Ата-энелик суйуу

          Предмети: География.

Мугалим:  Исаева Зейнегул

Классы: 6-кл

Сабактын максаты:

Географиялык предметтик компотенттуулуктор:

1. Географиялык окуу куралдарды (карталар, диаграммалар, суроттор, илимий-тексттер) талдоо жана интерпретациялоо.
2. Географиялык процесстер менен кубулуштарды тушундуруу.
3. Географиялык обьектилерге комплекстуу муноздомо беруу жана мейкиндик менен мезгилде багыт алуу.

Сабактын жабдылышы: Дуйнонун саясий картасы, глобус, проэктор, суроттор, видео-слайддар.

Сабактын тиби: аралаш.

Окутуунун принциптери: Окуучуларга отулгон материалдын жеткиликтуу болушун камсыз кылуу, активдуулугун жана ан-сезимин орчутуу.

Окутуунун методдору: ангемелешуу, анализ-синтез, коргозмолуулук, практикалуулук.

Сабактар менен болгон байланыш: адабият, тарых, экология.

Баалоо: Топторго болуп, Ч.Айтматовдун чыгармалары менен топторго ат коюп, ошол чыгармаларынын аттары батманга жазылып, доскага илинет. Алган баалары ошол топтун аттары жазылган  вазаларга стикер аркылуу чапталат, кайсы команданын букети кооз болот. Биз да алган билимдерибиз аркылуу Ч.Айтматовдун 90 жылдына карата оз салымдарыбызды кошолу.

Сабактын журушу:

1. Уюштуруу.

   Саламатсынарбы балдар! Маанайлар жакшыбы? Эгер жакшы болсо, бир жылмайып койгула. Рахмат, отургула.

     Урматтуу окуучулар жана биздин сабактын коноктору, бугун биз силер менен биргеликте Дуйно эли чыгармаларын суйуп окуган, улуу, залкар жазуучубуздун 90 жылдыгына карата  «Ч.Айтматов Географияда» деген аталышта акыл ордо интеллектуалдык оюнун ойнойбуз.

       Алгач, 4 командага болунуп алабыз. Команданын аттары: «Биринчи мугалим», «Саманчынын жолу», «Бугу эне», «Делбирим».

    Бугун дуйного таанымал улуу жазуучубуз Ч.Торокулович Айтматовдун 90 жылдыгы баарыбызга маарек болсун!

   Озу олсода, онору олбогон инсан. Дайыма акыйкатты, чындыкты ачыкка чыгарып, курч калеми менен ар бир инсангша жеткире билген, ар бир адамдын журогунон орун таба албаган инсан. Озун эле эмес бутундой инсандарды ойлогон инсан жана буткул дуйно суйуп, урматтаган инсан.

      Улуу жазуучубуз Ч.Айтматовдун «Географиялык чексиздиги», б.а чыгармаларындагы географиялык билими, ой толгоосу.

       Чынгыз Торокулович Айтматовдун чыгармалары Таластын Шекер айылынан башталып, … кыргыздын тоо-ташын аралап отуп, …казактын улуу талаасын Сары-Озокту аралап,… Орусиянын унутта калган тундук элдеринде Охот денизинде ,… Москвада Кремлде, Германиянын шаары – Гейдельбергде, … океандын устундо, аягы келип космосто уланат.

    Ч.Айтматовдун чыгармаларында Азиянын тоо-талаалары менен Европанын шаарлары кошо камтылган. Окуя бирде арабада отсо, бирде самалетто отот. Адамдан адамзатка, Бугу энеден Иисус Христоско, Шекспирден космоско чейинки аралыкты камтыйт. Айтматовдун кеменгерлигине дагы бир жолу там бересин. Чынгыз Айтматов планетардык масштабга жеткен озгочолугу менен белгилуу.

    О.э.чыгармаларындагы жаныбарлар: Бугу эне, Гулсары, Акбара менен Ташчайнар, Каранар менен Жаабарс, Кремлдеги Уку чыгармадагы башкы каарман катары катышат. Алардын да адам сыяктуу бул дуйнодо жашоого акысы бар. Акбара менен Ташчайнардын очу- табияттын очу. Бугу Эненин баланы сактап калышы – адамзаттын табияттан коз каранды экендигинин далили.

Улуу залкар жазуучубуздун «Адамга эн кыйыны кун сайын адам болуу» деген созун туу тутуп, келечекке умтулалы!

  Анда кезекти роликке конул бурсак.

1. Географиялык карта жана глобус.
2. Жер катмарлары.(сфералары).
3. Кыргызстан.
4. Эн, Эн географияда.
5. Мамлекеттер жана борбор шаарлар.
6. Чынгыз Айтматов.
7. Логикалык суроолор.

Географиялык карта жана глобус.

                (Улуу географиялык ачылыштар)

1. «Географиянын атасы» ким? (грек.окум.Эратосфен)
2. Жер шарынын бир нече эссе кичирейтилген модели? (глобус)
3. Глобусту алгач ким ойлоп тапкан? (М.Бехайм, 1492ж)
4. Жер шарын биринчи айланып чыккан жана жердин шар формасында экендигин айткан окумуштуу?   (Ф.Магеллан)
5. Жер шарында канча материк жана канча океан бар? (6-материк, 4-океан)
6. Байыркы мезгилде кыргыздар жерди эмне которуп турат деп элестетишкен? (Кок огуз).
7. Уюлдарды бириктирген сызык эмне деп аталат?(меридиан)
8. Жерди тен ортосунан болуп откон сызык? (экватор)
9. Биринчи картаны тузгон окумуштуу? (Х.Колумб)
10. Топографиялык карталарда кок тус эмнени билдирет? (сууларды)
11. Антарктида материгин ким ачкан? (орус окум.Ф.Беллинсгаузен, М.Лазарев).

      Жер катмарлары.

1. Жердин катуу, таш катмары эмне деп аталат? (литосфера)
2. Жер бетинин устунку бетинин тегиз эмес корунушу? (рельеф)
3. Рельефтин эн ири формалары? (тоолор, туздуктор).
4. Жер шарынын суу катмары? (гидросфера)
5. Жердин ички тузулушу кандай  катмардан турат? (жер кыртышы, мантия, ядро)
6. Жердин жашы болжол менен?(5,7млрд.жылга)
7. Жер шарынын канча процентин Дуйнолук океан ээлейт? (70,8%)
8. Абанын горизонтал багытта жылышы же кыймылы? (шамал).
9. Майда суу тамчылары менен муз кристаллдарынын атмосферада топтолушу? (булут)
10. Осумдуктор кун нурунун жардамы менен атмосферадагы комур кычкыл газын синирип, абага кычкылтекти болуп чыгарган процесс? (фотосинтез)
11. Торт тарабын суу каптаган кургактык? (материк)
12. Генезистик жана функциялык бутундукко ээ болгон жердин кабыгы? (Географиялык кабык).

Кыргызстан.

1. Кыргызстандын аянты? Калкынын саны?  (198,5мин км²)Дуйнодо 97 орунда турат.(6млн киши)
2. Кыргызстанда канча обл.,канча район бар? (7 обл, 41 район бар).
3. Кыргызстан кайсы материктин, кайсы болугундо орун алган? (Евразия материги, Азия болугунун Борбордук Азиясында орун алган).
4. Кыргызстандын дениз денгээлинен  эн бийик чокусу жана эн томон жаткан жери? (Жениш чокусу – 7439м, Кулунду ороону 401м).
5. Чек арасынын жалпы узундугу? (4508-км).
6. Кыргызстандагы эн чон дарыялар?
7. Кыргызстандын эн чон колдору?
8. Берметибиз болгон Ысык-Колдун тубундо кайсы шаар болгон?     (Чигу).
9. Кыргызстандагы тоо чокусунда жайгашкан кол, ал колдун устундо айсбергдер калкып журот? (Мерцбахер).
10. Ч.Айтматовдун туулган жерин картадан корсотуп беруу.

       Эн, Эн Географияда.

1. Эн чон кол?                    (Каспий).
2. Эн чон арал?                  (Гренландия)
3. Эн узун жердин параллелдери?          (Экватор).
4. Эн чон жыылдыз?                     (Кун).
5. Эн чон шаркыратма?                (Ниагара).
6. Калкы эн жыш жайгашкан мамлекет? (Бангладеш).
7. Эн кичине жана эн чон мамлекет? (Россия, Ватикан).
8. Суусунда эн коп алтын кездешкен дениз? (Балтика)
9. Дуйнодогу эн тан калыштуу дарыя? (Беш тустуу – б.а. Кристалдуу дарыя.Бул дарыянын суусу 5 тусто: кызыл,жашыл, кок, кара, сары тустогу суу осумдуктору осот).
10. Дуйнодогу эн кичине дениз? (Мрамор денизи, аянты 14 000мин км²).

1. Ч.Айтматовдун омур баяны.(кыскача).(1928-ж.12-декабрда талас обл, Кара-Буура р, Шекер айылында туулган).

2. Эн биринчи чыгармасы? («Гезитчи Дзюйо», 1952-ж.)

3. Чыгармалары канча тилге которулган жана канча нускада асылган?     (170 тилге , 60 млн.нуска).

4. Ч.Айтматовдун чон атасы ким болгон? (Айтмат Кимбилдиев, таланттуу кол онорчу жана тикмечи).

5. «Кызыл жоолук жалжалым» повести кайсы ырдын жазылышына туртку болгон ? жана ырдын автору? («Долон» 1966-ж, Созу: Жумамудун Шералиев, обону: Калыйбек Тагаев).

6. «Жамиля» тасмасында Даниярдын ролун ким жараткан?                             (С.Чокморов).

7. «Кыямат» романындагы чагылдырылган эн негизги койгой?       (Адам менен жаратылыштын ортосундагы).

8. «Бетме бет» повестиндеги Сейденин чечими?

(Сейде Ысмайылдын жашынган жерин аскерлерге корсотуп берет).

1.  «Делбирим» повестиндеги башкы каарман Асель аягында ким менен калат?           (Байтемир менен).
2. «Дениз бойлой жорткон Ала добот» чыгармасында кайсы эл туурасында айтылат?     (Нивх).

1. Унаа сол жакка бурулуп жатканда кайсы донгологу айланбайт? (запастагы).
2. Бир кесип бар, кесиптин ээлери бирин бири канчалык коп алдаса, ошончолук белгилуу болушат, ал кайсы кесип? (фудболчулар)
3. Мамлекеттин атына окшош химиялык элемент? (Индий)
4. Айдан кичине, кундон чон? (жума)
5. Австралия мамлекетинин гербинде кенгуру менен страустун суроту тартылган. Эмне себептен бул эки жаныбарды тандашкан?      (Бул эки жаныбар дайыма алдыга журот, артка баса алышбайт. Ошондуктан Австралия эли алдыга гана онугуу максатында тандашкан.б.а. Всегда вперед).
6. Эмне учун космонавтарга асманга учаардын алдында пистолет берилет?      (алар тушкондо белгисиз жерге тушушот)
7. Асаба менен туунун айырмасы эмнеде? (найза болсо асаба, жок болсо туу.)
8. Кароолчу тушундо озу иштеп жаткан дукондун орттонуп кеткенин корот, тушун башчысына айтып берет, дукондун ээси ага рахматын айтып жумуштан кетирет, эмне себептен?    (кароолчу жумуш ордунда уктабоо керек эле).
9. Андай аталыштагы мамлекеттер африкада экоо. Географтар аларды тамашалап биринчисин эркек, экинчисин аял деп аташат.Алар кайсы мамлекеттер? (Нигер жана Нигерия)
10. Жылына 60 кун гана аккан дарыя кайсы?

(Оникс, Антарктидада).