Амди Герайбайнинъ аяты ве иджады. «Мектеп керек» шиири.

Эдебият

5 – сыныф _____________

Мевзу: Амди Герайбайнинъ аяты ве иджады. «Мектеп керек» шиири.

Макъсад: Огретиджи: Миллий эдебиятнынъ инкишафына буюк иссе къошкъан Амди Герайбай акъкъында малюмат бермек. «Мектеп керек» шииринен таныш этмек;

Тербиелейиджи: окъувгъа авеслик, ишченлик чизгилерини, тувгъан юрткъа, миллетке севги ашламакъ

Инкишаф этиджи: фикир этюв къабилиетини осьтюрмек Талебелернинъ тиль хазинесини байытмакъ.

Дерснинъ чешити: янъы мевзуны анълатув.

Донатма: языджынынъ фотосуретлери, дерслик, лугъат сёзлери.

ДЕРСНИНЪ КЕТИШАТЫ:

1.Тешкилий къысым: Селямлашув. Невбетчинен субет:

Бугунь мен невбетчим. Бугунь ____________________, _________ куню. Эвге бойле вазифе берильген эди: Юнус Къандымнынъ аяты ве иджадыны кечтик. Онынъ «Ана тилим» шиирини талиль эткен эдик.

2.Эв вазифесини сорав. Оджа: Къырымтатар халкъынынъ белли шаири, буюк устазымыз Юнус Къандым акъкъында сёз юрсеткен эдик. Онынъ «Ана тилим» шиирини талиль эткен эдик. Шиирде несиллер ичюн насыл насиат – васиет бергенини огрендик. Келинъиз шимди бильгилеримизни текрарлайыкъ ве пекитейик.

Мий уджюми:

1.Ю.Къандым не вакъыт ве къаерде догъды? (Юнус Къандым 1959 сенеси Ташкент виляетининъ Акъкъургъан районында догъа)

2.Ю.Къандым къаерлерде окъуй ве къаерде чалыша? (Кой мектебини битирген сонъ Ташкент педагогика институтынынъ къырымтатар тили ве эдебияты болюгинде окъуй. «Ленин байрагъы» газетасында чалыша)

3.Шаирнинъ шиирлери насыл газета ве меджмуаларда держ этилип башлады? («Ленин байрагъы», «Янъы дюнья», «Йылдыз»)

4.Къайсы шаир ве языджыларнынъ эсерлерини къырымтатар тилине терджиме этти? (У. Шекспир, М. Ю. Лермонтов, М.Коцюбинский, Т. Шевченко, Л. Украинка, Дж.Дагъджы)

5. Шаир ана тилини нелернен тенъештире?

6. Ана тилине насыл юксек къыймет кесе?

7. Ана тили джоюлса, халкъ ичюн о насыл фаджиалар кетире биле?

8. Шиирде тильге нисбетен насыл къабартып косьтерген сёзлер расткелине?

Оджанынъ нетиджелев сёзю: Демек, талебелер, белли шаир, терджиман, къырымтатар эдебиятынынъ инкишафына буюк иссе къошкъан Ю.Къандымнынъ эсерлери эдебиятымызнынъ инкишафында ольченильмез бир хазинедир.

«Ана тилим» шиири

чокъракъ – родник къабартув – преувеличение

иль – родина, земля сыр – секрет

тамыр – корень серин – легкий

тюш – сон ишанч – доверие

чолпан – утренняя звезда ирмачыкъ – родничок

тахт – трон тадж – корона

мелек – ангел оксюз – сирота

феза – вселенная юдже – высокий

Оджа суаль-джевапны екюнлей: Джесюр, къоркъу бильмез, къырымтатар халкъынынъ садыкъ огълу Юнус Къандымнынъ шиирлери халкъ тарафындан пек севилип кельген. Онынъ насиат – васиетлери бизим Ватан огърунда куреш ёлумызны даима ильхамландыра. Юнус Къандым акъ-укъукъсыз алчатылгъан озюнинъ къырымтатар халкъыны анъы ве къанынен, озюнинъ букюльмез вуджудынынъ эр бир дамарынен севе эди. Миллий курешке баш къойгъан, миллетнинъ акъ-укъукъыны тиклемек ичюн куреш алып баргъан языджыларымыздан биридир.

Физкульт дакъкъа.

3.Янъы мевзу.

Оджа: талебелер, дикъкъатынъызны тахтагъа джель этем.

1. Мектеп корьмек – инсан ичюн девлеттир. (Школа обогащает человека)

2. Баланы мектепсиз къалдырмакъ – оны эвден къувмакътыр. (Оставить ребенка без школы – что выгнать его из дома)

3. Окъумакъ къайгъылыдыр, сонъу сайгъылыдыр. (Учеба требует заботы, но приносит уважение)

Оджа: Бу аталар сёзлери не акъкъында?

Оджа: Демек, талебелер, бугуньки дерсимиз насыл мевзугъа багълы оладжакъ?

Мунакъаша. «Миллий мектеп» (талебелернинъ джеваплары динълене, ассоциация усулынен ана тили акъкъында фикирлерини бильдирелер (тенеффус, чанъ, дерс, талебе, оджа……. )

Дерснинъ макъсады ве вазифелерини илян этюв.

Оджанынъ кириш сёзю: Янъы мевзу илян этиле ве дефтерлерде яздырыла. Макъсат ве вазифелер илян этиле.

Оджа: Балалар, сиз мени озь джевапларынъызнен чокъ къувандырдынъыз. Эльбетте, миллий мектеп бизим эр шейимиз, кечмишимиз, бугуньки кунюмиз ве келеджегимиздир. Бугунь дерсимизде къырымтатар халкъынынъ белли шаири Амди Герайбай акъкъында сёз юрсетеджемиз. Онынъ «Мектеп керек» шиирини талиль этеджемиз. Шиирде несиллер ичюн насыл насиат – васиет бергенини огренеджемиз.

Янъы мевзуны анълатув.

Амди Герайбай 1901 сенеси Кефе уездининъ Енъи Сала коюнде Дюньягъа келе.

Къарасувбазарда кой мектебини битирген сонъ 1917 сенеси Акъмесджитте ачылгъан янъы Рушдие мектебине окъумагъа кире. Мектепни битирген сонъ чешит ишлерде чалыша.

1923 сенеси Тюркиеге кетип Истанбул университетининъ тиль ве эдебият болюгине кире. Шу вакъытта Къырым тарихины огрене ве чокъ меракълы малюмат топлай. 1926 сенеси, окъувыны битирген сонъ Къырымгъа къайта.

Амди Герайбай 12 яшындан шиирлер язып башлай. «Оксюз», «Къартал», «Яз», «Къыш», «Баарь». Айтмакъ керек ки, А. Герайбай озь шиирлерин чёль шивесинде яза эди.

1928 с. совет укюмети тарафындан миллетчиликте къабаатланып апске къапатыла. 1930 с. Москвадаки Бутырка апсханесинде хорланып, мушкюль азаплар чекип, эля кола.

Лякин Амди Герайбай омюрининъ къыскъа олгъанына бакъмадан халкъына зенгин асабалыкъ къалдырды. Онынъ шиирлери бугунь де бугунь бизге кучь ве рух бере.

Халкъымызнынъ келеджеги огърунда курешке, окъувгъа, бильги алмагъа чагъыра.

Оджа шиирни ифадели окъуй ве субет кечире

Талебелер, дерс девамында расткельген сёзлернинъ базылары тахтада язылгъан. Дикъкъатынъызны джельп этем. (Чёль шивесинде олгъан сёзлерни анълатмакъ)

Лугъат иши:

джат – чужой  айнеджи – хитрец

илян – объявление  тёр - почётное место

джыйын - веселье  джайиль - неграмотный

чуй – крючок  къолайлыкъ - удобство

матбуат – газета, меджмуаларда

Талебелер зынджырчыкъ усулынен шиирни ифадели окъуйлар. Оджанынъ ярдымынен хулясалар чыкъаралар.

1 .Амди Герайбай мектепнинъ кереклигини насыл тарифлей?

2. Окъумагъа бильмеген адам насыл къыйынлыкъларгъа расткеле биле?

3. Шаир, окъумышлы лып, насыл енъишлерге иришмеге чагъыра.

4.Шиирден анълагъанынъызны озь сёзлеринъизнен икяе этинъиз.

5.Окъумышлы адамнен, джайиль адамнынъ арасында насыл фаркъ ола биледжегини тарифленъиз.

Иджадий иш («Агъзавий ресим япув»)

Мисаль оларакъ, озюнъизни белли бир рессам тасавур этинъиз ве озь мектебинъизнинъ ресимини япмагъа ынтылынъыз. Агъзавий икяе этинъиз: бу икяеде сиз нелерни тасвирлединъиз?

Группада чалышув. «Ассоциатив чалысы усулы»

Эр бир команда  мектебим сёзюне ассоциатив 6 дане сёзни кягъытта яза.

Пекитюв: Бугунь дерсте насыл языджы акъкъында айтылды?

Нени бегендинъиз, нени бегенмединъиз?

Тизильген суаллер текрарлана, джеваплар бериле. Джевапларда янъы сёзлер ишлетиле

Оджанынъ нетиджелев сёзю: Бугунь биз сизлернен Амди Гирайбайнынъ терджимеиалынен, онынъ «Мектеп керек» деген шииринен таныш олдыкъ. О, халкъымызнынъ яшайышыны яхшы, гузель япмагъа тырышкъан инсанлардан биридир. Онынъ эдебий яратыджылыгъы ве мукъаддес хатырасы эдебий яшайджакъ.

Баалав.

Тест суаллери.

1. Амди Гирайбай къачынджы сенесинде догъды?

а) 1908 сенеси Кефеде б) 1901 сенеси Кезлевде в) 1901 сенеси Кефеде

1. Къачынджы сенелерде Тюркиеде окъуй?

а) 1914 б) 1918 в) 1923

1. Къачынджы сенеде атып ольдюрильди?

а) 1930 б) 1929 в) 1931

4. «Мектеп керек» шииринде А.Герайбай не акъкъкында сёз юрьсете?

а) яшларны курешке чагъыра б) яшларны окъувгъа чагыра в) янтыкъ сатмагъа

5. А. Герайбай Къырымтатар тилининъ насыл шивесинде иджат эте эди?

а) ялы бою шивесинде б) чёль шивесинде в) орта ёлакъ шивесинде

6. Шиве сёзлерини эдебий тилинде язынъыз

Джол, алайы, къарамай, джурмек, бай, тугъул, джашлыкъ, джетеджек.

Дерснинъ нетиджеси:

1.В 2.В 3.А 4.Б 5.Б 6.

Япрачыкълар топлана ве баалар къоюла.

Эв иши: Дерсликтеки малюматны менимсемек; шиирни ифадели окъумакъ; мектебинъизнинъ ресимини сызмакъ.