Ачык сабак Химия Тема:Химия ондурушунун негизги проблемалары

Ачык сабак

Тема:Кыргызстандагы химия

өндүрүшү, анын негизги

проблемалары

Предмет:Химия

Классы:11

Мөөнөтү 10-февраль

Мугалим:Абдандил к Акылай

Сабактын максаты:

1.Химия өндүрүшү боюнча өндүрүштүн илимий негиздери жөнүндө маалыматтарды алат .

2.Химия өндүрүшү жана технологиялык процесстердин жалпы түшүнүктөрүн билүүсү калыптанат.

3.Алган билимдерин эске тутууга пайдалана билүүгө көнүгө т.

Сабактын милдеттери:

Конгнитивдик-заттардын касиеттерин жана алардын айлануу закон ченемдүүлүктөрүн түшүнөт.

Эл чарбасында колдонулушун үйрөнүү менен аларды таанып билет.

Жүрүм-турумдук;Жаратылыш заттарын жана технологиялык продуктуларын рационалдуу жана коопсуз пайдалнуу көндүмдөрүнө ээ болот

Баалуулук-химиялык жана экологиялык маданиятка,сабаттулукка калыптандыруу

Предметтик компетенттүүлүк:

Негизги компетенттүүлүк:

1 .Маалыматтык:

1. Tаанып билүү жана илимий суроолорду кое билүү,илимий изилденген кырдаалды, табигый илим изилдөөлөрдүн негизги мүнөздөмөлөрүн ачып көрсөтөт, өзөктүү терминдерди аныктайт

Маалымат издөө, табуу жана иштеп чыгуу;

2. Химия кубулуштарды илимий түщүндүрүү,кубулуштарды илимий негизде баяндоосун же маанисин ачууну жүргүзөт,өзгөрүүлөрдү болжолдойт.

Маалыматтын негизинде чечим чыгаруу сунуштоо.

3. Илимий дадилдөөлөрдү пайдалануу, коомдогу технологиялардын жана илимдин жетишендиктерин колдонуунун натыйжасын баалайт .

2. Социалдык-коммуникативдик;

Бири-бири менен кызматташуу бирдей мамиле кылуу.

Ийгиликтерине баа берүү(рефлекция)

3. Өз ишин уюштуруу^

Максаттарды коюу жана пландаштыруу.

Көйгөйлүү суроолорду таап түшүндурө алат

Сабактын жабдылышы Презентация, Темага карата көрсөтмөлөр Д.И.Менделеевдин мезгилдик таблицасы Ар түрдүүү сүрөттөр Китеп карточкалар, Проектор, тартылган сурот, ондуруунун модели, ватман, скотч, маркер

Сабактын журушу 1.Уюштуруу (1мин) топторго болуу 2.Алтын эреже тузуу(1 мин) жагымдуу маанай тузуу (1мин) 3.Мээ чабуул оюну анаграмма (2мин) 3.Уй тапшырма суроо (10 мин) 4.физминутка(1мин) 5.Жаны тема :Кыргызстандагы химия өндүрүшү, анын негизги проблемалары(15) 6.Теманы бышыктоо (10мин) 7.Баалоо (2 мин) 9.үй тапшырма берүү (2мин)

Жаңы тема:Кыргызстандагы химия өндүрушү,

анын негизги проблемалары

Кенбайлыктардын түрү

Минералдык кен байлыктар

Кендик эмес

Күйүүчү

Кендик

Көмүрдүн турлөрү:

Күрөң көмүр, таш көмүр,антрацит.

Нефти,жаратылыш газы

Поташ,амфортук кремний, отко чыдамдуу топурактар.Карбонаттык акиташ,

доломит,мрамор

кум, шагыл,таш

Сурьма,мышяк,Сымап,

Вольфрам,калай,кобальт,

Коргошун-цинк-жез кени

Алтын, күмүш,кадмий жана сейрек кездешүүчү кендер

Кен байлыктардын бардык түрлөрү Кыргыз өлкөсүндө кеңири таралган жана алардын өнөржайды иштетүүчү запастары коп. Геологиялык изилдөөлөрдүн натыйжасында 26дан ашык ар түрдүү металлдарды кенбайлыктар жана 100дөн ашык көмүр, нефть,газ,минералдык жана жер астында суулар табылды. Азыркы учурда казып алуучу кендердин 40тан ашыгы иштетилүүдө.

Кыргыз Республикасынын төмөнкү аймактарында казып алуунучу кенбайлыктар

Чаткал,Нарын зоналарында сурьма, вольфрам,

мышьякты камтыган кендер жана сейрек кездешүүчү элементтердин кендери,темир кендери,көмүрдүн ар кандай түрлөрү, кум,

шагыл –таштар бар

Фергана-Какшаал зонасындагы кендер

Бул металлдардын өндүрүүнүн келечеги чоң,анткени өлкөдө алардын жетиштүү запасы бар. Машина курууда,озгөчө илимий-техникалык прогресс талап кылган тармактардын,электрондук,

электр-техникалык буюмдарды чыгарууда мааниси чон болгондуктан ,

аларды керектечүү өлкөлөр көбөйүүдо .

Түстүү металлургия комплексинин эң кирешелүү,ошондой эле келечектүү тармагы- алтын өнөржайы

Алтындын Республикада мол запасы бар,анын кени бардык областардын аймактарында табылган. Алтындын Республикадагы ири кендери :Кум-Төр, Жер- Үй, Талды-Булак,

Солтон- Сары,Макмал.

Алтын кенин иштетүүдө чет өлкөлук ири компаниялар жана фирмалар да катуушуда.

1986-жылы Жалал-Абад облусунун аймагында Кыргызстандагы алгачкы «Макмал» алтын камбинаты иштей баштаган .

Сурьма өндүрүү боюнча Кыргызстан Орто Азия боюнча алдыңкы мамлекеттердин катарында.

Сурьма өнөржай тармагы - Кадамжай комбинаты. Кадамжай жана Терек –Сай сурьма кендериндеги рудалары камтыйт.

Кадамжай комбинаты 1934-жылы курулган мурдагы СССРде тармак боюнча биринчи иш-каналардын бири.

Кыргыз сурьмасы өтө сапаттуулугу менен бааланып келет.

Сурьма, сымап

Республика сымаптын запасы боюнча Борбордук Азияда алдыңкы орунду ээлейт.

• Жер астында казылып алынган сырьё аны тазалоочу фабрикага жөнөтүлөт.
• Бул тармактын негизин Хайдархан камбинаты тузөт.
• Азыр сымап кени 400 м тереңдиктен алынат.
• Сымап уулуу болгону менен физикалык приборлоду курууда,медицинада,алтын ,

күмүштү бөлүп алууда пайдаланылат .

Тоо кен камбинаты

Тоо кен комбинаттары:

1.Мында кендик-сейрек кездешүүчү металлдардын концентраттары даярдалат.Бул камбинатта селен, кадмий өндүрүүлөт.Алар менен бирге эле кремний иштетилет.

2.Түстүү металлдарды өндүрүүдөгү Кадамжай сурьма,Хайдаркен сымап, Кумтөр алтын жана сейрек металлдарды өндүрүү комбинаттар кирет.

Сурьма-сымап өндүрүшүнүн таштандыларын жаратылыш газын пайдаланып ,атайын мешти кайрадан иштетип,түстүү металлдарды бөлүп алышты.

Хайдархан сымап комбинаты иштеп чыгарган продукция биздин өлкөдөн башка да чет мамлекеттерге жиберилет.

Силикат өндүрүшү

Кремнезёмду, силикаттарды,чопону,топурак-тарды сырье катары пайдалануучу онор жайы силикат өнөр жай деп атала

Айнек өндүрүшү

Керамика

өндүрүшү

Цемент өндүрүшү

Үй тиричилигинде пайдалануучу буюмдар

Топурактан,фаянстан, фарфордон жасалган идиштер Бишкектен жана Токмоктогу айнек заводдорунан чыгарылат.Сырьё катары акиташ,сода жана таза кварц куму колдонулат. Атайын мештеги температура 1500-1600 Сге чейин жетет. Жогорку температурада содо,акиташ ,кум менен аракеттенишет.

Меште төмөнкүдөй реакция жүрөт.

Na2CO+SiO2------Na2SiO3+CO2

CaCO3+SiO2------CaSiO3+CO2

Топурактан жасалган идиштер

Фаянстан жасалга идишер

Фарфордон жасалган идиштер

Айнек чыгаруу

Кремнезёмдун басымдуу бөлүгү айнек даярдоо үчүн жумшалат.Кадимки терезе айнеги соданын,кумдун (SiO2) жана акиташ ташынын аралашмасын балкытып эритип алышат.Балкытып эритүү 1400 Сда газдар толук чыгып бүткөнчө уланат.Айнекке физикалык-химиялык касиетти (тунуктук,бекемдик,түстүүлүк)берүү учүн ага кошумча заттар киргизилет.

Балкып эриген айнек акырындык менен катат.Ошол себептен катканга чейин чоюп,үйлөп (бөтөлкө,электр лампалары,топчулар,кузгү айнектер,ок өтпөгөн айнектер чыгарылат.

Керамика өндүрүшү

Керамика өндүрүүнүң негизги сырьёсу –топурак. Топурактын көп түру бар.Ал курамында кумду ж.б заттарды кармап турат.Таза топурак (каолин)-ак түстө болот.

Цемент өндүрүү

Цементке сырье катары акиташ,топурак

Жана кремний оксидин пайдаланышат.Цемент өлкобүздүн муктаждыгын камсыз кылып, калганы башка мамлекеттерге да жиберилет.Цемент курулуш иштеринде көп колдонулуп,бетондун түрлөрү ондүрулөт .

Кыргызстандагы химия өндүрүшүнүн проблемалары

Кыргыз өлкөсүндө изилденип табылган кенбайлыктарды толук иштетүү үчүн Камбарата ГЭСинин 1- жана 2- каскаддарын куруп ,ишке киргизиш керек.

Келечекте кара металлургияны өнүктүрүүгө инвесторлорду таап, темир кендерин иштетүү керек.Биздин өлкөдө жергиликтүү кенбайлыктардын негизинде химия өнөр жайынын өнүктүрүү мүмкүнчүлүктөрү жогору, ал келечектин иши.Кумтөр алтын кенинен чыккан алтындарды Америкага кетирбей Кадамжайдагы сурьма комбинатына иштетсек өлкөбүздүн экономикасы кыйла жогору болот беле ?

Сабактын жыйынтыгы ( рефлекция )

Үй тапшырма

Силикат өнөр жайларынан чыккан продуктулар

экономикага кандай киреше алып келет.

Кумтөр алтын кенинин элге тийгизген терс жана оң жактарын изилдеп келгиле.