История Кыргызстана

Сабактын темасы:

Индия XIX кылымда жана XX кылымдын башында

Сабактын максаты

Билим берүүчү :л үк:

• Британиялык Индиянын өзгөчө абалы
• Индиянын экономикалык жана социалдык өнүгүүсунө Англиянын тийгизген таасири

3. Индиянын Улуттук Конгрессинин (ИУК) түзүлүшү

Ө н ү кт ү р үү ч ү лук

• Терминдер, даталар, карта менен ишт өө к ө нд ү мд ө р ү н ө н ү кт ү р үү
• Суроолорду т үзүү жана ага жооп бер үү к ө нд ү мд ө р ү н ө н ү кт ү р үү
• Элдин алдында чыгып с үй л өө к ө нд ү мд ө р ү н ө н ү кт ү р үү

Тарбиялык

• Колониялык Индиянын мисалында эзилген элдердин тагдырына кайдыгер болбоого
• Махатма Гандинин мисалында жол башчы болууга
• «Куралсыз жана зордук-зомбулуксуз к ү р ө ш» идеясынын негизинде сабырдуу болууга

Жогорудагы эки сап ыр эмне ж ө н ү н дө?

Бул ыр саптары Улуу Британиянын

Индиядагы колониялык саясатынын

маанисин к ө рк ө м с ө з менен ө т ө так берген

1773-жылы Ост-Индия соода компаниясынын губернатору Уоррен Гастингс б үтү нд ө й Индиянын губернатору болуп дайындалган.

Ушул мезгилден баштап, Англия Индияны

өзүнүн колониясы катары карай баштаган

Индиянын чыгышында Ост-Индиянын алгачкы бастиону пайда болгон

1803-жылы Ост-Индия компаниясынын аскерлери Делини басып алган.

Индияда анлиялык биринчи факториялар

(соода жайлары) XVII кылымда эле пайда болгон

XIX к башында б ү т ү нд ө й Индостан жарым аралы британиялык

Ост-Индия соода компаниясынын к ө з ө м ө л ү нд ө калган.

Индия эки аймакка б ө л ү н ү п калган

Индияда салтуу коом менен индустриялдуу

коомдун тиреши жана журулушу,

Батыш менен Чыгыштын жалпылыгы

жана ө зг ө ч ө л ү г ү кагылышты

Британиялык Индияны метрополийден

дайындалган генерал-губернатор башкарган.

Британиялык Индия провинцияларга б ө л ү нг ө н

550 майда княздыктар болуп,

аларды княздар башкарган

Жерди жергиликтуу

дыйкандар иштетишкен,

алар колонизаторлорго

жер салыгын т ө л ө шк ө н.

Британиялык Индияда жер ээси

колонизаторлор болушкан

1833-жылы Ост-Индия соода

компаниясы ишин токтотконуна

карабай сипайлардын к ө т ө р ү л ү ш ү н ө

чейин колония менен армияны

башкарып келген

Жер салыгынын к ө б ө й ү ш ү

дыйкандарды андан бетер жакырланткан

Колонизаторлор туз жана опиум монополиясынан дагы байышкан

1835-жылы генерал-губернатор

Томас Маколей Индиянын билим

бер үүдө реформа жүргүзгөн

Сипайлардын к өтө р үлү ш үнөн кийин

Ост-Индия компаниясы такыр жоюлуп,

колонияны вице-король башкарып калган.

1876-жылы Виктория Улуу Британияны

королу болгон.

XVIII к. Европаны Индия кездеме

менен камсыз кылып турган

XIX к. абал өзгөргө н. Ангиялыктар

Индиядан жалгыз гана пахтаны ташып кетип,

кайра даяр кездеме ташып келишкен.

Индия англиялык товарларды өткөрүүчү

рынокко айланган. Жергиликтүү кол өнөр

өндүрүшү сүрүп чыгарылган

Англиялык өндүрүш индиялык

салттуу коомду бузуп,

индиялык өндүрүштүн

өнүгүшүнө тоскоолдук кылган

Англиялык ишкерлер өздөр ү нө зарыл

сырьелордун өнд үрүлүшүн ө шарт т үзг өн.

Алар – пахта, чай, жут, индиго, опиум, буудай .

Улуу Британия империясынын бир б өл үгү катары Индия дүйн өл үк рыноктон сыртта калган эмес.

Сырткы сооданын өн үгүшү менен

Бомбей, Калькута, Мадрас сыяктуу шаарлар өскөн

Шоссе , темир жолдор курулуп,

телеграф линиялары тартылып,

каналдар казылып, порттор өн үкк өн

Темир жолдор менен порттордун өн үгүшү,

индиялык өнд үрүштүн өн үгүшүн ө

шарт т үзг өн эмес

Индиялык айылдык жамааттын ө з алдынчалыгы жоюлган.

Чайдан башка кофе жана кант тростниги сыяктуу жаны өсүмдүктөр өстүрүлө баштаган

1839-жылы Лондондо биринчи жолу чай пайда болсо,

1887-жылы Индиядан 40 ми ң тонна чай ташылган.

Колониялык эз үү Индияда ачарчылыкка жана жугуштуу ооруулардын (эпидемия) таралышына алып келген.

Индиялыктардын колонизаторлорго

каршы нараазычылыктары к үч өгөн

Колониялык эз үүгө каршы болгон калктын

дагы бир катмары сипайлар болгон.

Сипайлар – англиялык армияда кызмат кылышкан жергиликт үү индустар . Алар заманбап куралдар менен куралдар менен куралданышып, мыкты даядыктан өт үшк өн. Индияда 300 миң жоокер болсо, алардын 40 миңи гана англиялык болгон

1857-жылы 10-майда Мируттагы сипайлардын үч полку к ө т ө р ү л ү шк ө чыгышкан. Аларга шаардык кедейлер кошулган.

11-майда алар Делини ээлешкен.

К ө т ө р ү л ү шч ү л өр 82-жаштагы шах Бахадур II жергиликтүү император бийлигин калыбына келтирүүчү указ жазууга мажбур кылышкан.

К ө т ө р ү л ү шч ү л өрдүн жетекчилери катары Тантѝя Топи ̀ менен

княгиня Лакшмѝ Байдын да ң кы чыккан

Англичандар Индияга кошумча аскер киргизген. 1858-жылы

англиялык аскерлер Делиге чабуул коюп, колониялык бийликти калыбына келтиришкен. Ш ах Бахадур II туткунга түшкөн

К ө т ө р ү л ү шч ү л өр ырайымсыз жазаланган

Англиялык аскер корреспонденти Уильям Расселл сипайлар к ө т ө р ү л ү ш үнүн тарыхий мааниси жөнүндө минтип жазган:

К ө т ө р ү л ү шт үн жыйынтыгы катары 1858-жылы Ост-Индия компаниясы жоюлуп, «Индияны эң мыкты башкаруу жөнүндө» акт кабыл алынган. Армияда англичандардын саны өскөн. Жер ээлерине жер салыгын жогорулатууга тыюу салынган

Биз ж ө н эле кулдардын согушун байкаган жокпуз… бирок улуттук өзүн аныктоонун, келгиндердин үстөмдүгүн кулатып, Индияда толук кандуу улуттук бийликти калыбына келтирүүнүн согушуна күбө болдук.

Ушул мезгилден Индия «Улуу Британиянын таажысынын негизги бриллианты» атала баштаган

Тилекке каршы жергиликт үү элдин турмушунда ө зг ө р үү болгон эмес. Англиядагы жумушчу мыйзамдары боюнча Индияда жумалык жумуш убактысынын ченеми 80 саат болгон.

Англиялыктар Индияны башкарууда байыркы римдиктердин «б ө луп-жарып, башкара бер!» деген принцибин колдонушкан. Жергиликт үү княздарды бири-бирине тукуруудан сырткары, диний карама-каршылык – индустар менен мусулмандардын ортосундагы тиреш үү л ө рду да ө з кызыкчылыгы ү ч ү н пайдаланышкан

XIX к. экинчи жарымында Индияда улуттук-боштондук кыймыл жа ң ы баскычка

к ө т ө р ү лг ө н

1885-жылы Индиянын Улуттук Конгресси т ү з ү лг ө н

«Мээл үү н» агым т ө м ө нд ө г ү д ө й талаптарды койгон:

• Англичандар менен индустардын ортосундагы те ң укуктуулук
• Ө лк ө н ү демократиялаштыруу
• Индиялык парламентти шайлоо
• «Мээл үү н» агым парламенттик тажрыйбага ээ болгон

«Чектен ашкан» агымдын жетекчиси тарыхчы Бал Гангадхар Тилак болгон.

Алар англиялык товарларга «унчукпас» бойкот жарыялашкан .

«Свадеши» деген принцип пайда болгон.

Ал к ө з карандысыздыкка жет үү ү ч ү н Индиялык ө нд ү р ү шт ү калыбына келтир үү н ү т ү ш ү нд ү рг ө н

М. Карамчанд Ганди 1869-1948-ж.ж.)

1869-жылы индус дини катуу сакталган уй-булоодо туулган. Атасы бир нече княздыктарды бириктирген Катхиавар жарым аралында министр болуп иштеген. Англияда билим алып, 1893-1914-ж.ж. Туштук Африкада юрист кесибине ээ болгон . Рассалык дискриминацияга каршы кыймылды жетектеген.