Чокъ къысымлы муреккеп джумлелер акъкъында умумий малюмат.

Къырымтатар тили 9 сыныф

Мевзу: Чокъ къысымлы муреккеп джумлелер акъкъында умумий малюмат.

Дерснинъ макъсады: Талебелерге чокъ къысымлы муреккеп джумлелер акъкъыында малюмат берюв, джумлелерни бир-биринен айырув, языда догъру къулланмагъа огретмек; тилимизнинъ инджеликлерини терендже анълатув; талебелернинъ агъзавий ве язма нутукъларыны зенгинлештирмек, инкишаф этмек.

• Огретюв макъсады: инсан омюринде бильги алувнынъ эмиетини анълатув; талебелернинъ сёз байлыгъыны арттырмакъ.

• Тербиевий макъсады: окъувгъа, бильги алмагъа севги, урьмет беслев; талебелерге тувгъан тилининъ къыйметини анълатмакъ, ватанперверлик дуйгъуларыны уяттырмакъ; ана тилине севги ашламакъ.

• Инкишаф макъсады: талебелерни ана тилинде фикирлемеге огретюв, окъув медениетининъ севиесини, мерагъыны тешкерюв.

• Планлаштырылгъан нетиджелер: Чокъ къысымлы муреккеп джумлелерни бир-биринен айырув, языда догъру къулланмагъа огретмек.

• (Бекленильген нетидже) догъру талиль этювини ве озь фикирлерини тасдыкъламакъ.

• Шахсий: ана тилининъ ерини биринджи ерге котерюв; озь тувгъан тилимининъ эмиетини анъламакъ ве бильмек; ана тилинде сербест тюшюнмек, лаф этмек кереклигини дуймакъ.

• Фенлер ара: лугъат китаплары иле чалышув ве къулланув, чешит окъув джерьяларнен файдаланып бильгини арттырмакъ; окъулгъаныны анълап, суаллерге догъру джевап бермек; озь фикирлерини толу ве тавфсилятлы джевап бермек.

Дерс чешити: янъы мевзу

Дерс донатылувы: дерсликлер, интерактив презентация (флипчарт activboard интерактив тахтасы иле чалышмакъ ичюн).

Дерс кетишаты

1. Тешкилий къысым: селямлашув.

2. Кечкен мевзуны пекитюв.

Суаль –джевап шеклинде иш.

1. Насыл джумлелерге муреккеп джумле дейлер?

2. Муреккеп джумлелернинъ насыл чешитлери бар?

3. Багъ васталарына коре насыл чешитлерге болюнелер?

4. Тизме ве табили муреккеп джумлелер арасында насыл фаркъ?

Тарз арекет табили муреккеп джумлелерни талиль этинъиз ве токътав ишаретлерни къоюнъыз?

• Омюр не къадар татлы олса олюм шу къадар аджджы олур.

• Не къадар къоркъасынъ о къадар огърарсынъ.

• Берабер олгъанда вакъыт шу дереджеде тез кече ки оларнынъ экиси де акъшам олгъаныны дуймайлар.

Синтактик талиль этинъиз.

Гедже ягъмур ягъмагъан, лякин этрафтаки отлар, терек япракълары сылангъан, атта топракъ да дымлангъан.

1. Янъы мевзу:

Оджанынъ сёзю: -Берильген джумлелерни окъунъыз:

• Гедже ягъмур ягъмагъан, лякин этрафтаки отлар, терек япракълары сылангъан, атта топракъ да дымлангъан.

Бу джумле къач бирикип кельген джумлелерден ибарет?

Догъру бу джумле учь бирикип кельген джумлелерден ибарет.

Бойле учь я да учьтен зияде бирикип кельген джумлелерге чокъ къысымлы джумлелер дейлер. Бойле джумлелернинъ къысымлары бири дигерине учь тюрлю багъ усулларынен багъланырлар: тизме, таби ве къарышыкъ багълы.

• Чокъ къысымлы муреккеп джумлелернинъ къысымлары тек тизме багъ вастасынен багълана билир.

Меселя: Гедже ягъмур ягъмагъан, лякин этрафтаки отлар, терек япракълары сылангъан, атта топракъ да дымлангъан.

Б.дж , лякин Б.дж , атта Б.дж .

• Чокъ къысымлы муреккеп джумлелернинъ къысымлары тек таби багъ усулынен багълана билир.

Меселя: Ёрулса да, юрегиндеки кедер ёргъунлыгъыны да унуттыра, чюн- ки бабасы олюм алында, онынъ ичюн бабасынынъ «сонъ истеги»ни ерине кетирмеге кете.

Б.дж

Т.дж

Т.дж

Т.дж

Чокъ къысымлы муреккеп джумлелернинъ къысымлары эм тизме, эм таби багъ усулларынен бирикип келе билир.

Меселя: Исмаил чапалана, дерсинъ юреги коксюнден атылып чыкъа- джакъ киби ола, вуджуды титрегенинден, биджагъындаки орденлер бири-бирине тийип шатырдайлар.

Б.дж

Т.джж

Т.дждж

Б.дж

1. Раатлыкъ дакъкъасы.

2. Пекитюв

ВАЗИФЕ:

Ашагъыда берильген чокъ къысымлы мур.джумлелернинъ схемаларны тизинъиз.

• Кунь батса, мусафирлер кельсе, топлашув башланаджакъ.

• Энвер биле ки, Ислям озю башкъа тюрлю аоекет этмеге акъкъы ёкъ, онынъ ичюн, истер-истемез, кельген ерине къайтмакъ къарарына кельди.

Ашагъыда берильген схемелергъа эсасланып, чокъ къысымлы муреккеп джелерни уйдурып, дефтерге язынъыз.

Б.дж , ве Б.дж , амма Б.дж .

Б.дж , Б.дж , лякин Б.дж .

• 140 - иш. Берильген метинден чокъ къысымлы табили муреккеп джумлелерни сечип, оларнынъ схемаларыны сызынъыз.

1. НетиджеМен не биле эдим? Мен не бильдим? - деген суаллерге талебелерден сорав.

2. Баалав

3. Эв вазифе: 141- иш. Ашагъыда берильген схемелергъа эсасланып, чокъ къысымлы муреккеп джелерни уйдурып, дефтерге язынъыз.