Беларуская казка - розуму падказка

КлеянковаАлена Мікалаеўна,

настаўнік пачатковых класаў

ДУА “Капачоўскі ВПК ДС –СШ”

Тэма. Беларуская казка – розуму падказка.

Мэта: знаёмства вучняў з класіфікацыяй казак, беларускімі народнымі казкамі.

Задачы: пашырыць чытацкі кругагляд навучэнцаў; у творчай, гульнявой форме выявіць веды па прачытаных казках; садзейнічаць выхаванню маральных і эстэтычных пачуццяў; выклікаць цікавасць да чытання казак.

Абсталяванне: мультымедыйны праектар, мультымедыйная прэзентацыя.

Мерапрыемства падрыхтавана для навучэнцаў 1 – 4 класаў.

Ход мерапрыемства

Настаўнік.

Слайды 2-3

Жыў на свеце дзед Васіль,
За плячыма мех насіў.
Дазналіся мышкі,
Што ў мяшэчку кніжкі,
Разгрызлі завязкі,
Бачаць, ажно ж – казкі.
Сталі клікаць дзяцей:
– Гэй, сюды ўсе хутчэй!..”

- Добры дзень, дарагія дзеці, паважаныя дарослыя! Вы здагадаліся, куды мы сёння адправімся ў падарожжа? Сапраўды, да казак. Пра іх можна гаварыць доўга і шмат, а ўсё таму, што свет казак разнастайны і цікавы. Іх чытаюць людзі любога ўзросту. Як вы думаеце, чаму? (Адказы дзяцей) Казкі не толькі забаўляюць чытачоў. Яны нас выхоўваюць і вучаць быць добрымі людзьмі. Можа хто-небудзь здагадаўся, аб чым марылі людзі, якія складалі казкі? (Адказы дзяцей). Яны марылі аб добрым жыцці, справядлівасці і перамозе дабра над злом. Менавіта гэта і ёсць асноўная думка ўсіх казак. А ці ведаеце вы, хто сачыняе казкі? Якія бываюць казкі ў адпаведнасці з аўтарствам? (Адказы дзяцей)

- Бываюць народныя казкі, якія з’яўляюцца вуснай народнай творасцю. Ёсць казкі літаратурныя (аўтарскія), якія сачыніў пэўны аўтар-казачнік.

Асноўным адрозненнем беларускіх казак з'яўляецца моцная міфалагічная аснова (Міфы - гэта старажытныя паданні, якія распавядаюць пра паходжанне чалавека і сусвету, пра цуды свету і подзвігі).

Адметная асаблівасць беларускіх казак заключаецца ў тым, што ў іх расказваецца аб гераічных волатах-асілках, якія перамагаюць розных пачвар («Пакацігарошак», «Удовін сын»). Слайды 4-5

Настаўнік:

- Дзеці, а вы ведаеце на якія групы дзеляцца казкі? (Адказы дзяцей)

Слайд 6

Настаўнік:

-Умоўна беларускія казкі можна падзяліць на тры асноўныя групы:

• Казкі пра жывёл

• Чарадзейныя або міфічныя казкі

• Сацыяльна-бытавыя казкі.

Казкі пра жывёл

Настаўнік:

-Назавіце, калі ласка, галоўных герояў казак пра жывёл.(Адказы дзяцей). Казкi аб жывёлах адрознiваюцца ад астатнiх груп тым, што галоўнымi персанажамi ў iх з'яўляюцца жывёлы, птушкi i нават раслiны: лiса, воўк, мядзведзь, заяц, дзiк, кот, баран, певень i iнш.

Паводзіны жывёл у казках суадносяцца з дзейнасцю чалавека.

Чарадзейныя казкі

Чарадзейныя казкi таксама вельмi старажытныя па свайму паходжанню. За доўгi час бытавання ў народзе яны значка змянiлiся, але захавалi вобразы мiфiчных асiлкаў (Вярнiдуб, Гарыня) i варожых сiл (шматгаловы змей — «Паганы цмок»). Разам з жывымi iстотамi ў казках дзейнiчаюць сонца, вецер, месяц, мароз, гром. Героям дапамагаюць цудадзейныя прадметы: тапор-самасек, дыван-самалёт, жывая вада, цудоўны збанок. 

Сацыяльна-бытавыя казкі

Да сацыяльна-бытавых казак адносяцца ўласна бытавыя казкi. У іх малююць селянiна ў яго паўсядзённым жыццi, услаўляюць працавiтасць, глыбокi розум, дасцiпнасць i сцiпласць простага чалавека, асуджаюць гультайства, прагнасць, зайздрасць i iншыя заганы. Многiя бытавыя казкi — гумарыстычныя, жартоўныя творы.

- А зараз мы адпраўляемся з вамі ў свет казак. На чым падарожнічаюць героі ў чарадзейных казках?(Адказы дзяцей) Вось і мы сёння паляцім на дыване – самалёце. Гатовыя? Кожны раз, каб наш дыван – самалёт узняўся ў паветра вам патрэбна будзе адказаць на пытанне. Згодныя?

- Чаму нас вучаць казкі?(Адказы дзяцей)

КРАІНА КАЗАК

Слайды 7-9

Першы прыпынак. Беларуская народная казка “Хто жыве ў двары?”

-Праслухайце, калі ласка казку і адкажыце на пытанні:

“Хто жыве ў двары?”

“Чаму нас вучыць казка?”

Першы прачынаецца наш пявун, чырвоны грабянец, чырвоная бародка. Крыламі махае, усіх падымае:

- Кукарэку! Кукарэку! Хопіць ляжаць на баку, недарэкі! Уставайце, сонца сустракайце!

Хто гэта такі?

А яму ў адказ вартаўнік кудлаты пад ган- кам, вушы тарчма, хвост абаранкам:

- Гаў, гаў! Я не спаў! Хату вартаваў!

Хто гэта такі?

На лаўцы вусач прачнуўся, салодка пацягнуўся:

- Мяў, мяў! Рана падняў мяне, рана! Як- раз прыснілася сажалка з адной смятаны!

Хто гэта такі?

А рагуля галаву падняла, супакойваць пачала:

- Му-у! Я гору твайму памагу! Пачастую малаком, пачакай, калі прыйдзе гаспадыня з вядром!

Хто гэта такая?

Выскачыў з хлява беленькі круглячок, замест носа — пятачок:

- Рох-рох! I я люблю малаком частавацца! А яшчэ люблю ў лужыне паваляцца!

Хто гэта такі?

Не паспеў ён у лужыну кінуцца, як чырва- надзюбы шчыпач ляціць:

- Га-га-га! Гэта лужына мая! Прашу не чапаць, а то буду шчыпаць

Хто гэта такі?

Можа б, і да сваркі справа дайшла, ды тут выкаціўся на двор трохколавы веласіпед. А на ім хлопчык вясёлы. Усім рады, нікога не крыўдзіць.

- Якая гэта казка: пра жывёл, чарадзейная або сацыяльна-бытавая?

Хвілінка адкрыццяў:

Слайд 10

Певень спявае

Сабака гаўкае

Кот мяўкае

Карова мычыць

Парсюк рохкае

Гусак гагоча

- Дзеці, а вы ведаеце, якія галасы падаюць героі твора? Паказаць зможаце?

(Дзіцячы паказ суправаджаецца фанаграмай жывёл)

- Малайцы! Але час зноў адпраўляцца ў дарогу.

Слайды 12-18

ПРЫПЫНАК №2

“ Пазнай казку”

1. Гэй, каза, збірай манаткі,

Уцякай хутчэй ты з хаткі,

Бо вунь дзед ідзе, ён касу нясе! (“Каза-манюка”)

2. Кар-кар! Кра-кра! Гэй-гэй!

Я – паўночны салавей! (“Ганарыстая варона”)

3. Быў у аднаго гаспадара сабака. Шчыра служыў ён гаспадару, ды не агледзеўся, як пастарэў. Горш сталі бачыць яго вочы, і цяжэй яму стала вартаваць гаспадарава дабро. Тады скупая гаспадыня перастала карміць яго, а потым і зусім пачала з двара праганяць.  "Чым так жыць, - думае сабака, - лепш няхай мяне воўк з’есць". 

Надумаўся ён і пайшоў у лес шукаць ваўка. Ідзе ён лесам, а тут насустрач і воўк бяжыць.

-Куды, сабака, ідзеш? - пытаецца воўк. 

-Да цябе.

-Чаго? 
-З’еш ты мяне, воўча.

І расказаў ён ваўку пра сваю бяду. 

(“Сабака і воўк”)

5. Жылі-былі асёл, сабака, кот і певень. Калі яны пастарэлі, дык гаспадары павыганялі іх з двара. Вось раз уночы сышліся ў лесе гэтыя выгнаннікі. Пазнаёміліся, здружыліся. Пачалі думаць, як на свеце ім жыць, чым заняцца. Самы разважлівы з іх, асёл, і кажа:

- А давайце паспрабуем быць музыкамі.

(“Музыкі”)

— У мяне галава болыыая,— хваліўся гусак,— дык і розуму ў ёй больш! Індык з гэтым не згаджаўся.

— Галава ў цябе вялікая, гэта праўда, ды дурная, як бот,— казаў ён.

— Ну, няхай сабе галава дурная,— адказваў гусак,— затое нос які ў мяне! Моцны, цвёрды, прыгожы... А ў цябе што за нос — смех адзін! Чарвяк, а не нос! I гусак і індык былі страшэнныя гультаі. Яды шукаць сабе ленаваліся і таму часта галадалі. Каб не карміла іх сяды-тады гаспадыня, дык даўно б гультаёў і на свеце не было.

Аднаго разу знайшла курачка каля плота пшанічны каласок. Зарадавалася, засакатала на ўвесь двор:

— Ко-ко-ко! Глядзіце, які цудоўны каласок я знайшла!

(“Пшанічны каласок”)

7. Карова, карова, дай масла! Пеўнік ляжыць і не дыхае, бобінкай падавіўся. (“Як курачка пеўніка ратавала”)

Музычная паўза

Слайд 19

Вучні выконваюць песню “Мульцікі – пультыкі”

1. Што цікавіць усіх дзяцей і вельмі захапляе?

Гэта мульцік пра мышэй так іх забаўляе.

Ад яго ўсім малышам цяжка адарвацца.

Як тут ціхенька сядзець, як тут не смяяцца?

Прыпеў:

Мульцікі-пульцікі... Гэта радасць для дзяцей.

Мульцікі-пульцікі... Да экранаў усе хутчэй!

Мульцікі-пульцікі... Кожны дзень я іх гляджу.

Сябра добрага сабе я і тут знайду.

2. Працавіты муравей хатачку будуе,

Прыгажуня страказа лета ўсё танцуе.

Зло адрозніць ад дабра мульцік дапаможа.

Не, без мульцікаў пражыць з нас ніхто не зможа!

Прагляд мультыплікацыйнага фільма “Ліса, мядзведзь і мужык”

Слайд 20

- Чаму нас вучыць гэты мультыплікацыйны фільм?

Якая з дадзеных прыказак, на ваш погляд, падыходзіць да гэтай казкі?

Слайд 21

Пільнуй гаспадаркі, будуць у гаршку скваркі.

Адзін у полі не воін.

Той не можа быць другам, хто ў бядзе абыдзе кругам.

I службу служы, і сябру дапамажы.

ПРЫПЫНАК № 3

“Адпачнём”

Гульня-імітацыя

Дзеці імітуюць рухі і гукі жывёл:

- Кошка выгінае спіну;

- конь б’е капытам;

- певень стаіць на адной назе;

- карову доіць бабуля;

- зайчык уцякае ад лісы;

- мядзведзь ідзе па лесе;

- вожык згарнуўся ў клубок.

Інсцэніроўка верша В. Віткі «Куды едзеш, хлапчына?»

Слайд 22

— Куды едзеш, хлапчына?
- Да рынку.
— Што вязеш за плячыма?
- Свінку.
— То дай падзівіцца, можа б я купіла.
Ой, гэта ж сястрыца! Чым яна няміла?
— Міла-то міла, ды баіцца мыла.
Як убачыць мыльца, дык хавае рыльца.
Купляйце дзяўчынку, мурзатую свінку,
Аддам неслухмянку за тры абаранкі.

Гульня “Пагуляем у “Ката”

Слайд 23

(Усе дзеці становяцца ў адзін рад, а насупраць стаіць, выбраны з дапамогай лічылкі, кот.)

Усе скачуць і крычаць:

Тра-та-та, тра-та-та.

Не баімся мы ката.

Кот робіць выгляд, што не звяртае на іх увагі. Калі дзеці надта разыдуцца, кот сам скокне. Усе заміраюць. Хто зварухнецца, або засмяецца, пераходзіць да ката).

ПРЫПЫНАК № 5

Слайды 24-29

“ Казкі – сёстры”

Курочка Ряба

Жили-были дед да баба.

Была у них курочка ряба.

Снесла курочка яичко, не простое - золотое.

Дед бил, бил - не разбил.

Баба била, била - не разбила.

Мышка бежала, хвостиком задела, яичко упало и разбилось.

Першае яечка

Цэлы дзень дзед хадзіў, курку – рабку злавіў.

Рада баба, скача, а курка кудахча:”Куд-куды, куд-куды! Дайце грэчкі і вады!”

Бабка курку накарміла, вадою напаіла. Села курка на вечка ды знесла яечка”

Бременские музыканты

У одного человека был осел, который много лет покорно возил на мельницу мешки с мукой, но к старости осел ослаб и стал негоден для работы. Тогда хозяин задумал уморить его голодом, но осел догадался к чему идет дело, убежал и направился в город Бремен. Он решил наняться там в музыканты.

Пройдя немного, осел увидел охотничью собаку. Она лежала на дороге и дышала так тяжело, как будто набегалась до изнеможения.

- Чего ты так пыхтишь, Полкан? - спросил осел.

- Ах, - отвечала собака, - я стара и с каждым днем становлюсь всё слабее и уже не гожусь для охоты, поэтому мой хозяин хотел убить меня. Я убежала куда глаза глядят! А чем же я буду теперь зарабатывать себе на хлеб?

- Знаешь что, - сказал осел, - я иду в Бремен и наймусь там в музыканты. Иди со мной и тоже займись музыкой. Я буду играть на лютне, а ты станешь бить в барабан. Собака согласилась и они пошли дальше.

Музыкі

Зимовье зверей

Шел бык лесом, попадается ему навстречу баран.

Куда, баран, идешь? — спросил бык. —

От зимы лета ищу, — говорит баран. —

Пойдем со мною! —

Вот пошли вместе, попадается им навстречу свинья.

Куда, свинья, идешь? — спросил бык. —

От зимы лета ищу, — отвечает свинья. —

Иди с нами. —

Пошли втроем дальше, навстречу им гусь.

Куда, гусь, идешь? — спрашивает бык. —

От зимы лета ищу, — отвечает гусь. —

Ну, иди за нами! —

Казка пра быка і яго сяброў

Пасвіўся на лузе бык. Убачыў ён каля рэчкі туман і напужаўся:падумаў, што зямля і вада гараць.

Пабягу я лепш адгэтуль на край свету!” – парашыў бык.

Задраў хвост і пабег.

Сустрэўся яму па дарозе казёл:

-Бык, куды бяжыш?

-На край свету.

-Чаго?

У нас зямля і вада гараць. Баюся, каб і мне не згарэць.

- Пабягу і я з табою.

- Бяжы.

Коза-дереза Каза - манюка

"Я, - говорит, - коза-дереза,  Закалю цябе рагамі,
За три гроша куплена, Затапчу цябе нагамі,
Под бока луплена! Яшчэ і барадою замяту!
Топну, топну ногами, 
Заколю тебя рогами,
Ножками затопчу, 
Хвостиком подмечу!"

Мальчик с пальчик

(Русская народная сказка)

Жили старик со старухою. Раз старуха рубила капусту и нечаянно отрубила палец. Завернула его в тряпку и положила на лавку.

Вдруг услышала — кто-то на лавке плачет. Развернула тряпку, а в ней лежит мальчик ростом с пальчик.

Удивилась старуха, испугалась:

Ты кто таков? —

Я твой сынок, народился из твоего мизинчика. —

Взяла его старуха, смотрит — мальчик крохотный-крохотный, еле от земли видно. И назвала его Мальчик с пальчик.

Мальчик с пальчик

(Шарль Перро)

Жил когда-то дровосек с женой, и было у них семеро детей. Все семеро — мальчуганы: три пары близнецов и еще один, самый младший. Этому малышу едва лет семь исполнилось.

И до чего же он был мал! Родился он совсем крохотным. Право, не больше мизинчика. И рос плохо. Так и прозвали его: Мальчик с пальчик

Зато какой он смышленый, разумный!

Сынок з кулачок

(Бел. нар. казка)

Жылі дзед і баба. I быў у іх сынок. Ды такі малы, што з-пад шапкі не відаць. Не большы за кулак. Так дзед з бабай яго і звалі: сынок з кулачок.

- Малайцы. Ведаеце, дзеці, часта ў народзе так бывае: песня ў казку пераўтвараецца, альбо казка ў песню. Зараз паглядзіце мультыплікацыйны фільм “Як служыў жа я ў пана”. Гэта той выпадак, калі народная песня прадоўжыла сваё жыццё ў казцы.

- Якія правілы бяспекі былі парушаны ў казцы?

Прагляд мультыплікацыйнага фільма. Слайд 30

- Чаму ж нас вучыць гэтая казка?

- Вось і заканчваецца наша падарожжа ў краіну казак. Дык скажыце, калі ласка: “Чаму беларуская казка з’яўляецца падказкай для розуму?”(Адказы дзяцей)

Слайд 31

Слова за словам –

І казкам канец,

Хто зразумеў іх –

той - маладзец!

Спіс выкарыстаных крыніц

1. Беларускія народныя казкі. [Электронны рэсурс]. Рэжым доступу: http: // www.dzietki.org /article / index.php?cid=26. – Дата доступу : 07. 02.2018

2. Вітка, В. Каўкі дзеда Васіля. [Электронны рэсурс]. Рэжым доступу: http: // knihi.com / Vasil_Vitka / Kazki_dzieda_Vasila.html. – Дата доступу :

07. 02.2018

3. Вітка, В. Куды едзеш, хлапчына? [Электронны рэсурс]. Рэжым доступу: http: // chitaemdetyam.com. / Vіtka_V._Kudy_edzesh_hlapchyna. – Дата доступу : 07. 02.2018

4. Русские народные сказки. [Электронны рэсурс]. Рэжым доступу: http: // hyaenidae.narod.ru /. Дата доступу : 07. 02.2018

5. Фальклорныя гульні. [Электронны рэсурс]. Рэжым доступу:

https: // forum.in-ku.com / showthread.php?t = 134852. – Дата доступу :

07. 02.2018