Бір атомды спирттер. Спирттер

Спирттер.

Касымканова С.Е.

Караганда

№ 27 ЖББОМ

Сабақ мақсаты

• А) білімділік: Органикалық заттардың құрамында оттек бар жаңа тармағы туралы түсінік бере отырып, функцоналдық топ ұғымына анықтама беру. Оқушыларға оттекті органикалық қосылыстардың негізгі қасиеттерімен таныстыру, молекулалық байланыстың ерекшелігін түсіндіру, спирттер туралы ұғым қалыптастыру.
• Б) дамытушылық: Заттардың қасиеттері олардың құрылысына тәуелді екендігіне көз жеткізу, құрылысындағы, қасиеттеріндегі негізгі ерекшеліктерін ажырата білу қабілетін дамыту.
• В) тәрбиелілік: салауатты өмір салтын насихаттау, спирт өнімдерінің құрамындағы химиялық заттардың адам денсаулығы үшін маңызын көрсету.

• Сабақтың типі: Жаңа материалды игеру.
• Сабақтың түрі: аралас сабақ
• Сабақтағы тәсілдер мен әдістер : түсіндіру, сұрау, есептер шығару, интерактивті әдіс, СТО әдісінің элементтері

Үй тапсырмасын сұрау

I.“Қызығушылықты ояту”

II. “Мағынаны тану”

IІІ. “Ой толғау”

Мұнай өнімдерін өңдеу, табиғи көздері. Тест

• Көмірсутектердің табиғи көздері:

• А) крахмал, глюкоза Б) бензол, толуол В) тас көмір, мұнай 1.В

2. Табиғи газдың құрамы:

• А) 30-35% (метан) Б) 70-80% (метан) В) 80-98% (метан) 2.В

3. Кокс –

• а) көмірсутектердің қоспасынан б) көмірсудан в) таза көміртектен 3.В

4. Қара түсті мұнай өнімі ­

• а) мазут б) керосин в) бензин 4. А
• 5. Мүнайдан алынатын өнімдер: 5. А
• А) мазут, керосин, газоиль б) метан газы, табиғи мұнайға серік газдар в) көмірсутектер

6. Мұнайды өңдеуге арналған қондырғының бөліктері:

• а) түтікті пеш, атмосфералық қондырғы б) түтікті пеш, ректификациялық колонна
• в) ректификациялық колонна, атмосфералық қондырғы 6. Б

7. Крекингтің қандай түрлерін білесің?

• а) термиялық, атмосфералық б) атмосфералық, катализдік в) катализдік, термиялық 7. А

8. Термиялық крекинг –

А) өршіткі қатысынды жүреді; Б) өршіткі ретінде асыл металдарды қолдану; В) жоғары температура және жоғары қысымда жүреді; 8.В

9. Катализдік крекинг –

• А) өршіткі қатысынды жүреді; Б) өршіткі ретінде асыл металдарды қолдану;
• В) жоғары температура және жоғары қысымда жүреді; 9.А

10. Егер өршіткі ретінде асыл металдар қолданылса, ол –

• А) детонация б) крекинг в) риформинг 10. В

1-сұрақ

Көмірсутектердің табиғи көздері:

5

15

4.8

14

13

4.6

12

4.4

4.2

11

10

4

9

3.8

крахмал, глюкоза

бензол, толуол

8

3.6

7

3.4

6

3.2

5

3

2.5

4

Азотты орг. заттар

тас көмір, мұнай

3

2

1.5

2

1

1

2- сұрақ

Кокс

15

5

14

4.8

4.6

13

12

4.4

4.2

11

10

4

9

3.8

көмірсутектердің қоспасынан

көмірсудан

8

3.6

3.4

7

6

3.2

5

3

2.5

4

спирттерден

таза көміртектен

2

3

1.5

2

1

1

3-сұрақ

Қара түсті мұнай өнімі ­

15

5

14

4.8

4.6

13

4.4

12

11

4.2

4

10

9

3.8

мазут

керосин

8

3.6

7

3.4

6

3.2

3

5

2.5

4

бензин

солярка

2

3

1.5

2

1

1

4-сұрақ

Мүнайдан алынатын өнімдер:

15

5

14

4.8

4.6

13

4.4

12

11

4.2

4

10

9

3.8

мазут, керосин, газоиль

метан газы, табиғи мұнайға серік газдар

8

3.6

7

3.4

6

3.2

3

5

2.5

4

көмірсутектер

крахмал

2

3

1.5

2

1

1

5-сұрақ

Крекингтің қандай түрлерін білесің?

15

5

14

4.8

4.6

13

4.4

12

4.2

11

10

4

3.8

9

термиялық, атмосфералық

атмосфералық, катализдік

8

3.6

7

3.4

3.2

6

3

5

2.5

4

катализдік, термиялық

атмосфералық

2

3

1.5

2

1

1

Сабақтың барысы:

Жаңа сабақты оқып үйрету. Сабақтың өтілу реті.

Жіктелуі мен

Физикалық

Шығу тарихы

гомологы

қасиеттері

СПИРТТЕР

Химиялық

қасиеттері

Алу

Қолданылуы

жолдары

Спирттің шығу тарихы

• Ертеде бір патшаның есігінің алдына лашын құсы дән тастап кетеді. Оны уәзірлеріне беріп ескертеді. Ол өсімдік болып жайқалып өседі. Келесі жылы одан да әдемі болып өседі. Келесі жылы одан да әдемі болып өседі. Келесі жылы одан да әдемі болып өседі. Үш – төрт жылдан кейін жеміс береді, таң қалады, күтеді. Күзге таман әдемі мөлдір жемісті жеп көруге жүрексінеді. Сонан соң патшаның әмірі бойынша шыны ыдысқа салып қойып, біраз күнен кейін көріп, одан да мөлдір сұйық пайда болғанын көрген уәзірлер патшаға көрсетеді. Патша тұтқында жатқан бір сорлыны әкеліп, соған ішкізеді. Бір кесе ішеді, екіншісін береді. Үшіншісін сұрап ішеді. Соңында ән салады. Бейжай күйге түседі. Ең соңында патшаның тағын сұрайды. Шаршап қалжырап ұйықтап кетеді. Ертеңіне әлгіні шақырып сұрағанда, рахатқа батқандығын айтады. Сонда патша ішіп, ең алғаш «Патша шарабы» шыққан екен деседі.
• Адамдар спирттердің мастандыратын қасиетін біздің ғасырымызға дейінгі

• 8000 жыл бұрын – жеміс шырынынан, жабайы жүзімнен және балдан жасалынатын алкогольдік ішімдіктерді дайындауға мүмкіндік беретін керамикалық ыдыстардың шығуымен қатар білген. .

• Батыс Европада алғаш рет спиртті алған итальяндық монах алхимик Валентиус болды. Ол: « кәріні жасартатын, шаршағанды сергітетін, күйінгенді жұбататын эликсир»,- деп атады. Арабтар таза спиртті 6-7 ғасырларда ала бастады және оны « әл-кугул »
• деп атай бастады.
• Дмитрий Иванович Менделеев 1865 жылы «Спирттің сумен қосылысы туралы пайымдаулар» тақырыбына
• докторлық диссертация қорғады.

• Спирттер   - құрамындағы сутек атомдары бір немесе бірнеше гидроксил топтарымен алмасқан көмірсутектің туындылары.   Мысалы: метил спирті СН 3 ОН метанның СН 4  туындысы

• этил спирті С 2 H 5 OH этанның C 2 H 6  туындысы; этиленгликоль С2H4(OH) 2  этанның C 2 H 6  туындысы;
• ИЮПАК халықаралық атаулар жүйесі бойынша спирттерді көмірсутектердің атына  -ол  деген жұрнақ қосып атайды.   СН 3 ОН метанол. С 2 H 5 OH этанол және т.б . Спирттердің жалпы формуласы:

C n H 2n+1 OH

спирттер

Бір атомды

көпатомды

қаныққан

қанықпаған

этиленгликоль

ароматты

глицерин

CH3-CH2-OH

CH2-OH

СH2=CH-OH

СH 2 -CH2

СH 2 -CH-CH2

Бензил спирті

Венил спирті

этанол

Қаныққан спирттердің жалпы формуласы C n H 2n+1, ОН молекуласында тек жалғыз байланыс болады

Біратомды спирттердің гомологтық қатары

Формула

Аталуы (МСН)

CH 3 OH

метанол

T қай, °C

C 2 H 5 OH

C 3 H 7 OH

Тарихи атауы

64,7

этанол

пропанол

метил спирті

C 4 H 9 OH

78,3

Этил спирті, (медицина) спирті

97,2

бутанол

C 5 H 11 OH

пропил спирті

пентанол

C 6 H 13 OH

118

гексанол

бутил спирті

137,8

амил спирті

155,7

гексил спирті

Спирттердің жіктелуі

• Гидроксил тобының санына байланысты
• Гидроксил тобының санына байланысты

• біратомды (ОН- тобы біреу)
• біратомды (ОН- тобы біреу)
• біратомды (ОН- тобы біреу)

• многоатомные (две и более групп -ОН)
• многоатомные (две и более групп -ОН)
• многоатомные (две и более групп -ОН)

Этиленгликоль (этандиол)

Этиленгликоль – екіатомды спирт. Органикалық синтезде кеңінен антифриз ретінде қолданылады

Формула

Молекул моделі

Шар-стержнді

жартылай-сфералық

HO-CH 2 CH 2 -OH

Глицерин – үшатомды спирт. Порфюмерия жасауда, фармацевтикада, өндірісте, қолданылады.

Глицерин (пропантриол-1,2,3)

Формула

Молекула моделі

жартылай-сфералық

Шар-стержнді

HOCH 2 -СH(OH)-CH 2 OH

Спирттердің атаулары

С x H y ОН

ИЮПАК халықаралық атаулар жүйесі бойынша спирттерді көмірсутектердің атына – ол деген жұрнақ қосып атайды. Функционалдық ОН тобы байланысқан ең ұзын тізбек таңдап алынып, көміртек атомдарын гидроксил тобы жақын орналасқан жағынан бастап нөмірлейміз: CH 3

5 4 3 2 1 4 3 2 1

CH 3 -CH-CH-CH-CH 3 CH 3 - C - CH - CH 3

CH 3 CH 3 OH CH 3 OH

3,4 – диметилпентанол -2 3,3 – диметилбутанол -2

Спирттердің номенклатурасы

Көмірсутектің жүйелі аталуына –ол суффиксі жалғанады және гидроксо топтың қай көміртекте орналасқанын санмен көрсетеді

Тізбекте ОН- тобыны қай жаққа жақын орналасса сол жақтан бастап нөмірленеді

Спирттердің изомериясы

С x H y ОН

• Көміртек қаңқасының құрылысына

СH 3 – CH 2 - CH 2 - CH 2 - OH бутанол -1

2. Көмірсутек тізбесіндегі гидроксил тобының орнына байланысты

CH 3 - CH 2 - CH 2 - CH – CH 3 пентанол -2

ОН

3. Класаралық изомерлену

СН 3 - О – С 2 Н 5 метил - этил эфирі

О птикалық изомерия

бутанол-2 СH 3 C H(OH)СH 2 CH 3

Гидроксил тобының құрылысы

Полюсті байланыс

Физикалық қасиеті

Өзіне тән иісі бар

Ағзаға зиянды әсер етеді

Суда жақсы ериді

Этил спирті

Алкогольдік зат

Түссіз сұйықтық

Аузы ашық ыдыста қалса буланады

Алынуы

• Көмірсутектердің галоген туындыларынан алу:

С 2 Н 5 Br + HOH C 2 H 5 OH + HBr

2. Қанықпаған көмірсутектерді гидратациялау арқылы алу:

H 2 C= CH 2 + H 2 O H+ CH 3 - CH 2 OH

3. Метанолды өнеркәсіпте алу:

СО + Н 2 Р.t.кат СН 3 ОН

4. Этанолды көмірсуларды ашыту арқылы да алады:

С 6 Н 12 О 6 ферменттер 2 С 2 Н 5 ОН + 2СО 2

Глюкоза этанол

Спирттердің химиялық қасиеттері

Сілтілік және сілтілік жер металдарымен әрекеттесуі

Спирттердің жануы

Спирттердің дегидрленуі

дегидратациялану

Этерификациия

Гологенсутектермен әрекеттесуі

• Спирттердің сілтілік және сілтілік жер металдармен әрекеттесуі

2С 2 Н 5 ОН + 2Na = 2С 2 H 5 ONa + H 2

Жануы

С 2 Н 5 ОН +3О 2 2 СО 2 + 3Н 2 О

Спирттердің тотығу біріншілік спирттердің тотығуы:

О О

СН 3 – СН 2 – ОН (о) СН 3 – С (о) - СН 3 -С

этанол -Н2О Н ОН сірке қышқылы

Екіншілік спирттің тотығуы:

СН 3 - СН – СН 3 (О) СН 3 –С – СН 3

ОН -Н 2 О О

Пропанол -2 ацетон

Спирттердің дегидрленуі:

О

СН 3 – СН 2 – ОН Cu T СН 3 -С +Н 2

Н

Спирттердің дегидратациялану реакциясы

• Спирттерді молекулаішілік дегидратациялау 140 °С қыздырып күкірт қышқылы қатысында жүреді де нәтижесінде алкен түзіледі.
• Спирттерді молекулаішілік дегидратациялау 140 °С қыздырып күкірт қышқылы қатысында жүреді де нәтижесінде алкен түзіледі.

Пропен

Пропанол-1

спирт

алкен

Эфирленуі: н 2 SO 4

C 2 H 5 OH + HOC 2 H 5 C 2 H 5 - O- C 2 H 5 + H 2 O

Галоген сутектерімен әрекеттесуі

С 2 Н 5 ОН + НBr 2C 2 H 5 Br + H 2 O

Этанол бромэтан

Көпатомды спирттер ауыр металдардың гидроксидтерімен әрекеттеседі

Ашық көк түсті

Көпатомды спирттерге сапалық реакция

Спирттердің азот қышқылымен әрекеттесуінен нитроэфирлер түзіледі (қопарылғыш зат)

Адам ағзасында алкоголь төрт негізгі эффектіні қамтиды:

- ағзаны энергиямен қамтиды;

-орталық жүйке жүйесін зақымдайды,жұмыс істеу қабілетін төмендетеді;

-зәрдің шығуын жиілетеді (нәтижесінде жасушалар құрғап кетеді);

-бауырдың бұзылуына әкеп соғады

Ел Призедентінің «Қазақстан 2050» жолдауында «Қоғамдық сана мен алкогоьге қарсы болу керек. Кеңес үкіметі кезінде арақ біздің тұрмысымызға, әдетімізге дәстүрімізге терең енді. Ол адам өмірінің ажырамас бөлігі болып алды», - деп бүгінгі күннің ащы шындығын айтты. Осы шындықты мойындай отырып, жаман әдеттерден арылтуға ат салыса отырып, теледиабеттен үзінді көрейік.

Алкогольдің зияны

Жүйке жасушалары бұзылады

Жүректі май басады

Бауыр ауыруы

Бүйрек қызметі бұзылады,

солып қалады

Жыныс мүшесінің қызметі бұзылады

Этил спиртінің адам ағзасына әсері

Этил спирті адам ағзасына есірткілік әсер етеді. Спирт миға әсер етіп, жүйке клеткаларын уландырады. Осыдан адамның ақыл-ойы, сөйлеу, ойлау қабілеттері, қимыл үйлесімділігі бұзылады.Спиртті ішімдіктер ішкен адамның мінез-құлқында желөкпелік, әдепсіздік, дөрекілік пайда болады, оны айналасындағыларға жеккөрінішті етеді.Спиртті ішімдіктерді жие ішкен адамның бауыры мен жүйке жүйесінің қызметі бұзылады, зердесі нашарлайды, маскүнемділікке, яғни этил спиртіне тәуелділікке ұшырайды

Қолданылуы

Еріткіш

Машина

моторына

Синтез

Спирттер медицинада дәрілік препараттарда еріткіш ретінде пайдаланылады

Спирттер тері өңдеу және

бояуда кеңінен қолданылады

СПИРТТЕР

Ішімдік

Медицинада

Этил спирті медицинада залалсыздандырғыш ретінде қолданылады

Парфюмерия

Каучук

өндірісі

Сірке қышқылы

формальдегид

Жаңа сабақты бекіту

• Спирттер дегеніміз не?
• Спирттердің жалпы формуласы қандай?
• Этил спиртінің физикалық қасиетін сипаттаңдар.
• Этил спиртінің организмге әсері қандай?
• Этил спиртінің химиялық қасиеттерін сипаттаңдар.

"Ойлан тап"

«Туысын тап»

Сәйкестендіру

1. Спирттердің алыну әдісі Глицерин

2. C2H5OH Метанол

3. Көпатомды спирт Этил спирті

4. СН3ОН Гидролиздену

5. Реакция типі Су

C6H12O6 2C2H5OH+2CO2

6. CH2=СН2 + ..... C2H5OH Ашу процесі

Зияны

Этил спирті наркотик. Ол ерігіш болғандықтан қанға тез сініп ағзаға күшті әсер етеді. Спирттің әсерінен адамның ықыласы кеміп, қиыл үйлесімділігі бұзылып, мінез – құлқында әдепсіздік жұртқа жек көрінішті етеді.

Маскүнемнен туған балалардың 38% кемтарлыққа душар болады. Ұрлықтың 55%, тонаудың 75% адамның мас кезінде жасалады.

Пайдасы

Өндірісте этил сапиртің әртүрлі жолмен алады. Ал химиктер тапқан қантты ашыту және ағаш сүрегінен алған. Негізгі тәсіл - синтетикалық жолмен алу. Ол үшін эиленді фосфор қышқылымен қатыстыра отырып, сумен әрекеттестіріп этил спиртін алады. Этанолды дәрі – дәрмек жасауға , залалсыздандырғыш зат етінде медицинада пайдаланады.Этил спирті химия өндірісінде сірке қышқылын бояу, синтиздік каучук , ди этил эфирін алуға қолданылады. Ең арзан еріткіштердің бірі. Әтір, иіссу, сусындар жасауға пайдаланамыз. Этил спиртінің де маңызы орасан зор.

Тест сұрақтары

1, Этонол әрекеттесетін металды көрсетіңіз?

А) қорғасын ә) кальций

Б) мыс в) никель

2. Этил спирті тотыққанда мынадай альдигед түзіледі

А) құмырсқа ә) сірке

Б) пропион в) май

3. С 2 Н 5 – О – С 4 Н 9

Формуласы мен берліген жай эфир.

А) диэтил ә) этилпропил

Б) этил бутил в) пропилбутил

4. Массалық үлесі 10 200 г пропоиол – 1 ерітіндісі, массасы неше грамм натрииймен әрекеттеседі.

А) 23,2 г ә) 46,4 г

Б) 92,8 в) 94,5

5. 2,24 л сутегі алу үшін меаталл натриймен әрекеттесетін этил спиртінің массасы (г)

А) 2,3 ә) 5,6 б) 9,2 в) 9,9

6. 15 г 1 – прапанол 9,2 г металл натриймен әрекеттескенде, натрий пропинаттының мынадай массасы түзіледі (г)

А) 11,5 ә) 20,5 б) 23,4 в) 25,5

У. Үйге тапсырма .

Жұмыс дәптері – 8 жаттығу.

Оқулықтан – 16 жаттығу.

Назар

аударғандарыңызға

рахмет