Открытый урок по теме: "Ц1ыху напэ" Заура Налоева

Темэр: Нало Заур «Ц1ыху напэ». Мурадхэр:

«Ц1ыху напэ» балладэм и иужьрей

щхьэр зэпкърыхын; балладэм щ1элъ

нэхъыщхьэр – ц1ыхум и напэм, ц1ыхугъэм нэхъ

лъап1э, нэхъ лъагэ зэрыщымы1эр еджак1уэхэм

зыхегъэщ1эн, еджак1уэхэм я бзэм зегъэужьын.

Урокым къыщыбгъэсэбэпыпхъэхэр:

1. Нало Заур и сурэтыр, и тхыгъэхэр (тхылъхэр).

2. Балладэм щыщ пычыгъуэхэм еджак1уэхэм хуащ1а сурэтхэр.

3. Удым и фащэ, л1ыжьым и фащэ.

Урокым и ек1уэк1ык1эр:

I. Унэ лэжьыгъэр къэпщытэн.

1. Урокым еджак1уэхэм къапэщыт къалэнхэм щыгъуазэ щ1ын.

- Нобэ, ц1ык1ухэ, дэ пытщэнущ Нало Заур и «Ц1ыху напэ» балладэм теухуа псалъэмакъым.

Япэ щ1ык1э унэ лэжьыгъэу ди1ар къэтпщытэжынщ. Япэ упщ1эр зытеухуауэ щытыр Нало Заур и гъащ1эм щыщ 1уэхугъуэхэрщ. Доскам псори доплъ.

Доскам Нало Заур и сурэтыр ф1элъщ, итщ:

Сытк1э пыщ1а мы илъэс бжыгъэхэр Нало Заур и гъащ1эм?

1. 1928гъ. 4. 1954гъ.

2. 1948гъ. 5. 1956гъ.

3. 1952гъ 6. 1959гъ.

1928гъ – Старэ Урыху къуажэм къыщалъхуащ.

1948гъ – къуажэ еджап1эр ф1ы дыдэу къеух, Къэбэрдей – Балъкъэр пединститутым адыгэбзэмрэ литературэмрэ и отделенэм щ1от1ысхьэ.

1952гъ – пединститутыр къеух, институтым егъэджак1уэу лэжьэн щ1едзэ.

1954гъ – Къэбэрдей – Балъкъэр щ1эныгъэ – къэхутак1уэ институтым щылэжьэн щ1едзэ ик1и, нобэр къыздэсым, Нало Заур абы щолажьэ.

1955гъ – къыщыщ1эдзауэ дунейм къытохьэ Налом и тхыгъэхэр, сабийхэм папщ1э усэхэр, рассказхэр, новеллэхэр.

- Дигу къэдывгъэк1ыжыт балладэк1э зэджэр?

- Балладэр усэу тхащ. Абы усак1уэм и зэхэщ1эныгъэм нэмыщ1и гъащ1эм къыщыхъу, л1ыгъэк1э гъэнщ1а 1уэхугъуэр къегъэлъагъуэ. Балладэм и щапхъэщ Абыт1э Хъызыр «Бгы абрагъуэмрэ джэдык1э ц1ык1умрэ»; Нало Заур «Ц1ыху напэ»; Жуковскэм «Светланэ», «Кубок» тхыгъэхэр.

- Нало Заур «Ц1ыху напэ» балладэр хэт фэеплъ зыхуищ1ар?

- Нало Заур балладэр фэеплъ зыхуищ1ар Щоджэнц1ык1у Алийщ.

- Балладэм и прологымрэ япэ 1ыхьэмрэ зытеухуар дигу къэдывгъэк1ыж. Хэт жи1эн, гъуэгурык1уэм къыхуэзэр хэт?

- Псы хуэл1эу и нэр щыунк1ыф1ык1ыу къэмэхауэ пшахъуэм хэлъ л1ым кърохьэл1э удыр.

- Авторым удым характеристикэ щрит пычыгъуэр къэвгъуэти фыкъысхуеджэ, ик1и къызжеф1эт сыт хуэдэ художественнэ 1эмал къигъэсэбэпрэ усак1уэм?

- Цы 1уданэ плъыжьк1э и нэр

Хуэдэщ къэдахьам

Псалъэу жи1эм гур е1ул1эр

Ещхьу хуэш хыхьащ.

- Нало Заур удым характеристикэ щритым деж къигъэсэбэп художественнэ – изобразительнэ 1эмалыр зэгъэпщэныгъэщ.

- Хэт дигу къигъэк1ыжын зэгъэпщэныгъэк1э зэджэр?

- Зытепсэлъыхьым и щытык1эр зэхэщ1эгъуэу, нэгум къыщ1агъэхьэу, къа1уэтэж щхьэк1э, ар нэгъуэщ1 зыгуэрым ирагъэщхьу, ирагъапщэу къыщыжа1эм деж зэгъэпщэныгъэк1э йоджэ.

- Сыту п1эрэ удымрэ л1ымрэ зэраухыл1ар?

- Л1ым иригъэфа псы фалъэм и уасэу илъэс къэс зы тыгъэ гуэр къритын хуейуэ хуигъэуващ удым, л1ыри абык1э арэзы хъуащ.

- Япэ илъэсым сыт (тыгъэу) удым л1ым къыпиубыдащ и напэр.

- Арэзы хъурэ абык1э л1ыр, иритрэ удым и напэр?

- Хьэуэ, л1ыр абык1э арэзы хъуркъым. Абы и напэр зэритын мы дунейм теткъым.

- Дауэ зэгуры1уэрэ л1ымри удымрэ япэ илъэсым.

- Л1ым и напэм и п1эк1э и бзэр удым иритащ.

- Адэк1э еджак1уэхэм ягъэува теплъэгъуэм (балладэм щыщ пычыгъуэмк1э) деплъынщ.

- Л1ыжьыр – Къэнщэуей Мухьэмэд

Удыр – Щоджэн Фатимэ

Авторыр – Бекъалды Линэ.

II. Темэщ1эр егъэджын.

1. – Адэк1э, ц1ык1ухэ, дэ зэпкърытхыну ди къалэнщ балладэм и иужьрей 1ыхьэр.

(Балладэм и иужьрей 1ыхьэр ролхэр теугуэшауэ еджак1уэхэр зэхэщ1ык1ыгъуэу, гъэхуауэ къегъэджэн).

Еджак1уищ пычыгъуэм къоджэ, адрейхэр тхылъымк1э к1элъоплъ.

2. Доскам ф1элъ сурэтхэмк1э гъэлэжьэн.

- Мы сурэтхэм къыщыгъэлъэгъуахэр къызыхэщ пычыгъуэхэм къеджэн.

Япэ сурэт.

- Хадэ ипщ1эу хэтти л1ыжьыр

Ф1анэр 1эпыхуащ.

«Сыхьэт мыгъуэм тхьэм ухуишэ» -

удыр л1ыр ебгащ.

Ет1уанэ сурэт:

- Гъатхэ хъуащи ещанэгъэр

Пц1ащхъуэр уэгум щос.

Л1ыжьыр дэлъу гъатхэ дыгъэм

Удыр занщ1эу къос.

Ещанэ сурэт:

- Напэ къабзэм и къабзагъэр

Дыгъэ бзийм хыхьащ.

Анэ псоми и быдзышэм.

Бынхэм хухалъхьащ.

3. Доскам ит упщ1эхэмк1э долажьэ.

Ет1уанэ илъэсым удыр къэк1уащ л1ыжьым и напэр ихьыну.

Напэм и п1эк1э удым ихьар сыт?

- Напэр итын имыдэу л1ым удым иритащ и нэр.

Къык1элъык1уэ илъэс ещанэм сыт удым л1ым къыпиубыдар?

- Ещанэ илъэсым псы фалъэ зэфам и уасэм удым напэр ихьыну къытригъэзащ.

Удым напэр л1ым къыщримытым сыт хуэдэ 1эмал удыр зыхуэк1уэр?

- Л1ым и напэр 1ихын щхьэк1э удым абы къритыжырт 1иха и нэри, и бзэри, дунейм ф1ыгъуэу тетри, ауэ л1ыр къыхудэхьэхакъым, къыхуэгъэдэ1уакъым.

Иджы девгъэгупсысыт сыт хуэдэ гупсысэу п1эрэ балладэм щ1элъыр? Сыт усак1уэм л1ымрэ удымрэ я образхэмк1э дигъалъэгъуну зыхуеяр?

- Сэ къызэрыслъытэмк1э, удыр мы балладэм къызэрыхэщыр ем и л1ык1уэщ. Л1ыр ф1ым и телъхьэщ. Л1ымрэ удымрэ я образымк1э усак1уэм дигъэлъагъу емрэ ф1ымрэ зэрызэпэщ1эувар, а зэныкъуэкъуныгъуэми ф1ыр зэрытек1уэр.

- Сэ сызэригугъэмк1э, удыр хуейт л1ым и напэр къы1ихыу ц1ыху напэншэ

ищ1ыну. Напэншэм сытри къуищ1эфынущ къодыгъуэфынущ, къозэуэфынущ. Уеблэмэ, уиук1ыфынущ. Ахэр псори 1ейщ. Удым л1ыр къыхуэгъэпц1акъым. Жып1э хъунущ, л1ыр 1ейм пэщ1эувауэ ик1и тек1уауэ. Нэгъуэщ1 ц1ыхухэм 1ей ярищ1эу псэу нэхърэ л1эмэ нэхъ къищтащ абы. Удым и гугъат л1ыр къигъэсэбэпу 1ейр игъэбэгъуэну, ауэ къехъул1акъым. Мы балладэм щ1элъ гупсысэр, сызэригугъэмк1э, ф1ыр сыт щыгъуи 1ейм зэрытек1уэращ.

Ц1ыхугъэр, ц1ыху напэр псом ящхьэу зэрыщытыр дауэ къигъэлъэгъуэфа усак1уэм?

- Ц1ыхугъэмрэ напэмрэ псом нэхърэ нэхъ лъап1эу зэрыщытыр Нало Заур къыдигъэлъэгъуащ л1ым и напэм и п1эк1э и гурыгъугурыщ1эхэр къызэри1уатэ и бзэр, дунейм и дахагъэр зэрилъагъу и нэр, уеблэмэ, и псэ дыдэри удым зэрыритымк1э. И бзэм, и нэм, и псэм нэхърэ нэхъ лъап1эу къилъытащ абы и ук1ытэмрэ и напэмрэ.

Ижь – ижьыж лъандэрэ адыгэм псом япэ иригъэщу щытащ и напэр, и ц1ыхугъэр. Адыгэхэм пщ1э хуащ1ырт напэ зи1э, ц1ыхугъэ зыбгъэдэлъ ц1ыхухэм. Нэмыплъ иратырт зи напэпэри зи ук1ытэри 1эщ1ыб зыщ1а ц1ыхухэм. Абы и щыхьэтуи ди бзэм псалъэжь куэд къыхэнащ. Фэ фщ1эуэ п1эрэ ц1ык1ухэ, апхуэдэ псалъэжь.

- Псэр ящэри напэ къащэху.

- Нэмыс зи1эм насып и1эщ.

-Ук1ытэр щагъуэтым бжэкъуагъым къуэсащ.

- Напищэ нэхърэ зы напэ.

- Балладэр Щоджэнц1ык1у Алий и фэеплъу зэрыщытар дощ1э. Хэт жи1эн сыту п1эрэ усак1уэм мы тхыгъэр Щоджэнц1ык1у Алий фэеплъ щ1ыхуищ1ар?

- Нало Заур и балладэр Щоджэнц1ык1у Алий. Сэ къызэрысщыхъумк1э, фэеплъ щ1ыхуищ1ар мыращ: нэмыцэ концлагерым щисам бийм къыпиубыдауэ щытащ нэмыцэ зэрыпхъуак1уэхэм я тек1уэныгъэхэр зыгъэлъап1э усэ иригъэтхын хуейуэ. Арщхьэк1э Алий и Хэку, и напэ епц1ыж нэхърэ л1эмэ, гъащ1э итмэ нэхъ къищтащ. Нэмыцэ1уэм Алий къыдисахэм къызэра1уатэжамк1э, абы куэдрэ жи1эрт «Зи лажьэр к1уэду зы1уэтэжынхэ, адыгэ напэр фымыгъэулъий, зывмыгъэдзыхэу ди нэмысыр фхъумэ». Ик1и жып1э хъунущ Щоджэнц1ык1у Алий и напэм, и ц1ыхугъэм, и Хэкум емыпц1ыжу а псом щхьэк1э гъащ1эр итауэ.

Пэжщ, Щоджэнц1ык1у Алий илъагъу хъууэ щытакъым, нэмыплъ иритырт зи напэм, зи Хэкум епц1ыжа, ц1ыхугъэ зыбгъэдэмылъ ц1ыхухэм. «Зи напэ епц1ыжа ц1ыхум и 1эр ф1еипсым хэлъу и гъащ1эр ехь», - жи1эрт абы.

И дунейтетык1амк1и, къигъэнахэмк1и къилэжьыжащ Щоджэнц1ык1у Алий апхуэдэ тхыгъэ гъуэзэджэ, нэгъуэщ1 куэди фэеплъ хуащ1ыныр.

- Нало Заур и «Ц1ыху напэ» балладэр иджыри зэ щыхьэт тохъуэ ц1ыхугъэм, ц1ыху напэм нэхърэ нэхъ лъап1э зэрыщымы1эм, ар пщэ е къэпщэху зэрымыхъунум. Ди жагъуэ зэрыхъунщи, иджырей зэманым куэдрэ дыщрохьэл1э мылъку зэхуэхьэсыным дихьэхауэ напэ 1эщ1ыб зыщ1а ц1ыхухэм. Абыхэм къагуры1уэкъым мылъкур уэсэпсу зэрыщытыр. Уэсэпсым ещхьу мылъкур к1уэдыжынущ. Къэнэнур напэмрэ ц1ыхугъэмрэщ. Ар зыщывмыгъэгъупщэу фигу илъу фыпсэумэ, ц1ык1ухэ, пщ1э къыфхуащ1у дунейм фытетынщ.

4. Урокым жыджэру щылэжьа еджак1уэхэм оценкэхэр яхуэгъэувын.

III. К1э лэжьыгъэр етын.

1. Балладэм и ещанэ пычыгъуэр (1ыхьэр) гук1э зэгъэщ1эн.

2. Сурэт щ1ыным дихьэххэм балладэм щыщу ягу ирихьа теплъэгъуэхэм и сурэт ящ1ыну.

IV. К1эух псалъэу.

- Адыгагъэр, ц1ыхугъэр, напэр зыгъэлъэп1эн.

Дэтхэнэ зыри тхьэшхуэм фищ1,

Фи адэ – анэхэр фымыгъэук1ытэу,

Фи нэмысыр лъагэрэ фи акъылыр жану,

Нэхъыжь и жы1э фемыбакъуэрэ

Нэхъыщ1эм гулъытэ хуэфщ1ыфу

Ныбжьэгъухэм пщ1э къыфхуащ1урэ

Фахэмытым къыфхуэзэшу

Узыншэу дунейм куэдрэ фытетыну сыфхохъуахъуэ!

Темэр: Щы1эц1эм теухуауэ яджар къэпщытэжын.

Мурадыр:

Щы1эц1эм теухуауэ еджак1уэхэм ягъуэта щ1эныгъэр къэхутэн ик1и нэхъри зэрыгъэубыдын; щы1эц1эр тэмэму бзэм къыщагъэсэбэпыфу егъэсэн; еджак1уэм и бзэм зиужьынымк1э ек1уэк1 лэжьыгъэм пищэн, лэжьыгъэр ф1ыуэ ялъагъуу къэгъэтэджын.

Урокым и ек1уэк1ык1эр.

1. .Куэд щ1ауэ зэджа темэхэр къэпщытэжын.

Бжьыхьэ махуэ гуэрым и шэджагъуэм зы л1ыжь гуэр губгъуэм къыпхок1ыж,

Балий жыг губгъуэм къыщегъуэт, Арэзыуэ гуф1эу ар къожьэж.

Ар нэщхъыф1эу губгъуэ иным пхыплъу

Къыздэк1уэжым и гур куэду инщ.

Л1ыжьым гуф1эу же1э: «Си фэеплъу Балий жыгыр губгъуэм сэ хэссэнщ».

Доскам ит усэм къегъэджэн. Хьэрф дэгъэхуахэр дэвгъэувэжын. А хьэрфхэм я тхык1эр жегъэ1эн.

(Махуэ гуэрым – махуэ, ударенэр а-м тохуэ, макъзешэ а дотх. Шэджагъуэ – ударенэр а –м тохуэри м.з. а дотх. Балий – зэхэтхыр э – щ, тхыр а – щ. Ар псалъэм и тхык1э тэмэмщ. Къызэрапщытэ правилэ и1экъым. Псалъэм и тхык1э тэмэмыр дигу идубыдэн хуейуэ аращ. Арэзыуэ – зэхэтхыр э – щ, а дотх. Адыгэбзэм хьэрф э – к1э къыщ1идзэу псалъэ и1экъым).

Текстым предметым я ф1эщыгъэц1э къэзыгъэлъагъуэ псалъэхэр къыхегъэтхык1ын.

( Бжьыхьэ, махуэ, шэджагъуэ, л1ыжь, губгъуэ, гур, л1ыжьым, балий, жыгхэр, гъуэгубгъум).

- Сыт хуэдэ упщ1э яхуэуврэ абыхэм?

(Хэт? Сыт? Сытыр? Сытым?)

- Ат1э сыт дызэреджэр апхуэдэ упщ1э зыхуэув псалъэхэм?

(Сыт? Сытыр? Сытым? Сытымк1э? Сыту? Хэт? Хэтк1э? Хэту? Упщ1эхэр зыхуэув псалъэ щы1эц1эк1э йоджэ).

1. Диктант к1эщ1 егъэтхын.

Мэлыкъуэ къуажэм пшапэр псынщ1эу щызэхоуэ. Дыгъэр бзий лъакъуэхэмк1э Къэнжал къуршыщхьэм зэрытеувэу къуажэм къыбгъэдэт бгы к1ыхьым и хыв тхыц1ак1уэхэм зэуэ зеуф1ыщ1. абы идз ныбжь ф1ыц1эм къуажэр щ1от1ысык1ри зы сыхьэт ныкъуэм къриубыдэу унэ хужь пл1имэ къхуэщыныщхьэхэр пшапэм еуфыхь.

1. Диктантым хэт щы1эц1эхэр щ1егъэтхъэн, ахэр зэрыт падежыр, склоненэр гъэбелджылын.

2. Еджак1уэхэр доскам щыгъэлэжьэн:

щхьэж зытес рядым тес еджак1уэхэм я ц1э – унэц1эр алфавитк1э зэк1элъегъэхьын. Ахэр хьэрфышхуэк1э щ1этхам и щхьэусыгъуэр жегъэ1ын

3. Щхьэзакъуэ лэжьыгъэ.

Доскам еджак1уищ щолажьэ. Щхьэж зытес рядым тес еджак1уэхэм я ц1э – унэц1эхэр алфавитк1э зэк1элъыгъэк1уауэ егъэтхын. Ахэр хьэрфышхуэк1э щ1атхам и щхьэусыгъуэр жегъэ1ын.

4. Еджак1уищыр доскам щылэжьэху, мыдэк1э ит тхыгъэмк1э адрей еджак1уэхэр гъэлэжьэн. (Абыхэм унэ лэжьыгъэу я1ащ сочиненэ к1эщ1 зэхалъхьэну. Абыхэм язэхэзым и сочиненэр доска ц1ык1ум итщ)

текстым хэт щы1эц1эхэр гупит1у зэхегъэтхык1ын: сэмэгурабгъумк1э ц1э унейхэр, ижьырабгъумк1э ц1э зэдайхэр.

Сэ къалэм сыщопсэу. А къалэм зэреджэр Бахъсэнщ. Абы Культурэм и унэ, пощт, хъумап1э кассэ, сымаджэщ, еджап1э куэд, заводхэр, фабрикэхэр дэтщ. Къалэм щызэхэтщ Щоджэнц1ык1ум и ц1эк1э щы1э колхозыр. Сэ сыщопсэу М.Фрунзе и ц1эр зезыхьэ уэрамым. Сэ ди къалэр ф1ыуэ солъагъу.

Бахъсэн, Культурэм и унэ, Фрунзе, Щоджэнц1ык1ум.

къалэ унэ, пощт, кассэ, сымаджэщ, еджап1э, заводхэр, фабрикэ, колхозыр, уэрамым.

5. Еджак1уэхэм я1а щхьэзакъуэ лэжьыгъэм тегъэпсэлъыхьын.

Мурат лэжьыгъэ и1ащ рассказ к1эщ1 сурэтымк1э зэхилъхьэн хуейуэ. Дедэ1уэнщ абы.

Еджак1уэм: Маим ибгъу махуэр къобоагъэ. Ар махуэ лъап1эщ. Ди зауэл1хэм тек1уэныгъэр къызэрахьрэ илъэс тхущ1рэ ирэ ирокъу. Абы ирихьэл1эу еджак1уэхэм зауэм и ветеранхэр хьэщ1эу еджап1эм кърагъэблэгъащ. Ветераным и бгъэр медалхэмрэ орденхэмрэк1э зэщ1эблат. Еджак1уэ ц1ык1ухэм абы хъыбар гъэщ1эгъуэн куэд къахуи1уэтэжащ. Ветераным удз гъэгъа дахэхэр тхылъхэр тыгъэ хуащ1ащ.

Тексым хэт щы1эц1эхэр зэрыт бжыгъэр жегъэ1эн:

Махуэр – з.бж., зауэл1хэм – ку.бж., ( ар къэгъэлъэгъуа мэхъу хэ – л1)., тек1уэныгъэр – з.бж., еджак1уэхэм – ку.бж., зауэм – з.бж., бгъэр – з.бж., медалхэмрэ – ку.бж., орденхэмрэ – ку.бж., тхылъхэр – ку.бж., еджак1уэ ц1ык1ухэм – ку.бж., удзхэу – ку.бж.,.

6. Доскам ит псалъэхэр тетрадым ирегъэтхэн:

Зэ1экъуэгъухэр унагъуэ

шэ сурэтхэр

Хьэрун сымэ Залинэ.

Ахэр зэрызэщхьэщык1ыр жегъэ1эн.

(Щы1эц1э щы1эщ, закъуэ е куэд бжыгъэу ф1эк1а къамыгъэсэбэпу.

Зэ1экъуэгъухэр – ку.бж., ар къэгъэлъэгъуа мэхъу префикс зэ – к1э, суффикс хэ – к1э.

Шэ – з.бж., иту ф1эк1а къагъэсэбэпкъым.

Хьэрун сымэ – частицэ сымэ – м куэдагъ хелъхьэ псалъэм.

Залинэ – з.бж., тетущ ц1э унейр къызэрагъэсэбэпыр.

7. Диктантым и1эщ1 егъэтхын.

Мэз гъунэгъум псынащхьэ зэхуэмыдэхэм уащрохьэл1э. Жыг абрагъуэхэр зыщхьэщыт нэпкъ задэхэм я лъабжьэрщ псынащьэ щ1ы1эхэм нэхъыбэу узыщрихьэл1эр. Иужьрей илъэсхэм языныкъуэ псынэхэр нэхъ к1ащхъэу къыщ1эж хъуащ.

Щы1эц1эхэр зыгъэбелджылы псалъэхэр и гъусэу щ1егъэтхъэл. Падеж к1эуххэм я тхык1э хабзэм тегъэпсэлъыхьын.

( Мэз гъунэгъум, псынащхьэ зэхуэмыдэхэм, жыг абрагъуэхэр, нэпкъ задэхэм, псынащхьэ Щ1ы1эхэм – падеж к1эухыр щы1эц1эмрэ ар зыгъэбелджылы псалъэмрэ яхыхэзырщ – иужь итырщ зыпыувэр, падеж к1эухы т1уми зэдайщ.

III. еджак1уэхэр тхылъымк1э гъэлэжьэн.

Лэжьыгъэ 362 – р гъэзэщ1эн. Скобкэм дэт псалъэхэр зэпыту е зэпыхауэ тхын.

Абыхэм я тхык1э хабзэхэр жегъэ1эн.

IV. Еджак1уэхэм зегъэгъэпсэхуи.

Псалъэрыджэгу. Доскам еджак1уищ щызэпоуэ, ряд къэс къыхэк1ауэ.

- Мы суффиксхэмк1э хэт псалъэ нэхъыбэ къимыгъэхъурэ?

гъэ- ухуэныгъэ, узыншагъэ, угъурлыгъэ, плъыжьыгъэ, хьилагъэ,

бзаджагъэ, къуаншагъэ, делагъэ, губзыгъагъэ, ц1ыхугъэ, къабзагъэ,и.

гъуэ – пщ1эгъуэ, къэт1ыжыгъуэ, къехьэл1эжыгъуэ, сабиигъуэ, тхэгъуэ, жы1эгъуэ,и.

лъэ – тхылъылъэ, фошыгъулъэ, псылъэ, мывалъэ, пшахъуалъэ, 1элъэ,и.

- Иджыри сыт хуэдэ суффиксхэмк1э къэхъурэ щы1эц1э?

(- к1уэ, гъэ / гъ, - шхуэ, - хуэ, - к1э, - ей, - жь, и).

- Дауэ къэхъуну п1эрэ иджыри щы1эц1э?

(Глаголхэм, плъыфэц1эхэм, щы1эц1эхэм, бжыгъэц1эхэм, ц1эпапщ1эхэм – Суффикс, префикс япыувэурэ, псалъэпкъит1 зэхыхьэп1эрэ къэхъунущ).

V. Сурэтк1э еджак1уэм зэхилъхьа рассакз к1эщ1ым едэ1уэн. ( Сурэтыр доскам деж ф1элъщ).

Щ1ымахуэр къэблэгъащ. Дунейр егъэлеяуэ щ1ы1э хъуащ. Жыгхэр псори джафэ хъуащ. Ауэ ди щ1ып1э къуалэбзухэри псэущхьэ ц1ык1ухэри щ1эгузэвэн щы1экъым. Еджак1уэ ц1ык1ухэр мэзым к1уэурэ к1эпхъ ц1ык1ухэр ягъашхэ.Къуалэбзухэм хуащ1а шхап1эхэм шхын хурак1утэ.

Рассказым хэт щы1эц1эхэм щыщ зырыз еджак1уэ къэс егъэтхын, падежк1э зэрегъэхъуэк1ын.

VI. Морфологическэ зэпкърыхыныгъэ.

1. Гъатхэ махуэм гъэр егъашхэ.

Псалъэухам къегъэджэн.

- Сыт хуэдэ гупсысэ къи1уатэрэ мы псалъэухам?

Мы псалъэжьым хэт зы щы1эц1э морфологическэу зэпкърегъэхын. (доскам деж).

2. Диктант ятхам щы1эц1э зырыз къыхегъэхауэ морфологическэ зэпкърыхыныгъэ егъэщ1ын езыр – езыру.

VII. Урокыр къызэщ1экъуэжын.

- щы1эц1эм теухуауэ псори дигу къэдгъэк1ыжащ. Доскам ит схемэм феплъи ик1эм нэвгъэсыжыфыт. Сыту п1эрэ иджыри щы1эц1эм хужып1э хъунур?

Щы1эц1э
Предмет къегъ.	Зи щхьэ хущыт пс. лъэп.	Хэт? Сыт? упщ1эхэр хуоув	Ц1э уней	Ц1э зэдай	Б. скл.	Мыб. скл.	Пад. з.мэхъу

VII.Унэ лэжьыгъэ етын: Лэжьыгъэ 374, напэк1уэц1 19.

VIII.Оценкэхэр гъэувын.

Темэр: Псалъэуха зэхэлъымк1э ягъуэта щ1эныгъэр къызэщ1экъуэжын.

Мурадыр:

Псалъэуха зэхэлъым и щытык1эхэр,абы хэт псалъэуха къызэрык1уэхэр зэпха зэрыхъу щ1ып1эхэр зэращ1эр къэпщытэжын,къызэщ1экъуэжын,хабзэм,нэмысым хуэущиин,псалъэуха зэхэлъхэр я бзэм къызэрыщагъэсэбэпыр егъэф1эк1уэн.

Урокым къэдгъэсэбэпынухэр:

1.Псалъэуха зэхэлъхэм я таблицэ;

2. Псалъэуха зэхэлъ-зэгъусэ,зэхэлъ зэпха,къызэрык1уэ зэрыт таблицэ.

Урокыр зэрек1уэк1ынур.

1. Псалъэуха зэхэлъымк1э ящ1э гуры1уныгъэхэр къэпщытэжыным ехьэл1а уп1щ1эхэр

1.Псалъэухак1э зэджэр.

2.Сыт псалъэуха зэхэлък1э зэджэр;

3.Ахэр дауэ игуэшыжрэ;

4.Союз зи1э псалъэуха зэхэлъхэр дауэ игуэшыжрэ;

5.Сыт псалъэуха зэхэлъ-зэгъусэрк1э зэджэр?

6.Сочительнэ союзхэр, союз-суффиксхэр къыжыф1эт.

7.Сыт псалъэуха зэхэлъ-зэпхак1э зэджэр?

8.Подчинительнэ союзхэр, союз-суффиксхэр, союз псалъэхэр къыжыф1эт.

9.Псалъэуха зэхэлъ-зэгъусэр зэхэлъ-зэпхамрэ я синтаксическэ зэщхьэщык1ыныгъэхэр къыжыф1э.

10.Псалъэуха гуэдзэмрэ причастнэ оборотымрэ зэрызэщхьэщык1ыр.

11.Союзыншэ псалъэухак1э зэджэр,щагъэув нагъыщэхэр.

1. Доскам ит псалъэухахэм елэжьын,языныкъуэ еджак1уэхэр картэчкэк1э гъэлэжьэн.

1.Псалъэухар синтакс.зэпкъырыхын, орфограммэхэр къэгъуэтын, зыщыщ художественэ тхыгъэр,авторыр къыжы1эн.

Хешуэ ц1ык1уу а пщащэр ф1ыгъуэр и пщ1ыхьу мэжей,(ауэ) къимыщ1эурэ тхьэмыщк1эр и анэ Дадусэм къегъей.Мадинэ ищ1эркъым: анэшым абы иф1эф1ыр екъутэ.

2. Фонетическэ зэпкъырыхыныгъэ:

пщ1ыхьу

пщ1ы – хьу

макъхэр: 5 [п1, щ1, ы, хь, у].

макъзешэхэр: 2 [ы, у]

макъ дэк1у.: 3 [п1, щ1, хь]

хьэрфхэр: 5 - п, щ1, ы, хь, у

хьэрфзешэхэр: 2 – ы,у

хьэрф дэк1у. : - п, щ1, хь.

Екъутэ

Е-къу-тэ

Макъ: 6 [йэ, къу, ы, т, э]

Макъзешэхэр: 3 [э, ы, э]

М.д. : 3 [й, къу,т]

Хьэрф.: 4 – е, къу, т, э

Хьэрфз. : 2- е, э.

Хь.д. : 2 – къу,т.

3.Зэрызэхэт 1ыхьэк1э зэпкъырыхын:

къимыщ1эурэ

1. Тхылъымк1э лэжьэн.

Лэжьыгъэ 223.

1. Япэ, ет1уанэ псалъэухахэр жьэры1уатэу зэпкъырыхын.

2. Ещанэ, епл1анэ, етхуанэ псалъэухахэр рядищым зэрызу доскамрэ тетрадымрэ щелэжьын. (синт. зэпкър.)

1. Сурэтымк1э лэжьэн. «Гъатхэ губгъуэ лэжьыгъэхэр» сочиненэ к1эщ1 ц1ык1у ятхын, псалъэуха зэхэлъхэр къагъэсэбэпурэ.

1. Сочиненэ ц1ык1у ятхам къегъэджэжын (т1у - щы).

2. Псалъэуха зэхэлъ къагъэсэбэпа л1эужьыгъуэхэр къыжа1эн.

3. Сочиненэр нэхъ къызэхъул1ар къыхэгъэщын.

1. Псалъэжьхэр нэгъэсыжын, ахэр зыхуэдэ псалъэухар къыжы1эн, гъэсэныгъэ мыхьэнэ и1эр къазэрыгуры1уэр къэхутэн.

Акъылым уасэ и1экъым, … (гъэсэныгъэм гъунэ и1экъым).

Уи адэ-анэм нэмыс яхуэпщ1мэ, … (уэри уи бынхэм пщ1э къыпхуащ1ыжынщ).

Ф1ы зыщ1эр ф1ы 1уощ1эр, … (1ей зыщ1эр 1ей 1уощ1э).

Хьэщ1э къашэ щы1эщ, ауэ … (хьэщ1э ишыж щы1экъым).

1. Схемэк1э псалъэуха зэхэлъхьэн. (Урокым дызэлэжьа темэр къыхэщу).

, ик1и

1. Вывод: Псалъэуха зэхэлъым я щытык1эр, абыхэм хэт псалъэуха къызэрык1уэхэр зэрызэпха щ1ык1эхэр тщ1эным мыхьэнэуэ и1эр.

2. Урокым хэлэжьыхьа еджак1уэхэм оценкэ яхуэгъэувын.

3. Унэ лэжьыгъэ етын: Бз/з. Лэжь. 225.

4. Псалъэуха зэхэлъым щыщ къэвгъэсэбэпурэ сочиненэ фтхы «Губгъуэр жэщым».