Хэку зауэшхуэ.Эссе.

ЩIыбымкIэ къыщыIу шыкIэпшынэм щIэдэIурэ пэт, зэуэ пшыналъэр зэпыуэ-зэпыпкI мэхъури, пщащэр къигъащтэу-топ уэ макъым хуокIуэ.Бжэр хуищIу, шы гъуэгу щхьэгъубжэр щызэIуидзым, гъатхэ пщэдджыжь акъужьым щIыгъуу къыщIоукIурие бзу пшыналъэ хьэлэмэтыщэ,арщхьэкIэ,абыи зыщигъэнщIыну хунэмысу, топгъауэ мыгъуэжьым и псэIух макъыр къыхозэрыхьри,Iэрпхъуэру щхьэгъубжэри зэхуещIыж.И IитIымкIэ и щхьэр зэщIиубыдауэ кърокIукI-нрокIукI,нрокIукI-кърокIукI.Зэтосабырэж макъыр,мэIэбэри,къедзэкъэным хуэдэу дыщэидэр къещтэри йотIысэх,абы и уэрэдри иныIуэу къыхедзэ, ауэ зэуэ и пащхьэм къихута топгъауэм Iуоплъэри,къокIий.Мобы и пэр къыхуегъазэ.Уащхъуэм еджэу аргуэру къыхокIиикIри… къоуш... ПщIыхьэпIэщ!Гупсэхугъуэ игъуэтыжам зэуэ гукъыдэж къритауэ, пщащэр, и жыг хадэ къызэщIэгъэгъам хуэпIащIэу,щIыбым щIокI.Яхохьэ и псэр зыхэлъ и къэкIыгъэм,и Iупэр пIэжьажьэу :

-Си гурыщIэр мэIущащэ,

Си гум щыщIэм-зеущэху.

Гъэ къэсыхукIэ гъатхэ гъагъэм

И хужьыгъэм сыIуплъэху…-маплъэри,щхъуантIэнэкIу къэхъуа джабэм кIэрыхьа мэл хъурыфэ тIущым гукIэ сэлам ярех.

-Сыту ущIэщыгъуэ!Я дэ ди тхьэ, мы ди гъащIэ тIэкIум и IэфIыр щIэпхти-тIэ,фIыцIагъэу кIэи-пэи зимыIэ зауэ мыгъуэжьымкIэ.Уэху-хуху,сыту угугъэпсэху си гъатхэ! Сигу и хуабэ, си псэ и дахэ щызикуэдщ,абыкIэ фIыщIэ зыхуэсщIыр Хэку зауэшхуэм хэта, мамыр гъащIэм щхьэхуиту дыщызыгъэпсэу лIыхъужьхэрщ.

Тхыдэ напэкIуэцIхэм сроплъэж,зауэ лыгъейм ирищIыкIа къуажэхэр,къалэхэр си нэгу къыщIоувэ.Унэншэу,щыгъыныншэу,шхыныншэу къэнахэм гугъапIэу яIэр фашистыдзэм пэщIэувауэ зауэ цIыхухэрт.Бийм и Iэпэ фIыцIэм ахэр къыпэщIэзыхар,гъатхэм и гъагъэр гуэгъу яхуэзыщIыжар лIыхъужьхэрщ.Я гъащIэ щымысхьу сэ, уэ папщIэ нэмыцэхэм япэщIэта цIыхухэм сыту къару лъэщ яIэт,къизымыгъэкIуэт гупсысэкIэ зэщIэузэдат!Пэжщ,сыарэзыщ,лIыгъэ къызыкъуэкI дэтхэнэри дгъэлъапIэу,мафIэсым пэрыувэфри, псыдзэр зыгъэувыIэфри дэркIэ лIыхъужьщ,ауэ Хэку зауэшхуэм хэтахэр адрейхэм къахэщхьэхукIыу къысфIощI.Абыхэм я цIэхэр мыкIуэдыжынщ.Арагъэнущ цIэ-унэцIэхэр зытет фэеплъ сынхэр къалэхэм, къуажэхэм щIыдэтри.Сыщалъхуа къуажэу Къамылыкъуэ дэтщ апхуэдэ фэеплъ сын. Хэку зауэшхуэм кIуахэу,абы щызэуахэу, мамыр гъащIэм папщIэ бийм пэщIэувахэр бжыгъэкIэ щэрэ щIощIрэ блы мэхъу.Жагъуэ зэрыхъущи, къэзыгъэзэжар цIыху тхущIщ, нобэкIэ къыддэбакъуэу, къыддэпсэууэ къуажэм зыри къыдэнакъым.

Пщэдджыжь къэс еджапIэм кIуэ гъуэгум сыIуегъащIэ а фэеплъ сыным.СыблэкIыху щхьэщэ яхузощI ди лIыхъужьхэм,зи псэ адэжь щIыналъэм папщIэ зытахэм. Си къуажэгъу лIыхъужьхэр нэIуасэу сцIыхуу щымытми, ахэр си дежкIэ сызылъэмыIэсын вагъуэми, ахэм я цIэкIэ соцIыху,языныкъуэхэм зэрахьа лIыхъужьыгъэ инми сыщыгъуазэщ. Апхуэдэщ Къанкъул Данял.Ар Белоруссием и щIыналъэм бийм и щIыбкIэ къызэрагъэпэщауэ щыта партизан гупым ящыщ зым и унафэщIу щытащ. Абы щызэрихьа лIыгъэми къыхэкIыу къыхуагъэфэщауэ щытащ дамыгъэ лъапIэхэр,капитану зауэм къигъэзэжащ. Зи лIыгъэ зауэм къыщызыгъэлъэгъуа цIыхущ Къуэдзокъуэ БотIи.Ар зауэр къызэрыхъейуэ абы кIуащ,иухыхукIи хэтащ.Хэкур щхьэхуит къэщIыжын зэрыхуейм щIэгупсысу биишэ куэдым пэщIэуващ ар. Жагъуэ зэрыхъущи, Даняли БотIи дунейм ехыжащ.Сыти худиIэмал?..

Нанэ и гущэкъу уэрэдкIэ сыщIигъэжеифар,дадэ ипхъу гъэфIэну сыкъэзыгъэхъуар, дыгъэм и бзийр си щхьэц къыщIыхишар,Iуащхьэмахуэ мамыр тхьэмадэу си къуажэ къыщIыщхьэщытыр зи фIыщIэр фэращ-лIыхъужьхэрщ.СIуатэ-жысIэми, стхыми,сигу физгъэлъми -фэращ щапхъэр, дызылэплъеипхъэри, зи лъагапIэ дызыщIэхъуэпсыпхъэри фэращ. Фыкъытхэмытыжми, уэгум фихьэжами, дигу фыкъыдогъэкIыж куэдрэ. Дауэ фытщыгъупщэн-тIэ,дэ папщIэ зи псэ зытахэр?!СыныфщIэгупсыскIэ,нэм нэпс къысфIокIуэ…

Зи нэм нэпс къекIуа пщащэм и гур химыгъэщIын папщIэ,жыг къудамэм къытетIысхьа бзу цIыкIум и уэрэд дахащэр нэхъри къешэщI,езы дыгъэри къогуапэ, удз гъэгъахэми я тхьэмпэхэр дахагъэу къызэIуах.Нэпсыр щIэзылъэщIыкIым и гупсысэхэр IуокIуэт,гъатхэ щIэращIэм ныхохьэ.