?би-бабам мирасы. (ачык чара)
Максат:
1. Укучыларда татар халкыны? ?ырлы – биюле уеннарына, элеккеге
чорны? матурлыгына м?х?бб?т уяту;
2. С?нгатьле с?йл?м телен ?стер?.
3. Яшь буында ватандарлык хисл?ре, сугыш чоры балаларына, ветераннарга, тыл хезм?тч?нн?рен? карата ихтирам ??м х?рм?т т?рбиял??.
?и?азлау: сандык ??м сандык эченд? - чикк?н с?лгел?р, ашъяулык, т?б?т?йл?р, к?лм?к, ??йм?, кулъяулык, ш?л, оек башлар, медальл?р.
Катнашалар: 8 сыйныф укучылары.
Чара укучыларны? с?ламл?? ?ыры бел?н башлана. (Г.Сад? с?зл?ре, Р.?хиярова к?е “?сс?ламегал?йкем” ?ыры).
Таныштырып китик ?ле:
Сигез бала булабыз без,
Сигезенче сыйныфта.
Карап торган ике кызга,
Алты егет, к?р?сез.
Исемн?ребез д? безне?
Килешеп тора ?зебезг?:
Раниф,Ранис,Айзат, Рунар,
Илнар бел?н Эльвира
Ильяс бел?н Резед?.
Сезне? алда чыгыш ясар ?чен
Актардык без сандык т?пл?рен.
“?бием-бабам мирасы”- диеп
Исемл?дек ачык чараны.
1 нче укучы: Равил Ф?йзуллин “Онытма син”. (Укый М??итова Резед?)
Бел син ерак бабайларны?
Ничек итеп к?н итк?нен,
Ни икк?нен, ни чикк?нен,
Нинди уйлар, нинди мо?нар
Безг? калдырып китк?нен.
Исе?д? тот, аларны? син
Сугышларда кан т?кк?нен,
Туган ?ирне? иреге ?чен
Зинданнарда интекк?нен...
??р карыш ?ир сугарылган
Ша?ит ?аннар каннарында.
?тк?н яулар ш??л?се бар
Туган якны? та?нарында.
??р нигезне?, ??р авылны?,
??р каланы? ?тк?не бар...
Гыйбр?т алырлык мирасны?
Калганы бар, китк?не бар...
Горур с?з ?йт, сорасалар:
Ни кавемн?н? Нинди ?ирд?н?
Кил?ч?кк? аек карар
?з тарихын анык белг?н!
Х?терл??д?н курыкма син!
Ил ?тк?нен онытма син!
Укытучы: Д?рес, ?з тарихын, ?з мирасын яхшы белг?н кеше ген? кил?ч?кк? ?мет бел?н карар. Безг? ?би-бабаларыбызны? к?рг?нен, илне? ?тк?нен х?терл??д?н курыкмаска кир?к.
2 нче укучы: Яз - б?йр?мн?рг? бик бай. ?мма шулар арасында и? кадерлесе – ?и?? к?недер. К?нн?р, еллар бер-бер артлы ?т? тора.
22 нче июнь ирт?сенд? миллионнарны?, шул ис?пт?н безне? Морт авылы халкыны? тыныч хезм?т еллары Б?ек Ватан сугышы башлану бел?н ?зел?.
1418 к?н д?вам итк?н Б?ек Ватан сугышы ... Быел без халкыбызны? 1941-1945 нче елларда ?и??не? 70 еллыгын б?йр?м ит?без.
Б?ек Ватан сугышына безне? Морт авылыннан 515 кеше китте. Шуларны? 254е яу кырында ятып калды. Сугышны? кара канаты ??р ?йг? диярлек кагылып узды. Сугышчылар ист?леген? авылыбызда ??йк?л салынган. Аларны? исемн?ре шушы ??йк?лг? уелган. Сугышка китк?н авылдашларыбызны? 261е туган авылыбызга ис?н-сау ?йл?неп кайта.
Шулар арасында минем бабам Ф?рхетдинов Ба?ман Ф?рхетдин улы да була. Ул 1911 елны? 12 декабренда Морт авылында туа. ?ч сыйныф белем ала, аннары колхозда эшли. Сугыш башлану х?б?рен эш урынында, ипт?шл?ренн?н ишет?. 1942 елны? 13 мартында фронтка кит?. Ул Можайск фронтында, 380 нче артиллерияд? пулемётчы була.
Бу вакытта дошман к?чле иде ?ле. Дошман Смоленск, Витебск ш???рл?рен ?з кулында калдырырга омтылды. Шушы ?лк?л?р ?чен барган сугышларда, Вечная авылы янында, Ба?ман бабам сугышкан часть чолганышта кала. Каты сугышлардан со? Совет сугышчыларын ?сирлекк? алалар.
1944 елны? язында к?п кен? кыенлыклар аша ?теп, алар ?сирлект?н качалар. 13 к?н буе урманда яшеренеп торганнар. ? инде Совет гаск?рл?ре ????мг? к?чк?ч, аларга кушылганнар. 15 к?н ?тк?ч, Ба?ман бабам ??м аны? бел?н берг? ?сирлект?н качкан ипт?шл?ре, кабат сугышка керг?нн?р.
Бабам беренче д?р???ле “Б?ек Ватан сугышы" ордены, "За боевые заслуги", "За отвагу", Юбилейный значок "25 лет победы в Великой Отечественной Войне", Юбилейная медаль "30 лет победы в Великой Отечественной Войне", Юбилейная медаль "40 лет победы в Великой Отечественной Войне" ??м башка т?рле медальл?р бел?н б?л?кл?нде. Сугыштан кайткач бабам гаил?се бел?н дус,тату яши. Аны? 3 малае ??м 3 кызы туа: Х?снулла, Миннегали, Миннерахман, Минниса, Г?лниса, Г?лн?фис.
Шактый еллар ?тте инде
Бабаемны? вафатына.
Юксынганда мин еш кына
Медальл?рен алам кулыма.
?ансыз тимер медальл?рд?н
Дары исе а?кып тора.
?йтерсе? л? минем алда
Бабам ?зе басып тора.
(Сандыктан бабасыны? медальл?рен алып к?рс?т?.)
3 нче укучы: Минем бабам, Гыйзз?туллин Ш?риф?ан 1934 елны? 5 гыйнварында Морт авылында М?б?р?к?ан ??м Минауфа гаил?сенд? туа. Сугыш башланганда бабама ?иде яшь була. Аны? бала-чагы авыр сугыш елларына туры кил?. 1953-1956 нчы елларда армияд? хезм?т ит?. Бабам гомере буе колхозда электрик булып эшл?г?н. Аны авыл халкы ?ле х?зер д? “алтын куллы иде” дип иск? ала. Бабам 2011 нче елны? 16 сентябренд? ?л?. Ми?а ул догалар ?йр?теп калдырды. Мин аны иск? алып аны? рухына дога кылам. Мен? бу Коръ?н китабы бабамны? ист?леге .
Кулымда Алла?ыны? газиз илчесенн?н
М?х?мм?дт?н килг?н Коръ?н бар.
Шул Коръ?нне? изге аятл?рен
Белерг? тиеш ??ркем.
И? югары ?хлак Коръ?нд?дер.
Анда белем ??м ?д?плелек,
Кешел?рг? яш?? кануннары,
Гармония, гыйлем, камиллелек.
Коръ?н – Алла? Т?гал? тарафыннан п?йгамб?ребез М?х?мм?т гал?й?исс?ламг? к?кт?н т?шерелг?н китап. А?а бары тик чиста булган кешел?р ген? кагыла ала. Гар?пч?д?н т?р?ем? итк?нд? Коръ?н с?зе “яттан уку” диг?нне а?лата. Мин Сезг? х?зер яттан дога укыйм. (Ранисны? яттан догалар укуы).
4 нче укучы. Минем ?бием, М??итова Г?лнур Нургали кызы, турында с?йлисем кил?.Сугыш вакытында бик кечкен? ген? булса да, бу еллар ?биемне? х?теренд? уелып калган.
(Курайда татар халык к?йл?рен? тезм? башкарыла. “Сандугач-к?г?рчен”, “?нис?”, “Дубыр-дубая”).
5 нче укучы: Минем бабамны? энесе Аглямов Муллахм?т 1921 нче елны? 16 нчы маенда Морт авылында туа. Шушында укый, комсомолга да кер?. Ун классны бетерг?ч ул 3 ай Алабуга ш???ренд?ге политпросвет учреждениясенд? эшли. Шуннан аны х?рби хезм?тк? алалар. Сугыш башланганын ул шунда ишет?. Муллахм?т абый 1941 елны? 7 июленд? сугышка кит?. Ул 200 нче укчы полкта сугышны сапер булып башлый ??м пулеметчы булып бетер?. Ул Сталинград сугышында да катнаша. Б?ек ?и??не Венгрияд? каршылый. Муллахм?т абый бик к?п медальл?р бел?н б?л?кл?нг?н: “За отвагу”, “30 лет Победы”, “За победу над Германией”. Аглямовлар гаил?се сугышка биш ир- егет озата. Шулардан бер Мулахм?тк? ген? туган йортына ис?н-сау кайтырга насыйп була. Муллахм?т абыйны? энел?ре ??м абыйлары: Мирзаян, Габделгазиз, Фазли?хм?т, Исрафил сугыш кырында ятып калалар. Абый каткач м?кт?пт? биология ??м география укыта. Ул 1980 нче елда лаеклы ялга чыга. (Сандыктан алып абыйсыны? т?б?т?ен к?рс?т?).
6 нчы укучы: Бу сугышта минем бабам да катнашкан. В?лиуллин Минн?хм?т В?лиулла улы 28 яшенд? 1942 елда сугышка кит?. Еракка ата торган тупчы, легендар “Катюшалар” батареял?ре составында озын катлаулы фронт юллары ?тк?н. Бабам сугышта машиналар й?ртк?н. Бик к?п дусларын, туганнарын югалту а?а ?и?ел булмаган. Сугышта бабамны? ике абыйсы ??лак булган. К?тк?н шатлыклы ?и?? к?нен бабам Берлинда каршылый. Кыюлык ??м батырлыклары ?чен бабам к?п кен? б?л?кл?рг? ия булган. ?тием с?зл?ре буенча бабамны? : “За освобождение Варшавы», «За взятие Берлина», «За отвагу», «За боевые заслуги» ??м башка к?п кен? медальл?ре булган. Ул туган якларга 1946 елда гына ис?н-сау кайтып ?итк?н. Кайткач ул тырышып эшл?г?н, балалар ?стерг?н. 1983 елда бабам 69 яшенд? ?лг?н. Шушындый батыр бабам булуы бел?н мин бик т? горурланам, а?а багышлап язган шигыремне Сезг? д? т?къдим ит?м:
Августны? 1942 елында,
Алганнар бабамны сугышка.
Егерме сигез яше тулганда –
Каршы кит? явыз фашистка.
Горький автозавод полкына
Аны туры озаталар
Танка каршы ата торган пушкаларны
Тарттырып й?рерг? кушалар.
Т?ньяк –к?нбатыш фронтында
Бабам ятып калмаган
Ленинград оборонасында
Аткан берен егып салган.
Ленинградны коткаргач,
Орлов юн?лешен? китк?н.
Курс бо?расын алгач,
К?нчыгыш Пруссияг? ?итк?н
Егоров Павел Тимофеевичны?
Яраткан шоферы да булган
Ачысын-т?чесен сугышны?
Командиры бел?н татыган,
Ике абыйсын югалткач та,
Бабам сыгылып т?шм?г?н.
Явыз фашистка сугышта,
Бер д? к?н к?рс?тм?г?н.
?анын, т?нен кызганмаган –
Саклар ?чен халкын, илен.
Ходай т?гал? насыйп итк?н
А?а к?рерг? ?и?? к?нен.
Минн?хм?т бабама ме?, ме? р?хм?т!
Эшл?г?н батырлыклары ?чен!
Барыбыз да яшик р?х?т!
?леп калган батырларны,
Онытмыйк, зин?ар ?чен!
7 нче укучы: Галим?ан Латыйповны? “Минем н?сел шигырен” укый.
Бабалары? кем дип сорасагыз,
?ир кешел?ре булган, билгеле.
Типс?, тимер ?зг?н,
Сукса, ташны изг?н,
Кир?к ик?н,борган Иделне.
Яш?г?н ул б?тен гомер буе,
?ырга гашыйк булып яш?г?н.
Кайгыларын ?и?с?,
Шатлык килс?,
Т?бе-тамыры бел?н яш?рг?н.
Кечел?рне бер д? кечер?йтм?г?н,
Олыларны олы ит? белг?н.
Нинди ген? йортка атласа да,
Саумысыз дип,
С?лам биреп керг?н.
Чукмар тотып,
Билг? кылыч тагып,
Чит ?ирл?рг? басып керм?г?н.
Килс? дошман аны? ?з ?стен?,
М?йдан тоткан .
Курку белм?г?н.
- Тормышлары авыр булуга карамастан безне? ?би-бабаларыбыз т?рле уеннар уйнаганннар, аулак ?йл?р оештырганнар, к??ел ачканнар. Х?зер Сезг? “Чума ?рд?к, чума каз” , “Й?зек салыш”, “Челт?р элдем чит?нг?”, “Капкалы” уеннарын т?къдим ит?без.
Чара Р.?хиярова к?е, Р.Ми?нуллин с?зл?ре “Яратыгыз” ?ыры бел?н т?мамлана.
121
198 262 
