СДЕЛАЙТЕ СВОИ УРОКИ ЕЩЁ ЭФФЕКТИВНЕЕ, А ЖИЗНЬ СВОБОДНЕЕ

Благодаря готовым учебным материалам для работы в классе и дистанционно

Скидки до 50 % на комплекты
только до 13.06.2025

Готовые ключевые этапы урока всегда будут у вас под рукой

Организационный момент

Проверка знаний

Объяснение материала

Закрепление изученного

Итоги урока

Ч.Дарвиннің құлдан сұрыптау туралы ілімі

Категория: Биология

Нажмите, чтобы узнать подробности

Жануарлардың қолтұқымдары мен өсімдіктердің іріктемелері эволюциясының факторлары.

Көрсетілім: тірі өсімдіктер мен жануарлар, кеппешөптер мен жинақтамалар, жеке дара өзгергіштікпен байланысты өсімдіктердің әртүрлі іріктемелері және жануарлардың қолтұқымдары.

Просмотр содержимого документа
«Ч.Дарвиннің құлдан сұрыптау туралы ілімі»

Күні: 07.11 11 биология сабақ № 17

Сабақтың тақырыбы: Ч.Дарвиннің қолдан сұрыптау туралы ілімі. Жануарлардың қолтұқымдары мен өсімдіктердің іріктемелері эволюциясының факторлары.

Көрсетілім: тірі өсімдіктер мен жануарлар, кеппешөптер мен жинақтамалар, жеке дара өзгергіштікпен байланысты өсімдіктердің әртүрлі іріктемелері және жануарлардың қолтұқымдары.

Мақсаты

1.Оқушыларды Ч.Дарвиннің қолдан сұрыптау туралы ілімдерімен таныстыру. 
2. Тіршіліктің жалпы заңдылықтары және даму тарихы туралы дүниетанымын арттыру. 
3. Қолдан сұрыптау мен табиғи сұрыптаудың  айырмашылықтарын  түсіну.Қолтұқымдармен іріктемелердің шыққан тегінің бір екендігін дәлелдеу.

Күтілетін нәтиже

  1. Қолдан сұрыптау мен табиғи сұрыптаудың  айырмашылықтарын  түсінді.Қолтұқымдармен іріктемелердің шыққан тегінің бір екендігін дәлелдей алады.

Негізгі терминдер

Іріктеме,қолтұқым,табиғи сұрыптау,қолдан сұрыптау

Сабақтың типі

Жаңа білім беру

Сабақтың  түрі

Ұжымдық ойлау

Құрал-жабдықтар

Тірек – сөздер. Суреттер, кеппешөптер

Қолданылатын тәсіл

Сұрақ жауап,баяндау

Пәнаралық байланыс

Тарих. әдебиет

Сабақ барысы

І. Ұйымдастыру

Сәлемдесу, психологиялық жағдай туғызу

ІІ. Білу

 1.Алғашқы эволюционист  

А) Ж.Б.Ламарк  В)И.Дарвин  С)К.Линней

2.Жаңа қолтұқымдар, іріктемелер жасайтын шығармашылық үрдіс. А) әдістемелік В) санасыз  С) табиғи

3.Тұқым қуаламайтын өзгергіштік:

А) Жеке   В) Топтық  С)Модификациялық 4.Эволюцияның  атасы

А) Ж.Б.Ламарк  В)И.Дарвин С)К.Линней

5.Малдың еттілігін,сүттілігін арттыру

А)Табиғи сұрыпталу    В)Қолдан сұрыптау   С)Санасыз сұрыптау

6.Тұқым қуалайтын өзгергіштік

А)Жеке   В) Топтық  С) Мутациялық

7.Жаңа формалардың түзілу процесінің негізгі принципі А)Тұқым қуалау  В) Сұрыптау С) өзгергіштік

8.Раушангүлдің жабайы тегі

А) Раушан  В) Жүзім С) Итмұрын

9.Үздіксіз жүре беретін сұрыптау түрі

А) Қолдан  В)Жеке  С) Табиғи

10.Биотехнология:

А) Жаңа іріктемелер, қолтұқымдар алу В) жаңа ген енгізу С) жаңа жасушаларды құрастыру

Кілті: 1 ) с;  2)а;   3)с;   4)а ; 5)в;  6)с;   7)в ; 8) с ; 9)с ;  10)а .

Бағалау шкаласы 1-3= 2 4-6=3 7-9=4 1-10=5

ІІІ. Түсіну

Мағынаны тану

Ч. Дарвин сұрыптауға ерекше көңіл бөліп, оның түрлері мен себептерін толық зерттеді. Жануарлардың қолтұқымдары мен өсімдіктердің іріктемелерін шығаруда, олардың ерекше бір қасиетімен өзгеріс белгілеріне қарайды. Мысалы, қауын мен қарбызды зерттеуде тек жеміс сапасын арттыру мақсаты көзделеді. Сәбіз бен қызылша өсімдіктерінің тек тәтті жемтамыры бағаланады. Ч. Дарвин қолдан сұрыптау деп атаған. 
Табиғаттағы өзгергіштік өсімдіктер мен жануарлардың барлық мүшелерін өзгеріске үшыратады. Ал қолдан сұрыптауда шығарылған іріктемелер мен қолтұқымдардың адамға пайдалы, тиімді мүшелері ғана өзгертіледі. 
Ч. Дарвин ауыл шаруашылығы практикасында организмдердің жаңа формалары (жануарлардың қолтұкымдары мен есімдіктердің іріктемелері) қалай шығарылатынын зерттеді. Содан соң табиғатта қандай себеп шарттардың әсерінен жаңа түрлердің пайда болатынын талдауға кірісті. Адамның қолдан сұрыптауы мен табиғатта болатын табиғи сүрыпталудың арасында үлкен айырмашылық бар екендігін ажырата білді. Нәтижесінде, Ч. Дарвин қолдан сұрыптау және табиғи сұрыпталу ілімінің негізін салды. Дарвин 1868 жылы шықкан "Үй хайуанаттары және мәдени өсімдіктердің өзгеруі» деген еңбегінде қолтұқымдардың шығуын және көптүрлілігін толык сипаттады. Ірі қаранын 400- ге жуық қолтұқымдарын зерттеді. Қолтұқымдар бір-бірінен бас сүйегі дене пішіні, реңі, қаңқасы мен бұлшық еттерінің дамуы, мүйіздерінің пішіндері арқылы ажыратылады. Осындай көп айырмашылыктарына қарамастан қолдан сұрыптау арқылы шығарылған қолтұкымдар мен іріктемелердің жабайы тегі болатынын атап көрсетті. "Түр тұрақты, өзгермейді" деп санағандар "әрбір іріктеме мен колтүқымның өзіне тән жабайы тегі болады" деп есептеді. Мүндай теріс көзқараска Ч.Дарвин карсы шығып,көптеген мысалдар келтірді. Мысалы, тауьқтардың барлык қолтұқымдарынын тегі — жабайы банкив тауығы; үй үйректерінің жабайы тегі — барылдауық үйрек; үй кояндарының тегі — жабайы еуропалық қоян екендігін дәлелдеді Мүйізді ірі қараның тегі — жабайы еуропалық тур, иттін тегі — қасқыр деп көрсетті. 
Қолдан сұрыптаудың мысалдары. Ч. Дарвин 1862 жылы Лондонда Бүкіл дүниежүзілік ауыл шаруашылығы көрмесінен майор Галлеттің шығарған көп масақты бидай іріктемесін көреді. Жаңа іріктеменін бастамасы ретінде масағы ірілерінен бірнешеуін тандап алады. 87 дәнекті санап алып, оны жеке үлескіге себеді. Бұдан 10 масақты бидай алған; келесі жылы 17 масақты, 39 масақты өсімдік алынған. Жыл сайын тұқымдыққа ең көп масақтылары сұрыпталып қалдырылған.Галлет ең соңында, көп масақты бидай іріктемесін 6 жылда шығарған. Тек өсімдік шаруашылығында емес, мал шаруашылығына да сұрыптау жұмыстары қолданылған. Селекционер шығарған қырыққабаттың (капуста) 6 түрлі іріктемелерінің сырт пішіндері мен жапырақтары бір-біріне ұқсамайды. 
Кептердін жабайы тегі мен қолтұқымдары: 1- жабайы жартас кептері; 2—якобинец; 3—тауыс-кептер; 4—үлкен жемсаулы (дутыш) кептер; 5—сабалак кауырсынды кептер; 6—турман 

ІV. Қолдану


Ч. Дарвин анықтаған өзгергіштіктерді қалай түсінгендеріңді кестеге кысқаша 
жазып толтырыңдар. 
Айқын өзгергіштіктің Айқын емес өзгергіштіктің 
себептері мысалдары себептері мысалдары 

V. Талдау


Сұрыптау нәтижесі берілген өсімдіктердің қай мүшесін өзгертеді? әр мүшесінің _тұсына "+-" белгісін койып белгілеңдер 
Тамыры Түйнегі Сабағы Жапырағы Жемісі Тұқымы 
1. Пияз 
2. Картоп 
3.Қызанақ 
4.Қарақат 
5. Қарбыз . 
6. Көкнар 
7. Сәбіз 
8.Қырық- қабат 
9.Бұршак 

VI. Жинақтау

Қолдан сұрыптаудың нәтижесінде адам тек өз қажетіне жарайтын пайдалы қолтұқымдар мен іріктемелерді шығарады. Жаңа іріктемелер мен қолтұқымдарды шығару жұмысында организмдер белгілерінің өзгеруін негізге алады. 
Қолдан сұрьштау тиімді болу үшін даралар саны көбірек алынып, олардын арасынан таңдау жұмыстары жүргізіледі. 

VII. Қорытынды


  1. Бидай өнімін жақсартумен айналысқан кім?

  2. Жаңа формалардың түзілу процесінің бір принципін атаңыз?

  3. Ч. Дарвин эволюциялық  процестің механизмін ашуда қай елдің ауыл шаруашылығына мән берді?

  4. Қолдан сұрыптаудың негізін қалаған ғалым?

  5. Үлкен жемсаулы кептер?

  6. Адам қолымен шығарылған қолтұқымдар мен іріктемелердің қасиеттері мен организмдердің өзгергіштігі арқылы ғана болады деп түсіндіру жеткіліксіз екендігін алғаш байқаған ғалым.

  7. Галлеттің бидай өнімін жақсартуды бастаған жылы:

  8. Ч. Дарвин Лондонда Галлеттің шығарған көпмасақты бидай іріктемесін көрген жыл.

  9. Ч. Дарвиннің үй хайуанаттары және мәдени өсімдіктердің өзгеруі атты еңбегі шыққан жыл:

  10. Үлкен жемсаулы кептер жердегі жемді өзі жей алмайды, неге?

VIII. Үй тапсырмасына нұсқау беру

§14 оқу. В-С тапсырмаларын орындау



Тексерген __________________________________Б.Т.Сағатов


























1.Алғашқы эволюционист   А) Ж.Б.Ламарк  В)И.Дарвин  С)К.Линней

2.Жаңа қолтұқымдар, іріктемелер жасайтын шығармашылық үрдіс.

А) әдістемелік В) санасыз  С) табиғи

3.Тұқым қуаламайтын өзгергіштік

А) Жеке   В) Топтық  С)Модификациялық

4.Эволюцияның  атасы А) Ж.Б.Ламарк  В)И.Дарвин С)К.Линней

5.Малдың еттілігін,сүттілігін арттыру

А)Табиғи сұрыпталу    В)Қолдан сұрыптау   С)Санасыз сұрыптау

6.Тұқым қуалайтын өзгергіштік А)Жеке   В) Топтық  С) Мутациялық

7.Жаңа формалардың түзілу процесінің негізгі принципі

А)Тұқым қуалау  В) Сұрыптау С) өзгергіштік

8.Раушангүлдің жабайы тегі А) Раушан  В) Жүзім С) Итмұрын

9.Үздіксіз жүре беретін сұрыптау түрі А) Қолдан  В)Жеке  С) Табиғи

10.Биотехнология: А) Жаңа іріктемелер, қолтұқымдар алу

В) жаңа ген енгізу С) жаңа жасушаларды құрастыру


1.Алғашқы эволюционист   А) Ж.Б.Ламарк  В)И.Дарвин  С)К.Линней

2.Жаңа қолтұқымдар, іріктемелер жасайтын шығармашылық үрдіс.

А) әдістемелік В) санасыз  С) табиғи

3.Тұқым қуаламайтын өзгергіштік

А) Жеке   В) Топтық  С)Модификациялық

4.Эволюцияның  атасы А) Ж.Б.Ламарк  В)И.Дарвин С)К.Линней

5.Малдың еттілігін,сүттілігін арттыру

А)Табиғи сұрыпталу    В)Қолдан сұрыптау   С)Санасыз сұрыптау

6.Тұқым қуалайтын өзгергіштік А)Жеке   В) Топтық  С) Мутациялық

7.Жаңа формалардың түзілу процесінің негізгі принципі

А)Тұқым қуалау  В) Сұрыптау С) өзгергіштік

8.Раушангүлдің жабайы тегі А) Раушан  В) Жүзім С) Итмұрын

9.Үздіксіз жүре беретін сұрыптау түрі А) Қолдан  В)Жеке  С) Табиғи

10.Биотехнология: А) Жаңа іріктемелер, қолтұқымдар алу

В) жаңа ген енгізу С) жаңа жасушаларды құрастыру


1.Алғашқы эволюционист   А) Ж.Б.Ламарк  В)И.Дарвин  С)К.Линней

2.Жаңа қолтұқымдар, іріктемелер жасайтын шығармашылық үрдіс.

А) әдістемелік В) санасыз  С) табиғи

3.Тұқым қуаламайтын өзгергіштік

А) Жеке   В) Топтық  С)Модификациялық

4.Эволюцияның  атасы А) Ж.Б.Ламарк  В)И.Дарвин С)К.Линней

5.Малдың еттілігін,сүттілігін арттыру

А)Табиғи сұрыпталу    В)Қолдан сұрыптау   С)Санасыз сұрыптау

6.Тұқым қуалайтын өзгергіштік А)Жеке   В) Топтық  С) Мутациялық

7.Жаңа формалардың түзілу процесінің негізгі принципі

А)Тұқым қуалау  В) Сұрыптау С) өзгергіштік

8.Раушангүлдің жабайы тегі А) Раушан  В) Жүзім С) Итмұрын

9.Үздіксіз жүре беретін сұрыптау түрі А) Қолдан  В)Жеке  С) Табиғи

10.Биотехнология: А) Жаңа іріктемелер, қолтұқымдар алу

В) жаңа ген енгізу С) жаңа жасушаларды құрастыру














1.Алғашқы эволюционист  

А) Ж.Б.Ламарк  В)И.Дарвин  С)К.Линней

2.Жаңа қолтұқымдар, іріктемелер жасайтын шығармашылық үрдіс.

А) әдістемелік В) санасыз  С) табиғи

3.Тұқым қуаламайтын өзгергіштік:

А) Жеке   В) Топтық  С)Модификациялық

4.Эволюцияның  атасы

А) Ж.Б.Ламарк  В)И.Дарвин С)К.Линней

5.Малдың еттілігін,сүттілігін арттыру

А)Табиғи сұрыпталу    В)Қолдан сұрыптау   С)Санасыз сұрыптау

6.Тұқым қуалайтын өзгергіштік

А)Жеке   В) Топтық  С) Мутациялық

7.Жаңа формалардың түзілу процесінің негізгі принципі А)Тұқым қуалау  В) Сұрыптау С) өзгергіштік

8.Раушангүлдің жабайы тегі

А) Раушан  В) Жүзім С) Итмұрын

9.Үздіксіз жүре беретін сұрыптау түрі

А) Қолдан  В)Жеке  С) Табиғи

10.Биотехнология:

А) Жаңа іріктемелер, қолтұқымдар алу В) жаңа ген енгізу С) жаңа жасушаларды құрастыру


Кілті: 1 ) с;  2)а;   3)с;   4)а ; 5)в;  6)с;   7)в ; 8) с ; 9)с ;  10)а .


Бағалау шкаласы 1-3= 2 4-6=3 7-9=4 1-10=5


Скачать

Рекомендуем курсы ПК и ППК для учителей

Вебинар для учителей

Свидетельство об участии БЕСПЛАТНО!