Аманатка бекем болуу жана ага кыянат кылбоо

Аманатка бекем болуу жана ага кыянат кылбоо.

А: Окуучуларга суроолор.

1. Аманат деген эмне?

2. Кандай нерселер аманат катары берилиши мүмкүн?

3. Аманатка кыянат кылган учурларыңар болду беле?

Б: Теманы түшүндүрүү.

Бир адамдын экинчи бир адамга айтуу үчүн ишенип табыштаган сөзү, же бирөөгө берип койчу буюму, же убактылуу сактап туруу үчүн калтырган нерселери аманат деп эсептелет. Мындайча айтканда аманат бир буюм, бир жеткизе турган сөз, же бир адам баласы да болушу мүмкүн. Буларга мисал бере турган болсок. Бир жакын туугандын үйүнө барып, жолугуп кайра чыгып келе жатканда ал кишилер: «Ата-энеңе салам айтып кой» деген болсо, ал сөз биздеги бир аманат. Ал саламды ата-энебизге жеткизишибиз керек. Кошунабыз 2-3 күнгө иштери менен бир жактарга баратып: «Үйүмө көз салып турчу» десе, биз дагы мейли деп кабыл алган болсок, ал үй бизге аманат. Ал кошунабыз келгенге чейин үйдү аман карап турушубуз керек. Эки жакын достун бири командировкага баратып экинчисине үй-бүлөсүн аманат катары таштаса, аманатты кабыл алган досу тиги келгенге чейин үй-бүлөсүнүн муктаждыктарын сурап, жетишпеген нерселерин камсыздап туруу милдетин алган болот.

Аманатка бекем болуу коомдук жашоодо өтө зор мааниге ээ. Адам баласы күнүмдүк турмушун өткөрүү үчүн коомдук жашоого муктаж. Азыркы учурду карап көрсөк, көпчүлүк адамдар аманатка кайдыгер мамиле жасагандыктан башкалар аманатка кыянат кылуунун курманы болуп, зыян тартып келишет.

Алган аманатты өз ээсине кайтарып берүү жакшы иш болуп саналат. Аманатчыл адамдын коомдо аброю артат. Аманатка бекем болуу адамдын эң жакшы сапаттарынын бири болсо, ал эми ага кыянат кылуу жаман сапат болуп саналат. Адеп-ахлагы жогору болгон адам ар дайым жоопкерчиликтүү жана аманатчыл болот.

Ким аманатка кыянат кылса же моюнундагы жоопкерчилигин туура жана так аткарбаса, анда ал кылганы адамгерчилике жатпайт. Киши акысына көңүл буруу материалдык жактан да, моралдык жактан да өтө зор мааниге ээ.

Бизге берилген ар бир нерсе, жада калса убакыт, ден-соолук дагы аманат. Убакытты абдан туура жана так колдонушубуз керек. Керек болсо жарым саат да болсо бош отурбаш керек. Ден-соолукту да абайлап, жакшы карашыбыз керек. Зыяндуу адаттарга көнүп алып ден-соолугун бузгандык, аманатка кыянаттык дегенге барабар. Демек, бизге берилген аманаттардын баарынан жооптуубуз.

Аманатка бекем болгон адам - ишенимдүү адам. Коомдун бейпил турмушу, тынчтыгы коомдун мүчөсү саналган адамдын ишенимдүү болушуна жана убадага бекем турушуна байланыштуу. Мындай сапат жок болсо дүнүйө да туруктуулугун жоготот.

Сөзүндө турбаган, ишенимсиз адамдардын акыры эмне болот: Киши баласынын ишенимден чыгып калышы анын ишениминин алсыздыгынын, адамдык касиетти аяк асты кылганын жана ыроологон артыкчылыктарды жок кылганын билдирет. Сөзүндө жана аманатка бекем турбаган адамда «ишенимсиз», «кыянатчы», «жалганчы» жана «туруксуз» деген жалгама аттан башка эч нерсе калбайт. Аманатка кыянатчылык жана убадага турбоочулук дарты эгер эмделбесе, акырында эки жүздүүлүк деген эң жаман абалга жеткирет.

Төмөндгү төрт сыпат кимде бар болсо, ал эки жүздүү: 

1. Берилген аманатка кыянат кылуу,

2. Жалган сүйлөө,

3. Сөзүндө турбоо,

4. Душмандыкта чектен чыгып, адилетсиздик кылуу.

Мына ушул төрт сыпаттын бири кимде болсо, аны таштамайын андан жаман сапат кетпейт. Демек, убадага бекем туруп, аманатты так аткарып, адамгерчиликтин белгисин сактап калуу ар бирибиздин милдетибиз.

Б. Аңгемелер.

Бир киши таң ата электе мончого барууга камынды да, досторунун бирине кошо барып келүүнү сунуштады. Досу кошо бараарын, бирок мончого кирүүгө убактысы кысталыш экенин билдирди. Экөө жолго чыкты. Караңгыда көчө айрылышына барганда кошо жүргөн киши экинчисине айтпай эле калып калды. Ошондо жанында ууру бараткан, ал билинбей мончого кетип аткан кишини ээрчип алды, тиги досу калып, анын ордуна ууру келатканын билген жок, досум экен деп эле мончо оозуна келгенде: "Сен муну кармап тур, мен жуунуп чыгайын, анан өзүмө бересиң"-деп, белине байланган жүз алтын теңгени ууруга таштап кете берди. Ууру бейтааныштын белинен чечип берген байлыгын колго кармап туруп калды. Мончодогу киши беймарал жуунуп чыкты, чыкты да, досун издеди, досу жок да, ошондо жанына ууру басып келип айтты:
- Ме, алтындарыңды ал, мен өз ишимди аткардым!
Алтын бергени таң калды:
- Кайдагы алтын, сен кимсиң?
- Мен - уурумун. Бул сенин мага калтырган алтындарың.
- Өзүң ууру болсоң, анан неге менин алтындарымды алып кетип калган жоксуң? - Тиги киши таң кала ууруну тиктейт.
Ууру айтат:
- Миң алтын теңге болсо да мен сага бир кылчайбай алып кетер элем. Бирок муну анте албайм, себеби сен муну мага аманатка тапшыргансың, а аманатка кыянат кылуу жеткен наадандык болор.
Ушундай бир окуя айтылып келген. Ууру, өмүр бою бирөөлөрдүн артынан аңдып жүрүп, алардын буюм-тайымын, акча-мүлкүн катып алып, өзүнүкү кылып келген, ошо менен оокат-тиричилигин өткөргөн киши да аманатка кыянаттык кыла албаптыр. 
Бирөөгө салам-дубай айттырасың, бирөөлөрдү жамандык-жакшылыкка чакырасың, ал кабарың жетпей калат, анан кийин ошол кабарчыңа жолугуп, эмне үчүн аманатың айтылбай калганын сурасаң, "унутуп калыпмын" же "жөн эле" деп коет. Ушул кантип болсун? Мындай окуялар менен тез-тез кездешип туруу биз үчүн көнүмүшкө айланып кетти. Инсандарга ишенбегендиктен кбүбүз аманат айтпай да калдык. Же канча убакыт, акча коротуп, өзүбүз убараланып барып жатабыз. Илгери аманат нерсеге адамдар жооптуулук менен карачу, ушунун аманат малы эле, ушунун аманат буюму эле дешип астейдил карап, анан ошол аманатын ээсине тапшырганда жеңилденип, үстүнөн бир оор жүктү алып ыргыткандай болчу. Азыр ушундай адамдар азая баштады.
"Ким кыянатчы болсо, ал бизден эмес" деп айтылат.

Аманатка кыянат.

Бир адат көп жылдар бою адал иштеп эки миң динар акча жыйнап, анан сапарга чыгууга туура келип, ошол акчаны калтага салып, оозун бекем тигип, кошунасына аманатка калтырат. Сапардан кайра тартып, келип кошунасынан аманатын алып, үйгө келип ачса, калтадагы алтын динарлардын ордуна жез чакалар чыгат. Кайра кошунасына барып, динарларын талап кылат.
- Калтаңды тапшырып атканда ичинде эмне бардыгын ачып көрсөттүң беле?-дейт кошунасы.
- Жок, көрсөткөн эмесмин,-дейт ээси.
Кошуна сөзүн кайра улайт:
- Аманатыңды менден алып атканда калтанын оозу бекем беле, же ачык туруптурбу?
- Ачылбаптыр.
Ушундан кийин кошунасы тиги адамга акарат айтып урушуп, айдап чыгат. Капаланган адам түз эле увазирге барып дартын айтат. Увазир да ойлонуп туруп, анан калтасын алып калып, азыраак акча да берет.
Увазир даттануучу чыгып кеткен соң калтаны абдан абайлап карады, бир да сөгүлгөн да, кайра тигилген да жерин байкабайт. Акыры адамдын кошунасы алтынды жезге алмаштырып кайра билинбес кылып тигип койгон болуу керек, деген жыйынтыкка келет да ушуну сынап көрмөк болот. Өзүнүн алтындап тигилген шейшебинин бир жерин сөгүп коет, анан үч күнгө бир жакка кеттим деп чыгып кетет. Үй жыйнаштырган аял эртеси караса эле шейшеби жыртылып турат. Ал коркот, ыйлап да алат. Бирөө мага өчөшүп, атайын жасаган болсо керек дейт да, бул сырын досуна айтат. Экөө акылдашып туруп, базардагы эң чебер жамакчыга шейшепти алып барат. Уста болгону жарым динарга бир күндө эч ким билбес кылып ишти бүтүрүүгө убада кылат. Ошентип шейшеп ордуна коюлат. Увазир кайтып келип, шейшепке көз жүгүртөт, айрылып кеткен эч жери билинбей бүпбүтүн болуп калган. Экөө чындыкты айтканча сүйлөшүшөт да увазир жамакчынын дайынын билет, аны чакыртат:
- Сенден да өткөн чебер жамакчы шаарда барбы?- дейт. Тиги жок экендигин айтат. 
Ошондо увазир баягы динарын алдырган киши таштап кеткен калтаны көрсөтөт да:
- Муну тааныйсыңбы?-деп сурайт.
- Тааныбагандачы! Муну эки жыл мурда эки динарга бир адамга жамап бергенмин. - Жамакчы сүйүнүп кетет.
Ошентип адамдын кошунасынын калпы чыгат, аманатка кыянат кылган үчүн анын башы алынат.
Адамзаттын тарыхында мындай мисалдар өтө көп болсо да, мына ушундай таалим алар ибараттарды байыртан бери бабалар жазып келатат..
Калк ичинде "кыянатчыл" деген сөз эрчитип алуу эң эле уяттуу иш. Кайсыл бир Чыгыш өлкөсүндө бирөөнүн аманатына кыянат кылган кишилерди эшекке тескери мингизип, бүт шаарды айлантып маскара кылып чыкчу экен.

В: Накыл сөздөр.

Аманат жанга өлүм ак.

Аманатка кыянат кылынбайт.