«Чэриктэй нэhилиэгин бастакы пионердара»

МБОУ «В.Ф.Афанасьев- Алданскай аатынан Чэриктэй орто оскуолата»

Дакылаат

«Чэриктэй нэhилиэгин бастакы пионердара»

Онордулар:

Ушницкая Е.П.

Карманова А.А.

Чэриктэй- 2017

Иhинээ5итэ

1. Киириитэ

I глава. Пионерская организация тэриллиитэ.

II глава. В.Ф.Афанасьев-Алданскай бастакы пионердара.

Тумук

Туhаныллыбыт литература

Киириитэ

Аата: «Чэриктэй нэһилиэгин бастакы пионердара»

Актуальноhа:

Саха Өрөспүүбүликэтин Ил Дархана Егор Борисов ыччат общественнай түмсүүлэрин уочараттаах съеhигэр бу кэлбит 2017 сылы өрөспүүбүлүкэ5э Ыччат сылынан биллэриллэрин туhунан эппитэ. Онтон Уус-Алдаҥҥа оҕо сылынан биллэриллибитэ. Онон сибээстээн биhиги дакылааппытын пионердар тустарынан суруйарга сананныбыт. Быйыл В.Ф.Афанасьев-Алданскай 100 сааhын бэлиэтиибит. Кини Чэриктэй нэhилиэгэр бастакы пионер баhаатайынан улэлээбитэ.

Сыала: Чэриктэй нэhилиэгэр бастакы пионердарын туhунан үөрэтии

Соруга: 1) Чэриктэй нэhилиэгэр пионерия торуттэммитин туhунан информация хомуйуу;

2) Пионердар тугунан дьарыктаммыттарын, туох бэлиэ хаалларбыттарын билии;

3) Билиҥҥи оҕо пионерия диэн тугун билэрин туоhулаhыы.

I глава. Пионерскай түмсүү тэриллиитэ.

93 сыл аннараа өттүгэр олунньу 17 күнүгэр Саха сиригэр бастакы пионерскай этэрээт тэриллибит. Бу кун Дьокуускайга Спартак аатынан пионерскай этэрээккэ бастакы 62 пионердары талбыттар. Билигин хас да көлүөнэ дьоно кыhыл хаалтыстаах оҕо саастарын истинник саныыллар, киэн тутта кэпсииллэр. Кинилэр пионер буола сылдьан дойдуларыгар туhалаах эбиппит диэн сананаллара. Оскуолаҕа үөрэнэр оҕо барыта кэмигэр пионер буолара. Алын кылаас о5олоро кыhыл хаалтыс кэтэн баран улахан курдук сананаллара. Ким үчүгэйдик үөрэнэр, кылаас, оскуола нэhилиэк общественнай олоҕор көхтөөхтүк кыттар, ол бастакынан пионерга киирэр чиэскэ тиксэрэ. Пионерга киирбиттэр линейка5а торжественнай анда5ар тылларын биэрэрэ, старшай пионер пионерскай хаалтыс уонна пионерскай значок биэрэрэ.

Пионердар сүрүн атрибуттарынан барабан уонна кыhыл хаалтыс буолара. Хаалтыс үс муннуга үс көлүөнэ быстыбат сибээhин кордороро: коммунистар, комсомолецтар уонна пионердар.

Пионерскай значокка кыhыл былаахха сиэрпэ уонна балта, умайа турар костер уонна «Будь готов» диэн девиз ойууламмыт. 1925 сыл ахсынньы 14 күнүгэр значок иккис вариана көстүбүт - эрдэтээҥҥи значокка Ленин мавзолейа эбиллибит. Онтон 1927 сыллаахха Ленин мэтириэтэ баар буолбут. 1934 сыллаахха значокка девиhэ уларыйбыт-«Всегда готов!» диэн буолбут. 1942 сыллаахха значок 5 муннуктаах сулус формаламмыт, ортотугар костер уонна «Всегда готов!» диэн девиз. 1944с костер оннугар сулус ортотугар сиэрпэ уонна балта баар буолбут, онтон сулус үрдүнэн 3 уот төлөнө ойууламмыт. 1962 сыллаахха значок бүтэhиктээх образеhа ылыллыбыт: биэс муннуктаах сулус ортотугар Ленин, кини аннынан «Всегда готов!» девиз, сулус үрдүнэн үс уот төлөнө.

Салют - пионердар э5эрдэлэрэ. Пионер салюту стройга туран, гимн толоруутугар, пионерскай девизка эппиэттииргэ, «Равнение на знамя!», «Равнение на флаг!» диэн хамаанда5а, Мавзолейга, Ленин памятнигар, сэриигэ охтубут буойуннарга биэрэр. Өссө рапорт туттарарыгар, на5араадалааhыҥҥа, кыhыл знамяны тутууга эмиэ салют биэрэллэрэ.

Пионерскай знамя - пионерскай значок уонна «К борьбе за дело Коммунистической партии Советского Союза будь готов!» диэн девизтээх кыhыл таҥас.

Этэрээт былааҕа пионердар биир сомо5о буолууларын, биир пионерскай коллективка баалларын бэлиэтэ. Пионердар этэрээттэрин былаа5ын линейкаларга, парадтарга, бырааhынньыктарга, походтарга, экскурсияларга илдьэ сылдьаллара.

Горн пионердары маннык сигналларынан ынырара: «Слушайте все», «Сбор», «На знамя», «На линейку», «Тревога» уо.д.а. Горн тыаhатааччы- эппиэтинэстээх буолар, кини строевой приемнары сөпкө толорон, сөпкө сигналлары биэриэхтээх.

Барабаны похокка, паракка илдьэ сылдьаллара. Этэрээт барабанщигын сэбиэт талара. Барабанщик «Марш», «Дробь» диэни толорор, строй ньымаларын сатаан толорор буолуохтаах.

Анда5ар пионер этэрээтигэр киирэр хас биирдии о5о анда5ар этэр. Анда5ар маннык ис хоhоонноох этэ: «Я, И.Ф., вступая в ряды Всесоюзной Пионерской организации, перед лицом своих товарищей, торжественно клянусь: горячо любить свою Родину; жить, учиться и бороться как завещал великий Ленин, как учит Коммунистическая партия; всегда выполнять законы пионеров Советского Союза».

Сэбиэскэй сойуус пионердарын сокуонун хас биирдии пионер нойосуус билиэхтээх.

- Пионер төрөөбүт дойдутугар, партия5а, коммунизмна бэриниилээх буолуохтаах;

- Пионер комсомол буоларга бэлэмнэнэр;

- Пионер кыргыhыы уонна үлэ геройдарын кытта тэннэhэр;

- Пионер өлбүт буойуттар кэриэстэрин ытыктыыр уонна дойдутун көмүскүүргэ үөрэнэр;

- Пионер үөрэ5эр, үлэҕэ уонна спортка үчүгэй;

- Пионер кырдьык иhин охсуhар чиэhинэй уонна эрэллээх атас;

- Пионер - октябреноктар атастара уонна баhаатайдара.

Пионерскай олох

1922 сыл ыам ыйн 19 күнүгэр Москваҕа бастакы пионерскай тэрилтэ тэриллибитэ. Коммунистическай партия, Ленинскэй комсомол бойобуой уонна үлэҕэ үтүө үгэстэригэр иитиллибит эдэр ленинецтэр тэрилтэлэрин историята – бу ханнык баҕарар көлүөнэ оҕо сааһын кэрэ-бэлиэ түгэннэрэ. Биһиги ийэлэрбит-аҕаларбыт, эбэлэрбит-эһэлэрбит, хос эбэлэрбит- эһэлэрбит оскуолатааҕы умнуллубат оҕо саастарын сырдык, үтүөҕэ үөрэммит үтүө өйдөбүллэрэ.

Пионер диэн кимий? Пионер – английскай тыл-разведчик, чинчийээччи, саҥа суолу арыйааччы диэн өйдөбүллээх тыл. Эдэр пионер – саҥа суолу арыйааччы, кэлэр кэм разведчига. Пионерскай тэрилтэҕэ оҕо 9 сааһыгар киирэр уонна 14 сааһыгар тахсар. Бу биэс сыл устата пионер үс үктэли ааһар. Хас биирдии үктэли ааһан истэҕин аайы, пионер үөрэх-үлэ үөрүйэхтэригэр, сатабылыгар, доҕордоһууга, дьону кытта сыһыаҥҥа билиитэ-көрүүтэ кэҥиирэ, инники олоҕор туһалаах оскуоланы ааһара. Пионерскай үлэ дойду, норуот, общество олоҕун кытта ыкса ситимнээх этэ. Пионер комсомол эрэллээх көмөлөһөөччүтэ буолан, партия уураахтарын, дьаһалларын толорууга көхтөөхтүк кыттыбыта. Бастакы колхозтары тэрийиигэ, улахан дьону үөрэхтээһиҥҥэ сэрии кэмигэр тыылга-фроҥҥа, сэрии содулун туоратыыга, норуот уонна тыа хаһаайыстыбатын үлэтигэр «Куруук бэлэммин!» - диэн, кыах баарынан көмөлөспүтэ. Урукку араас көлүөнэ пионердара 11 пионерскай олох сокуонун толорон, биһиги бүгүҥҥү эйэлээх олохпутун тутуспут сүдү үтүөлээхтэр.

Икки Ленин уордьаннаах Бүтүн Россиятааҕы пионерскай тэрилтэ баай историялаах. 1922 с. ыам ыйын 19 күнүгэр Комсомол Бүтүн Россиятааҕы 2-с конференциятыгар араас оҕо этэрээттэрин тэрийэр туһунан быһаарыы ылыммыттара. Бу күн пионерскай тэрилтэ тэриллибитин күнүнэн ааҕыллар.

Пионерскай тэрилтэ бастаан «Спартак» аатын сүгэрэ, 1924 сыл тохсунньутугар В.И.Ленин өлбүтүн кэннэ аата иҥэриллибитэ. 1925-1926 сыллартан оскуола иһинэн пионерскай тэрилтэлэр тэриллибиттэрэ. 1925 сыл саҕаланыыта Советскай Союзка 1,5 мөлүйүөн пионер баар буолбута.

Советскай былаас сууллубутун кэннэ, 1991 сылтан пионерскай тэрилтэ союһа Оҕо Тэрилтэтин Федерацията диэн ааттанан үлэлиир. Ол гынан баран, сорох пионерскай тэрилтэлэр билигин да араас дойдуларга, Россия уонна Саха сиригэр бааллар.

1923с.бэс ыйын 25 күкнүгэр партия киин комитетын «Пионер хамсааһынын туругун уонна чугастааҕы суруктарын туһунан» уурааҕа тахсыбыта. Саха сирин пионерскай тэрилтэтэ быстыспат сорҕото. Бастакы пиоерскай этэрээттэр ЫРКС КК партия Саха уобаластааҕы комитетын быһаччы ыйытыыларынан-салалталарынан тэриллибитэ. Үгүс сирдэргэ пионерскай этэрээттэри партийнай үлэһиттэр, коммунистар тэрийбиттэрэ.

Саха сирин пионерскай тэрилтэтин үөскээбит күнүнэн 1924 сыл олунньу 17 күнэ ааҕыллар. Ити күн РК(б)П партия обкомун дьиэтигэр пионердар бастакы тэрээһин мунньахтара (сбордара) буолбута. Бу мунньахха сүүрбэччэ оҕо пионерга киирэн, «Спартак» диэн пионерскай этэрээт тэриллибитэ.

II глава. В.Ф.Афанасьев-Алданскай бастакы пионердара.

Чэриктэйгэ 1931 – 1932 үөрэх дьылыгар оскуола аһыллыбыта. 1933 – 1934 сс. Уон алта саастаах Виктор Федорович Афанасьев диэн эдэркээн учуутал улэлии кэлбитэ. Кини оройуоннаа5ы комсомол соруда5ынан, 1934 сыл саас алта о5ону пионерга ылбыт. 4 уол: Босиков Николай Петрович, Матвеев Дмитрий Данилович, Спиридонов Иннокентий Егорович, Ушницкай Василий Николаевич уонна 2 кыыс: Бурнашева Анастасия Николаевна, Попова Анастасия Митрофановна Чэриктэй нэьилиэгин маҥнайгы пионердара буолбуттар. Бу бастакы пионердартан 3 уол: Матвеев Дмитрий Данилович, Спиридонов Иннокентий Егорович, Ушницкай Василий Николаевич А5а дойду сэриитигэр дойдуларын көмүскүү барбыттар. Д.Д. Матвеев, В.Н.Ушницкай сүүрбэлэрин саҥа туолбут уолаттар ар5аа фроҥҥа сэриилэһэ сылдьан геройдуу охтубуттар. Спиридонов Иннокентий Егорович 1943-1945 сс. сэриилэһэн, элбэхтик бааһыран дойдутугар «Кыһыл Сулус» уордьаннаах, элбэх мэтээллээх эргиллэн кэлбит. Босиков Н.П., Попова А.Н., Бурнашева А.Н. тыылга Кыайыыны уЬансыбыттара, эйэлээх олоҕу тутуспуттара.

Учууталлара уонна баһаатайдара Виктор Федоровичч Афанасьев нэһилиэккэ, оройуоҥҥа учугэй уонна көхтөөх пионерскай улэтин иһин «Артек» лаа5ырга сынньанар путевканан на5араадалламмыта. Кини Саха сириттэн Бутун Союзтаа5ы пионерскай лаааҕырага биир бастакынан барар чиэскэ тиксибитэ. Пионерия бастакы хараҥаччылара дойдуга, норуокка бэрэниилээх дьон буола улааппыттара, өстөөҕү утары саа-саадах тутан охсуспуттар, эйэлээх олоҕу туппуттар. Араас көлүөнэ пионердара оскуолатаа5ы сылларын биир кэрэ ейдебулэ – пионерскай о5о саас кэмэ. Дойдуга 1918 с. Алтынньы 29 кунугэр Комсомол – коммунистическай партия бастакы көмөлөһөөччүтэ, солбуйааччыта буолбут. 14-28 саастарыгар комсомол кэккэтигэр киирбит о5о-ыччат тэрилтэтин героическай улэтэ-хамнаһа оччотооҕу оҕолору умсугуппута. Чэриктэй нэЬилиэгэр комсомол тэрилтэтэ 1939с. тэриллибитэ. Ол туЬунан оройуон хаһыатыгар Алексей Данилов биллэрэн суруйбут.

Ушницкий Василий Николаевич – Төйгө. 1919 сыллаахха Чэриктэй нэһилиэгин Дьэлитигэр төрөөбүт, Кэрэмэс уола. «Социализм суола» холкуоска ферма сэбиэдиссэйинэн үлэлээбит. От ыйын 27 күнүгэр 1942 сыллаахха Чурапчы ОБК–н ыҥырыллыбыт, 1943 сыл от ыйын 31 күнүгэр өлбүт, көмүллүбүт сирэ биллибэт.

Босиков Н.П. – Куустээх Ньукууска (1920 – 1988сс.)

Босиков Николай Петрович – Күүстээх Ньукуус аҕата 1920 сыллаахха төрүөх. Кини аҕата Босиков Петр Михайлович (1888 – 1938 сс.) ийэтэ Босикова – Копырина Февронья Дмитриевна ( 1890 – 1977 сс.) Чэриктэй төрүт олохтоох дьоно. Олорбут сирдэрэ Чэриктэйгэ Кириэһэ. 22 оҕоломмуттара 3 эрэ о5о ордубут: Маайа, Ньукууска, Бүөтүр. Бастыкы оҕолоро, соҕотох кыыстаах, Маайа Өспөххө күүстээх Наһаарапка эргэ тахсаат, эдэр сааһыгар өлбүтэ. Ньукууска 16 саастаа5ар күн сириттэн барбыт. Ньукууска церковна – приходской оскуола 4 кылааһын бутэрбит. 20 сааҺыгар дылы ийэтигэр көмө буолан улэлээбит. Ол сылдьан спордунан үлүһүйбүт, тустуунан дьарыктаммыт. Араас күрэхтэргэ, ыьыахтарга тустан кыайан – хотон күүстээх киьи аатырбыт. Оччолорго көрбүт дьон кэпсииллэринэн, барыта быччыҥ, мооньо көхсүнүүн биир сомоҕо быччыҥ буолан сүрдээх күүстээх киһи киэбэ көстүүлээҕэ үһү. 1947 сыллаахха 25 саастааҕар Дьокуускайга күрэхтэһэ киирбит уонна туста сырыттаҕына, Ньурба тустууга кинини иһин түгэҕин күүскэ атаҕынан тэбэн хотторон хаалбыт.1952 сылтан добровольнай спортивнай общество чилиэнэ эбит. 1949 сыллаахха Дүпсүн сельпотун 4 нүөмэрдээх Чэриктэйдээҕи маҕаһыыныгар атыыһытынан ылыллыбыт. Сылтан ордук атыыһыттаан баран 1951 сыл тохсунньу ыйтан ыла нэһилиэк бэрэссэдээтэлинэн үлэлээбит. 1953 сыллаахха быыбарынан сибээстээн, атын үлэҕэ ыытыллыбыт. Ол курдук хонуу үлэтигэр, сылгыһытынан, оҕуруот биригэдьииринэн, булчут да буолан холкуос салалтата хана дьаһайарынан үлэлээн – хамсаан холкуос төьүү үлэһитэ буолбут.

Спиридонов Иннокентий Егорович (1917 – 1990). Иннокентий Егорович 1917 сыл сэтинньи 29 күнүгэр Чэриктэй нэһилиэгэр дьаданы бааһынай дьиэ – кэргэнигэр иккис оҕонон төрөөбүтэ. «Ыччат суола» холкуоска суотчутунан, биригэдьииринэн, сылгы ферматын сэбиэдиссэйинэн улэлээбитэ. Чурапчы военкоматынан 1943 сыл бэс ыйын 2 кунугэр Кыьыл Армия кэккэтигэр ыҥырыллыбыт. Илин Дассааҥҥа уонна Даурияҕа байыаннай уерэххэ 3 ыйтан ордук сылдьыбыт. Нарва куорат оборонатыгар кыттыыны ылбыт. Кулун тутар 17 күнүгэр куорат утарыта мууска киирэн, немецтэри утары уот ортотунан атаакалаабыттар. Манна сототугар бааһыран Ленинград госпиталыгар 28 күн эмтэммит. 1944 сыл от ыйын 25 күнүгэр Луга өрүс нөҥүө немецтэри утары атаакаҕа сэриилэһэ сылдьан, санныгар бааһыран, балтараа ый госпиталга киирэн эмтэммит. Ол кэнниттэн Арҕаа фроҥҥа Финскэй хомоҕо сэриилэспит. Варшава туһаайыытынан Балтийскай фроҥҥа икки ыйтан ордук сэриилэспит. 1945 сыл бэс ыйыгар үһүс группалаах инбэлиит буолан, төрөөбүт Чэриктэйигэр эргиллэн кэлэн, холкуоска үлэлээбит. На5араадалара: «А5а дойду сэриитин 1-й ст орден, Улуу Кыайыы 20, 30, 40, сыла, Сэбилэниилээх Күүстэрин 50,60,70, сыллаах үбүлүөйүнэн мэтээллэрдээх.

Матвеев Дмитрий Данилович. Чэриктэй нэһилиэгэр Ыччакка 1921 сыллаахха төрөөбүт. Холкуоска. 1942 сыл сэриигэ ынырыллыбыта. 137-с стрелковай дивизия 409-с стрелковай полкатын рядовойа. 1943 сыллаахха балаҕан ыйын 21 күнүгэр өлөн, Украина Черниговскай уобалаһын Семеновскай оройуонугар Медведовка сэлиэнньэҕэ көмүллүбүт. Кэргэннээх, оҕото суох.

Бурнашева Анастасия Никалаевна Чэриктэй нэһилиэгэр „ Ыччакка“ элбэх оҕолоох ыалга төрөөбүт. Кини 1927- 1933 сс. Дүпсүн оскуолатыгар үөрэммитэ. 7 кылаас үөрэхтээх, 17 саастаах кыыс 1933- 1935 сс. Найахы начаальнай осуолатыгар учууталынан ананан, онно икки сыл учууталлаабыта, онтон төрөөбүт Чэриктэйигэр үлэлии кэлбитэ. Нэһилиэгэр бастакы үөрэхтээх дьахтар, учуутал быһыытынан биллибитэ. „ Анастасия Николаевна – айылҕаттан дьоҕурдаах, талааннаах эдэр учуутал этэ“, - диэн учууталлар учууталлара В.Ф. Афанасьев Алданскай үрдүктүк сыаналаан ахтара. А.Н. Бурнашева Дьокускайдааҕы педагогическай училищеҕа кэтэхтэн үөрэнэ үөрэнэ учууталлаабыта, икки сыл сэбиэдиссэйдээбитэ, тэрийэр улэҕэ улахан дьоҕурдааҕын көрдөрбүтэ. Кини дирин билиилээх, хас биирдии үөрэнээччигэ, төрөппүккэ истин сыһыаннаах, кыһамньылаах учуутал, салайааччы быһыытынан биллэрэ.1939 сыл нэһилиэккэ 7 ыччат комсомолга киирбит, комсомольскай тэрилтэ сэкиритээринэн учуутал Бурнашева А.Н. быыбарданан үлэлээбит. Ол туһунан“ Большевиктыы тэрийээччи“ хаһыат №114 нүөмэригэр 1939 сыл ахсынньы 24 күнүгэр „Комсомольскай тэрилтэ тэрилиннэ“ диэн ыстатыйаҕа суруйбуттар. Анастасия Николаевна педагогическай училищены бүтэрэр сылыгар эдэр сааһыгар ыалдьан, 1943 с. Өлөн туораабыта. А.Н. Бурнашева кылгас, ол гынан баран, бар дьонун өйүгэр – санаатыгар сүппэт үтүө өйдөбүлү хаалларан, олорон ааспыта.

Түмүк:

Быйыл В.Ф.Афанасьев-Алданскай 100 сааhын бэлиэтиибит. Кини Чэриктэй нэhилиэгэр бастакы пионер баhаатайынан улэлээбит.

Сыала: Чэриктэй нэhилиэгэр бастакы пионердарын туhунан уорэтии

Соруга: 1) Чэриктэй нэhилиэгэр пионерия торуттэммитин туhунан информация хомуйуу;

2) Пионердар тугунан дьарыктаммыттарын, туох бэлиэ хаалларбыттарын билии;

Ааҕан үөрэтэн баран маннык түмүккэ кэллибит