Çöller.Türkmenistan.

-

Welaýatlar

Etraplar

1.Üstýurt platosy,

2.Hazar deňiz ýakasy,

1. Çöller

3.Sarygamyş çöketligi we onuň töweregi

4.Üňüz aňyrsyndaky Garagum,

5.Merkezi Garagum,

6.Günorta --Gündogar Garagum.

-

• Üstýurt platosy .

• Ortaça beýikligi 200—210m. bolup, iň beýik ýeri go.—gb. da Gulandagda-dyr(342m.). Ygal ýyl boýunça 80—100mm. ýagýar. Ýanwaryň ortaça temperaturasy --1—4 0 aralygynda bolup, gyşda howa 25—30 0 --a çenli peselýär, tomsuna ortaça 29—30 0 , käbir günler howa 40—45 0 ýetýär.Daşly, çal topraklar agdyklyk edýär. Şorluklar, takyrlar, çäge çöl topraklary gabat gelýär. Tetir, köwreýik, ýowşan, buýyrgyn, ýylak, sazak, gandym, çerkez, borjak ösýär. Öri meýdany üçin amatly. Gazma baýlyga örän baý. Ýaşma, gýuşa, hek daşy,daş kömür, alýuminiý, boksit, altyn(gyzyl).
• Hazar deňiz yakasy .
• Günbatar Türkmen pesliginiň köp bölegini takyrlar wetakyrsow yerler, çägelikler, şorluklartutýar. Kenarýaka bölegi has-da şorlaşan bolup, olarda ösümlik ýok diýen ýalydyr.Klimatynda deňziň mylaýymlaşdyryjy täsiri duýulýar. Ýanwaryň ortaça temperaturasy +2+4 0 С, Iýulyňky +26+28 0 С. Iň ýokary temperatura +44 0 С, Iň pes temperatura -18 0 С. Ygalyň ýyllyk mukdary 150mm töweregidir. Bu etrap ýerüsti suwa garypdyr. Ösümlige örän garypdyr. Şoratan, tetir, ýowşan, ýylgyn, şora, gandym ösýär.

-

-

• Sarygamyş çöketligi .
• Sarygamyş çöketligi ýer gabygynyň çökmekligi netijesinde emele gelipdir. Onuň uzynlygy 125 km ,ini 90km-e ýetýär.Ol deňiz derejesinden 38 m pesde ýerleşýär. Klimaty gurak bolup, howanyň ortaça temperaturasy ýanwarda --4-5 0 С, iýulda +28 0 С. Iň ýokary temperatura
• +43 0 С, iň pes temperatura --32 0 С ýetýär.Ygalyň ýyllyk mukdary 90mm. Takyrlar, çägeler, şorluklarköp gabat gelýär. Çäge massiwlerinde esasan, çerkez, sazak, gandym, efemer ösümlikler gabat gelýär. Sarygamyşyň çet- gyralarynda ýylgyn jeňňellikleri gabat gelýär.
• Üňüz aňyrsyndaky Garagum .
• Bu etrap Amyderýa bilen Uzboýuň, Üňüz we Horezm pesliginiň arasynda yerleşýär.Geriş çägeleriň arasyndaky pes çägelerde çägesöw çöl topraklry ýaýrandyr. Takyrlar,şorluklar köp gabat gelýär.
• Howanyň ortaça ýyllyk temperaturasy 15,4*С, iň ýokary temperatura +45*С, iň pes temperaturasy bolsa -30*С ýetýär.Ygalyň ýyllyk mukdary 97-100mm töweregidir. Ýerasty suwlary şor bolup, 15-40m çuňlukda ýerleşýär. Ösümliklerinde wagtlaýyn otjumak ösümlikler, çägelerde ösýän ösümlikler(ýylak), sazak, gandym,borjak, çerkez ýaýrandyr. Kaklar we çyrla guýylary esasy rol oýnaýar.

-

• Merkezi Garagum .

• Merkezi Garagum----Garagum çölüniň iň uly bölegi bolup, onuň tutýan meýdany 200 müň km 2 töweregidir. Bu etrabyň çägelikleri biri-birinden tapawutlydyrlar:
• 1.Geriş ýa-da ulgam(erez) çägeleri; beýikligi-60-70m.
• 2.Depe çägeler; beýikligi-25-30m.
• 3.Aklaň-ulgam çägeleri; 10-12m.
• 4.Aklaňlar; 0,5-2m töweregi.
• 5.Üýşmek çägeler;
• Merkezi Garagumyň gurak, yssy klimaty bolup, howanyň ortaça temperaturasy +16*С, DG. da +45*С, GO,da +50*С –e ýetýär. Iň pes temperatura DG. da -33*С, GO. da -28*С. Ygalyň ýyllyk mukdary 105-150mm deňdir. Bu çäkde ýekejede akarlar ýokdur. Ýerasty suwlary 10-30m çuňlukda ýerleşýär, kak suwlaryndan , çyrlalardan peýdalanylýar.Topraklary—ulgam çägeler, çäge depeleri, çäge çöl topraklary, toýun,toýunsow,şorluklar giňden ýaýrandyr. Ösümlikleri-- ürgün çägelikde selin, sözen, borjak, takyrlarda—we şor ýerlerde şora bitýär. Gündogar tarapynda sazak, gandym, çerkez ýaly ösümlikler ösýär.
• Merkezi Garagumda Repetek goraghanasy hem bardyr .

-

• Günorta-Gündogar Garagum .

• Bu etrap Merkezi Garagum bilen deňeşdireniňde be ýigräkdir(350-400m). Klimaty çürt- kesik kontinentaldyr(gurakdyr). Howanyň ortaça ýyllyk temperaturasy +16,6 0 , iýulda +32 0 , ýanwarda +28 0 -a deňdir.Iň ýokary temperatura +49 0 , iň pes temperatura -18 0 -a barabardyr. Ýyl boýunça ýagýan ygalyň mukdary 100-200mm. Ýerüsti akarlar ýokdur. Ýerasty suwlar 6-10m çuňlukda ýerleşýär.Topraklary---çägeli çöl, takyrsow, şorlaşan topraklar. Ösümlügi—sazak, gandym, patlak, gyrtyç, wagtlayyn otjumak ösümlik, selin, borjak,ýepelek, arpagan.

Aklaň ulgamly çägeler.

Sözenli, sazakly, selinli çägeler.