Баш ва экинчи даражалы уьюрлер.

 Урок кумыкского языка с использованием  ИКТ в 5 «б» классе.

Дарсны темасы: Баш ва экинчи даражалы уьюрлер.

Дарсны барышы

1.Къурум мюгьлет.

Учитель-Салам яшлар! Олтуругъуз.

-Бугюн бизин ана тил дарсыбыз. Гьали ачыгъыз тетрадларыгъызны, языгъыз айны гюнюн. Биз сёзлюк иш оьтгерейик.

2.Гечилген дарсланы такрарлав.

Сёзлюк иш

Иеси, хабарлыкъ, жумла, баш уьюр, толумлукъ, белгилевюч, гьал, экинчи даражалы, гиччи Зайнап, уьй, сибирмек, жумлакъ, жыйышдмакъ.

Учитель: Гьали яшлар, гилигиз Зайнап деген сёзден башлап къалгъан сёзлерден жумла тизейик.

Охувчу:Гиччи Зайнап уьйню сибире, жува, жыйышдыра.

Учитель: Кёп яхшы, гелигиз шу жумланы доскагъа язайыкъ ва синтаксис разбор этейик.

3.Янгы дарсны мурадын англашдырыв.

Учитель:Яшлар, къарагъыз шу биз доскада язгъан жумлагъа. Муну ичиндеги сибире, жува ,жыйышдыра деген сёзлеге соравлар салыгъыз.

Охувчу:Бу сёзлер барысы да не эте? деген соравгъа жавап бере.

Учитель:Тюппе-тюз яшлар,шу сёзлер барысы да къайсы сёзге байлангъан?

Охувчу:Сибире, жува, жыйышдыра деген сёзлер Зайнап деген сёзге байлангъан.

Учитель:Тюз яшлар!Муна,шулай сёзлеге жумланы бир жынслы уьюрлери деп айтыла. Булар барысы да бир соравгъа жавап бере ва барысы да бир сёзге байлана.Жумланы баш ва экинчи даражалы уьюрлери бир жынслы болма бола.

4.Таблицаны анализи.

1)Болат юрекли,исбайлы, бек итти, татли сёзю булангъы Хадижат Ишартыда ярлы ожакъда тувгъан.

2)Тамазалар, къарт къатынлар ва яш уланлар гелгенлени арагъа алдылар.

Жумланы бир жынслы уьюрлери байлавучлар болмагъанда, бир-биринден айырым булан айрыла.

Ва деген байлавучлар жумланы бир жынслы уьюрлерини арасында бир керен къолланса, айыргъыч салынмай.

Амма,тек деген байлавучланы алдында гьар заман айыргъыч салына.

5.Китап булан иш оьтгерив.

a) Рамкаларда язылгъан бир жынслы жумланы гьакъындагъы англавлар яшлагъа охутула.

б) тапшурув 110.

Бир жынслы уьюрлени арасында тийишли токътав белгилер сала туруп гёчюрюп язмакъ.

1.Язбашда бу ойтанларда ашлыкълар, бавлар, агъачлыкълар, беченликлер ва отлавлар яшынлана, жанлана. 2.Шайтан ел чыкъды,чангны гьавагъа гётерди, къойлар мангырады ва уьркдю.

6.Физминутка.

Чечеген ёмакъны жавабын билип челтирни толтуругъуз.

1)Бир терекде он эки бутакъ, гьар бутакъда отуз алма, гьар алманы бир яны акъ, бир яны къара.(йыл)

2)Къат-къат тонлу, къарыш бойлу.(къапуста)

3)Яныву ёкъ яндыра, кюрзе этсе къандыра.(къычытгъан)

7.Дидактика материал булан иш оьтгерив.

1.Иесилер:

Япыракъ, бутакъ

Алма ,гьармут ,шаптал

Бузав ,сыйыр ,гамиш

Долма ,пилав ,гьалпама.

Хабарлыкълар:

Къаза ,тюзлей ,чача

Сыйпай ,къучакълай

Уруша , токъалай.

Белгилевючлар:

Арив , исбайы

Уллу , базыкъ

Къызыл , сари ,яшыл

Толумлукълар:

Юртну да, шагьарны да

Атаны ,ананы ,агъаны

Инини ,къызардашны

Гьаллар:

Эртен,тюшде,ахшам

Чалт,арив,бек

Агъачлыкъдан,таладан

(оьрде берилген тапкъырлардагъы бир жынслы уьюрлерден жумлалар тизмек)

2.Схемалагъа гёре жумлалар тизмек.

________________________________________

_______ , ________  _ _ _ _ _ _  ________

                                                             ________ .

3.Жумланы ичиндеги бир жынсы уьюрлени табып тетрадлагъа языгъыз.

a)Юсуп иржайып кагъызны механикге гёрсетди, сонг оьзюню гьмангъы адатына гёре, къашларын да тююп, ойгъа батды.

б)Оьтген оьмюрю ону гёз алдында гёленткиленди; орта школа, юридический курслар, халкъ судуну он сегиз йыллыкъ адвокаты, лётчиклени училищасы, капитан чин, эскадрильяны командири, дёрт орден.

(яшлар, шу жумлалар къайсы асардан алынгъан?) И.Керимов. Игит тувгъан гюн.

4.Сюжетни суратгъа гёре жумлалар къурула. Оланы ичинде бир жынслы уюрлер къоллана.

8.Соравлар булан гечилген дарсны беклешдирив.

1)Яшлар ,биз бугюн къайсы теманы гечдик?

2)Бир жынслы уьрлер болуп жумлада къайсы сёзлер гелме бола?

3)Бир жынслы уьюрлер бир-биринден нелер булан айрыла?

4)Къайсы байлавучланы алдында гьар заман айыргъыч салына?

9.Дарсны гьасиллери, яшланы къыйматлав.

Уьйге иш: схемалагъа гере беш жумла тизмеге.