Խնդրիը որպես սովորողի մտածողության զարգացման միջոց

Խնդիրը որպես սովորողի մտածողության զարգացման միջոց

Տարրական դասարանների մաթեմատիկայի ուսուցման գործընթացում անգնահատելի դեր ու նշանակություն ունեն խնդիրները, որոնց օգնությամբ իմաստավորվում և հիմնավորվում է տեսական նյութը, ուսուցվող մաթեմատիկական նյութը կապվում է երեխայի շրջապատի և առօրյա կյանքի հետ: Այդ դասարանների մաթեմատիկայի դասագրքերը բովանդակում են հազարից ավելի հաշվողական խնդիրներ: Միանգամայն հիմնավորված է այն տեսակետը, ըստ որի` փոքր խնդիրներ լուծողն իրեն նախապատրաստում է առավել մեծ ու դժվար խնդիրների լուծմանը: Դրանք ամենից առաջ բազմաբնույթ են դարձնում աշակերտների աշխատանքները: Խնդրի շուրջ մտածելու գործընթացն ինքնին հարստացնում է աշակերտների ակտիվ բառապաշարը, ընդգծում ուսուցման կիրառական ուղղվածությունը և դառնում նոր գիտելիքների հաղորդման վստահելի միջոց: Դա ունի դաստիարակչական կարևոր արժեք և կատարում է մտածողությունը զարգացնող դպրոցի դեր:

Խնդրի լուծումը մարզում է երեխայի միտքը, զարգացնում նրա երևակայությունը և տրամաբանական մտածողությունը, ձևավորում է դժվարությունները հաղթահարելու կամք ու սկսած աշխատանքը մինչև վերջ հասցնելու սովորություն: Խնդրի լուծման համար երեխան դիմում է մտավոր գործողության այնպիսի տեսակների, ինչպիսին են վերլուծումն ու համադրումը, տվյալների միջև եղած կախվածությունների հայտնաբերումը, գլխավոր և երկրորդական տվյալների առանձնացումը: Խնդիրների լուծման միջոցով մտածողության զննա-առարկայական ձևից երեխաներն անցնում են վերացականին, ինչը կատարվում է աստիճանաբար և հիմնավոր կերպով: Պատահական չէ, որ դեռևս միայն գույներով, առարկաներով և նկարներով մտածող երեխան կարճ ժամանակամիջոցում խնդիրների լուծման ընթացքում կարողանում է բառերով գրված տեքստը արտահայտել մաթեմատիկական պայմանանշանների միջոցով (կազմել խնդրի լուծման մոդելը), կոնկրետից անցնել վերացականին, սոսկ բառային ընկալման հիման վրա մտապահել և պատկերացնել խնդրի բովանդակությունը, ինքնուրույն ընտրել լուծման գործողությունները (կամ գործողությունը) ու հմտանալ լրացուցիչ աշխատանքներ կատարելու մեջ:

Թվաբանական խնդիրների լուծման հիմնական պայմանը ինֆորմացիայի ճիշտ ընկալումն ու մշակումն է: Առաջին իսկ քայլերից երեխաները պետք է հասկանան, որ հնարավոր չէ խնդիրը լուծել առանց խնդրի բովանդակության ճիշտ ըմբռնման: Եթե տեքստային խնդիրը ձևակերպված է ուղղակի ձևով , ապա աշակերտները հեշտությամբ են ընտրում խնդրի լուծման համար համապատասխան թվաբանական գործողությունը: Եթե խնդիրը տրվում է ոչ սովորականի նման ձևակերպված, ապա աշակերտները թույլ են տալիս սխալ: Օրինակ` Այգում նախ տնկեցին 7 տնկի, հետո` էլի 2 տնկի: Որքա՞ն տնկի տնկեցին այգում: Որոշ աշակերտներ տալիս են սխալ լուծում` 7-2=5(տնկի):

Սկզբնական շրջանում խնդիրները լուծվում են գլխավորապես զննական պարագաների օգնությամբ, քանի որ երեխաների մտածողությունը զննա-առարկայական է, կոնկրետ է: Իսկ մտածողության զննա-առարկայական ձևից վերացականին անցման շրջանում դժվարությունները հաղթահարելու համար խնդիրը բացատրվում է կատարելով համապատասխան գծագիրը, իսկ եթե կան նկարներ, ապա` դրանց միջոցով: Այնուհետև կատարվում է խնդրի համառոտագրումը, կազմվում լուծման պլանը: Հետագայում պահանջվում է համառոտագրումը կատարել առանց զննական պարագաների օգտագործման: Ուսումնական գործընթացում «խնդիր լուծել» նշանակում է ոչ միայն պատասխանել առաջադրված հարցին, այլ նաև բնութագրել պայմանից պահանջին անցնելու գործընթացն այնպես, որ այն հասկանալի լինի երեխաների համար:

Խնդիրներ լուծելու հմտություններ ձևավորելու համար պետք է պարզ խնդիրների հետ կազմակերպել տարբեր աշխատանքներ` կազմել հակադարձը, ուղղակի ձևով արտահայտված խնդիրը դարձնել անուղղակի ձևով արտահայտված և այլն: Պետք է հիշել, որ բաղադրյալ խնդիրները լուծելիս փաստորեն այն տրոհվում է պարզ խնդիրների:

Աշակերտների նկատմամբ անհատական մոտեցում ցուցաբերելու և նրանց հակումներին ու ձգտումներին նպատակային ընթացք տալու առումով էլ կենսական նշանակություն ունի խնդիրների լուծումների տարբերակներ հայտնաբերելու և քննարկելու եղանակը:

Քննարկենք մեկ խնդիր:

Դպրոցական հողամասում աշակերտները տնկեցին 8 ծիրանենի, դրանցից 2-ով քիչ` խնձորենի և խնձորենիներից 5-ով շատ` տանձենի: Քանի՞ տանձենի տնկեցին աշակերտները:

Տարբերակ 1

1. Քանի՞ խնձորենի տնկեցին աշակերտները:

8-2=6

1. Քանի՞ տանձենի տնկեցին աշակերտները:

6+5=11

Տարբերակ 2

1. Տանձենիները քանիսո՞վ են շատ ծիրանենիներից:

5-2=3

1. Քանի՞ տանձենի տնկեցին աշակերտները:

8+3=11