Аралаш татаал суйлом 9- класс

Саламатсыъарбы

№ 4 Б. Шамшиев атындагы гимназия класстары бар жалпы билим берщщчщ орто мектеби

Кыргыз тили жана адабияты мугалими Атабаева Назира Турсунбаевна

9- класс Кыргыз тили

Жагымдуу маанай

Биргелешип

Өзүңөр үчүн кандайдыр бир маалымат

Сабактын темасы: Аралаш татаал сщйлём.

1 . Аралаш татаал сщйлёмдщн грамматикалык тщзщлщшщн щйрёнщшёт .

2. Татаал сщйлёмдёр боюнча алган билимдерин тереъдетишет жана тема боюнча машыгышат.

Аралаш татаал сщйлёмдёрдщ кебинде пайдалана алышат.

3.Кеп маданиятын жана кёркём ойлоосун ёнщктщрщшёт .

Сабакка даярданалы.

Макалдарды уланткыла .

• Ачыла элек сандыкта, ________________________.

• Алтынды билиш о ңой, __________ ________________.

• Жаңылбас жаак болбойт , мүдүрүлбөс __________ .

• Жүгүргөн албайт, ______________.

• Душман сүйдүрүп айтат, _________ _________________.

• Баш кесмек бар , _______________________.

Сабакка даярданалы.

Макалдарды толуктайбыз.

• Ачыла элек сандыкта , бычыла элек тон жатат.

• Алтынды билиш о ңой, адамды билиш кыйын .

• Жаңылбас жаак болбойт , мүдүрүлбөс туяк болбойт.

• Жүгүргөн албайт, буюрган алат.

• Душман сүйдүрүп айтат, дос кщйдщрщп айтат.

• Баш кесмек бар, тил кесмек жок.

Ётщлгён сабактарды эске алабыз .

Татаал сщйлём

Багыныъкы байланыштагы

Теъ байланыштагы

Кёп багыныъкылу у

Аралаш татаал сщйлём

Байламталуу ТБТС

Байламтасыз ТБТС

Мезгил

Шарттуу

.......

Багыныңкы байланыштагы татаал сүйлөм

Сыпат

Максат

Мезгил

Орун

Салыштырма

Шарттуу

Карама-каршы

Себеп

Сан - ёлчём

Көп багыныңкылуу татаал сүйлөм.

багыныңкы татаал сүйлөм

багыныңкы татаал сүйлөм

багыныңкы татаал сүйлөм

Баш сщйлём

Жаъы сабак.

Аралаш татаал сщйлём

• Тең жана багыныңкы байланыштагы татаал сүйлөмдөрдүн тутумунан туруп,грамматикалык жана маанилик жактан ёз ара бири-бири менен ажырагыс болуп байланышкан жана кеъири маанидеги бирдиктщщ бир ойду билдирген сщйлёмдёр АРАЛАШ татаал сщйлём деп аталат.

Аралаш татаал сщйлём

Теъ байланыш

Аралаш

Багыныъкы байланыш

Аралаш татаал сщйлём щчтён кем эмес жёнёкёй сщйлёмдёрдён тщзщлёт.

• Синтаксисттик щч тщгёйдён турган аралаш татаал сщйлём.

• - (2) тщгёйлёрщ багыныъкы байланыш,

(2) - (3) тщгёйлёрщ теъ байланыш.

( ) [ ] = [ ]

(1) Эгерде щч киши баш кошсок,

(2) а нда анын экёё мага сабак;

(3) ж акшысына теъелщщгё, жаманындай болбоого аракет кылам.

(1) Кардыъды кёзщъдён жакшы сакта,

(2) анкени кёзщ жок жашоого болот ,

( 3) акыры кардыъ бузулса ,

( 4)

узак жашай албайсыъ.

Синтаксисттик тёрт тщгёйдён турган аралаш татаал сщйлём.

• (1), (2) тщгёйлёрщ ёз ара теъ байланыш,
• (3), (4) тщгёйлёрщ багыныъкы байланыш

• [ ] = [ ] ( ) [ ]

Машыгуу: 219-кёнщгщщ

Татаал сщйлёмдщн тутумундагы жёнёкёй сщйлёмдёрдщ чегин ажыратып, араларына щтщр койгула. 3,5,7- сщйлёмдёрдщ схема аркылуу кёрсёткщлё.

3 . Жыйылган киргилт булуттуу шамал айдап тараткан сыъары ачуу ыза бёксёргён соъ Сапарбай да кызуучулукту коюп акыл токтотту .

Айрым сщйлёмдёргё ажыратабыз.

(1) Жыйылган киргилт булуттуу шамал айдап тараткан сыъары

(2) ачуу ыза бёксёргён соъ

(3) Сапарбай да кызуучулукту коюп акыл токтотту .

Тыныш белгилерин коёбуз.

• 3 . Жыйылган киргилт булуттуу шамал айдап тараткан сыъары ачуу ыза бёксёргён соъ Сапарбай да кызуучулукту коюп акыл токтотту .

,

,

Сщйлёмдёрдщ ёз ара байланыштыруучу каражаттар

(1) Жыйылган киргилт булуттуу шамал айдап тараткан сыъары

(2) ачуу ыза бёксёргён соъ

(3) Сапарбай да кызуучулукту коюп акыл токтотту .

( 1 ) жана ( 2 ) -ган формасындагы атоочтук баяндоочко сыъары деген сёз тизмектелип айтылды

(2) жана (3) -ган формасындагы атоочтук баяндоочко соъ жандоочтун тизмектелип айтылышы аркылуу байланышты.

Схема боюнча

Жайылган киргилт булуттуу шамал айдап тарткан сыъары

ачуу ыза бёксёргён соъ

Сапарбай да кызуучулукту коюп акыл токтотту .

Дагы бир мисал

• Ёзщъдён алсыз кезиксе

Корсунтпай жщргщн

Сени да бирёё корсунтуп

Коёрун билгин.

(1) Ёзщъдён алсыз кезиксе,

(2) Корсунтпай жщргщн .

( 3)

Сени да бирёё корсунтуп ,

( 4)

Коёрун билгин.

Схема боюнча

• (1), (2) сщйлёмдёрщ багыныъкы байланыш,
• (3), (4) тщгёйлёрщ багыныъкы байланыш

• [ ] [ ] ( ) [ ]

Жоогазындардан гщлдесте жасайбыз

Теъ байланыштагы татаал сщйлём.

Багыныъкы байланыштагы татаал сщйлём .

Аралаш татаал сщйлём

Татаал сщйлёмдёрдщ тщрлёргё ажыраткыла

1. Аял канчалык акылдуу болсо да, эркектен бийик боло албайт.

2. Көп жашаган билбейт, көптү көргөн билет.

3 Энеден кандай тарбия көрсө, бала да ошондой болот.

4. Тумагы башынан учуп, күрткүгө башы киргенде, бирде муздак кар уруп, ичи-койнуна кар кирип, карысына да шапалагы оролуп, же турар чактысы жок, же белбоосунан бууранын боосун бошотор чамасы жок, оңкобаш атып кете берди .

5. Апамдын тынчсызданганы басылсын деген ой менен, оюма келген байланышсыз нерселерди сүйлөй бердим

Жогазындардан гщлдесте жасайбыз

Теъ байланыштагы татаал сщйлём.

Багыныъкы байланыштагы татаал сщйлём .

Аралаш татаал сщйлём

Татаал сщйлёмдёрдщ тщрлёргё ажыраткыла

1. Аял канчалык акылдуу болсо да, эркектен бийик боло албайт .

2. Көп жашаган билбейт, көптү көргөн билет.

3 Энеден кандай тарбия көрсө, бала да ошондой болот.

4. Тумагы башынан учуп, күрткүгө башы киргенде, бирде муздак кар уруп, ичи-койнуна кар кирип, карысына да шапалагы оролуп, же турар чактысы жок, же белбоосунан бууранын боосун бошотор чамасы жок, оңкобаш атып кете берди .

5. Апамдын тынчсызданганы басылсын деген ой менен, оюма келген байланышсыз нерселерди сүйлөй бердим.

Силер щчщн

Бышыктоочу суроолор

• Аралаш татаал сщйлём деген эмне?

• Аралаш татаал сщйлём кандай сщйлёмдёрдён тщзщлёрщн эстеп калдыъарбы?

• Мисалдар келтирип кёргщлё

Щй тапшырмасы

Аралаш татаал сщйлём .

Ё.Даникеевдин

«Кыздын сыры»

чыгармасынан аралаш татаал сщйлём

таап жазгыла .

220- кёнщгщщнщ аткаргыла .

Кёъщл бурганыъыздарга чоъ рахмат!

Саламатта калыъыздар!