Doklad "D.N. Tanasoglunun katkısı Gagauziyanın üüretim sistemasına"

13.12.2022 yıl

DOKLAD: «D.N.Tanasoglunun katkısı Gagauziyanın üüretim sistemasına»

Saygılı dostlar hem musaafirlär! Herbir halkın istoriyasında var ölä insannar, angıları bütün yaşamasını adadılar kendi gagauz halkına. Bizim gagauzların istoriyasında bölä insannarın biri - Gagauziyanın şannı vatandaşı, büük kultura adamı, anılmış yazıcı, dramaturg, pedagog, muzıkacı hem folklorcu, filologiya bilgilerindä doktor, profesor universitar D.N.Tanasoglu. Bu yıl tamannandı 65 yıl, nicä Moldaviya Sovet Soţialist respublikasının kanonuna görä maasus bir gagauz alfabeti kuruldu, neredä D.N.Tanasoglu gagauz dilinä görä bukvaları uydurdu. Bu alfabet bizä, gagauzlara, büük kolaylık verdi üüsek uura kulturamızı hem dilimizi kaldırmaa. Bu kanonu kabletmektän sora, ertesi yılın sentäbrinin birindä üürenicilär seftä bizim istoriyamızda aldılar ellerinä gagauz dilini üürenmää deyni en paalı kiyadı «Bukvalıı». 1958-nci yılda gagauz dilinin ilk orfografiya kurallarını çıkardı. D.N.Tanasoglunun üürenmäk kiyatları: 1. Arifmetika 1-ci klas için; 2. «Bukvalık» 1958-ci yılda tipardan çıktı; 3. Gagauz dili: gagauz şkolasının 4-5 klaslar için, 1959 yıl; 4. Gagauz dili: başlankı şkolanın 1-ci klası için, 1959 yıl, ikinci tiparlamak 1960 yıl; 5. Gagauz dili: gramatika kiyadı: başlankı şkolanın 2-ci klası için,1960 yıl; 6. Gagauz dili: gramatika, orfografiya, laf etmäk ilerletmesi: başlankı şkolanın hazırlık klası için, 1959 yıl, ikinci tiparlamak 1960 yılda; 7. Gagauz dili: 5-6-ci klaslar için, 1962 yıl; 8. Gagauz dili: 7-8-ci klaslar için, 1962 yıl. Var nicä olsun taa başka da üürenmäk kiyatları D.N.Tanasoglunun. 1959-cu yılda tipardan çıkardı «Gagauz dilinin orfografiya laflıını», angısı oldu ilk sözlük Moldaviyada, gagauz yazısını kabletmektän sora. Laflıkta yakın sekiz bin laf var. Dionis Nikolaevicin ilk literatura - folklor toplumu «Bucaktan seslär», angısı tipardan çıktı Kişinövda, 1959-cu yılda. Bu da kiyat çıktı ozaman, açan taman gagauz dilinin yazısı peydalandı. Dionis aga bu topluma deyni kendi kolekţiyasından koydu türlü folklor materiallarını: 27 halk türküsünün tekstlerini, 10 lirik şiiri - maani, 33 söleyiş, 28 bilmeycä. Bundan kaarä başka da folklorcuların toplanılmış yaratmaları koydular (N.Tanasoglunun, N.Arabacının, K.Vasilioglunun, D.Kara Çobanın, M.Kösenin h.b.) D.N.Tanasoglunun çalışmasının temel sferası - gagauz dili üüredicilerini hazırlamak kursları. 1965-nci yılda Baku kasabasında Azerbaycan Devlet Universitetindä filologiya bilgilerinä kandidat D.N.Tanasoglu korudu kendi disertaţiyasını «Сложноподчиненное предложение в современном гагаузском языке» da ona verildi bilim uuru filologiya bilgilerindä doktor. Onun elindän taa çıktı «Gagauz dili - aazdan kurs» (1-3 klaslar için). Şairin peet toplumnarı çıkȇr: 1.«Çal, türküm», 1966 yılda; 2.«Adamın işleri», 1969 yılda; 3.«Hoşluk», 1970 yılda; 4.«Gençlik türküleri» 1975 yılda. Dünneyi görer onun iki pyesası «Bucakta yalın», 1974 yıl hem «Oglan hem Länka», 1978 yıl. 1985-ci yılda onun kalemin altından çıkȇr ilk roman gagauz dılındä «Uzun kervan», angısında Dionis aga araştırȇr bizim halkımızın istoriyasını. Roman toplu üç kiyattan: «Uzak dedelär», «Balkanda yuurtluk», «Bucak kırı». Kiyatta toplu zengin istoriya, artistik, folklor materialları. 1992 - ci yılda D.Tanasoglu KDU rektoru olȇr. Burada o gagauz halkın istoriyası kursuna deyni lekţiya materiallarını hazırlȇȇr. Rejisör, aktör, dirijor grupalarını açȇr. D.Tanasoglu bobasınnan barabar çalıştılar, ani Çadır kasabasında taa bir şkola açılsın deyni. Şannı pedagogika yolunu geçti Dionis aga. Üüredici olarak, çeketti işlemää Kiriyet küüyündä 1945-ci yılda. Hep bu uurda çalıştı Çadırda 1946-cı, 1949 -cu yıllarda. Bir laflan sölärsäk, D.Tanasoglu, üüredici olarak, bütün yaradıcılıını Gagauz Erin üüretim sistemasına başladı. Bizim da borcumuz onun yaratmalarını uroklarda kullanmaa. Bu yılın tamannandı yazıcının duumasından 100-cü yıl dönümü. Umutlanȇrız, ani bütün onun zaameti boşuna yapılmadı. Onun üürenmäk kiyatlarından var nicä şkolalarda gagauz dilini üürenmää. Literatura uroklarında taa çok saat geçmää «Uzun kervan» romanını, onun şiirlerindän çoyunu uroklarda geçmää, yortularda sölemää. Gagauz halkın istoriyası, kulturası hem adetleri predmedindä «Gagauzların istoriyası» kiyadını kullanmaa. Muzıka terbietmäk disţiplinasında onun en gözäl türkülerini nicä: «Ay, Komrat, Komrat», «Kurbaacıklar» h.b. çalmaa. Bütün folkloru gagauz dili yortularında yaşatırmaa. D.Tanasoglunun izmetleri halkımızın hem bütün türk dünnä kulturasının zenginnetmesindä, ilerlemesindä bir büük özelli eri var. Onun üzü, süreti, canı ölmedilär, ama yaşȇȇrlar hem asirlärcä yaşayaceklar da halkımızın caninda. Bizim Kiriyet küüyün gimnaziyası da hodulluklan D.N.Tanasoglunun adını herzaman taşıyacek.