулағыштар қолданылады. Жүйенің жылыту бөлігі (арнайы жылыту кабелінен жылыту секциясы) еден құрылымына, тегістеліп төселген цементті-құмға жасырылған. Кзе келген еден жабыны болуы мүмкін: плитка, мәрмәр, ламинат, кілем жабыны

"ТЕПЛОЛЮКС-MINI" ӨТЕ ЖҰҚА ЖЫЛЫ ЕДЕН

• Аласа төбелі үй-жайлар үшін таптырмайды

Жылыту төсеніштері (мат) тегістеліп жайылған еденнің аз ғана қалыңдығын сақтау қажет етілетін үй-жайларда жайлы жылыту үшін әзірленеді және арнайы шығарылады. Жылыту кабелінің қалыңдығы бар болғаны 3 мм.

• 20 жылға кепілдік

Жылыту төсеніштері Халықаралық Электротехникалық Комиссия талаптарына тоық сәйкес жоғары сенімділікті қамтамасыз ететін технология бойынша дайындалды және сынақтан өткізілді.

• Үнемді жүйе

Еден температурасын бергіші бар өазіргі заманғы термостат электр энергиясын үнемді тұтына отырып Сіз тапсырған еден температурасын сақтауды қамтамасыз етеді.

• Өте жұқа жылы еден құрастыруда қарапайым

Жылыту төсеніштері дайын құрылымды білдіреді, бұл құрастыруды барынша жеңілдетеді, өйткені, жылыту кабелін біркелкі төсеу мен бекіту рәсімін болдырмайды.

Жылыту төсеніштерін жекелеген үзінділерге бөле отырып (жылыту кабелінің тұтастығын бұзбастан) оңай кесуге болады, бұл кез келген пішіндегі қыздырылатын алаңға оны жайып салуға мүмкіндік береді.

• Толық жинақтама

«ТЕПЛОЛЮКС MiNi өте жұқа жылы еден» жинағына мыналар кіреді:

10-сынып №19сабақ

Сабақтың тақырыбы:Пәтердегі сантехникалық жұмыстарды жүргізу технологиясы.
Сабақ мақсаты:
Білімділік: Оқушыларға электрлік желілер және ғимараттарды электр энергиясымен қамтамасыз ету жүйесін тарату құрылғысы жайлы мәліметтер бере отырып, электротехника пәніне деген қызығушылығын арттыру;
Дамытушылық: Оқушылардың ғимараттардың құрылысы жайлы білімдерін қолдана отырып ғимараттардың ішіне электр энергиясын тасымалдау жұмыстары кезіндегі қауіпсіздік ережелерінің сақталуы дағдыларын, практикалық шеберліктерін дамыту, қызығушылығын арттыруға, өз ойын жеткізе білуге жағдай жасау;

Тәрбиелік: Оқушыларды шапшаңдыққа, ізденімпаздыққа, іскерлікке, еңбек сүйгіштікке тәрбиелеу.
Пән аралық байланыс: «Физика және астрономия», «Үйлер мен ғимараттардың конструкциясы», «Ғимараттардың ішкі сантехникалық жүйелері», «Құрылыс өндірісінің технологиясы».

Сабақ жоспары:
І. Ұйымдастыру кезеңі 1´
ІІ. Өткен тақырып бойынша қайталау 23´
ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру 50´
ІV.Жаңа тақырып бойынша білімдерін жинақтау, бекіту 12´
V. Үй тапсырмасы 1´
VІ. Сабақты қорытындылау 3´
Сабақ барысы
І. Ұйымдастыру кезеңі
Оқушыларды түгендеу
Оқушылардың сабаққа дайындығын тексеру

Мен сендерге өткен сабақтағы алған білімдеріңді қолдана отырып, ойлану, толғану жолымен келесі тапсырмаларды орындап, сұрақтарға жауап беруді ұсынамын.
ІІ. Өткен тақырып бойынша қайталау жүргізу.
1) Еске түсіру
Топ оқушылары қатарларға топтастырылып, слайдтағы деңгейлік сұрақтарға жауап беру а ІІІ. Жаңа тақырыпты түсіндіру
Сабақ тақырыбы: «Ғимараттарды электр энергиясымен қамтамасыз ету жүйесін тарату құрылғысы»
Балалар жаңа тақырыпты түсіндіруге көшпес бұрын қысқаша мына сұрақтарға жауап берейік.
Электр энергиясын қалай аламыз? Қалай таратамыз? Электр энергиясын басқару және сақтандыру аппараттарына нелер жатады?
Ендігі жаңа тақырыбымызды бастайық. Тақырыбымыз өте ауқымды. Сондықтан да негізгі 4-бағытта қарастыратын боламыз:
1. Электр желiсі.
2. Желiнiң негiзгi компоненттерi
3. Электр энергиясымен жабдықтаушы жүйенiң құрамы
4. Ғимараттарды электр энергиясымен қамтамасыз ету жүйесін тарату құрылғылары

1. Электр желiсі – тұтынушыға электр станциясынан берiлу және электр энергиясының үлестiрiлуi үшiн қолайлы электр қондырғыларының жиынтығы. МБСТ электр желiсіне келесi анықтама бередi:
Электр желiсі – подстанциялардың жиынтығы, таратқыш құрылғы және берiлу және электр энергиясының үлестiрiлуi үшiн қолайлы жалғастыратын олардың электр берiлiсi желiлерi.
Электр желілерiнiң классификациясы
Электр желілерiн (қолдану облысы) тағайындау бойынша, масштаб, масштаб белгiлерiне, және тоқтың тегi бойынша классификациялау қабылданған.

10-сынып № 20сабақ

Сабақтың тақырыбы:Өңделмеген пәтерді өңдеу деңгейі:

Сабақ мақсаты:
Білімділік: Оқушыларға электрлік желілер және ғимараттарды электр энергиясымен қамтамасыз ету жүйесін тарату құрылғысы жайлы мәліметтер бере отырып, электротехника пәніне деген қызығушылығын арттыру;
Дамытушылық: Оқушылардың ғимараттардың құрылысы жайлы білімдерін қолдана отырып ғимараттардың ішіне электр энергиясын тасымалдау жұмыстары кезіндегі қауіпсіздік ережелерінің сақталуы дағдыларын, практикалық шеберліктерін дамыту, қызығушылығын арттыруға, өз ойын жеткізе білуге жағдай жасау;

Тәрбиелік: Оқушыларды шапшаңдыққа, ізденімпаздыққа, іскерлікке, еңбек сүйгіштікке тәрбиелеу.
Пән аралық байланыс: «Физика және астрономия», «Үйлер мен ғимараттардың конструкциясы», «Ғимараттардың ішкі сантехникалық жүйелері», «Құрылыс өндірісінің технологиясы».

Сабақ жоспары:
І. Ұйымдастыру кезеңі

Едендер:
Пәтердің барлық бөлмесінде «өңделмеген» едендер жасалды. «Өңделмеген» едендер дегеніміз – төселген темір бетонды монолитті плитаның кәдімгі беті. «Өңделмеген» едендердің үстінен өңдеу жұмыстары жүргізілгенде тегістейтін қабаттар төселеді, олардың типі мен конструкциясы еден жабынының нақты түріне байланысты – керамика плитасы, паркет, линолеум, ковралан т.б..

Қабырғалар:
Бөлме қабырғалары, лоджиядан, ванна мен сантораптан басқасы, құрғақ қоспалардың көмегімен түзетілген, монолит каркас элементтері – кәдімгі бетон беті (өңделмеген).

Төбелер:
Төбе құрғақ қоспалардың көмегімен тегістелген, лоджиялардың төбелері ГКЛмен немесе аналогпен тігілген, тігістері өшірілген.

Есіктер:
Пәтерге кіретін есік – тұрақты (металл).

Терезелер:
Терезе тесіктері барлық бөлмелерде үш қабатты шыныланған және қиын ашылатын (Түркия) металл-пластик терезелер орнатылған; лоджиялар жылытылмаған, лоджия терезелерін шынылау – бір қабатты, оңай ашылады. Терезе асты тақтайшалар орнатылмаған.

Пәтер ішіндегі сантехникалық құралдар – ванналар, раковиналар, қол жуғыштар,, унитаздар т.б., сондай-ақ, су құбыры құбырлық өткізілген, және кәріздері орталық қадауыштардан сантехникалық құралдарға тартылған. Ыстық және суық су шығынын өлшейтін құралдар - орнатылмаған.

Пәтерішілкі монтаж жұмыстардың барлығы мыс сымдармен орындалған. Барлық бөлмелерге уақытша розеткалар, ажыратқыштар және шам патрондары орнатылды.

Қалалық телефон желісінен (ҚТЖ) әрбір пәтерге телефон кабелі тартылған, уақытша розетка орнатылды.

Эфирлік немесе кабельдік телевидение кабелін тарту әрбір пәтерде жүргізілді, уақытша розетка орнатылды.

Өңдеу жұмыстарын, тегістеуші-төсеуші қабаттардың құрылғысы және едендердің жоғарғы жабыны міндетті, құрылыс нормалары мен ережелеріне сәйкес ванна мен дәретхана бөлмелеріндегі едендердің гидроизоляциясын, пәтерішілік есіктерді, терезе асты тақтайшаларды, ас бөлмедегі жуғыш пен ванна мен сантораптардағы сантехникалық құралдарды, оларға су құбыры мен кәріз қадауыштарынан тартылған коммуникацияны, ыстық және суық су шығынын есептейтін жеке пәтерлік құралдарды, ас үй плитасын және электрофурнитураны (тұрақты розеткалар, ажыратқыштар, шамдар, электр желдеткіштер), сантехникалық қадауыштары бар қуыстарды бекітуді (өңдеу жұмыстарына жататын) Сатып алушы өзі жасап, жүргізеді

10-сынып № 21сабақ

Сабақтың тақырыбы:Қол жуғыш орнату әдістері.

Сабақ мақсаты:
Білімділік: Оқушыларға электрлік желілер және ғимараттарды электр энергиясымен қамтамасыз ету жүйесін тарату құрылғысы жайлы мәліметтер бере отырып, электротехника пәніне деген қызығушылығын арттыру;
Дамытушылық: Оқушылардың ғимараттардың құрылысы жайлы білімдерін қолдана отырып ғимараттардың ішіне электр энергиясын тасымалдау жұмыстары кезіндегі қауіпсіздік ережелерінің сақталуы дағдыларын, практикалық шеберліктерін дамыту, қызығушылығын арттыруға, өз ойын жеткізе білуге жағдай жасау;

Тәрбиелік: Оқушыларды шапшаңдыққа, ізденімпаздыққа, іскерлікке, еңбек сүйгіштікке тәрбиелеу.
Пән аралық байланыс: «Физика және астрономия», «Үйлер мен ғимараттардың конструкциясы», «Ғимараттардың ішкі сантехникалық жүйелері», «Құрылыс өндірісінің технологиясы».

Сабақ жоспары:
І. Ұйымдастыру кезеңі

Жуғыштар

Жасанды тастан жасалған жуғыштар тұрғын үй, сонымен қатар, тұруға арналмаған жайларда да ас үй столешницалары мен жуыну бөлмелерін жасау кезінде өздерін өте жақсы көрсетті.

Материалдың тазалығына байланысты, жасанды тастан жасалған жуғыштар ластануларды сіңірмейді және зиянды заттар бөлмейді, тұрмыстық тазарту құралдарымен жеңіл тазартылады, сондықтан оларға күтім жасау өте қарапайым.

Термоформинг технологиясы мен жіксіз біріктіру әдісі өлшемдері, конфигурациялары, түстері мен текстурасы әртүрлі жуғыштар жасауға мүмкіндік береді.

Ас бөлмесіне арналған жуғыштар құйғышпен — төккішпен жинақталмайды. Оны жеке сатып алу қажет.

Жуғыштар мен қаяулардың үш түсі шығарылады:

10-сынып № 22сабақ

Сабақтың тақырыбы:Ыстық және суық су түтіктерін жөндеу.

Білімділік: Оқушыларға электрлік желілер және ғимараттарды электр энергиясымен қамтамасыз ету жүйесін тарату құрылғысы жайлы мәліметтер бере отырып, электротехника пәніне деген қызығушылығын арттыру;
Дамытушылық: Оқушылардың ғимараттардың құрылысы жайлы білімдерін қолдана отырып ғимараттардың ішіне электр энергиясын тасымалдау жұмыстары кезіндегі қауіпсіздік ережелерінің сақталуы дағдыларын, практикалық шеберліктерін дамыту, қызығушылығын арттыруға, өз ойын жеткізе білуге жағдай жасау;

Тәрбиелік: Оқушыларды шапшаңдыққа, ізденімпаздыққа, іскерлікке, еңбек сүйгіштікке тәрбиелеу.

Су – әлемдегі ең қарапайым және кәдімгі нәрсе. Сонымен бірге ол өзіне сан мыңдаған құпияны жасырады. Ғалымдар оны әлі күнге дейін зерттеп, жаңа олжаға кенелуде.

 

 

Ең таза су Финляндияда

ЮНЕСКО мәліметтері бойынша, ең таза су Финляндияда екен. Таза суды зерттеу кезінде 122 ел қатысыпты. Бұл ретте әлем бойынша 1 миллард адам таза суға қол жеткізе алмай отыр.

 

Мұзды ыстық судан тез алуға болады

Қандай су мұзға тез айналады: ыстық па, әлде суық па? Егер логикалық ойлауды қосатын болсақ, әрине суық. Өйткені ыстық су алдымен салқындау керек, сосын қату, ал суық су бірден қатады. Алайда тәжірибелер көрсеткендей, ыстық су мұзға тез айналады. Ыстық су неліктен суық суға қарағанда тез қататыны белгісіз. Мүмкін, айырмашылығы салқындатушылық, буға айналу, мұздың пайда болуы, конвекцияда шығар, әлде ыстық және суық суға газдардың сұйылту әсерінен ба екен.

  

Судың шамадан тыс салқындауы

Бәріміз физикадан білетіндей, су 0 градуста қатып, 100 градуста қайнайды. Алайда, судың шамадан тыс салқындауы деген ұғым бар. Бұндай ұғымға еш қоспасы жоқ су жатады. Температура 0 градустан төмендесе де, су сұйық болып тұра береді. Дегенмен, бұндай су да қайнап, қата алатын температура бар.

 

Судың үштен аса күйі бар

Мектептен белгілі болғандай, судың үш агрегатты күйі бар: сұйық, қатты және газ тәріздес. Бірақ ғалымдар сұйық суда 5 түрлі және қатты судағы 14 түрлі күй бар деп ажыратады.

 

Су әйнек секілді

Қатып қалған таза суды алып, салқындатуды ары қарай жалғастырса не болады? Су неше түрлі сиқырларға ұшырайды. Цельсий градусы бойынша минус 120 болғанда, су тым жабысқақ және созылмалы болады, ал минус 135 градус кезінде ол «әйнекті» суға айналады. «Әйнекті» су – әйнектегі кристалдық нәрселері жоқ, қатты зат.

 

Су – тіршілік нәрі

Су – тіршілік көзі. Барлық өсімдіктер мен жануарлар судан тұрады: жануарлар – 75%, балықтар - 75%, медуза – 99%, картоп - 76%, алма - 85%, қызанақ – 90%, қияр - 95%, қарбыз - 96%. Тіпті адамның өзі 86% судан тұрады. Ал егде жастағы және нәрестелердегі су 50% құрайды.

10-сынып № 23сабақ

Сабақтың тақырыбы:Пәтердегі сантехникалық жұмыстарды жүргізу.

Білімділік: Оқушыларға электрлік желілер және ғимараттарды электр энергиясымен қамтамасыз ету жүйесін тарату құрылғысы жайлы мәліметтер бере отырып, электротехника пәніне деген қызығушылығын арттыру;
Дамытушылық: Оқушылардың ғимараттардың құрылысы жайлы білімдерін қолдана отырып ғимараттардың ішіне электр энергиясын тасымалдау жұмыстары кезіндегі қауіпсіздік ережелерінің сақталуы дағдыларын, практикалық шеберліктерін дамыту, қызығушылығын арттыруға, өз ойын жеткізе білуге жағдай жасау;

Тәрбиелік: Оқушыларды шапшаңдыққа, ізденімпаздыққа, іскерлікке, еңбек сүйгіштікке тәрбиелеу.

Тұрғын үй-коммуналдық шаруашылық нысандары мен әлеуметтік салаларды кезекті жылу маусымына дайындау өткен жылу маусымының өтуі кезінде анықталған ақаулар мен нормативтік ауытқуларды жүйелендіруден, техникалық жағдайдың талдамасынан, орнатылған жабдықтарды пайдаланудың жұмыс режимі мен деңгейінен, жөндеу көлемдерін нақтылаудан, ұйымдастыру-техникалық ісшаралардың тізбесін құрудан, жобалау-сметалық құжаттамаларды әзірлеуге арналған тапсырысты рәсімдеуден, мердігер ұйымдармен және тағы басқаларымен келісім шарттарды жасаудан басталады.

34. Жылу маусымына дайындық төмендегілерден тұрады:

1) өткен жылу маусымында анықталған кемшіліктерді талдау, анықталған кемшіліктер мен ақауларды жою бойынша ісшараларды әзірлеу және орындау;

2) кезекті жылу маусымы жұмысына тұрғын үй қорын, әлеуметтік мәдени, тұрмыстық нысандар мен инженерлік инфрақұрылым нысандарын дайындау жөніндегі ісшараларды бекіту;

3) жөндеу және құрылыс-монтаждау жұмыстарын қаржыландыру мен материалдық-техникалық қамтамасыз ету мәселелерін шешу, мердігерлік ұйымдармен келісім шарттар жасау;

4) жылумен жабдықтау көздері мен орталық жылу пункттерінде қажетті жұмыстарды жүргізу, соның ішінде қазандықтарды, түтікшелерді, құбырларды тексеру;

5) инженерлік желілердегі жұмыстарды орындау соның ішінде қайта жаңартуға, күрделі және ағымдық жөндеулерге, сынақтар өткізу мен шаюларға байланысты жылу желілеріне жылуды жіберудің кестесін және гидравликалық жұмыс режимін әзірлеу;

6) ғимараттарды дайындау бойынша жұмыстар жүргізу, инженерлік жүйелердің жабдықтарын алдын ала жөндеу және ауыстыру;

7) сумен жабдықтау және субұру жүйелерінде алдын ала, жоспарлы және жоспардан тыс жөндеу жұмыстарын орындау;

8) энергия үнемдеу ісшараларын жүргізу;

9) отын қоймаларын дайындау, резервті отын шаруашылығының инженерлік жабдықтарына, отын дайындау, отын беру және күлшлакжоюлар жүйелерінде, теміржол және автокөліктіктің кіре беріс жолдарында, өртке қарсы шаруашылықтарда жөндеу жұмыстарын орындау;

10) негізгі және резервтік отынның нормативті қорларын құру, сонымен қатар тұрғын үй-коммуналдық шаруашылығы нысандарында технологиялық апаттар мен дүлей апат салдарын жоюға арналған материалдық-техникалық ресурстардың апатты қорларын құру;

11) қалдықтар мен қоқыстарды жинау, сақтау, шығару, оңтайландыру жөніндегі қолданыстағы заңнамалар талаптарына сәйкес күл шлактарын қаттау үшін қажетті жағдайларды жасау.

35. Жылумен жабдықтау көздері мен орталық жылу пункттеріндегі жұмыстар келесідей аяқталуы тиіс:

1) 1 қыркүйекке дейінгі – күзгі кезеңде жылыту мұқтаждықтарын қамтамасыз етуге арналған қажеттіліктер;

2) 1 қарашаға дейін қысқы ең жоғарғы жүктеменің өтуі кезеңіндегі жылыту мұқтаждықтарын қамтамасыз етуге арналған қажеттіліктер;

Жылумен жабдықтау көздерін қамтамасыз ететін электр, су және газ коммуникацияларын жөндеу мен алдын алу жөніндегі жұмыстар 25 қыркүйекке дейін аяқталуы тиіс.

36. Жылумен жабдықтауды қамтамасыз етуге қажетті жылу желілеріндегі, ғимараттар мен ішкіүйлік жүйелердегі жұмыстар 1 қазанға дейін аяқталуы қажет;

37. Жылу желілері келесідей сынақтардан өтуі қажет:

1) гидравликалық сынақтардан (орнықтылығы мен тығыздығына) – жылу маусымы аяқталған кейін екі аптадан кешіктірмей және жөндеу жұмыстарын

10-сынып № 24сабақ

Сабақтың тақырыбы:Шығармашылық жоба.

Сабақтың мақсаты: Шығармашылық жоба туралы және оның қоғамға пайдасы, туралы түсінік беру, ұғындыру.

I. Ұйымдастыру бөлімі:

1. II. Үй тапсырмасын сұрау: А) Шығармашылық жоба дегенді қалай түсінесің? Ә)Жобаға қандай тақырыптар алуға болады? Б) Жоба таңдағанда қойылатын талаптар.

III. Жаңа сабақты баяндау: Шығармашылық жоба – бұл мұғалімнің жетекшілігімен орындалатын қорытынды шығармашылық жұмыс. Жобаның қаншалықты орындалуы арқылы оқушылар сабақты қаншалықты игергені, білімдері байқалады. Бұл шығармашылық жұмысты технология пәні бойынша алған білімдерін қорытындылайтын бақылау жұмысы деуге де болады.

Адамның әдемілікке деген қызығушылығы адамзат пайда болғаннан бері бар.

Жоба таңдағанда қойылатын талаптар. Таңдаған затың өзіңе жақсы таныс, түсінікті, қызықты болуы тиіс. Таңдаған заттың тұрмыста пайдаланылатын орнын білу қажет. Ол сенің шығармашылығыңды көрсете ала ма? Осы затты жасау қолыңнан келе ме? Алға қойған міндетіңді орындай аласың ба? Таңдаған жобаңның күрделілігін, қанша еңбекті қажет ететінін білу керек.

Жоба жеке бөліктерден тұрады: суреттерден, қандай да бір бұйымдардан және тағамнан, киімді жобалау, моделдеу, қолөнер, интерьер т.б. Зерттеу нәтижесінде жоба экономикалық есепте шығарылады.

Жобаны орындау барысында оны бір оқушы немесе бірнеше оқушы бірігіп орындауға болады. Жобаны бірнеше оқушы бірігіп орындағанда жұмысты мұғалім теңдей етіп бөліп береді.

Ұйымдастыру және дайындық кезеңі. Жобаның орындалу барысы. Шығармашылық жобаны бастамас бұрын жұмыс барысына көңіл бөлуді қажет ететін жайттарды сұлба түрінде жасап алған дұрыс.

Жоба қорғауға қажетті құрал – жабдықтар мен бұйымдар. Тігін машинасы, инелер, қайшы, қалам, милиметрлік қағаз, оймақ, үтік, кергіш

Қорытынды саты

2. 1. Жоба қорғау. Шығармашылық жобаны қорғағанда оқушы орындалған жобамен кластастарын таныстырып немесе дайындаған бұйымын көрсетіп шығады. Неліктен осы жобаны таңдағаны туралы, сондай – ақ жобаны орындауға қойған мақсат пен міндеттері туралы айтып береді. Жобаны орындау барысында қолданылған құралдар мен амал – тәсілдер, қосымша әдебиеттер: Таңдап алған бұйымы туралы, оның жеке сәнге айналғаны, ерекшелігі туралы айтып береді. Таңдаған матаның қасиеті, оның осы бұйымға, оның пішініне сәйкестігі, түстер үйлесімділігі: бұйымның жағымды және жағымсыз жақтарын, бұйымды өңдеу әдістерін көрсету.

Осы жобаны орындау барысында жинаған тәжірибесі мен кездескен қиындықтарды бөлісу: бұйымның өзіндік құнын жариялау, бұйымның дұрыс таңдалғанын, оның орындалуының мақсатқа сәикестігі.

1. 2. Сапасына қарай бағалау. Орындалған жобаға өздігінен баға беру, ойымен бөлісу және мұғалімнің бағалауы.

IY.   Бағалау.

Y.   Үйге тапсырма: Үйден таңдаған тақырыптарына мәнжазба жазып келу.

10-сынып № 25сабақ

Сабақтың тақырыбы:Жобаны таңдау, негіздеу.

Шығармашылық жоба - әр оқушының жыл бойы мұғалімнің көмегімен орындайтын , өзіндік жұмысы, басқаша айтқанда, технология пәні бойынша жүргізілетін бақылау жұмысы. Әрине жасалатын жобаның сапасы сенің біліктілігіңе, технология пәнінен алған біліміңе, оқулықтағы материалды қалай меңгергеніңе тікелей байланысты.

Жоба әр түрлі бөлімдерден, арнайы сызбалардан, суреттерден, нобайлардан және жасалатын бұйымның технологиялық картасынан құралуы мүмкін. Ол бұйымды жасаған кезде есептер, экономикалық немесе экологиялық дәлелділік, түсінік хаттар да пайдаланылады.

Жобаның бірнеше нұсқасы болуы мүмкін. Мысалы, өте күрделі жобаны оқушының өзі ғана орындауы шарт емес. Сондықтан жобаның кейбір бөлігі дайын күйде берілсе, кейбір бөлімін оқушы мұғалімнің, ата-ананың т.б. көмегімен орындай алады. Егер бір күрделі жобаны бірнеше оқушы бірлесіп орындаса, әр оқушының үлесі алдын ала анықталуы қажет. Ол оқу жылының соңында өзінің орындаған шығармашылық жобасын оқушылардың және мұғалімнің алдында қорғайды.

Бұл жағдайда оқушы жобаны қалай дәлелдейді? Ол үшін әр оқушы өзінің жасайтын жұмысын таңдау қажет.
Сонымен, шығармашылық жоба бұл оқушының мұғалімнің басқарумен орындалған өзіндік шығармашылық (жоба) жұмысы.

Оның мақсаты: 1. Шығармашылық жоба барысында өз бетімен шығармашылық жұмыс жүргізе білуге, іскерлікке, еңбексүйгіштікке тәрбиелеу.
2. Күнделікті тұрмысқа қажетті сұраныс туғызатын, қазіргі заман талабына сай жаңа бұйым жасап шығару,
3. Ұмыт болған халқымыздың қолөнерін жандандыру. Оны жаңа дизайн талаптарына сай әсемдей білуге үйрету, тұтыну бұйымдарын еңбек объектісі ретінде пайдалана отырып, танып білу.

Шығармашылық жобаны орындау жүйесі /. ұйымдастыру, дайындық, кезеңі.
- Проблеманы шешу;
- Үлгі таңдау. Жасалатын бұйымның үлгі сұлбасын сызу, суретін салу;
- Материалдар мен керекті - құрал жабдықтар дайындау;
- Жұмыс орнын ұйымдастыру.
//. Техникалық кезең.
- Техникалық жұмыстарды орындау;
- Еңбек қауіпсіздік ережелерін сақтау, .
///. Қорытындылау кезеңі жүйелеу.
- Дайын бұйымды бағалау;
- Шикізат шығынын есептеу;
- Шығармашылық жобаны қорғау.

4. Шығармашылық жобаға қойылатын негізгі талаптар.
- Өзіндік қызығушылығы;
- Әлеуметтік - экономикалық жағдайдың сәйкестігі, күрделілігі,
- Оқу кабинетінің материалдық техникалық базасына сай болуы;
- Өзіндік кәсіптік айқьшдалуы;
- Өз мүмкіндігін ескеру;
- Өз өнімдерін іске асыру, тұтыну.
V. Жобаны жарнамалау.
- Өнім белгісі;
- Өндірістің аты;
- Бұйымның аты, қолдану;
- Жарнамалау.
VI. Шығармашылық. жобаны қорғау
- Оқушы өзінің дайындаған шығармашылық жобасын қорғап, жұмысын қорытындылайды

10-сынып № 26сабақ

Сабақтың тақырыбы:Бесік жасау ағаштан

Зерттеу кезеңдері: а) Мақсат қою
ә) Жоспар құру
б) Жұмыс кезеңдерінің уақытын белгілеу
в) Керекті ғылыми әдебиеттерді іріктеу
г) Бұқаралық ақпараттардан нақтылы деректер  жинақтау.
ғ) Жинақталған материалдарды жүйелеу.

 Тәжірибенің әдістемесі:  Логикалық ойлау қабілеттерін арттыру. Болашақта ғылыми болжамды іске асыру мүмкіншілігі бар әр түрлі дәрежедегі ұсыныстар жасауға үйрету.

Тұжырымдау қасиетін арттыру арқылы жұмыстың маңыздылығы мен  қажеттілігін аңғарту.

Өз бетімен ойлау, есте сақтау, қиялдау, сипаттау қабілеттерін арттыру:

Таңдаған бағытының этномәдениеттегі орнына, құрылысына, маңызына тоқталу және оған талдау жасай білгізу.

Зейінділігі мен іскерлігін арттыру: Бесіктердің ішінде ағаш бесіктің түрлерін меңгерту.

 Зерттеудің жаңалығы мен дербестік нәтижесі:

Жұмыс нәтижелері мен қорытындысы: Заман талабына сай, жиналмалы, ыңғайлы бесік үлгісін  жасап шығару.

Практикалық маңызы: Атам заманнан бері қолданыста болған бесікті осы күнде қолданысқа енгізу мәселесін қарастыру қажет.

Бесік - қазақ қауымы үшін көшпелі ғұмыр кешкен бабалардан қалған  аса қастерлі де қасиетті мұра, мүлік.

Бесік-нәрестені бөлеуге арналған ағаш төсек. Бесікті орта Азия мен Кавказ, Үндістан, Қытай жерін мекендейтін халықтардың басым көпшілігі пайдаланады. Тек әр үлгіде жасалады. Бесік көшпелі өмір кешкен қазақ халқы арасына ертеден тараған.  Бесік жеңіл ағаштан жасалғандықтан көшпелі тұрмысқа бейімділігі сонша, бесікті атқа мінгенде еш қиналмай анасы алдына өңгеріп алып кете берген. Жаугершілік заманда тұтқиылдан шабуыл жасалғанда бесіктегі сәбиді әке-шешесі ат үстінен оңай іліп алып, дұшпан тырнағынан тез сытылып кетіп отырған.

       Қазіргі замандағы аналарға бесікті қолданудың  маңыздылығы: өте тиімді – жаялық алуға, памперстерге және тері тітіркенгіштігіне қажет балалар косметикасына ақша жұмсамауына болады.

1.Бесікке бөленген бала таза жатады. Бесіктің өте ыңғайлылығы, ондағы сәбидің биологиялық қажеттілігене пайдалануға болатын тесіктің болуында. Дәретке отырғаннан кейін сәби таза, құрғақ күйде  ары қарай ұйқысын жалғастыра береді. Қазіргі памперстер секілді баланың құйрығын сорып тастамайды.
2. Баланың қол аяғының түзу өсуіне септігі тиеді. Қазіргі балалардың жамбасына ауруханаларда кергіш пе, таңғыш па бірдеңе салып жүргендерін көптеп көруге болады. Осының бәрі бесікке жатпаудың кесірі.
3.Бесікте жатқан балаға суық тимейді, қымтаулы жатады. Бесік әсіресе қыс пен күзде, пәтерде салқын болған кезде қолдануға ыңғайлы. Қазіргі заман балақайларына да бесікте ыңғайлы және ешқай жақтарынан суық, жел соқпайды. Жаздың аптап ыстықтарына қарамай бесіктегі сәби өте жақсы ұйықтап, көпке дейін оянбайды.
4.Бесіктің ырғақты тербелісі баланың психикасына оң әсерін тигізуі

мүмкін. (менің ойым-менің пікірім)
5. Және тағы бір жақсысы – түнде баланы тұрғызбай-ақ бесік жанына отырып-ақ емізе беруге болады және бесіктегі бала шошынынып, қол-аяғын қозғамайды. Анасы баласына аунап кетіп жастыққа тұншығып қалды ма екен деп алаңдай қоймайды.

6. Бесік, әуелі, ана мен баланың өзара қоректенуін, демалысы мен   денсаулығын  тұрақты бір ритмге (жүйеге) түсіреді.

7.  Бесіктегі нәрестенің қол-аяғы жұмсақ ораулы.Ұйқысы тыныш болады.

8. Бесікте қаршадайынан тербетілген бала кейін қазіргі техногендік

замандағы техникалық арпалыстарға икемді келеді.

9. Бесік тербетіп отырған анасы, әжесі, апасы, әпкесі, т.б. нәрестемен,

міндетті түрде, сөйлесіп отырады. Әлдиге бесік жырын айтады.  Нәресте шағынан ана әлдиі мен мейірімін, ана тілінің құнарын естіп  өскен бала – кейін өз отбасына, еліне қамқор болады.

10.Бесіктің беті перделі, жабық (жел тимейді, көз тимейді: нәрестені  екінің бірі көре беруге тиіс емес).

11. Тербеткенде адам қолы шаршамайды, баланың басы ерсілі-қарсылы шайқалмайды.

 Қазақ бесікті қарағай, қайыңнан, көбіне талдан иіп жасаған. Мұндай бесіктер  жеңіл, ықшам әрі берік, көшіп-қонуға ыңғайлы болады.  Бесік құрылысында әр бөліктің өзіндік атауы мен атқаратын қызметі бар. Оның жабдықтары да әртүрлі әбзелдерден тұрады. Бесіктің құрамы негізінен 15 бөліктен тұрады. Олар: бел ағаш, 2 бөген, 4 жақтау, 4 шабақ, 2 сабау, 2 жорға.

1.Арқалық.  Ұзындығы 70-75 см, ұстап тұруға ыңғайлы, бесіктің ең үстінде көлденең орналасқан жұмыр бел ағаш.
2. Бөген.  Бұл бөлік алдыңғы бас, артқы бас деп те аталады. Бөген – негізінен жас тал мінсіз жонылып, жақсы әрленіп, морға қыздырылып, қыртысын сыртына қарай иген бесіктің екі басы.
3. Жақтау. Оның саны – 4. Екі үлкен жақтаудың ұзындығы арқалықпен бірдей, қос бөгеннің аңғарларын керіп тұратын екі қысқа жақтаудың ені бесік еніне тең болып келеді.
4. Шабақ.  Бұл да – төртеу. Екі бөгеннің аяқтарын қосып тұратын ұзын жақтауларға біркелкі қашықтықта көлденең қашалып бекітілген бесік еніндей тақтайша.
5. Сабау. Ол – екеу. Екі бөгенді қосып тұратын екі ұзын жақтаудың астына түсетін, бесік ұзындығына тең жұмыр ағаш.
6. Жорға . Бұл да екеу. Бөгендердің иілген басына қарама-қарсы бекітіледі, оның астыңғы қыры қайқы – бесіктің табаны. Табанның қайқылығы бесіктің бірқалыпты жеңіл тербетілуін қамтамасыз етеді.

7.Тақтай. Бесіктің түбегі орналасатын, төсек салынатын бөлігі.

Енді мен   бесіктің  маңызын, құрылысын, жабдықтарын білгеннен кейін бесік жасауға қолданатын  қарағай, қайың, тал ағаштарына кеңірек тоқталуды жөн көрдім.

Қарағай – төзімді, көп күй таңдамайтын ағаш. Аяздан да, желден де қорықпайды. Ол үш ғасырдан кейін ғана қартая бастайды, тіпті бұдан да көп өмір сүретіндері де бар.

10-сынып № 27сабақ

Сабақтың тақырыбы:Бесік жасау ағаштан

Зерттеу кезеңдері: а) Мақсат қою
ә) Жоспар құру
б) Жұмыс кезеңдерінің уақытын белгілеу
в) Керекті ғылыми әдебиеттерді іріктеу
г) Бұқаралық ақпараттардан нақтылы деректер  жинақтау.
ғ) Жинақталған материалдарды жүйелеу.

 Тәжірибенің әдістемесі:  Логикалық ойлау қабілеттерін арттыру. Болашақта ғылыми болжамды іске асыру мүмкіншілігі бар әр түрлі дәрежедегі ұсыныстар жасауға үйрету.

Тұжырымдау қасиетін арттыру арқылы жұмыстың маңыздылығы мен  қажеттілігін аңғарту.

Өз бетімен ойлау, есте сақтау, қиялдау, сипаттау қабілеттерін арттыру:

Таңдаған бағытының этномәдениеттегі орнына, құрылысына, маңызына тоқталу және оған талдау жасай білгізу.

Өзіміздің Швейцариямыздың төрінде қарағаймен қоса қайыңдар да орын алған.  Қайың – жылдың төрт маусымында да өзінің сұлулығын жоғалтпайды. Көктемде өзінің жасыл жапырағын жайып, бойжеткендей құлпырады. Туған жерімізде қайың өспейтін жер жоқ.  Қалың көпшілік қайыңды бағзы заманнан-ақ жоғары бағалап, ағаштың басқа түрінен артық көрген. Ауыл қыздары мереке күндері қайыңның гүлді бүршігін бұрымына қосып өретін болған – егер осы бүршік уақытынан бұрын солып, қурап қалмаса, бойжеткенні арман-тілегі сөзсіз орындалады екен.

Тал –биіктігі 30-40 м ағаш, бұта не шала бұта түрінде кездеседі. Жапырағы қысқа сағақты. Діңі жеңіл, жұмсақ, солқылдақ, иілмелі, шорт сынбайды, құрт түспейді, жат иісі болмайды, бірақ
тез шіриді. Кейбір бұта түрлерінің ( ақ тал, сары тал, көк тал) шыбықтары себет тоқуға, діңі жиһаз жасауға пайдаланылады. Жапырақты бұтақтары мал азығы, дің қабығы тері илеуде, дәрі дайындауда пайдаланылады. Қазақстанда 46 түрі ( көк тал, сары тал, шілік, ақ шілік ешкі тал, әулие тал, т.б) кездеседі. Осы ағаштардың ерекшелігімен танысқаннан кейін мен олардың физикалық құрылымын, механикалық көрсеткіштерін, жиһаз жасаудағы төзімділігін салыстырмалы түрде қарастырдым.

Ағаштың физикалық құрылымы

Ағаштың түрі	Көлемі кг/ м3	Кептіру				Ағаш түсі
Қарағай	540	0,52	0, 19	0,32	Қызғылт, күңгірт қызыл
Қайың	640	0, 64	0, 27	0, 30	Ақ
Тал	150	0,30	0,17	0,26	Көк , сары , ақ

Қылқанжапырақты және жапырақ текті ағаштардың орташа есеппен алғандағы механикалық көрсеткіштері (15% ылғалдылықтағы)

Ағаш түрі	Көлемдіксалмағы, кг/м3	Беріктігі
		Талшық бойымен қысу	Иілгіштігі	Талшық бойы созғандығы	Көлденең бағытта	Тік бағытта
Қарағай	530	44	79	115	7	7,5
Қайың	640	45	100	120	8,5	11
Тал	150	50	180	195	9,3	12,5

Жиһаз жасаудағы ағаштардың төзімділігі

Ағаш түрі	Емен төзімділігімен салыстырғандағы пайдалану төзімділігі
	Ауада	Тұщы суда
Қарағай	0,4- 0,67	0,5
Қайың	0,15-0,4	Қолданылмайды
Тал	0,3	Қолданылмайды

  Осы келтірілген кестелерден көріп отырғандарыңыздай мен бесік жасауға қарағай, қайың мен тал ағаштарының ішінен қарағай ағашының жоғары көрсеткіштер: кептірілуіне, 15% ылғалдылықта берік сақталуына және ауа мен тұщы судағы төзімділігіне байланысты жиналмалы «Болашақтың бесігін» қарағай ағашынан жасау керек деген шешімге келіп тоқталдым.

.      Жоба бойынша жасалатын бесігім жиналмалы болатындықтан, мен ендігі кезекте жиналмалы, құрастырмалы жиһаздардың жасалу жолдарын қарастырдым. Жалпы үй жиһаздарын жасауда  қылқанжапырақты және жапырақтекті ағаштарды қолданады.

Жиналмалы-құрастырмалы жиһазға қабырғаға жапсарластырылып,

көлденең орналастырылатын шкафтар, құрастырылмалы үстелдер,

кереуеттер т.б жатады. Жиналмалы-құрастырылмалы жиһазды бөлсе, бөліктері конструкциялық тұрғыда байланыстырылады және соған бекітіледі.    Жиһазды негізінен ағаштан және ағаш материалдардан жасайды. Сондай-ақ пластмасса мен темір материалдар да қолданылады. Қаптама жабынды ретінде табиғи және синтетикалық шыбықтарды, ламинирленген қабыршақтарды т.б пайдаланады. Жиһаз жасауда жұмыр ағаш және кесілмелі ағаш түрлері қолданылады.

Жұмыр ағашқа құрылыс бөренелері (диаметрі 12см-ден, ұзындығы 4…9м) , араланған (диамерті 14 см, ұзындығы 4…7,5м) және жұмыр ағаштар қолданылады.

Кесілмелі ағаштарға: ағаш білеулер, тақтайлар және тақтайшалар т.б жатады.

Ағаш білеулер – жуандығы 13… 25 см, ені жуандығының екі есесіндей.

Тақтай – қалыңдығы 8 см, ені 8…25 см;

Тақтайша (рейка) – қалыңдығы 3,5 см, ені 7 см.

                              Желімделінген ағаш құрылымдары

Ағаш бөлшектерін құрастыруда желімдеу тәсілі де қолданылады. Желім түрлері: сүйекті желім, казейн, шайыр және арнайы желімдер.

Жай қарапайым жасалған ағаш құрылымдарынан желімделген ағаш құрылымдары аз салмағымен, беріктігімен, суға төзімділігімен ерекшелінеді.

Желімдеу үшін желімдейтін ағаш құрғақ болуы керек. Желімдейтін бөліктерді бір-бірімен беттестіріп, тегістеп дайындайды. Содан кейін желімді оның бір бетіне ғана жұқалап жағып, ол бөлшектерді ұстағышпен қысып қояды.

Ағаш  бөліктерін сына, бұрандама, шеге арқылы қосу ережелері.

-         Диаметрі 6мм-ден асатын шегені қылқанжапырақты және 4мм-ден асатын шегені қатты ағаш (емен) түрлеріне қағуға болмайды;

- Шегелер суырылып қалатын болмау үшін әр бағытта 15⁰ бұрыш жасап қағу керек;

-         Шегелердің ара қашықтығы 15…25 диаметрлік шеге көлемдерінен кем болмауға тиіс.

   Бұрғылауда дөңгелек пішінді ойықтар жасалынып, оған бұрандама, сыналар қағуға пайдаланады. Тек жасалатын ойықтың диамерті сына, бұрандама диаметрінен 1мм-ге дейін кем болуын ескеру қажет.

Ағаштан жасалған бұйымдарды әрлеу

Ағашты әрлеу деп оның бетін, сыртқы көрінісін жақсартуға және қоршаған орта әсерінен қорғау үшін жасалған өңдеуді атайды.

Көркемдік өңдеу бұйымға әдемілік пен көзтартарлық әсер береді. Ағаш бұйымның сырт көрінісін жақсарту үшін сол ағаштың өзін өңдеу: өрнектеу

күйдіру, қашау арқылы және де әр түрлі әрлеу қаптамалық материал-дарымен, текстуралық қағазбен, полимерлі материалмен, матамен, фольгамен безендіруге де болады.

                                    Ағашты жанудан қорғау

Ағаштың құрылыста, бұйым жасаудағы ең бір нашар қасиеті – тез тұтанғыштығы. Ол үшін алдымен қолданатын шаралар – ағаш бұйым-дарын қыздыратын ток көздерінен алыста қою, отқа қарсы материалдармен қаптау, отқа қарсы бояу түрлерін  қолдану.

 

Бесіктің құрылысы

1.Алдыңғы бас(Бөген)	2.Артқы бас	3.Бел ағаш(арқалық, арыс)	4.Жақтау	5.Жорға(табан)
6.Сабау	7.Тақтай	8.Түбек	9.Шабақ	10.Шүмек

Енді өзімнің алдыма қойған мақсатым қолданысқа ыңғайлы жиналмалы бесік жасау болғандықтан, оның сызба үлгісін сызуға кірістім. Бұл кезеңде мен ата-бабамыздың бесігінің үлгісін бұзбауға, сол қалпында жас ұрпаққа жеткізуді ойластырдым. Бесіктің бас жағы әр аймақта әр түрлі болып келуімен ерекшеленеді. Мысалы, солтүстік және батыс Қазақсан аймақтарында (Қостанай, Маңғыстау, Торғай, Ақтауда) бесіктің бас жақтауын тік бұрышты немесе үшбүрыш тәрізді жасаған. Ал мен өз бесігімнің басын доға түрде жасауды ұйғарып, ішкі жағынан екі топсамен ұстастыра отырып, оның жабылып, ашылатындығын көздей отырып бөгеннің сызбасын сыздым.

 

10-сынып № 28сабақ

Сабақтың тақырыбы:Бесіктің сызбасын сызу

Бесік  - нәрестені бөлеуге  арналған ағаш төсек. Ол көшпелі ғұмыр  кешкен  бабаларымыздан  қалған қасиетті  мұра. Қазақта: «Ел болам десең бесігінді түзе», «Есік көргенді алма, бесік көргенді ал», «Бесік көрмеген ессіз болып, есікке енеді» деген ұлағатты сөздер бар.
Мәдени мұраларымыздың  бірі бесік – ұлттық өнеріміздің  туындысы,  салтыфмыздың жұрнағы, ұлттық  тәрбие құралы. Көшіп – қонып жүрген халқымыздың ғасырлар бойгы  жинақтаған тәжірбиесінен  туындаған уақыт, заман сынынан сүрінбей өткен, киелі бесіктің өзіндік ерекшелігі  де,тұрмысқа  бейімділігі  де бала өміріне пайдалылығы  да  орасан  зор.
Қазақ, қарақалпақ, қырғыз, ұйғыр халықтарында бар, тек жасалуы  жағынан түрліше. Қазақ бесігі бірнеше бөлшектерден  тұрады:

• бөген- бесіктің екі  басы;

• жорға – доғолша келген  табаны;

• белағаш  немесе арқалығы;

• бесіктің төсегі.

Бесіктің екібасы доғаша иіліп немесе бөлек  ағаштардан  қиюластырып жасайды  да, ортасына өрнекті  тақтай  орнатылып,төменгі ұштары дөңес табанмен, яғни жорғаға, ал төбесі арқалықпен не белағашпен қосылады. Бесіктің төсегі тақтайдан (фанера, ДВП,т.б.) салынады. Бесікке қоса жасау - жабдықтарының өзіңше атауларын да білген жөн.
* ШИ Бесік жабдықтарының үстіне, түбек бекітілетін тұсында ойығы  бар,  тоқылған  ши төселеді.
* ЖӨРГЕК. Жұка, талдырып басылған киіз төсеніш. Немесе арасына мақта салынған,сырылған  көрпеше.Түбекке тура келетін тұсы ойылады.
* ҚҰС ТӨСЕК. Жөргектің үстінен төселетін арасына құс жүні салынып қабылған жұмсақ төсеніш. Оның да түбек тұсында ойығы болады.
* ЖАСТЫҚ. Бесіктің  енімен сәйкес келетін,арасына  құс жүні  толтырылған  кішкене жастық.
* КӨРПЕ  Жай матадан  әзірленген көрпені жас  күндерінде,  ал қыс кундерінде  арасына мақта  салып  қабылған көрпе қолданылады.
* КЕПІЛ Нәрестенің  жамбас  тұсына,тізесіне  кепіл  ретінде   арнайы тігілген бірнеше кішкене  жастықшалар түбек  орналасқан ойықтың төңірегіне  қойылады.
* ТАРТПА  БАУ  «ТАҢҒЫШ».  Тартпа баулар құр  тәрізді  биязы  жіппен  тоқылады  немесе  екі-үш  матаны  қабаттап  сырып ,  бауларын  есіп  әзірлейді. Тартпаның  біреуі  бөленген,құндақталған нәрестенің  көкірек  тұсынан,  екіншісі  тізенің  устенін  таңылады.
Тартпа  баудың ұштары бесіктің  екі  жағындағы  сабау ағаштарға  таңылады.
* ТҮБЕК .  Ол күйдірілген  саз балшықтан немесе   мыс,жез,қанылтырдан  әзірленеді.Сыртында киіз не былғары  қабы  болады.
* ШҮМЕК .  Ол  сүйектен,яғни  қойдың асық  жілігінен, не ағаштан жасалады.
* ЖАБУ. Бесіктің  көлеміне  сай  жұқа селдір  матадан  тігілен,  кестелегенген  арнаулы  жабу  болады. Ол бесікке  бөленген жас  баланы  маса,шыбыннан,күн көзінен,желден,суықтан қорғайды.
Осы айтылғандардан басқа балаға тіл—көз тимесін деп бесіктің басына үкі, тұмар, қарала моншақ, боялған асық т.б. нәрселер тағылады.
Халық: «Баланы жастан» деп бекер айтпаған. Дұрыс бөленген бесік көрген баланың дені сау,тәрбиесі түзу болады. Сондықтан  баланы бесікке бөлеудің өзіндік мәні бар.Олай  дейтініміз:
* Бесік женіл ағаштан ықшам жасалғандықтан, көшіп-конып жүргенде ат үстінде алып журуге  де, жүкпен артуға да қолайлы.
* Бесікте жатқан нәрестеге желдің өті, жердің сызы тимеген. Көшіп жүргенде боран, жауын-шашын болсын бәрібір, немесе бірнеше уақыт бойы баланың жаялығын әлсін-әлсін ауыстырудың қажеті жоқ. Сондықтан бала суық тиюден аман өскен.
* Бесікке таңылған баланың қол-аяғы түзу болып өседі. Дене мүшелері дұрыс қалыптасуы үшін желкесіне , екі жамбасына арнайы жастықшалар қойлады. Тәніне жұмсақ тию үшін мамықтан төсеніш-көрпеше , жұмсақ жөркек , жаялық, жабу т.б. нәрселер қолданылады. Бесікте жатқан бала денесі нәжіс , зәр тиюден аман болады , тері ауруына шалдықпайды. Ол үшін арнайы түбек , шүмек жасалады. Нәрестенің нәжісі төгіліп шашылмас үшін , иісі шықпас үшін түбектің түбіне күл салып қояды. Ондай түбекті тазалауда оңай. Әдетте баланың дәреткен сүйектен жасалған шүмек арқылы түбекке ағады. Шүмек қойдық асық жілігінен жасалады. Ол майға қайнатылып, тазартылады. Демек бабаларымыз бала гигиенасына да назар аударған.
* Бесіктің белағашына әр түске боялған асық, түрлі-түсті сылдырмақтар ілінеді. Солар арқылы баланың көру қабілеті жетіліп, түр-түс реңдерді ажыратуы артады. Бұл әрі көздің қылиланып, шапыраштанбауына ықпалын тигізеді. Тербетілген бесіктің тербелуіне ілесе айтылған ана әлдиі-бесік жырын тыңдап өскен бала саз, әуен ырғағын тез қабылдайды. Демек бала нәресте кезінен-ақ әуенге бейім болып өседі, есту қабілеті ерте қалыптасады.
* Бесікте тербеліп , шайқалып үйренген баланың басы кейін атқа шапқанда , ұшаққа , машинаға , кемеге мінгенде айналмайтын болады.
* Бесікке бөлеулі баланың анасының қолы бос болады, қайта-қайта жаялық жуып, жөргек ауыстырмайды. Анасы баласын бесікке бөлеп қойып, қауіп қатерсіз өз шаруасын тындыра береді, қажет кезде қамсыз дем де алады.
* Бесікке бөленген бала аунап, домалап кете алмайды, отқа, суға түсіп кету қаупіненде аулақ болады, ешқандай зиянды жәндік шаға алмайды.
Міне қазақтың жылы ұясы-бесіктің күнделікті тұрмыста , бала тәрбиесіне , баланың өсіп жетілуіне тигізетін пайдасы осындай . Енді баланы бесікке салу дәстүріне тоқталайық

10-сынып № 29сабақ

Сабақтың тақырыбы:Бесікті көркем өңдеудің технологиялық процесі

Бесікті жасауда ағашты қолмен және станоктармен өңдеу процестері жүргізілді. Технологиялық процесс өндірістік процестің бір бөлігі болып табылады. Ол өңделетін шикізат пен материалдың мөлшерін,түрін немесе қасиетін өзгертумен тікелей байланысты жүргізіледі. Ағаштан түрлі бұйымдар жасаудың технологиясы бірнеше кезеңге бөлінеді.Олар: - материалдарды кептіріп-құрғату;

• дайындауға арналған ағаш материалдарын дұрыс үлгімен дәл өлшемдерге келтіру үшін механикалық тәсілмен өңдеу;

• дайындалған құрамдас материалдарын бір-біріне желімдеп жапсыру;

• тазартылған ағаш материалдарын ақтық үлгіге келтіру үшін механикалық тәсілмен өңдеу;

• бөлшектерді біртұтас құрастырылатын бірлік өлшеміне жинақтау;

• оларды механикалық тәсілмен өңдеу;

• бөлшектер мен біртұтас құрастырылатын бірлік өлшемдерін нақтыбұйым етіп жинақтау;

• бөлшектерді біртұтас құрастырылатын бірлік өлшемдерін немесе дайын болған тұтас бұйымды біржола өңдеп бітіру.

Бесікке – қарағай ағашы пайдаланылады. Материал алдын-ала қалыпты жағдайда кептіріп,құрғатылады. Технологиялық процестің келесі кезеңдері бойынша дайындауға арналған ағаш материалын өлшеп-кесу, яғни механикалық тәсілдермен өңдеу.

1. Ағашты механикалық тәсілмен өңдеу. Аралау – ағашты көп жүзді аспаппен-арамен бінеше бөлшек етіп бөлу.Дөңгелек (дискілі) арасы бар,станокта ағаш материалын алдын-ала белгіленген (ені және ұзындығы) бойынша өлшеп-кесіп дайындау жұмыс түрлері атқарылды.

Фрезерлік өңдеу - ағаштың жұқа қабатын айналмалы жүзі бар станокпен бірте  -бірте жүйелеп кесу. Бұл ретте ағаштың үстінгі қабатындағы орақ тәріздес жаңқалар тазартылады. Фрезерлік өңдеу сүргілеп жонатын рейсмустық фрезерлік және бұдырлық станоктармен жүргізіледі.  Сүргілеп жонатын станоктар майысқан қисық бөренелер мен қалқан тақтайларды геометриялық тұрғыдан жап-жазық және теп-тегіс етіп сүргілеп жонуға қолданылады.

2. Токарь станогымен ағашты өңдеу. Бесіктің белағашы станогында өңделеді. Жалпы айналатын денелер түріндегі бөлшектерді жасау үшін оларды токарь станогына салып жонып, егейді. Біздің отандық өнеркәсібіміз орталықты, қарама-қарсы және орталықсыз токарь станоктарын шығарды.
Орталықты станоктарда салыстырмалы түрде алғандағы диаметрі онша үлкен емес, ұзынша бөлшектер өңделеді. Бесіктің 80 см-лік белағашы және қазық ағаштары осы станокта өңделеді. Дайындалған ағаш материалдарды алдыңғы және артқы қыспақтардың орталығы арасына мықтап бекітіледі.
Ағаш өңдейтін СТД-120 м үлгісіндегі токарь станогының негізгі бөлігі бағыттаушы тіліктермен қоса алғанда шойыннан құйылған тіректің негізі болып табылады. Ол өзінің екі тіректі табаны арқылы станоктың тұрақты әрі берік тұруын қамтамасыз етеді. Оған алдыңғы және артқы қыспақ тетіктер, ұстайтын тұтқасы орналастырылған. Станоктың жұмыс механизмдері кесу аймағын (жұмыс кеңістігін) құрайды. Бұл аймақ байқау экраны бар қорғағышпен жабылып тұрады.
Станок орнатылатын тіректі негіз өзінің тірек табандары арқылы ағаштан жасалған арнаулы платформаға мықтап бекітілген. Оның сол жақ бөлігіне станоктың электромеханикалық жетегі орнатылған. Ол жетек қайысты іске қосатын, білікке бекітілген қос сатылы тегершіктің сыналы белдігінен және токарь станогының алдыңғы қыспақ тетігінің шпинделіне бекітілген екінші қос сатылы тегершіктен тұрады.
Шпинделдің айналу шапшандығын өзгерту жетек белдікті бір тегершіктің тұтқасынан екінші тегершіктің тұтқасына ауыстыру арқылы жүзеге асырылады. Станоктың жетегі сақтандырып тұратын қорғағыш қаптамамен жабулы тұрады , ал ол қаптама бұранданың көмегімен мықтап бекітіледі. Станок жұмысына басшылық жасау түймеше тетік блогы арқылы қамтамысыз етіледі. Ол блок алдыңғы қыспақ тетікке орналастырылған. Дәл осы жерге жарық түсіретін шам бекітілген.
Дайындалған ағаш материалдарын бекітіп ұстау үшін ауыспалы шпинделдің саптама тетіктері пайдаланылады. Оған орталық шанышқысы бар корпус, патрон өңделетін ағашты станокқа бекітіп ұстайтын тығырық жатады. Әзірленген қысқа ағаш материалдары ішкі ойықтарды ойып-жону кезінде патронға бекітілетін болса , ағаш материалдардың диаметрі неғұрлым үлкендері тығырыққа орналастырылады.
2. Бөлшектердің сыртын жонып - өңдеу
Бөлшектерді станокқа бекіту -орталыққа , патронға және тығырыққа бекіту сияқты барлық үш тәсілі кезінде олар жонып өңделеді.
Ортада өңдеу кезінде күні бұрын дайындалған бөлшек үшашалы кістегішпен артқы қыспақ тетіктің ортасына бекітіледі.
Қысқа бөлшектердің сыптын жонып-жану алдын-ала дайындалған ағаш материалдарын патронға бекіту арқылы атқарылады.
Дайындалатын ағаш материалдарды, бөлшектердің қандай мөлшерде әзірленетініне қарай таңдап алады. Ондай ағаш материалдарының кесілетін жерінің ең төменгі мөлшері жасалатын бөлшектің ең жоғарғы диаметрінен артық болуы , ал ұзындығы 40-50 мм артық болуы тиіс. Дайындалатын ағаш материалдарында ешқандай жарық, бұтақ көздері, қисық-қиғаш қабаттар, шіріген жерлер кездеспегені дұрыс.

10-сынып № 30сабақ

Сабақтың тақырыбы:Жобаны талдау

«Талдау» (салыстыр, ерекшелігі неде? т.б және ең бастысын бөліп шығар)	Салыстырып кестені толтырыңдар Атауы ұқсастығы айырмашылығы Шығармашылық жоба   Бұйымды толық жасау арқылы қорғалады Жасалған бұйым жарнамаланып сатылады Ғылыми жоба Ғылыми жаңалығын  жасау
«Жинақтау» (Схема құру – толтыру, анықтама беру)	Оқушылар шығармашылық жоба қорғай отырып,қазіргі кезде қандай тұлға болып танылады?   Өз жобасын бағалай алатын Жоспарлай алатын Тез шешім қабылдайтын     Жұмыс барысындағы қорытынды Өз жұмысына есеп беретін Нәтижесін тәжірибе арқылы тексеретін
Практикасы «Қолдану» (қарапайым тапсырмалар)	Әр оқушы өзі таңдаған шығармашылық жобаның жұмыс барысында көңіл бөлуді қажет ететін жайттарды сызба түрінде сызып көрсету
	ІІІ кезең. Деңгейлік тапсырмалар       І деңгей (5 балл)
Теориясы «Білу» (Кім?Не? Қашан? Қацда? Не істеді?)	1.Жобалаумен айналысатын оқушылардың міндеті: -жетекшінің басшылығымен таңдап алынған тақырып бойынша ғылыми-ізденіс жұмыстарын жұргізу -өз жұмысына есеп беру Жобаны қорғау талаптаарын мұқият орындау 2.Жарнама деген не? Тұтынушының тауарға деген қызығушылығын арттыру 3.Шығармашылық жобаның тиімділігі неде? -іскерліктің артуы -оқушының жеке жұмыспен айналысуы -ізденімпаз, шеберліктің артуы -шығармашылық қабілеттің дамуы -сана ме жүйенің сапалық көрінісі,өз бетімен ізденуі
Теориясы «Түсіну» (Неліктен? Себебі? Не үшін? Неге?)	ІІ деңгей (5 балл+4 балл)=9 балл 1.Шығармашылық жоба дегеніміз не? а)бұйымның жобасын  салу ә)технология пәні бойынша жүргізілетін бақылау жұмыстары б)жұмысты тексеру 2.Шығармашылық жоба неше бөлімнен тұрады? а)3 бөлім     ә)4 бөлім         б)2 бөлім 3.Жобаның сапасы неге байланысты? а)уақытқа         ә)шапшаңдыққа б)технология пәнінен алған біліміне 4.Шығармашылық жобаның ІІ бөлімі қалай аталады? а)дайындық кезеңі ә)қорытынды кезеңі б)техникалық кезеңі 5.Техникалық кезеңге не жатады? а)нұсқау карта жасау ә)құнын есептеу б)жобаны қорғау 6.Шығармашылық жобаның І бөлімі қалай аталады? а)дайындық кезеңі          ә)қорытынды кезең б) техникалық кезең 7.Дайындық кезеңіне не жатады? А)проблемаланы шешу Ә)еңбек қауіпсіздік ережелерін сақтау Б)жарнамалау
Практикасы	Құрал-жабдықтар сұраныс
Теориясы «Жинақтау»	ХХІ ғасырдағы дамыған тұлға қандай болу керек?     Ой-өрісі жан-жақты
Практикасы «Баға беру» (Сен қалай ойлайсың?)	Шығармашылық жоба папкасы қандай болу керек? -жобаның ерекшелігі( өзектілігі, сұранысқа ие болуы, жасаудағы шеберлікті қажет етуі) -жоба  бұйымының қолданыста алатын орны -жобаның ғылымилығы -Пәнаралық байланыс

10-сынып № 31сабақ

Сабақтың тақырыбы:Жобаны талдау

оқытушымен берілген дәріс конспектісін меңгеру;

негізгі әдебиетпен семинар сабағына дайындалу;

нақты тақырып бойынша баяндама жасау;

эссе, баяндама, рефератқа өзара сын-пікір жасау;

есептер шығару;

статистикалық мәліметтерді талдау;

курс терминдері бойынша глоссарий және сөзжұмбақ жасау;

топтық жобаларға қатысу;

таңдалынған тақырыпқа презентация жасау;

тақырып бойынша кіріспе дайындау және т.б

Өткен материалдарды пысықтау. Өткен дәріс материалдарын пысықтау өзіндік жұмыстың ең маңыздысы.

Өткен материалдар терең талданса, басқа өзіндік жұмыстар жеңіл орындалады. Үнемі және жүйелі түрде өткен материалдарды пысықтап отыру, алдағы уақытта берілетін материалдарды жақсы түсінуге мүмкіндік береді.

Өткен материалдарды пысықтау үшін қажетті жайлар:

дәріс конспектісінің болуы;

курс бағдарламасының болуы;

ұсынылған әдебиеттердің қолда болуы (оқулық, есептер жинағы).

Жұмыс әдістері:

дәріс материалын жете түсіну;

конспект жасауда әдебиеттерге сілтеу жасау және қажетті толықтырулар, қажет болса түзетулер енгізіп отыру;

әр тақырыппен жұмыс материалды жете түсініп, еске сақталғанша жалғасу керек;

тақырыппен жұмыс, әдебиеттер мен оқулықтарда берілетін мысалдар мен есептерді шешу әдістерін меңгерген жағдайда ғана аяқталуы қажет;

түсінбеген сұрақтар болса, келесі дәрісте оқытушымен бірге талқылау қажет.

Есептерді шығару. Есептерді шығару әдісі:

есептерді шешу үшін берілген тақырып бойынша дәрістік материалды толық білу керек;

есеп шартын мұқият оқып шығу;

шешу жоспарын ойластыру;

есепті шығаруға қажетті формулаларды анықтау;

формула құрамындағы шамалар мәніне назар аудару;

алдымен жалпы түрде шешу, сонан кейін сандық мәндерін формуламен есептеу;

аралық және соңғы шешім нәтижелердің өлшем бірліктерін көрсету;

шешімнің дұрыстығына талдау жасау.

Коллоквиумға дайындық. Кейбір пәндер бойынша курстың теориялық бөлімі қандай деңгейде меңгерілгенін бағалау үшін коллоквиум өткізіледі. Сондықтан коллоквиумда қойылатын сұрақтар жауабын қайталап, пысықтау керек.

Бақылау жұмысына дайындық. Бақылау жұмысын өткізудің мақсаты:

студенттің ағымдағы үлгерімін тексеру;

топ студенттерінің дайындығын анықтау

үлгерімі нашар студенттермен жұмыс әдістемесін ұйымдастыру;

Студент бақылау жұмысына дайындалуда:

бақылау жұмысының тақырыбын білуі;

берілген тақырып бойынша теориялық материалды, есепті шығару формулалары мен әдістерін қайталауы;

әдебиеттерді, практикалық сабақта шығарылған есептер мен мысалдарды қайталап, еске түсіруі қажет.

Егер студент үнемі жүйелі түрде өткен материалдарды пысықтап отырса, бақылау жұмысына дайындық ешқандай қиындық туғызбайды.

Жобаларды орындау. Жобаларды орындауда кафедрамен берілетін әдістемелік нұсқауларға сүйену қажет:

белгіленген уақыттан кеш қалмай орындау;

тапсырманы орындауда қиындықтар болса, тапсырмаға сай тақырыпты қайта оқып шығу.

қиындықтар болса, оқытушыдан кеңес алу;

алынған шешімдерді талдау;

тапсырманы қорғауға дайындықта, сол тақырыпқа сай теория негізін тексеріп және кейбір мәліметтер өзгере қалғанда, оның шешімін ойластырып қою.

тапсырманы орындауда қолданылатын әдісті жете түсіну;

тапсырма уақытында қорғалу қажет, кері жағдайда академиялық қарыз болып есептеледі.

өзіндік жұмысына берілетін уақыт шектеулі, сондықтан алдын -ала орындау жоспарын жасап, өзіндік жұмыс әдістерін үйреніп, тәжірбиелерді меңгеру қажет және жұмысқа қабілеттілікті сақтау үшін демалыс уақытын дұрыс өткізген жөн. Сондықтан студенттің өзіндік жұмыс әдістерін үйренуіне кафедра мен әр оқытушының жауапкершілігі жоғары.

10-сынып № 32сабақ

Сабақтың тақырыбы: Шығармашылық жобаны орындау

Мектепке дейінгі балалардың танымдық қызығушылығының өзіндік ерекшелігіне психологиялық - педагогикалық тұрғыда мынандай мазмұндық сипаттама береміз.

1. Ертегілер мектепке дейінгі балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастыру механизмі. Бұл механизм психологтар белгілеген теория негізінде бірізділікте құрылған және сатылап жүзеге асады:

Жағымды эмоциялық көзқарас (ертегіге әуестік) → мазмұнды эмоциялық көзқарас (ертегімен әуестенуі) → тұрақты танымдық қызығушылық (ертегіге деген )

2. Ертегілердің педагогикалық жіктемесі. Бұл біріншіден, мектепке дейінгі балалардың танымдық қызығушылығын қалыптастырудағы мүмкіндіктерін анықтауға ықпал етеді; екіншіден, ертегілерді нақты өлшемдер бойынша сұрыптауға көмектеседі; үшіншіден, ертегілер құндылық көзқарасын бағдарлайды.

3. Мектепке дейінгі балалардың ертегіге деген қызығушылығын қалыптастыру моделі және оны жүзеге асыруда ықпал ететін педагогикалық шарттар. Модель құрылымы эмоционалдық, интеллектуалдық, еріктік компоненттер бірлігінде байқалады және нақты көрсеткіштер мен өлшемдер арқылы сипатталады.

Мектепке дейінгі балаларды тәрбиеші ертегі мазмұнын қай сабақпен байланыстырмасын оны саналы оймен түсіне білуге баулау қажет. Балада саналы ой түсінігі болу үшін оның белгілі бір деңгейде ертегілердің кейбір түрлерін білуі тиіс. Ертегіні саналы түсіну үшін:

- Математика сабағында ертегілердің балалардың жас шамасына сай түсіндірілуі керек;

- Математика сабағында ертегілерді қолдану барысында көрнекі құралдарды дұрыс пайдалана білу керек;

Қызығушылық - танымдық іс-әрекеттің қозғаушы күші. Балалардың танымдық қызығушылықтың көмегімен оқып үйрену барысында қабілеті ашылып, дарыны ұшталады,, өз күшіне, мүмкіндігіне сенім артады, дара тұлғалық сипаттарға ие бола бастайды.

Математика сабағындағы балалардың бойына қалыптастырудағы танымдық қызығушылық оқу-тәрбие үрдісінің барлық саласында көрініс табады. Қазіргі тәрбиелеп оқыту – ең көкейкесті проблемаларды , танымдық қызығушылық мәселелерін қарастырады. Оқу үрдісін белсенді түрде өткізу жолдары балалардың математика сабағына деген қызығушылығын , сол арқылы танымдық қызығушылықты дамытуды көздейді, сабақтың қай түрі болмасын қызығушылық пен уәждемелерге, яғни (МОТИВАЦИЯ) бағытталады. Танымдық қызығушылық мәселесі қазақ ойшылдары мен ағартушы педагогтардың да назарынан тыс қалмаған. Әл-Фараби: «Баланың рухани негізі түзу болса, оның тілегі, қалауы дұрыс болады. Оқып-үйрену нәтижесі шәкірттің ниетіне әсер етеді, көңіл қалауы болмақ» - деген екен.

Шығармашылық жұмысымды былай тұжырымдаймын: Елбасы Н.Ә.Назарбаевтың «Қазақстан-2030» бағдарламасында жан-жақты білімі бар, тез дамыған, дүние жүзіне әйгілі және сыйлы мемлекеттің патриоттарын тәрбиелеу ісін педагогтар қауымына жүктеген. Сол ауырда, жауапты істердің нәтижелі болуы әрине біздерге байланысты, сондықтан да әр педагог балаға білімді беріп қана қоймай, сол білімді баланың бойына сіңіру жолында, баланың білімге деген қызығушылықтарын оята отырып, оның бойындағы қабілеттерін аша білу керек деген екен.

10- сынып №33сабақ

Сабақтың тақырыбы: . Қауіпсіздік ережелері.(практика)

Білімділігі: Ағаш бетіне үш тіліп ою тәсілі мен үшқырлы ойық өрнек түсіруді меңгеру

Тәрбиелілігі: Оқушыларды ұқыптылыққа,тазалыққа, іскерлікке тәрбиелеу

Дамытушылығы: Оқушылардың қауіпсіздік ережесін тиімді пайдалану арқылы арнаулы пышақпен жұмыс

жасау қабілетін дамыту

Сабақ типі: Аралас сабақ

Сабақ әдісі: Түсіндірме – практикалық

Сабаққа қолданылатын стратегиялық әдістер: Топтастыру әдісі,СТО әдістері

Көрнекілігі: слайдтар, плакат, үлестірмелі карточкалар, ағаш бөліктер

Сабақ барысы

I Ұйымдастыру кезеңі

а) Сабаққа дайындық жүргізу

ә) Оқушыларды түгелдеу

б) Оқушы назарын сабаққа аудару

II Үй тапсырмасын тексеру

Оқушылар берілген үй тапсырмасына өзінің дайындық деңгейін мұғалім сұрағына қол көтеру арқылы байқатады: Кім «беске» дайын? Кім «төртке» дайын? Кім «үшке» дайын? Кім мүлде дайын емес?

Қойылған сұраққа беріліп жатқан оқушының жауабы кез келген жерінен тоқтатылып, ары қарай басқа оқушының жауап берілуі сұралады. Бұл әдіс оқушылардың зейінін аудару және байқағыштығын дамытуға пайдалы.

III Үй тапсырмасын бекіту

Қауіпсіздік ережелерін сұрау

IV Жаңа сабақты даярлау. Жаңа сабақ

Ағаш бетіне ою-өрнек түсіру

Ағаш материалының бетіне өрнекті арнаулы пышақпен орындайды. Мұндай жағдайда қажетті ережелерді бұлжытпай орындамасаң, қолыңды жарақаттап алуың мүмкін. Өйткені ою көбінесе қолдың күшімен ойылады. Сондықтан бос қолыңды пышақ жүзі жүретін бағытқа жақындатуға болмайды. Әдетте жүзі мұқалған құрал тайғыш келеді. Өйткені құрал жүзі тақтай бетіне қажетті тереңдікке түспесе, өрнек анық шықпайды. Артық күш салып жіберсең, пышақ көтеріліп немесе өрнек ізінен тайып, шығып кетеді.

Кез келген бұйымның өрнектерін оймас бұрын оны міндетті түрде тазалап алу керек. Бұйым талаптарға сай тазалағаннан кейін оған ойылатын өрнектер пішініне, құрылымына байланысты жоспарланады. Бұл талап алдын ала орындалмаса, яғни өрнектерді кесіп болғаннан кейін тазаласа, оның жиектерін, деңгейін бүлдіріп алуың мүмкін

Арнаулы пышақпен жұмыс істеу кезіндегі қауіпсіздік ережелері

1. Арнаулы пышақты ағашқа терең қадама.

2. Жұмысты сабы мықты бекітілген, шытынап-жарылмаған, өткір арнаулы пышақпен істе.

3. Құрал-сайманың бүлінсе міндетті түрде ауыстырып ал және мұғалімге хабарла

4. Ойықтағы артық жаңқаны уақытылы алып тастап отыр.

5. Ұшы өткір пышақты қалтаңа салма.

6. Арнаулы пышақты ұстағанда, екінші қолың пышақ жүзінің кері бағытында болсын.

7. Пышақтың жүзін саусағынмен сипама.

8. Екінші кісіге пышақты сабы жағымен ұстат.

9. Екінші кісіге қарай пышақты сілтеме.

10. Пышақтың жүзін жоғары қаратып қойма.

11. Жұмыс кезінде пышақтың үстіне тым еңкейме. Денеңді тік ұстап жұмыс істе

Сергіту сәті

Оқушыларды екі топқа бөліп қағазға 1 минут ішінде ағашқа түсірілген өрнектер қандай затта кздесетінін жазу керек. Қай топ көп және дұрыс жазса, сол топ жеңімпаз болып есептелінеді.

V Жаңа сабақты бекіту

«Тақырыптардың түйісуі» ойыны:

Оқушылар топтарға бөлініп, өтілген материалдың мұғалім көрсеткен тақырыппен байланысатын тұстарын табады, мысалдар келтіріп, тапсырмалар құрастырады, сұрақтар дайындап, жорамалдар жасайды.

Оқушылардан бүгінгі сабақтан не түсінгендерін сұрау

VI Бағалау

VII Үйге тапсырма беру

10- сынып №34 сабақ

Сабақтың тақырыбы: Жобаны қорғау

Мақсаты: Шығармашылық жоба туралы білімдерін арттыра отырып, жоба жасау және оны қорғауды үйрету.

А. Оқушылардың шығармашылық қабілеттерін арттыру, өзінің қиялын, пікірін, көзқарасын қалыптастыра отырып, ой-өрісін дамыту.

Ә. Оқушының ізденімпаздығын, іскерлігін, шеберлігін, икемділігін арттыру, жоспар құруды үйрету алдына қойған мақсаттарына жету, қабілеттерін дамыту.

Б. Ептілікке, шыдамдылыққа, ұқыптылыққа, тазалыққа тәрбиелей отырып, оқушылардың эстетикалық талғамын арттыру.

Сабақтың түрі: Аралас.

Сабақта қолданатын әдістер: Мәтінмен жұмыс, «Әңгімелесу парағын» толтыру, кестелерді, схемаларды толтыру, топтастыру әдісі, тест, шығармашылық жобаны қорғау, ой-пікір алысу.

Сабаққа керекті құрал-жабдықтар, көрнекіліктер:

III. Шығармашылық жобаны қорғау:

1) Экономикалық есептер шығару.

2) Экологиялық дәлел.

3) Пайдалануы.

4) Жарнама жасау.

5) Пайдаланған әдебиеттер, сайттар, интернет.

10. «Ой-пікір алысу» парағын толтыру – 1 мин.

11. Қорытындылау – 1 мин.

12. Тапсырма беру