М.С.Лизогуб "Ертегі" картинасы

М.С.Лизогуб «ЕРТЕГІ» картинасы

Мария Лизогубтың «Ертегісі» - суретші ретінде социалистік реализмнің қатаң ережелерін айналып өтті.

Қазақстанда Мария Лизогубтың таңқаларлық жылы, жайлы және жарқын «Ертегі» картинасын білмейтін адамдар аз. Әдетте өнертанушылар қазақ суретшісінің шығармашылығын социалистік реализм бағытымен байланыстырады, бірақ оның бұл суреті көркемдік бағыттың шеңберінен асып түседі.

Үйреншікті заңдылықтарды бұзу, бүлік шығару және тіпті сөзсіз сілкіну – бұндай әдетте өте маңызды өнер туындыларында кездеседі. Әрине, еуропалық суретшілер мен мүсіншілер - Пикассо, Уорхол, Матиссе, Шагал есімдері көбірек таныс, ал Мария Лизогубтың жағдайында біз бірінші рет кездесеміз. Сонымен, социалистік реализм дегеніміз не? Жалпы, бұл термин 1934 жылдан кейін жазушы Максим Горький Кеңес жазушыларының бірінші съезінде қолданғаннан кейін ресми болды. Жазушылар одағының жарғысында Кеңес Одағы азаматының социализм рухында идеялық тәрбиесі, революциялық даму рухындағы шындық бейнесі ретінде түсіндірілді. Егер әдебиетте социалистік реализмнің бағытын қандай-да бір жолмен түсіндіруге болатын болса (ол өрескел болса да ), ал бейнелеу өнерінде жағдай өте ауыр болды. Алайда, бұл мемлекет қайраткерлерінің суретшілерден социалистік реализм рухында жасалған жұмыстарды талап етуге кедергі болмады. Әдетте, бұлар үгіт пен насихат суреттерінің барлық түрлері болды. Қарапайым тілмен айтқанда, социалистік реализм суретшілері мемлекеттің талап еткенін суреттеуге тура келді. Бірақ осындай шығармашылық туындылар социалистік реализмнің канондарына қаншалықты сәйкес келетінін мемлекеттік жүйенің жоғары шеніндегі сыншылар шешті.

Егер суреттің жанрлық бағыты туралы айтатын болсақ, онда бұл әрине тұрмыстық жанрға жатады. Ол Қазақстан өнерінде кеңінен кездеседі, онда әйелдер бейнеленген суреттер маңызды рөл атқарады. Сонымен, осы жанрды еске түсіргенде, Қазақстанның алғашқы кәсіби суретшісі Айша Ғалымбаеваның «Дастарханы», Елена Бейсембинованың «Менің жарқын қуанышым» , Эмилия Бабадтың «Хамаряш пен гүлдері» еске бірден түседі. Мүмкін, тұрмысты суреттейтін мұндай картиналардың көпшілігі жойқын соғыс зардабынан қапа болған адамдардың аздап жайлы да жылулықты қалайтындығымен байланысты шығар.

Отбасында осындай жылулықты көпшілігіміз – үйіміз бен жақындарымыздан, балалық пен жастық шақ туралы әңгімелерден, сонымен қатар ертегілер табамыз.

Ертегілерді әдетте үлкен өмірлік тәжірибесі бар адамдар айтады, ал Мария Лизогуб ұлттық киімдегі әжені «ертегі айтқыш» етіп таңдап алуы, оның өткен балалық және жасөспірім кезеңіне байланысты болуы да мүмкін.

М.Лизогубтың шығармасы шынайы мейірімділік пен таңғажайып нақтылықты, қазақтың дәстүрлі өмірін бейнелеуде, оны адамзат мәдениетінің мұрасы ретінде қабылдауға деген үлкен ұмтылысымен жүрекке жақын. Картина киіз үйдің ішкі кеңістігіндегі рухани байлықтың жалпы жағдайын және кейіпкерлер арасында болып жатқан қызу әңгімені білдіреді. Автор қазақтың дәстүрлі мәдениетінің рухани өрісін сезіне білуі таңқалдырды деп айта аламыз.

Мария Лизогубтың суретінде ұрпақтар жалғастығы бейнеленеді: әже білімдерін немересіне береді, ол әжесінің әңгімесіне құлақ түреді. Біз қыздың жүзін көрмейміз, бірақ оның қызығушылығына күмән жоқ: мұны қыздың жатқан жатысы көрсетеді. Әжесінің ойлы көзқарасы оның немересіне «өткен жылдар тарихы» туралы әңгіме айтқанын білдіреді- әйтпесе, сурет «Ертегі» деп аталмай, «Әңгіме» немесе «Әңгімелесу» деп айтылмас па еді. «Титулдық поэтика» термині тек әдеби шығармаларға ғана қатысты емес, суреттің дұрыс атауы да бұл туралы көп нәрсені айта алады және суретшінің ойлары мен көңіл-күйінің пердесін ашады.

Композицияның негізгі идеясын картинаның бүкіл құрылымы қолдайды. Сонымен, қазақтың дәстүрлі киімдері әйелдің жас ерекшеліктерін «баяндайды» және оған құрметпен қарау құқығын береді. Суретші бұл ақ түсті дәстүрлі киімді даналық пен ұлылықтың, түпкілікті рухани тазалықтың белгісі ретінде түсіндіреді: сәлде мен кимешек жұмсақ және әдемі перделеніп, матаның жеңіл бүгілістері өмірге деген қызығушылығын әлі жоғалтпаған егде жастағы әйелдің табиғи тектілігі пен жұмсақ ерекшеліктеріне ерекше назар аударады. Картина түгелдей өзара сүйіспеншілік пен нәзіктікке толы.

Ата-әжесі болған барлық адамдар түпкісанада Мария Лизогубтың суретін жылы қабылдайды. Және олар айтқан керемет оқиғаларды есіне түсіріп, барлығы оңай және қарапайым болған кезге бір сәт оралады. Сұмдық, әрі қорқынышты болған Ұлы Отан соғысынан он үш жыл өткен соң, 1958 жылы салынған бұл «Ертегі» картинасы өзіне өте қажет болды. Ол өзі үшін ХХ ғасырдың қасіреттері мен апаттарынан босатылған сиқырлы рухани кеңістікке айналды.