Արեգակնային համակարգի մոլորակներ` Ուրան

ՈՒՐԱՆ

Հիմնական տվյալներ Հասարակածային տրամագիծը ` 51.200 կմ Զանգվածը` 86,8.1028 կգ Միջին հեռավորությունը Արեգակից` 2.870 մլն կմ Նվազագույն հեռավորությունը Երկրից` 2.600 մլն կմ Ամպերի վերին եզրի ջերմաստիճանը ` – 200°C

Արբանյակների թիվը՝ 15 °

Ուրանը Արեգակնային համակարգի Արեգակից հեռավորությամբ յոթերորդ, տրամագծով երրորդ մոլորակն է։

Հայտնաբերվել է 1781 թվականին անգլիացի աստղագետ Ուիլիամ Հերշելի կողմից, և անվանվել է հունական երկնքի աստված Ուրանի պատվին։ Ուրանը դարձավ առաջին մոլորակը, որը հայտնաբերվել է «Նոր ժամանակներում» և  աստղադիտակ ի միջոցով։ Ուրանի հայտնաբերման մասին Ուիլիամ Հերշելը հայտարարեց 1781 թվականի մարտի 13-ին, այսպիսով, առաջին անգամ անտիկ ժամանակներից ի վեր ընդլայնելով մարդկության առաջ  Արեգակնային համակարգ ի սահմանները։

Պատկանում է հսկա մոլորակների թվին: Սակայն, ի տարբերություն Յուպիտերի և Սատուրնի, որոնք կազմված են հիմնականում ջրածնից և հելիումից, Ուրանի և նրա նմանակի, Նեպտունի մթնոլորտում կան տարբեր սառույցների, ինչպես օրինակ՝ ջրային, ամոնյակային կամ մեթանային սառույցներ, ինչպես նաև հիդրոկարբոնատների որոշ հետքեր: Այդ պատճառով մասնագետները այս երկու մոլորակները առանձնացրել են առանձին կատեգորիայի մեջ՝ «Սառցե հսկաներ»։Ուրանը տեսանելի է անզեն աչքով, բայց ավելի վաղ ժամանակներում դիտարկողները չէին ընդունում այն որպես մոլորակ, նրա խամրածության և ուղեծրով դանդաղ շարժման պատճառով։

Ուրանի մագնիսական դաշտը

Ուրանը ունի Արեգակնային համակարգի մոլորակների միջև ամենասառը մթնոլորտը՝ 49 Կ (−224 °C): Ենթադրվում է, որ Ուրանը ունի բարդ շերտավոր ամպերի համակարգ, որտեղ ջուրը կազմում է ներքին շերտերը, իսկ մեթանը` վերին: Ի տարբերություն Յուպիտերի և Սատուրնի, Ուրանի միջուկը կազմված է սառույցներից և լեռնային ապարներից:

Ինչպես և մյուս գազային հսկաները, Որանը ունի օղակների համակարգ և մագնիտոլորտ, բացի այդ այն ունի 27 արբանյակ: Ուրանի ուշագրավ առանձնահատկութ-յունն այն է, որ ի տարբերություն Արեգակնային համակարգի մյուս մոլորակների նրա պտտման առանցքը գտնվում է գրեթե ուղեծրային հարթության մեջ, որի պատճառով էլ, ամառն ու ձմեռը մոլորակի կիսագնդերում տարիներ են տևում:

Ուրանի ներքին օղակները

Ուրանի օղակների սխեմա

Ուրանի մթնոլորտը կազմված է H 2 -ից, CH 4 -ից He-ից : Նշանավոր իրադարձություն դարձավ 1977 թվականին Ուրանի 5 օղակների հայտնաբերումը, որոնք ի տարբերություն Սատուրնի օղակների շատ նեղ են և մութ : 1978 թվականին հայտնաբերվեց ևս 4 օղակ: Ուրանի մերձակա օղակների լայնությունը հավանաբար չի անցնում 10 կմ-ից, իսկ արտաքին օղակներինը` 100 կմ-ից: Ուրանին ամենամոտ գտնվող օղակի հեռավորությունը մոլորակի ամպային ծածկույթի վերին սահմանից մոտ 18 000 կմ է, իսկ արտաքին օղակինը` 25 000 կմ:

Ուրանը  Արեգակի շուրջը պտտվում է շրջանայինին մոտ ուղեծրով` Արեգակից 19,8 ա.մ. հեռավորությամբ: Ուրանի սիդերական պարաբերությունը 84,01 երկրային տարի է, իսկ սինդորականը` 369,66 երկրային օր: Ուղեծրային արագությունը 6,8 կմ/վ, իսկ պարաբոլական արագությունը` 22 կմ/վ: Խավարածրի հարթությունը ուղեծրային հարթության հետ կազմում է 0,8 °, իսկ հասարակածի հարթության հետ` 98 °:Ուրանի շառավիղը 25400 կմ է, զանգվածը 10,4 երկրային զանգված, ծավալը 61 երկրային ծավալ: Միջին խտությունը` 1,24 գ/սմ խորանարդ է, սեղմվածությունը` 0,07, ուղեծրի էքսցենտրիսիտետը 0,047: Իր առանցքի շուրջը պտտվում է 10,8 ժ պարբերությամբ` ուղեծրային շարժմանը հակառակ ուղղությամբ:

Ուրանը Երկրից ծանր է 14,5 անգամ, այն Արեգակնային համակարգի հսկա-մոլորակներից ամենաթեթևն է: Ուրանի խտությունը, 1,270 գ/սմ³, կանգնեցնում է նրան երկրորդ տեղը Սատուրնից հետո Արեգակնային համակարգի ամենափոքր խտություն ունեցող մարմինների շարքում: Չնայած այն բանին, որ Ուրանի շառավիղը մի փոքր ավելի մեծ է քան  Նեպտունինը , նրա զանգվածը ավելի փոքր է, ինչը խոսում է այն վարկածի օգտին, ըստ որի ենթադրվում է, որ Ուրանը կազմված է հիմնականում տարբեր սառույցներից` ջրային, ամոնիակային և մեթանային: Նրանց զանգվածը, տարբեր գնահատականներով, կազմում է 9,3 - 13,5 երկրային զանգված :

Ուրանի և Երկրի չափերի համեմատությունը

Ջրածինը և հելիումը կազմում են ամբողջ զանգվածի միայն մի փոքր մասը (0,5-1,5 երկրային զանգված),մնացած մասը(0,5- 3,7 երկրային զանգված) կազմում են լեռնային ապարները (որոնք, ինչպես ենթադրվում է, կազմում են մոլորակի միջուկը):

Ուրանի երեք շերտերն են`

• միջուկ - քար,
• մանտիա - սառույց
• արտաքին - ջուր/հելիում

Ուրանի ներքին կառուցվածքը

Ուրանի առավել խոշոր արբանյակները: Ձախից աջ՝ Միրանդա, Արիել, Ումբրիել, Տիտանիա, Օբերոն:

Ուրանի ստանդարտ մոդելը ենթադրում է, որ այն կազմված է երեք մասերից` կենտրոնում (մանտիա), քարե միջուկ, միջին մասում - սառցե շերտ, և դրսից - ջրա-հելիումային մթնոլորտ :

Միջուկը համեմատաբար փոքր է, նրա զանգվածը կազմում է 0,55 - 3,7 երկրային զանգված և ունի շառավիղ, որը ամբողջ մոլորակի շառավղի 20% է կազմում: Մանտիան կազմում է մոլորակի հիմնական մասը (60 % ընդհանուր շառավղից, մինչև 13,5 երկրային զանգված):

Մթնոլորտը, ունենալով ընդամենը 0,5 երկրային զանգված, տարածվում է Ուրանի շառավղի 20% ի չափով: Ուրանի կենտրոնում խտությունը պետք է աճի մինչև 9 գ/սմ³: