Читательская конференция.

Охув конференция

Зарипат Атаеваны

«Къурдашлар къыйынлы гюн табула».

Повестине гёре

9-нчу клас булан

Онгаргъан: Къарабудагъгент беш номерли орта школаны

ана тилден дарс береген муаллими

Мутагирова Райгьан Валиевна.

Охув конференция

Зарипат Атаеваны «Къурдашлар къыйынлы гюн табула» деген повестине гёре.

Конференцияда къолланагъан аян ва гёрсетив алатлар: Зарипат Атаеваны суратлары ва ону китапларыны выставкасы.

Конференцияны мурады: Охувчу яшланы къумукъ повестлени охумагъа ругьландырмакъ; повестдеги къыйын сёзлени баянын бермек; адабият теориядан билимлерин ахтармакъ ва камиллешдирмек (асарны темасын, идеясын ачыкъ этмек); асарны сюжетин англагъанны тергемек; къурдашларына берген сёзюнде табулмакъны эсинде сакъламакъ; яшланы патриот ругьда тарбияламакъ.

Конференциядан алда яшлагъа берилген тапшурув: Зарипат Атаеваны деген повестини толу вариантын охумакъ.

Конференцияны юрюшю:

1 Авторну оьмюрбаяны.

Зарипат Атаева 1929-нчу йылда Эрпели юртда сабанчы агьлюде тувгъан. Огъар совет гьакимлиги яратгъан шартларда охумагъа, билм алмагъа тюшген. Кёп йылланы узагъында мактапны директору болуп да ишлеген. Язывчуну «Дагъыстанлы къатын» деген журналны редактору болуп ишлегенин айрыча эсгермеге тюше, неге тюгюл де шо йылларда ону яратывчулугъу айрокъда бек оьсе. З. Атаева оьзюню яратывчулугъун школада охуйгъан заманында Ватангъа, халкъгъа, партиягъа багъышлангъан шиърулар булан башлагъан. 1950-нчи йылланы ахырында Алимпаша Салаватовну атындагъы Къумукъ театрны сагьнасында З. Атаеваны «Сюйген етер муратгъа» деген пьесасына гёре онгарылгъан спектакль гёрсетилген. З. Атаеваны «Юртумну къатынлары», «Авлакъ чечеклер», «Къурдашлар къыйынлы гюн табула» деген китапларындагъы очерклени, повестлени охувчулар кёп сююп къабул этгнелер. «Тавдагъы телиянгур «, «Шо ёл булан» деген бир роман болуп токътагъан китаплары охувчуланы айрокъда тергевюн тартгъан. «Командирни къатыны», «Бригадирлер», «Учительница», «Солтанат», «Ана юрек» деген ва башгъа очерклер де дав заманда тылдагъыланы - юртлу къатынланы яшавуну къыйынлыкъларын, оланы бойнуну тюшген авур намусланы гюзгюде йимик ачыкъ этип гёрсетген. Къоччакъ къатынланы гючлю келпетлери охувчуну эсинде къала. «Къурдашлар къыйынлы гюн табула» деген повести гьакъда буса бугюн биз айрыча айтма сюебиз.

2. «Къурдашлар къыйынлы гюн табула» повестни чечив. А. Сёзлюк иш.

Повестде эсгиленген сёзлер, архаизмлер бар. Оланы маънасын ачыкъ этейик. Чирелип – тёшюн герип турмакъ, ораймакъ, къатыв. Талакъ – ич сан (селезёнка). Чорайып – ярылыв, япсар, аралыкъ. Савут – 1. савут, алат, иш алат ( орудие труда). 2.савут, савут-саба (сосуд, посуда). 3.савут, дав савут (оружие). Сызлав, сызламакъ – авуртув, уюп, созуп авуртув. Елбе, елбеге, елбегей – елке, инбаш, инбашлар. Кириш – 1. кириш, сингир, чандыр(жила, сухожилие). 2. кириш, пуржун(пружина). Сигьручу - гьайранчы, гёзбавчу(волшебник,маг).

Къумукъ тилде маънадашлары къоллангъан сёзлер. Келпет – юз, бет, сыпат, гёрюнюш, боц, сой. Уруш – 1. Уруш, эришив, сёгюшюв. 2. Уруш, ябушув, чабушув. Тара-тас – лагь болуп гетген. Сыйынмакъ, сыйыныв – токъташыв, ерлешив, къалкъы табыв. Чора, чорайып – ярылыв, япсар, аралыкъ. Къыймынлланмакъ, къыймынлланыв – хыбырланмакъ.

Рус тилден гелген сёзлер. Значит - Архитектор - Райисполком - Блоклар - Мама – ана.

Б. «Къурдашлар къыйынлы гюн табула» повестге гёре соравлар. --Адабиятны къайсы жанрында язылгъан бу асар? (Повесть). --Повесть деген недир? (Проза булан язылгъан хабардан уллу, романдан гиччи, бир нече адамланы яшаву булан байлавлу агьвалатлар суратлана). –Асарны темасы, идеясы, сюжети деген недир? (Язывчу асарда нени гёрсете буса шо темасы, нечик гёрсетегени - идеясы, яшав агьвалатланы суратлав - сюжети). -- Къумукъ адабиятда сиз билеген повестлер? (М-С. Ягьияев «Чакъырылмагъан къонакълар», «Гюляйбат», «Чечилмеген сырлар»; И. Керимов «Къувунлу язбаш», «Юртлу къызлар», Нугьай батырмурзаев «Языкъ Гьабибат» ва ш. б.) --Эпиграф дегн недир? (Асарны маънасын ачыкъ этеген, ону башына ерлешген экилик, дёртлюк, проза асардан бир нече сатыр, айтыв ва ш. б.) --Повестни эпиграфы бармы? (Ёкъ). –Повесть кимлеге багъышлангъан? --«Къурдашлар къыйынлы гюн табула» деген повестинде З. Атаева Дагъыстанда не вакътини суратлай? --(«Къурдашлар къыйынлы гюн табула» деген повестинде З. Атаева Дагъыстанда ер тербенген вакътини суратлай.) --Повестде къыйынлы заманларда кёмекге гелген къайсы юртлу къурдашланы къайратлы келпетлерин де уста кюйде гёрсетген? (Осетинли къурдашланы). –Повестни аслу игити ким болгъан? (Повестни аслу игити-школаны директору болуп ишлейген Сакинат деген къыз.)

--Ол оьзге учителлени кёмеги булан нелени оьз гючлери булан этме токъташгъан? (Ол Къагьир къасумовични, Бийгиши Татамовични ва оьзгелерини кёмеги булан толу кюйде бузулгъан тёбенги школаны янгыдан къурма, аз бузулгъан оьрдеги школаны ремонтун да этмеге токъташгъан). –Бийгиши Татамович ва оьзгелер не этип выа нечик ишлей болгъан? --Завурну гёрген сакинат не себепден талчыгъа туруп огъар багъып юрюген? --Сакинат ва Завур больницагъа неге тюшген? Оланы гьалы нечик болгъан? --Больницада Сакинат нени гьакъында ойлай? --Архитектор Абдулланы анасы доктор Гьалимат Гьакимовна Сакинатгъа ва Завургъа нечик къарай болгъан? --Сакинатны больницагъа тюшмегие Раисат нечик къабул этген? --Абдулла да, Сакинат да бири-бирин сюегени нечик ачылып къала? --Райсат, Абдулла, Сакинатны гелини не себепден къайгъылы гьалда болгъан ва Сакинат оланы нечик токътатды? -- Гьалимат Гьакимовна шо гьакъда не дей? --Абдулланы бети негер агъаргъан, неге алышынгъан болгъан? Ол анасыны не затгъа мюкюр болгъан? --Сонг ол неге Сакинатны янына гелмейген болуп къалгъан? --Сакинат анасы булан нени гьакъында хабарлай, оланы лакъырлашыву неге кюлкюлю болуп чыгъа? -- Абдулла палатадагъы Сакинатгъа нечик къуллукъ эте? --Ону таныгъан сонг Сакинатны анасы не деп айта? --Завурну гьалы нечик болгъан? --Тазарет де, Сакинат да нени гьакъында сёйлей? -- Сакинатны ва Къагьир Къасумовични лакъырлашыву Сакинатны не йимик къылыгъын англама кёмек эте? --Нюржагьан Набиевна Сакинатгъа уллу гьюрмет этегени неден билине? --Оьзю къолайгъа къайтгъанда Сакинатны не йимик ойлар къуршай? --Наби нечик адамдыр ва Сакинатгъа ол нени гьакъында хабарлай? --Больницадан чыгъагъан гюн Сакинат Завурну янына барып нени гьакъында хабарлай? --Сакинат больницадан чыгъагъанда ону алма машин булан ким геле? --Повестде дагъы ды не йимик тема гётериле? (Повестде гьашыкълыкъны темасы да гётериле: бири-бирин сююп айланагъан жагьил уланлар ва къызлар суратлангъан – Сакинат, абдулла, Анвар, Нюрият, Завур, Зайнап.

В. Повестде ёлугъагъан халкъ авуз яратувчулугъуну жанрлары:

-- Адам бою опуракъ, терек бою япыракъ. – Сюнкюню къапгъа сукъгъан булан яшынмай. - Етишген къызны гёзюне ерленген ат гёрюнмес. – Бир яманны, бир бир яхшысы.

3. Уьйге иш. Зарипат Атаеваны «Къурдашлар къыйынлы гюн табула» повестинде къурдашланы келпети яда буса «Мени лап да ювукъ къурдашым» деген темагъа сочинение язып гелмек.