КИЖС дарты- кылым душманы.

КИЖС ДАРТЫ – КЫЛЫМ ДУШМАНЫ.

Максаты:

Окуучуларга КИЖС оруусунун

жугуу жолдору, алдын алуу,

кантип сактануу керектигин

жана ал боюнча жабыркаган адамдарга кандай колдоо корсотуу керектиги боюнча маалымат алышат, жана кыргызстанга бул оруу качан келгенин бул оруу менен канча адам жабыркаарын, бул айыккыс илдет экенин биле алышат.

КИЖС Кыргызстанда биринчи жолу 1987-жылы Африка өлкөсүнөн келген студенттен аныкталган.

Алгачкы жылдары бул дарт чет элдик жарандардан гана аныкталып келсе, 1996-жылы биринчи жолу кыргызстандык жаран катталган.

Кыргызстан дүйнө жүзү боюнча АИВ / КИЖС жана кургак учук илдеттери тез тараган жети өлкөнүн катарына киргенин Саламаттыкты сактоо министрлиги билдирди. 1-ноябр 2024-жылга карата Кыргызстанда АИВ / КИЖС дартына чалдыккандардын расмий саны 13331 болду.

Бишкек 3668

Чүй 3357

Талас 213

Ысык-Көл 533

Жалал -Абад 1513

Нарын 295

Ош шаары 1411

Ош областы

1987

Баткен 354

Жалал-Абад облусунда 1513 адам

• Аксы районунда 73 адам.
• Шамалды- Сай шаарчасында 29 адам
• Кызыл Жарда 12 адам расмий каттоодо турат.

АИВ деген эмне?

• АИВ – адамдын иммундук жетишсиздигинин вирусу. АИВ – адамдын иммундук системасынын клеткаларын (CD4 лимфоциттер – иммундук системанын эң маанилүү клеткалык компоненттери, Т-лимфоциттер) жараксыздыкка алып келүүчү вирус .

Оорунун натыйжасында адамдын организми кадимки иммундук система туруштук бере ала турган жугуштуу ооруларга каршы коргонуусуз болуп калат.

АИВ менен ооруган адамдар көптөгөн инфекцияларга, ошондой эле рактын айрым түрлөрүнө көбүрөөк дуушар болушат. Оор иммундук жетишсиздик менен коштолгон АИВ менен ооруган адамдардын оорулары оппортунисттик инфекциялар деп аталат.

КИЖС деген эмне?

• оор симптомдордун жана оорулардын комплекси (мисалы, кургак учук, узакка созулган ич өткөк, катуу пневмония ж.б.) .
• ЖИКС, АИВ-инфекциясы менен ооруган адам АИВ-инфекциясын туура дарылоодон өтпөгөн учурда пайда болот. Башкача айтканда, АИВна чалдыккан адам туура дарыланса, ал ЖИКСге чалдыкпайт. Дарыланбаса, көпчүлүк адамдар АИВун жуктуруп алгандан кийин 8-10 жылдын ичинде ЖИКСтин белгилерин пайда кылышат.

АИВ кантип жугат?

• АИВ корголбогон (презерватив колдонбостон) аналдык же вагиналдык жыныстык катнаш аркылуу, инъекциялык баңги затын колдонуу үчүн шприцти чогуу пайдалануу аркылуу, медициналык процедуралар үчүн стерилденбеген аспаптарды колдонуу же татуировка/пирсинг, АИВна текшерилбеген канды куюу аркылуу жана энеден балага кош бойлуулук, төрөт жана эмчек эмизүү учурунда жугат.

АИВ инфекциясынын белгилери кандай?

• АИВ инфекциясын жуктургандардын көбү аны билишпейт. Кээде инфекция жуккандан кийин дароо суук тийүүгө же аллергияга (ысытма, ангина, исиркектер, лимфа бездери шишип, ж.б. ) окшош абал (курч АИВ инфекциясы) пайда болушу мүмкүн . АИВ-инфекциясын жуктуруп алгандан көп өтпөй оорунун жашыруун мезгили башталат, адам бир нече жыл бою өзүн дени сак сезет.

• Инфекциядан өлүмгө чейинки жашоо орточо 5 жылдан 8 жылга чейин.

• АИВти заманбап антивирустук препараттар менен дарылоодо бейтаптын жашоо сапаты начарлабастан көп жылдар бою жашай алат. Эгерде дарылоо жүргүзүлбөсө же жетишсиз болсо, АИВ-инфекциясы бир нече жылдан кийин ЖИКСке айланып кетиши мүмкүн, бул кайтарылгыс кесепеттерге алып келет жана пациенттин өлүмүнө алып келет.

Сиз АИВун жуктуруп ала албайсыз, эгерде сиз:

• Жөтөлүү жана чүчкүрүү;
• кол алышуу;
• Кучактоо жана өбүү;
• жалпы тамак-аш же суусундуктарды керектөө;
• бассейндерде, ванналарда, сауналарда;
• Транспортто жана метродо «инъекциялар» аркылуу. АИВ-инфекциясы бар адамдар отургучтарга коюп же алар менен бирге элди ийне сайууга аракет кылган ийнелер аркылуу инфекцияны жуктуруп алуу мүмкүндүгү тууралуу маалымат бул миф болуп эсептелинет. Вирус айлана-чөйрөдө көпкө сакталбайт, мындан тышкары, ийненин учундагы вирустун курамы өтө аз.

АИВ, СТИГМА ЖАНА ДИСКРИМИНАЦИЯ

• АИВ менен байланышкан стигма жана дискриминация АИВ инфекциясы менен жашаган же аны жуктуруп алуу коркунучунда турган адамдардын, өзгөчө калктын негизги катмарынын ден соолугуна, жашоосуна жана жыргалчылыгына олуттуу таасирин тийгизет.
• Стигма жана дискриминация АИВ-инфекциясынын жана КИЖСке өтүү коркунучун жогорулатат, зордук-зомбулук жана маргинализация, ошол эле учурда билимге, жумушка жана сот адилеттигине жетүүнү азайтат.

• АИВ менен жашаган, АИВке байланыштуу стигманын жогорку деңгээлин сезген адамдар, алар катуу ооруп калганга чейин жардам издөөнү кечиктирүүгө 2,4 эсе көп болуп саналат.

• Стигма жана дискриминация менен күрөшүү программалары киргизилген жерлерде АИВтин алдын алуу, тестирлөө жана дарылоо кызматтарына жетүү кыйла жакшырды (7, 8).

АИВ га кабылган атактуулар.

Мэджик джонсон, белгилүү баскетболчу- 65 жашта. АИВны жуктурганына 26 жылдан ашты.

Грег Луганис, спортсмен, сууда сүзүүчү АИВ дарт менен 30 жыл жашаган.

Ларри Крамер, жазуучу, драматург, сценарист, 85 жашка чыккан . АИВ менен 34 жыл жашаган .

Чарли Шин голивуд актеру 59 жашта, АИВны жуктурганына 15 жыл болгон.

Джерри Герман композитор, акын, атактуу бродвей мюзиклдарынын автору 88 жашында дүйнө салган. АИВ менен 30 жылдан ашык жашаган .

Жыйынтыктоо:

Дарыланууга караганда алдын алуу жакшы!

АИВ- КИЖС оорусу бар деген тааныгандарыңыздар, жакындарыңыздар болсо, жашоого болгон үмүтүн жоготпосун, эч нерсеге карабастан алдыга карай умтула беришсин демекмин.

Эгер бир жери ооруган болсо, ошол жерин текшертип, ошого жараша даарыланганы дурус.

Келгиле, эгер биз башка бирөөлөрдүн жашоого болгон үмүтүн кайра жандырганы жардам берсек, мүмкүн ал адам биздин коомго чоң пайда алып келүүчүлөрдөн болушу мүмкүн.

АИВ- КИЖС дарты менен күрөшүүнү бир гана медициналык кызматкерлер эле эмес, жалпы коомчулук, жергиликтүү жетекчилер, жаштар бардыгыбыз колго алышыбыз керек. "Жабыла көтөргөн жүк жеңил" демекчи, баарыбыз чогуу аракет кылсак, ошондо натыйжа чыгарына ишеним артсак болот.

Көнүл бурганыңыздар үчүн рахмат