Անտարկտիդայի հայտնագործման պատմությունը

ԱՆՏԱՐԿՏԻԴԱՅԻ ՀԱՅՏՆԱԳՈՐԾՈՒՄԸ

Ֆ.Ֆ. ԲԵԼԻՆՍՀԱՈՒԶԵՆ Մ.Պ. ԼԱԶԱՐԵՎ

Ռ. ԱՄՈՒՆԴՍԵՆ

Ռ. ՍՔՈԹ Ռ.ՊԻՐԻ

Անտարկտիդան բավական ուշ է հայտնաբերվել։ 1772 թ. անգլիացի  Ջ.Կուկի   արշավախումբը շարժվեց հարավ, մոտեցավ Անտարկտիդային, բայց չնկատեց այն։ Սառույցները ճեղքել հնարավոր չէր և վերադառնալուց հայտարարեց, որ հարավային մայրցամաք գոյություն չունի, իսկ եթե լինի էլ, ապա դա հնարավոր է միայն բուն բևեռի մոտերքում, որին հասնելը նավարկության համար անմատչելի է։

1819 - 1821 թթ. ռուսական արշավախումբը «Միրնի և Վոստոկ նավերով,  Ֆադեյ Բելինսհաուզենի   և  Միխայիլ Լազարևի   գլխավորությամբ պտտվեցին անհայտ մայրցամաքի շուրջը և 1820 թվականի հունվարի 28-ին առաջին անգամ մոտենալով Անտարկտիդայի ափերին՝ հայտնաբերեցին այն։

1841 թվականին հետազոտող Ջեյմս Քլարկ Ռոսը անցավ այսօրվա Ռոս ծովը և հայտնաբերեց Ռոս կղզին (երկուսի անվանումն էլ իր պատվին են)։ Նա նավարկում էր մի հսկայական սառցե պատնեշի շուրջ, որը հետագայում անվանվեց Ռոս սառցե ժայռ։ Էրեբուս և Թերոր լեռները կրում են արշավախմբի երկու նավերի անվանումները ՝ HMS Erebus և Terror։

20-րդ դարի սկզբերին կազմակերպվեցին մի շարք արշավներ, որոնցից նշանավոր էին անգլիացի  Ռոբերտ Սքոթի   և նորվեգացի  Ռուալ Ամունդսեն  ի արշավախմբերը, որոնց նպատակն էր նվաճել հարավային բևեռը։ 1911 թ. ամռանը երկուսն էլ որպես ելակետ ընտրեցին Ռոսսի ծոցի արգելաթումբը։ Ամունդսենը իր չորս ընկերոջ հետ իրենց տրամադրության տակ ունեին լավ հանդերձված չորս սահնակ և դրանք քաշող լավ խնամված 52 շուն:

1911թ. Հոկտեմբերի 20-ին նրանք սկսում են ուղևորությունը: Ամունդսենը ճանապարհին ստեղծում է սննդի և վառելիքի պահեստներ, իսկ ամեն մի 8 կիլոմետրի վրա՝ վերադարձի ճանապարհը չկորցնելու համար կանգնեցնում են ձյունե սյուներ: Այդպիսով՝ գնալով սահնակների բեռը թեթևանում էր, առաջ շարժվելը ՝ հեշտանում: 1911թ. դեկտեմբերի 14- ին Ամունդսենը իր ընկերների հետ հաջողությամբ հասավ Հարավային բևեռ:Երեք օր մնալով անհրաժեշտ դիտարկումներ կատարելուց և ձնետնակում Ռոբերտ Սքոթին նամակ թողնելուց հետո Ամունդսենի ջոկատը բարեհաջող հետ է վերադառնում:

Ռոբերտ Սքոթի արշավախումբը այլ ճակատագրի արժանացավ: Արշավախումբը ճանապարհ ընկավ մոտորասահնակներով, տասը ձիով   և ընդամենը մեկ շնասահնակով: Մոտորասահնակները շուտով սառույցի մեջ ջարդվեցին, ձիերի ոտքերը վնասվեցին: Սքոթը արշավախմբի  մի մասին հրամայում է վերադառնալ, իսկ ինքը չորս ընկերների հետ  շարունակում ճանապարհը: Որոշ ժամանակ անց շներն էլ չեն կարողանում շարունակել ճանապարհը, և իրենց վրա կրելով բեռները, դահուկներով դանդաղ շարժվելով՝ 1912թ. հունվարի 17-ին արշավախումբը վերջապես հասավ Հարավային բևեռ:

Սակայն, այնտեղ տեսնելով նորվեգական դրոշը և Ամունդսենի ձնե տնակը, նրանք խորը հիասթափություն ապրեցին: Արշավախմբի վերադարձի ճանապարհը ողբերգական եղավ: Սոված և հյուծված բևեռախույզները մեծ ճիգերով առաջ էին շարժվում: Երբ մնացել էր ընդամենը 20կմ հասնելու իրենց կառուցած մթերքի ու վառելիքի պահեստին, ուժեղ մրրիկ սկսվեց: Սքոթը ընկերների հետ ստիպված կանգ առավ և այլևս չկարողացավ առաջ շարժվել: Փրկարար ջոկատը ութ ամիս հետո միայն գտավ նրանց վրանը և սառած մարմինները:

Հարավային բևեռի նվաճումից հետո մեծ թափով սկսվեց Անտարկտիդայի հետազոտումը: Այստեղ հիմնվեցին տարբեր երկրների կողմից գիտական կայաններ, որոնք ամբողջ տարին ուսումնասիրում են այս սառցածածկ մայրցամաքի բնության առանձնահատկությունները: Անտարկտիդայի ընդերքը ուսումնասիրելիս պարզվել է, որ ժամանակին այս մայրցամաքը ծածկված է եղել փարթամ բուսականությամբ: Դրա մասին են վկայում ընդերքում բույսերի պահպանված մնացորդները:

ՏԵՍԱՆՅՈՒԹԵՐ ԱՆՏԱՐԿՏԻԴԱՅԻ ՀԱՅՏՆԱԳՈՐԾՄԱՆ ՄԱՍԻՆ

https://www.youtube.com/watch?v=ngzofL07FPQ

https://www.youtube.com/watch?v=nKBH6IoXalE