Министерство образования и науки Республики Саха (Якутия)
МО «Булунский улус (район)» Республика Саха (Якутия)»
МБОУ «Таймылырская СОШ»
| «Рассмотрено» Руководитель МО учителей нач.классов _________________/Клюшева Л. М./ Протокол № 1 от « 30 » августа 2022 г. | «Согласовано» Заместитель директора по УВР _______________/Винокурова И. Н./ Протокол № 1 « 30 » августа 2022 г. | «Утверждаю» Директор МБОУ _____________/Голикова И. И./ Приказ № 56 от « 31 » августа 2022 г. |
Рабочая программа
учебного предмета
«Литературное чтение»
на родном языке (якутский)
для 1 класса начального общего образования
на 2022-2023 учебный год
Учебник: Захарова Л.В., У.М. Флегонтова У.М. Литература аа5ыыта. 1 кылаас. Дьокуускай, «Бичик», 2018 с.
Количество часов в неделю: 1 час (со 2 полугодия)
Всего часов: 16 часов
Составитель: Павлова С. Е.,
учитель начальных классов
Таймылыр 2022
Иһинээӄитэ
Быһаарыы сурук
Үөрэх предметин өйдөбүлэ
Үөрэх былааныгар үөрэх предметин миэстэтэ.
Ытык өйдөбүллэри үөрэх предметин ис хоһоонугар киллэрии.
Үөрэх предметин үөрэтии түмүгэ
Үөрэх предметин ис хоһооно
Календарнай тематическай былаан
Үөрэх предметин материальнай-техническэй хааччыйыы.
Туһаныллыбыт литература
I.Быһаарыы сурук
«Литературнай аа5ыы» предмети үөрэтэргэ оноһуллубут улэлиир бырагыраамма тирэ5ирэн оноһулунна:
Захарова Л. В. Литература аа5ыыта: улэлиир бырагыраамма: 1-4 кылаас» – Дьокуускай: Бичик, 2013;
Yөрэтэр кинигэлэр:
Л.В.Захарова, У.М. Флегонтова. Литература аа5ыыта. 1 кылаас. Дьокуускай, «Бичик», 2018 с.
Үөрэх бырагыраамата Федеральнай государственнай үөрэх стандардыгар, "Россия гражданинын лиичинэһин сиэрин- майгытын сайыннарыыга уонна иитиигэ кэнсиэпсийэтигэр", үөрэх биридимиэтин үөрэтии түмүктэригэр оло5уран сурулунна.
II. Үөрэх предметин өйдөбүлэ
Бастакы сүһүөх оскуолаҕа литература ааҕыыта - уус-уран айымньыны үөрэтии уонна тылы сайыннарыы курдук икки хайысханы тутуһар сүрүн биридимиэттэртэн биирдэстэрэ. Биридимиэт оҕо ааҕар үөрүйэҕин, тылынан уонна суругунан саҥатын сайыннарар сүрүн оруоллаах. Оҕоҕо ааҕар уонна тиэкиһи кытта үлэлиир үөрүйэх иҥмит эрэ буоллаҕына, кини атын биридимиэттэргэ ситиһиилээхтик үөрэнэр кыаҕы ылар.
Биридимиэт оҕо сааһыгар сөптөөх өйү-санааны иҥэрэр, айар, толкуйдуур дьоҕурун, майгытын- сигилитин, тылын-өһүн сайыннарар, ааҕыы эйгэтигэр киллэрэр, кинигэҕэ интэриэһи үөскэтэр, ааҕар баҕаны олохсутар, уус-уран айымньы тыл искусствота буоларын өйдөтөр, оҕо бэйэтэ сайдар, дьону кытта бодоруһар кыаҕын олохсутар. Ааҕыы оҕо лиичинэс быһыытынан сайдарыгар, тулалыыр эйгэтин өйүнэн-сүрэҕинэн, дууһатынан ылынарыгар суолтата улахан. Бу этиллэр санаа биридимиэт сүрүн сыалын быһаарар:
- ааҕыы араас көрүҥүн олохсутуу;
- уус-уран айымньы тиэкиһи кытта үлэҕэ оҕо тылын-өһүн сайыннарыы;
- араас көрүҥнээх информациянан үлэлиир үөрүйэхтэри иҥэрии;
-оҕону уус-уран айымньыга сыһыарыы, айымньыны истэргэ, тылга болҕомтолоох буолууга иитии;
- оҕо тус олоҕун айымньы нөҥүө сиэр-майгы сыаннастарынан байытыы;
- оҕо литературатын эйгэтигэр киллэрии; кинигэҕэ интэриэһи, ситимнээхтик, тиһиктээхтик ааҕар баҕаны үөскэтии;
- тиэкиһи уонна кинигэни кытта үлэлиир үөрүйэҕи иҥэрии, үөрэх уонна научнай- биллэрэр тиэкиһинэн үлэ бастакы үөрүйэхтэрин олохсутуу.
Сыалы ситиһэргэ маннык соруктар тураллар:
• ааӄыы араас ньымаларын баһылааһын;
• тиэкиһи кытта үлэ сүрүн сатабылларын иңэрии;
• наадалаах литератураны булан туһаныы;
• аа5ыыга интэриэһи үөскэтэн, кинигэӄэ тапталы иңэрии;
• айан кэпсиир уонна суруйар үөрүйэхтэри сайыннарыы;
• норуот тылынан уонна уус-уран айымньытын духуобунай ис номоӄун нөҥүө иэйиини уһугуннаран, олох араас көстүүтүгэр сиэрдээх сыһыаны үөскэтии;
• уус – уран айымньы тылыгар болӄомтолоох буолууну ситиһии;
төрөөбүт уонна араас омук литературатын араара өйдөөн, ол нөҥүө норуоттар доӄордуу сыһыаннарын олохсутуу.с-уран айымньы тыл искусствота буоларын ааҕыы уруогар ааҕан, тыл уруогар ырытан, айымньыны ырытар үлэҕэ тылы тэҥнээн, ааптар этэр санаатын, иэйиитин өйдүүр. Үөрэнээччи айымньы дьоруойдарыгар бэйэтин сыһыанын быһаарар, суруйааччы уонна айымньы туһунан санаатын этэн, сыһыанын көрдөрөр.
III. Үөрэх былааныгар үөрэх предметин миэстэтэ
Үөрэх федеральнай базиснай былаанын үһүс барыйааныгар оло5уран, литературнай ааӄыыны үөрэтиигэ 1 кылааска – нэдиэлэ5э 2 чаас, сыл иккис аӊаарыгар барыта 34 чаас бэриллэр.
IV. Ытык өйдөбүллэри үөрэх предметин ис хоһоонугар киллэрии
2009 с.ылыныллыбыт «Россия гражданинын личноһын сиэрин-майгытынсайыннарыы уонна иитии концепцията» федеральнай государственнай үөрэх стандартарын методологическай төрүтүнэн буолла.
Концепция Россия гражданинын личноһын иитиигэ, сайыннарыыга 10 сүрүн национальнай ытык өйдөбүлү ылар. Онно киирэллэр:
1). Ийэ дойдуга, бэйэ сиригэр-уотугар, норуотугар таптал,бэриниилээх буолуу;
2) Биир санааланыы, кырдьыктаах быһыы, аһыныгас, амарах сүрэхтээх, чиэстээх, дьоһуннаах буолуу;
3) Ийэ дойдуга сулууспалааһын, сокуону тутуһуу, бэрээдэктээх буолуу;
4) Дьиэ-кэргэңңэ, ыалга тапталлаах, бэриниилээх буолуу. Доруобуйа, уйгулаах олох.
5) Үлэ, төрүт дьарык. Үлэ5э ытыктабыл, дьулуур, дьаныар.
6) Билиини сыаналааһын.
7) Итэ5эл, духуобунас өйдөбүллэрэ.
8) Төрөөбүт литература – бар5а баай.
9) Ийэ айыл5а. Ытык сир, харыстанар сир. Сир – планета. Айыл5а5а харыстабыл.
10) Сир үрдүгэр эйэ, элбэх омук култуурата, киһи аймах сайдыыта.
Онон бу ытык өйдөбүллэри «Литературнай аа5ыы» үөрэх предметин ис хоһоонугар уус-уран айымньыга норуот историятын, култууратын, оло5ун төрүт үгэһин, сиэрин-майгытын нөңүө киирэн сылдьар.
V. Үөрэх предметин үөрэтии түмүгэ
Ытык өйдөбүллэри үөрэнээччигэ иҥэрии түмүгэ:
1. Төрөөбүт дойдунан, дойду историятынан уонна норуоттарынан киэн туттуу санаатын олохсутар.
2. Атын омук историятыгар уонна култууратыгар убаастабыллаахтык сыһыаннаһар.
3. Үөрэнэр баҕаны, бэйэни сайыннарар.
4. Бодоруһууга майгы- сигили нуорматын, бэйэ эппиэтинэһин сайыннарар, салайынар.
5. Эстетическай сыһыаны олохсутар.
6. Сиэрдээх быһыыны, атын дьоҥҥо амарах сыһыаны сайыннарар.
7. Бииргэ үлэлиир сатабылы сайыннарар.
8. Үтүө сыһыаннаах бодоруһууну иҥэрэр.
9. Мөккүөрдээх түгэнтэн сатаан тахсар үөрүйэҕи үөскэтэр.
10. Айымньылаах үлэҕэ баҕаны үөскэтэр, сэрэхтээх, чөл олох туһунан өйдөбүлү, сыһыаны олохсутар.
Үөрэх сатабылларын сайыннарыы түмүгэ:
1. Араас тиэкиһи ис хоһоонноохтук ааҕар, үчүгэйдик толкуйдаан саҥарар, тылынан уонна суругунан тиэкиһи оҥорор.
2. Сорудаҕы толорорго саҥа араас көрүҥнэрин, ньымаларын баһылыыр.
3. Сэһэргэһэр киһитин болҕойон истэр, кэпсэтэргэ бэлэм, кэпсэтиигэ араас санаа үөскүүрүн өйдүүр, бэйэ санаатын тиэрдэргэ кыһаллар, дакаастыы сатыыр.
4. Тэҥниир, ырытар, түмэр, түмүктүүр, наардыыр, маарынныыры, хардарыта сибээһи, төрүөтү булар, хайа баҕарар тиэмэҕэ кэпсэтэһиигэ кыттар.
5. Атын биридимиэттэри үөрэтэргэ "Литература ааҕыыта" төрүт буоларын уонна биридимиэттэр алтыһыыларыгар; гуманитарно-эстетическэй хайысхалаах биридимиэттэр икки ардыларынааҕы сибээстэри өйдүүр.
6. Үөрэх дьарыгын сыалын уонна соругун өйдүүр, сөптөөх ньымалары булан туттар, туһанар.
7. Үөрэх дьарыгын туруоруллубут соруктарга олоҕуран былаанныыр, хонтуруолланар уонна сыаналанар, ситиһиигэ тиэрдэр ордук көдьүүстээх ньымалары быһаарар.
Тустаах үөрэх биридимиэттэрин үөрэтии түмүгэ
1. Уус-уран айымньы омук уонна аан дойду култуурата, сиэр-майгы сыаннастара буоларын уонна баар үгэстэр харыстаныахтаахтарын, кэлэр көлүөнэҕэ тиэрдиллиэхтээхтэрин өйдүүр.
2. Кинигэ - киһи аймах култууратын ураты сыаннаһа буоларын өйдөөн, сиэрдээх сыһыаны олохсутар.
3. Уус-уран айымньы тыл искусствота диэн өйдүүр, харыстабыллаахтык сыһыаннаһар.
4. Саха сирин уонна Россия элбэх ахсааннаах норуоттарын уус-уран литератураларын духуобунай уонна сиэргэ-майгыга сыаннастарын өйдүүр.
5. Сайдыылаах, үөрэх бары биридимиэтигэр ситиһиилээх буоларга тиһиктээх ааҕыы суолтатын өйдүүр; аан дойду, Россия историятын уонна култууратын, үтүө уонна мөкү сыһыан, сиэр-майгы туһунан бастакы өйдөбүллээх.
6. Ааҕыы суолтатын, араас көрүҥнээх тиэкис (билиһиннэрэр, үөрэтэр, талар, көрдүүр, чинчийэр) уратытын уонна ис хоһоонун өйдүүр, дьүүллэһиитигэр кыттар, дьоруой араас быһыытын-майгытын сиэр-майгы өттүнэн ырытар, сыаналыыр.
7. Таска уонна искэ ааҕыы техникатын баһылааһын, аахпыты араастаан уларытыы, уус-уран, научнай-популярнай уонна үөрэтэр тиэкистэри ырытарга судургу литературоведческай өйдөбүллэри туһаныы салгыы ааҕааччы тылын-өһүн сайдыытыгар суолталааҕын өйдүүр.
8. Бэйэ ааҕарыгар сөптөөх кинигэни талары сатыыр, тиэмэнэн, алпаабытынан каталогтары уонна сүбэлиир испииһэги туһанар, бэйэ ситиһиитин, кыаҕын сыаналанар, тупсарынар, эбии дьарыктанарга, информация хомуйарга ыйар-кэрдэр матырыйаалынан таба туһанар.
Үөрэх дьылын устата үөрэнээччигэ ирдэбил:
-Кэпсэтэригэр тугу истибэтэҕин, өйдөөбөтөҕүн ыйыталаһар
-Иһирэх тылы туттан көрдөһөр
-Сөптөөх тылы туттан алҕаһын билинэр, аккаастыыры сатыыр
- Тиэкис тематын, аатын, сүрүн санаатын тирэх тылларынан сирдэтэн өйдүүр, быһаарар. Тирэх тыллары туттан өйдөөбүтүн кэпсиир.
-Кэпсэтэригэр, ааҕарыгар сөптөөх тонун, интонациятын туһанар
-Текст көрүҥнэрин өйдүүр буолуохтаах.
-Туочукаҕа, соппутуойга тохтоон, тыын ылар. Куолаһын уларытар, оруолунан үллэстэн ааҕары сатыыр буолуохтаах.
Сыл түмүгэр билиэхтээхтэр уонна сатыахтаахтар:
Ааҕар дьоҕур сайдыытын тускула.
Тиэкиһи сөпкө, өйдөөн (сыыһа аахпытын бэйэтэ кеннөрөн) таска доргуччу ааҕар. Туочукаҕа, соппутуойга тохтоон,тыын ылар, куолаһын уларытар. Ыйытыы, соруйуу, күүһүрдүү этии интонациятын тутуһар. Оруолунан үллэстэн ааҕар.
Саҥарар саҥа сайдыытын тускула.
Тиэкистэн билбэт тылын булан ыйытар. Автор уус тылын, бэргэн этиитин өйүгэр хатыыр. Тылы пааралаан туттар.
Тиэкис ис хоһоонунан ыйытыы эппиэтин кинигэттэн булар. Уопсай ыйытыыга бэйэтин тылынан 2-3 этиинэн эппиэттиир. Тиэкискэ ыйытыы туруорар..
Тиэкис ис хоһоонун автор тылынан сыыс тыла суох сиһилии кэпсиир. Айымньыны оруолунан таҥар, истибит тиэкиһин сүрүн ис хоһоонун тиһиктээн кэпсиир.
Суруйар дьоҕур сайдыытын тускула.
Аахпыт тиэкиһин өйтөн салгыы эбэтэр сирэйин уларытан суруйар
Литературнай билии, дьоҕур сайдыытын тускула.
Саха суруйааччыларын ааттарын, айымньыларын билсэр. Тиэкис сүрүн санаатын өйдүүр, ырытар.
Бэйэ ааҕыыта
Учуутал ис хоһоонун бүтүннүүтүн эбэтэр сороҕун кэпсээбит кинигэтин кылаас таһыгар ааҕар. Айымньы авторын аатын өйдүүр. Үчүгэй айымньы, суруйааччы диэн өйдөбүл үөскүүр. Библиотекаҕа сылдьар бэрээдэги тутуһар.
Ааҕыы кээмэйэ
| Кылаас | Аа5ыы тэтимэ | Ɵйтөн аа5ыы | Бэйэ аа5ыыта |
| 1 | 25-40 | 9-10 | 5-7 |
| 2 | 40-60 | 8-9 | 10-15 |
| 3 | 60-80 | 7-8 | 15-20 |
| 4 | 80-100 | 6-7 | 20-30 |
Ааҕар, толкуйдуур, айар дьоҕуру сайыннарыы
Ааҕыы, интонацияны тутуһуу
| 1 кылаас | 2 кылаас | 3 кылаас | 4 кылаас |
| Сүһүөҕү үргүлдьү холбоон, бүтүн тылынан (2—3 сүһүөхтээх) сөпкө ааҕар. Этии бүтэр интонациятын тутуһар. Хорунан уонна өйтөн ааҕар. | Тиэкиһи сөпкө, өйдөөн (сыыһа аахпытын бэйэтэ кеннөрөн) таска доргуччу ааҕар. Туочукаҕа, соппутуойга тохтоон,тыын ылар, куо- лаһын ларытар.Ыйытыы, соруйуу, күүһүрдүү этии интонациятын тутуһар. Оруолунан үллэстэн ааҕар. | Тиэкиһи сөпкө,өйдөөн, сатаан тыынан, тылын чуолкай этэн тургэнник ааҕар.Биир уустаах чилиэннээх этиигэ субуруччу ааҕыы, туһулуу интонациятын тутуһар. Искэ (бастакы ааҕыы) ааҕан баран ыйытыыга эппиэттиир эбэтэр кэпсиир. Былааны тутуһан ааҕар. | Тиэкиһи сөпкө, өйдөөн, тургэнник, хоһоонноохтук (наадалаах, сир- гэ тохтоон, куолаһын уларытан, бытааран) ааҕар. Холбуу этии ин- тонациятын тутуһар. Учуутал эппит миэстэтин талан ааҕар. |
VI. Үөрэх предметин ис хоһооно
Биридимиэт сүрүн ис хоһоонун араас оҕо литературата (Саха, Саха сирин хотугу, Россия, тас дойду араас омуктарын суруйааччыларын айымньылара), научно-популярнай айымньылар арыйаллар. Уус-уран уонна научнай-биллэрэр айымньылары тэҥнээн көрүү тыл искусствотын дириҥник өйдүүргэ көмөлөһөр. "Литература ааҕыыта" биридимиэти атын биридимиэттэри кытта ситимнээхтик үөрэтии-ырытыы көдьүүстээх, олоххо туох барыта ситимнээх биир кэлим диэн өйдөбүлү үөскэтэр.
Биридимиэт ис хоһооно:
- "Саҥа үлэтин көрүҥнэрэ. Бодоруһуу култуурата";
- "Тиэкиһи кытта үлэ көрүҥнэрэ. Саҥа-иҥэ үлэтэ";
- "Уус-уран айымньыга кэрэ уонна сиэр-майгы иитиллиитигэр үлэ";
- "Оҕо ааҕар эйгэтэ. Ааҕыы култуурата".
Бастакы салаа - "Саҥа үлэтин көрүҥнэрэ. Бодоруһуу култуурата". Манна оҕо ааҕар уонна суруйар, ситэр уонна саҥарар дьоҕурун, араас түгэҥҥэ үлэтин саҥа көрүҥүн сайыннарыыта көрүллэр. Бырагыраама таска сүһүөхтээн ааҕыыттан сыыйа бүтүн тылынан, онтон интонацияҕа, ааҕыы тэтимигэр, ис хоһоонноохтук ааҕыыга, сыыйа искэ ааҕыыга болҕомто уурар, бастакы сүһүөх саха оскуолатын үөрэнээччитэ мүнүүтэҕэ ааҕар нуорматын быһа холоон биэрэр. Начаалынай оскуоланы бүтэрэр үөрэнээччи быһа холоон мүнүүтэҕэ 80-100 тылы ааҕар. Маннык нуорма оҕо бэйэтигэр эрэллээх буолуутун, аахпыт тиэкиһи ис хоһоонун өйдүүрүн үөрэх тиэкистэрин кытта үлэҕэ көҕүлүүр.
Биридимиэт ис хоһоонугар истии диэн салаа оҕо тылга, дьон саҥатыгар болҕомтолоох буоларын, этиллибит кэрчик сүрүн санаатын араарарын, өйдүүрүн, ырытарын, өйдөммөт түгэҥҥэ туоһулаһар ыйытыылары биэрэрин ирдиир.
Саҥаны сайыннарыы (бэйэ санаатын этии, ыйытыы биэрии, ыйытыыга эппиэт, кэпсэтиһии, кэпсээһин) саҥа этикетин кытта тугу этиэн баҕарарын толкуйдаан, ырытан, хонтуруоллаан, атын киһини болҕойон истэн, кэпсэтэр киһитигэр убаастабыллаахтык сыһыаннаһан иитиллэрэ эрэйиллэр.
Улахан болҕомто сурук үлэтигэр ууруллар. Ааҕыы уруогар үөрэнээччи аахпыт тиэкиһигэр олоҕуран бэриллэр тиэмэҕэ бэйэ санаатын, аахпыттан, өйтөн (ойуулаан, ырытан, кэпсээн) суруйа үөрэнэр. Бастакы сүһүөх оскуола5а о5о истэр, саҥарар, аа5ар уонна суруйар дьоҕурун сайыннарар.
Иккис салаа - "Тиэкиһи кытта үлэ көрүҥнэрэ. Саҥа-иҥэ үлэтэ".
Уус-уран айымньыны кытта үлэҕэ үөрэнээччи тиэкиһи чаастарга үллэрэ, чаастарга аат биэрэ, былаан оҥоро, аахпыт тиэкиһин кылгатан уонна сиһилии кэпсии, сүрүн санаатын араара уонна ону бэйэ тылынан этэргэ үөрэнэр. Бу салаа тиэкис араас көрүҥүн өйдүү (ойуулуур, ырытар, кэпсиир), тиэкис аатын ис хоһоонун кытта ситимнии, үөрэх, научнай-биллэрэр уонна усс-уран тиэкиһи араара, суолтатын быһаара үөрэтэр. Үөрэнээччи бодоруһуу арааһын, сыалын- соругун өйдүү үөрэнэр, учуутал көмөтүнэн кэтээн көрөр.
Үһүс салаа - "Уус-уран айымньыга кэрэ уонна сиэр-майгы иитиллиитигэр үлэ".
Оҕо уус-уран айымньы нөҥүө сиэр-майгы туһунан өйдөбүлэ кэҥииригэр, эстетическэй уонна айар дьоҕура сайдыытыгар туһуланар. Оҕо уус-уран айымньыга да, биллэрэр да тиэкискэ тулалыыр эйгэ ойууланар ньыматын араара, уратылаһар өрүтүн өйдүү, бэйэ тиэкиһин оҥоро үөрэнэр. Бырагыраама оҕо эрэ уус-уран литературатын кытта буолбакка, искусство атын көрүҥнэрин тиэкистэрин (айымньыларын) кытта билиһиннэрэр.
Үөрэнээччи уус-уран айымньыны научнай-биллэрэр ис хоһоонноох тиэкистэн араара үөрэнэр. Уус-уран айымньы - ааптар айымньыта, кини баай тыл-өс көмөтүнэн ааҕааччыга тулалыыр эйгэ уонна дьон араас сыһыанын, ытык өйдөбүллэри, майгыны-сигилини иҥэрэр, кэрэҕэ угуйар искусство ураты көрүҥэ диэн өйдүүр. "Литература ааҕыыта" ис хоһоонугар уус-уран айымньыны судургу ырытыы: ол эбэтэр тиэкиһи бастаан сабаҕалаан, истэн, онтон ааҕан, ырытан, хат-хат төннөн, ис хоһоонун, саҕаланыытын, бүтүүтүн ырытан, айымньы аатын, сүрүн санаатын, ис хоһоонун кытта тэҥнээн көрүү ыытыллар. Айымньыны ырытыыга тиэрмин бобуллубат. Айымньы уус-уран тыла ааҕыы бары түһүмэҕэр болҕомтоҕо ылыллар. Тиэкиһи ырытыыга тыл (эпитет, тэҥнэбил) туспа тутан ырытыллыбат, айымньыга сыһыаран, туох суолталаахтык туттуллубутун тоһоҕолоон бэлиэтэнэр, көрүллэр.
Ааҕыы ис хоһоонугар оҕо сааһыгар өйдөнөр тиэмэ уонна уус-уран айымньы проблемата, онно этиллэр майгы-сигили сыаннастара, тыла-өһө көрүллэллэр. Айымньыны ырытыы араас таһымнаах: сюжет таһымыгар (дьоруойдары кытта билсиһии, кэпсэнэр түгэни ырытыы); дьоруой таһымыгар (дьоруой тугу эмэ гынар сүрүн ис хоһооно, киниэхэ ааҕааччы сыһыана); ааптар таһымыгар (ааптар дьоруойугар сыһыана, ааптар этэр санаата уонна айымньы уопсай ис хоһооно). Маннык ырытыы айымньыны кэлимник көрөргө сүрүн хайысха буолар. Айымньыны араастаан ырытыы оҕо айымньы ис хоһоонун өйдүүрүгэр, тылга болҕомто уурарыгар, өйө-санаата байарыгар, майгыта-сигилитэ тупсарыгар көдьүүстээх. Оҕо айар дьоҕура сайдарыгар айымньыны оонньоон көрдөрөрө, онно кыттара улахан оруоллааҕын бырагыраама учуоттуур.
Төрдүс салаа - "Оҕо ааҕар эйгэтэ. Ааҕыы култуурата".
Ис хоһоонун уонна ааҕыллыан сөптөөх айымньы аатын ыйар. Манна саха, Саха сирин хотугу омуктарын, Россия араас омуктарын, тас дойду суруйааччыларын уус-уран айымньылара, научнай-биллэрэр, аныгы кэм суруйааччыларын айымньылара, ону таһынан норуот тылынан уус-уран айымньыта (остуоруйа, үһүйээн, ырыа, өс хоһооно, таабырын о.д.а.) киирэллэр. Бырагыраама кыра оҕо интэриэһин учуоттаан, олох араас өттүн хабар айымньыларга болҕомто уурар: бэйэ саастыылааҕын уонна улахан дьону кытта сыһыан, мүччүргэннээх сырыы о.д.а. Оҕо ааҕар үөрүйэҕэ сайдыытын көрөн, тулалыыр эйгэтин туһунан билиитэ дириҥээн истэҕин аайы, ааҕар эйгэтэ кылаастан кылааска кэҥээн, эбиллэн, байытыллан иһэр. Сыыйа оҕо библиографическай култуурата олохсуйар.
Саҥарыы уонна аа5ыы үлэтин көрүҥнэрэ
Истии. Туора саҥаны истэн ылыныы (кэпсэтэр киһи саҥата, араас тиэкиһи ааҕыы). Туора саҥаны хайдах баарынан өйдөөһүн, истибит айымньы туһунан ыйытыыга сатаан хоруйдааһын, буолбуту сааһылаан быһаарыы; саҥа соругун өйдөөһүн; үөрэх, научнай-биллэрэр, уус-уран айымньы тиэкистэрин истэн баран, ыйытыыны сатаан биэрии.
Таска ааҕыы. Тылы, этиини уонна тиэкиһи буукубалаабакка уонна сүһүөхтээбэккэ таба ааҕыы. Сүһүөҕүнэн ааҕыыттан сыыйа бүтүн тылынан өйдөөн ааҕыы, тыл ситимин интонациянан холбооһун; тиэкис ис хоһоонун өйдүүр туһугар кылаастан кылааска ааҕыы тэтимин түргэтэтии. Саҥарар саҥа (тыл ситимэ уонна этии) суолтатын өйдүүргэ ыйыы биэрии. Дьоҕус тиэкиһи хоһоонноохтук ааҕыы: таба саҥарыы уонна интонация нуорматын тутуһуу; ааҕыы соругун өйдөөһүн, ааҕар айымньыга сыһыаны көрдөрүүгэ интонацияны тутуһуу, саҥарыы уонна бодоруһуу соругар сөп түбэһиннэрэн ааҕыы тэтимин тһргэтэтии эбэтэр бытаардыы. Сурук бэлиэтэ чорботуллар этиилэрин интонациялаахтык ааҕыы. Араас көрүҥнээх уонна тииптээх тиэкистэр уратыларын өйдөөһүн.
Искэ ааҕыы. Кээмэйинэн уонна көрүҥүнэн (жанрынан) сөптөөх айымныьлары таска ааҕыыттан сыыйа искэ ааҕыы көһүү. Аахпыт тиэкиһи өйдүүргэ ис хоһоонун санатыһан уонна ыйытыыларга хоруйдаан хонтуруолланар уонна көннөрүнэр ньымалары туһаныы.
Ааҕыы араас көрүҥүн (үөрэтэр, талар, билсэр) туһанан, үөрэтэр уонна научнай-биллэрэр тиэкистэн информацияны була үөрэнии.
Ааҕыы араас көрүҥүн уратытын өйдөөһүн: факт, ойуулааһын, этиини толоруу уо.д.а.
Араас көрүҥнээх тиэкиһинэн үлэ. Уус-уран, үөрэх, научнай-популярнай тиэкистэр өйдөбүллэрин билии, кинилэри тэҥнээһин. Маннык көрүҥнээх тиэкистэри оҥоруу соруктара. Көннөрү этиилэртэн тиэкиһи араарар үөрүйэҕи баһылааһын.
Тиэкис тиэмэтин уонна сүрүн санаатын бэйэ быһаарыыта; төрүөт уонна түмүк сибээстэрин быһаарыы; тиэкиһи сөптөөх кэрчиктэргэ араарыы. Хас биирдии кэрчик уонна тиэкис сүрүн чаастарын быһаарыы, аат биэрии; тиэкис ис хоһоонунан ааттыыр, ыйытыы этиилэринэн эбэтэр бэйэ толкуйунан былаан оҥоруу. Тирэх тылларынан эбэтэр бэйэ оҥорбут былаанынан тиэкиһи сиһилии, талан, кылгатан кэпсээһин. Кэпсииргэ туох кэнниттэн туох буоларын чопчу ситимнээн тутуһуу. Аахпыт тиэкиһи эбэтэр атын бэриллибит холобуру үтүгүннэрэн, ойуулааһын, сэһэргээһин, толкуйдааһын тиэкиһи оҥоруу. Кэпсэтии кэмигэр кинилэри туох сыаллаах туһанары быһаарыы. Элбэх информация араас көрүҥүн кытта үлэлээһин.
Уопсай ырытыыга кыттыы: ыйытыыга хоруйдааһын, чопчу тиэмэҕэ иһитиннэрии оҥоруу, атын киһи этэрин истии, кэпсэтии кэмигэр хоруйдары толорон, ситэрэн биэрии. Ыйынньыгы уонна көрдөрөр-ойуулуур матырыйаалы туһаныы.
Тиэкис ис хоһоонун ойуулааһын (айылҕа, дьоруой тас көрүҥэ, буолар сирэ) уонна толкуйдааһын (туох туһунан кэпсэнэрэ, сүрүн санаата) ньымаларын туһанан хаттаан оҥоруу. Уус-уран уонна научнай-биллэрэр айымньылары тэҥнээһин, кэпсэтиигэ туох сыаллаах туһанары быһаарыы.
Библиографическай култуура. Кинигэ- искусство ураты көрүҥэ. Кинигэ- билии төрдө. Саха сиригэр бастакы кинигэлэр уонна кинигэни бэчээттээһин саҕаланыыта (уопсай өйдөбүл). Үөрэх, уус-уран, ыйынньык кинигэлэрэ. Кинигэ ис хоһооно эбэтэр иһинээҕитэ, таһа, титульнай лииһэ, аннатоцията, ойуулар (иллюстрациялар). Кинигэҕэ информация көрүҥэ: научнай, уус-уран (кинигэ тас көстүүтүгэр олоҕуруу, ыйар-иллюстративнай матырыйаал).
Уус-уран айымньы тиэкиһинэн улэ. Уус-уран айымньы ис хоҥоонун өйдөөһүн, иэйиилээхтик ылыныы. Аймньы аатын кытта ис хоһоонун өйдөөн ситимнээһин.
Уус-уран тиэкис уратытын быһаарыы, айыллыбыт сыалын өйдөөөһүн (ааҕааччыга ойууламмыт хартыына уонна уран тыл ньымата). Тылы хайдах иһиллэринэн уонна суолтатынан ырытыы, көнө уонна көспүт суолта. Суруйааччы айбыт хартыынатын өйгө ойуулуур үөрүйэх.
Тыл ойуулуур-дьүһүннүүр ньыматын туһанан, айымньы тиэкиһин эбэтэр быһа тардыыны бэйэ айыыта. Уруһуйдарынан эбэтэр иллюстрацияларынан кэпсээн айыы; уус-уран айымньыттан иллюстрацияҕа сөп түбэһэр кэрчиктэри булуу. Аахпыт тиэкистэн быһа тардыыны тылынан ойуулааһын.
Айымньы дьоруойун характеристикалааһын (мэтириэтэ, майгыта, туттуута-хаптыыта, саҥата), буолбут быһыы төрүөтүн ырытыы. Сүрүн санааны тириэрдэн, сиһилии, талан уонна кылгатан кэпсиир дьоҕуру иҥэрии. Дьоруойдар быһыыларын маарыннатан эбэтэр утары тутан тэҥнээһин; онно сөп түбэһэр тылы эбэтэр тыл ситимин булуу. Тиэкиһи ырытыыга учуутал көмөтүнэн ааптар дьоруойга сыһыанын, айымньы сүрүн санаатын быһаарыы.
Тиэкистэн сөптөөх кэрчиктэри булуу: айылҕаны ойуулааһын, буолар сирэ-уота, дьоруой туттуута-хаптыыта. Бэриллибит быһа тардыыны бэйэ талан кэпсээһинэ, тирэх тылы, тыл ситимн кэпсээнтэн булуу. Буолар түгэннэринэн, уйулҕаны ойуулааһынынан, дьоруойдар быһыыланыыларынан маарыннаһар быһа тардыылары араас айымньыттан булан тэҥнээһин; түмүү уонна түмүктээһин
Кыра кээмэйдээх хоһооннору уонна норуот тылынан айымньыларын өйтөн ааҕыыга үөрэтии.
Уус-уран айымньыларга арыллар амарах санаа, чиэһинэй,хорсун быһыы, доҕордоһуу, өстөһүү, аба-сата, кырык, бэйэни билинии, дьоһуннаах, сиэрдээх буолуу курдук сиэр-иайгы, этика өйдөбүллэрин ылыныы, иҥэринии.
Айымньы дьоруойдарын үтүө уонна мөкү быһыыларын өйдөөһүн, учуутал көмөтүнэн санааны олохтоохтук этинии. Бэйэ быһыытын ырытыы, литературнай айымньыттан сөбүлүүр дьоруойу үтүктэ үөрэнии.
Үөрэх, научнай-популярнай уонна уус-уран тиэкиһи кытта үлэ. Айымньы аатын өйдөөһүн, ис хоһоонун кытта ситимнээһин. Үөрэх уонна научнай-популярнай тиэкистэр уратыларын туһунан информациялааһын. Үһүйээн, сэһэн, таҥара кэпсээннэрин биир уопсай уратыларын өйдөөһүн. Төрүөт уонна түмүк сибээһин олохтооһуҥҥа араас көрүҥнээх тиэкиһи ырытыы судургу ньымаларын кытта билсиһии. Тиэкис сүрүн санаатын быһаарыы. Тиэкиһи чаастарга араарыы. Кыра тиэмэлэри быһаарыы. Күлүүс эбэтэр тирэх тыллар. Тиэкиһи хаттаах оҥоруу алгоритмын туттуу. Күлүүс тылга, модельга, схемаҕа тирэҕирэн тиэкиһи хаттаан оҥоруу. Тиэкиһи сиһилии кэпсээһин. Тиэкистэн сүрүнүн арааран кылгатан кэпсээһин.
Кэпсэтэр үөрүйэх. Бодоруһуу сиэрэ. Саҥа биир көрүҥэр, диалокак, кэпсэтээччилэр санаа атастаһалларын өйдөөһүн. Диалог уратытынан кэпсэтии сыалын билии, ыйытыыны уонна хоруйу толкуйдааһын, кэпсэтэр киһини истэр үөрүйэх, кэпсэтиини ыйытыы уонна реплика көмөтүнэн көҕүлээһин. Тиэкис ис хоһоонугар уонна бэйэ уопутугар олоҕуран, бэриллибит тиэмэҕэ эбэтэр айымньы туһунан бэйэ санаатын этии. Бодоруһуу сиэрин тутуһуу. Норуот тылынан айымньытыгар олоҕуран, норуот кэпсэтэр сиэрин уратыларын кытта билсии.
Монолог- саҥа биир ураты көрүҥэ. Тиэкискэ олоҕуран, сүрүн санааны быһааран дьоҕус этиини саҥарар үөрүйэх. Аахпыт эбэтэр истибит научнай-популярнай, үөрэх уонна уус-уран тиэкистэр уратыларын учуоттаан туран тириэрдии.
Тугу этэри элдэ былааннааһын (хайдах саҕалыыры, онтон тугу этэри уонна тугунан түмүктүүрү); этэр санаа сыалыгар сөп түбэһэр тылы-өһү булуу. Ойуунан, аахпыт тиэкиһинэн эбэтэр бэриллибит тиэмэҕэ ситимнээх саҥа, кэпсэтии сиэрин тутуһан тылынан кылгас кэпсээни оҥоруу.
Сурук. Суругунан саҥа сиэрэ. Суругунан саҥа нуорматын тутуһуу: ис хоһоон аатыгар, тиэмэтигэр сөп түбэһиитэ. Суругунан саҥаҕа тыл ойуулуур-дьүһүннүүр ньыматын туттуу. Суругунан тиэкиһи бэрэбиэркэлэнии уонна көннөрүү.
Бэриллибит тиэмэҕэ, бэйэ кэтээн көрүүтүнэн эбэтэр аахпыт айымньы туһунан кылгас өйтөн суруйуу, ойуулааһын уонна толкуйдааһын ньымаларын туһанан кинигэ, дьоҕус кэпсээн (бэйэ олоҕор буолбут түгэни) суруйуу.
Оҕо ааҕар эйгэтэ
Норуоттар тылынан уус-уран айымньылара. Кыра кылаас үөрэнээччитин сааһыгар сөптөөх Россия норуоттарын уонна тас дойдулар литератураларын, оҕо литературатын классиктарын, россия норуоттарын уонна тас дойдулар билиҥҥи суруйааччыларын айымньылара. Уус-уран, научнай-популярнай, историческай, мүччүргэннээх кинигэлэр, оҕо хаһыата, сурунаала. Кылааска ааҕыыга уонна истиигэ, бэйэ уонна ыалынан ааҕыыга, атын оҕолору кытта уонна дьиэ кэргэҥҥэ ырытыыга аналлаах айымньы араас көрүҥэ.
Бырагараама сүрүн тиэмэлэрин ис хоһооннорунан уонна кылаас аайы бэриллэр уопсай тиэмэлэргэ ааҕар үөрүйэҕи эрчийиигэ салаалартан.
Литература өйдөбүллэринэн үлэ
Тиэкистэн ойуулурр-дьүһүннүүр ньыманы булан араарыы: синоним, антоним; уус-уран быһаарыы,тэҥнээһин, сирэйдээн этии (учуутал көмөтүнэн).
Литература өйдөбүллэрин быһа холуйан билии: уус-уран айымньы, тыл искусствота, ааптар (кэпсээччи), тиэмэ, дьоруой (мэтириэтэ, туттуута-хаптыыта, майгыта, саҥата); ааптар дьоруойга сыһыана (учуутал көмөтүнэн).
Сэһэн (кэпсээн) тутулун туһунан уопсай өйдөбүл, ойуулааһын (айылҕа, мэтириэт, мал-сал), толкуйдааһын (дьоруой монолога, дьоруойдар кэпсэтиилэрэ).
Кэпсээнинэн уонна хоһоонунан саҥа, хоһоонунан айымньы уратыта (ритм, рифма).
Айымньы жанра. Историческай-литературнай өйдөбүллэр: фольклор уонна ааптар айымньыта (араарыы).
Фольклор кыра жанрын билии, араарыы, сүрүн санаатын быһаарыы.
Остуоруйа көрүҥнэрэ: тыынар тыыннаах, олох-дьаһах, аптаах-алыптаах. Остуоруйа уус-уран уратыта: остуоруйа дьоруойа, ойуулуур-дьүһүннүүр ньымалар, тутула. Литературнай остуоруйа. Олоҥхо өйдөбүлэ, олоҥхо, бухатыыр, дьоруойдара, орто дойду, олоҥхо тыла.
Кэпсээн, хоһоон, үгэ туһунан уопсай өйдөбүл, тутулларын уонна ойуулуур-дьүһүннүүр ньымаларын уратыта.
Айар үлэ.
Аахпыт айымньыга маарыннатан ойуулааһыннаах уонна толкуйдааһыннаах остуоруйаны уонна кэпсээни айыы; учуутал көмөтүнэн остуоруйа сюжетын сайыннаран атын варианын толкуйдааһын.
Литературнай айымньы тиэкиһин уларытыы: оруолунан ааҕыы, инсценировкалааһын; хоһоонноохтук ааҕыы, тылынан ойуулааһын, ыһыллыбыт тиэкиһи сааһылааһыҥҥа араас ньыманы туһаныы; өйтөн айыылаах аахпыттан суруйуу, уус-уран айымньыга, худуоһунньук хартыынатыгар, айымньынан ойуулар серияларыгар эбэтэр тус уопукка олоҕуран бэйэ тиэкиһин айыы.
Тылынан уус-уран, музыкальнай, ойуулуур-дьүһүннүүр айымньылары тэҥнээн көрүү; музыканы, хоһоону истиигэ олоҕуран бэйэ этиилэрин оҥоруу, онно бэйэ сыһыанын көрдөрүү уонна ону тыл көмөтүнэн тириэрдии.
Yөрэтиллэр салаалар:
Төрөөбүт литература предметигэр уерэтиллэр матырыйаал 1 кылааска маннык наарданна:
Айымньы түһүлгэтигэр айан. Төрөөбүт Ийэ дойдум – 2 чаас
Кинигэ – мин до5орум – 2 чаас
Норуот тылынан уус-уран айымньыта – 2 чаас
ОстуоруйалаЬыа5ыц эрэ – 3 чаас
Мин дойдум – олоӊхо дойдута – 2 чаас
Айыл5а – барыбыт дьиэбит – 2 чаас
Учугэй майгыц – кетер кынатыц – 2 чаас
Сыллаа5ы хатылааһын – 1 чаас
VII. Халандаарнай – тиэмэтическэй былаана
«Литература аа5ыыта» 1 кылаас. Л.В.Захарова, У.М. Флегонтова
(нэдиэлэ5э 1 чаас, сыл иккис ацаарыгар 16 чаас)
| № п/п |
|
Чаас ахс | Уруок тиибэ | Үөрэх сатабылларын сайыннарыы түмүгэ | Күнэ |
| Уруок тиэмэтэ | Тустаах үөрэх биридимиэтин үөрэтии түмүгэ | Ытык өйдөбүллэри иӊэрии | Үөрэх сатабылларын сайыннарыы түмүгэ | Бы лаан | Факт |
| Айымньы туьулгэтигэр айан. Төрөөбүт Ийэ дойдум ( 2 чаас)
|
| 1 | Киирии уруок «Айымньы туьулгэтигэр айан» М.Тимофеев Ийэ дойду хантан са5аланар? | 1 | СТБ | Yөрэх кинигэтин, болдьох бэлиэлэри кытта билсиһэр. Ааптардар үөрэнээччигэ суруктарын аа5ар Тиэмэ аатыгар оло5уран, туох туһунан айымньылар киирбиттэрин сэрэйэр, саба5алыыр.Хоһоон уратытын өйдөөн таба аа5ар. Айымньыны дор5оонноохтук аа5ар.
| Киьи сайдыылаах уонна ситиьиилээх буоларыгар торообут тылынан аа5ыы суолтатын ойдуур «Билии баар-бараммат баай» өс хоһоонун быһаарар «Ийэ дойду», «А5а дойду» «Төрөөбүт дойдуга бэриниилээх буолуу» өйдөбүллэри билэр. Саха сирэ кэрэ дойду буоларынан киэн туттар. Төрөөбүт дойдутун, айыл5а кэрэ көстүүтүн кэрэхсиир. | Yөрэх кинигэтин аатын, автордарын кытта билсэр.Бутун тылынан, табатык аа5ыы үөруйэхтэрин баЬылыыр. Улахан дьону, до5ору кытта сиэрдээхтик кэпсэтэр. Олорор дойдутун уонна куоратын билэр | 18.01 |
|
| 2 | П. ТулааЬынап. Кымыс ырыата. Улуро Адо. Туундарам буобура уор5атынан | 1 | СТБ | Төрөөбүт дойду туЬунан хоЬоон иэйиитин таба аа5ар. Айымньы авторын аатын өйдүүр. | Төрөөбүт дойдутун, дьиэ кэргэнин таптыыр, киэн туттар, Төрөөбүт дойдутугар иэйиитин, төрөппүттэригэр тапталын кэпсиир.. | Yөрэх дьарыгын соруда5ы толоруу хаамыытын истэн тэринэр. Бэйэ уонна атын о5о эппиэтин тэннээн истэр. | 25.01 |
|
|
Кинигэ – мин до5орум ( 2 чаас)
|
| 3 | Киирии уруок. П. Тобуруокап. Кинигэ Суорун Омоллоон. Кинигэ | 1 | СТБ | Суруйааччылар П. Тобуруокап, Суорун Омоллоон – Д.К. Сивцев туһунан билиини хаӊатар. Кинигэ тутулун быһаарар. Аа5ыы араас көрүӊнэрин туһанар. Тиэкистэн билбэт тылын булан ыйытар. | Тиэмэ сурун өйдөбүллэрин чопчу өйдүүр: кинигэ, айымньы, суруйааччы-ааптар, аа5ааччы бэлэр. Кинигэ суолтатын өйдүүр. Дьон улэтин сыаналыыр | ТиэкиҺи сѳпкѳ, ѳйдѳѳн, түргэнник, хоҺоонноохтук аа5ар. Кэпсэтии кэмигэр хоруйдары толорон, ситэрэн биэрэр.
| 01.02 |
|
| 4 | БиЬиги театрбыт. С. Маршак. Уутээн. Кылаас иннигэр оонньоон көрүү | 1 | К | Айымньыны искэ аа5ан баран, оруолларынан аа5ар. Айымньыны оонньоон көрдөрөр. Айымньы дьоруойдарын оннугар бэйэтин оӊорон көрө-көрө кэпсиир. | Айымньыга сиэр-майгы өрүттэрин быһаарар. Бодоруһууга майгы- сигили нуорматын, бэйэ эппиэтинэһин сайыннарар, салайынар. | Айымньыны инсценировкалаан оонньуур. Остуоруйа-пьесаны тылын чуолкай этэн, ис хоһоонноохтук, тэтимнээхтик аа5ар. | 08.02 |
|
| Норуот тылынан уус-уран айымньыта (2 чаас)
|
| 5 | Киирии уруок К. Туйаарыскай. Таабырынна таайыц. П. Тобуруоукап. Чабыр5ах азбука.
| 1 | СТБ | Таабырыннары таба таайар. Тиэкистэн билбэт тылын булан ыйытар. Таабырыны туохха сыһыаннаа5ынан сэдиптээн таайылларын билэр. Чабыр5ах аа5ыллар уратытын өйдүүр. Чабыр5а5ы тургэн тэтимнээхтик аа5арга эрчиллэр. | Тиэмэ сурун өйдөбүллэрин чопчу өйдүүр: чабыр5ах, таабырын, өс хоһооно. КиЬи майгытын учугэй уонна куЬа5ан өрүттэрин арааран өйдүүр.
| Таабырын – норуот сытыы хара5а, уран тыла буоларын билэр. Сэһэргэһэр киһиэхэ бол5омто ууран, бэйэтин санаатын этэр. Чабыр5ах – сахалыы тылынан уус-уран айымньы биир дьикти көрүӊэ буоларын арааран билэр. | 22.02 |
|
| 6 | БиЬиги театрбыт. Куоска, бөтүүк уонна саЬыл (нуучча остуоруйата. Кылаас иннигэр оонньоон көрүү. | 1 | К | Остуоруйаны аа5ыы. Остуоруйа геройдарын быЬаарыы. Оруоллары уллэстэн, айымньынан инсценировкалааьын. | Аахпыт остуоруйатын туһунан бэйэ санаатын этэр. “Норуот өркөн өйө-тылынан уус-уран айымньы” диэн өйдүүр. | Айымньыны оруолларынан наардыыр. Истии култууратын тутуһар. Кэпсэтии кэмигэр хоруйдары толорон, ситэрэн биэрэр.
| 01.03 |
|
|
ОстуоруйалаЬыа5ыц эрэ ( 3 чаас)
|
| 7 | Киирии уруок. П. Тобуруокап. Буукубалар мунньахтара
| 1 | СТБ | Остуоруйаны бастаан искэ, онтон таска абзацтарынан аа5ар. Остуоруйа ис хоһоонун уруһуйунан кэпсиир. Саца тыллар быһаарыыларын тылдьыттан булар. | Тиэмэ сурун өйдөбүллэрин: остуоруйа, остуоруйа геройа, тиэмэтэ, араас норуот остуоруйата билэр.
| Уус-уран айымньылар уратыларын, тиэкис уус-уран ньымаларын ырытарга эрчиллэр, кэпсииригэр туһанар. | 15.03 |
|
| 8 | Куо5ас, суор икки ( саха остуоруйата) Чыычаах уонна кутэр. ( саха остуоруйата) | 1 | СТБ | Остуоруйаны бол5ойон истэр. хоЬоонноохтук аа5ар. Остуоруйа дьоруойдарын быЬаарар.. Тирэх тыллары туттан өйдөөбүтүн кэпсиир. Ыйытыыларга эппиэттиир | Уус-уран айымньыга меккуер теруетун, сайдыытын быьаарар, уескээбит кестуулэри, дьон сыьыанын ырытан дакаастыыр | Учуутал, уорэнээччи,уус-уран тыл маастарын аа5ыыларын,уерэх тиэкиьин истэр. Истии култууратын тутуьар | 22.03 |
|
| 9 | Куттал хара5а улахан (нуучча остуоруйата) Кутуйах то5о кыраный? ( дьукээгир остуоруйата) | 1 | СТБ | Остуоруйаны дор5оонноохтук, кэсэтиини оруолларынан аа5ар. Остуоруйа ис хоһоонунан ыйытыы эппиэтин кинигэттэн булар. Аахпыт остуоруйатын туһунан бэйэ санаатын этэр. | Сиэр-майгы нуорматын тутуһар гражданин буола улаатар. КиЬи майгытын үчүгэй уонна куһа5ан өрүттэрин арааран өйдүүр. | Остуоруйа – киһи-аймах үйэ-саас тухары ба5арбыт ба5ата, кэлэр кэми кэрэһэлиир ыра санаата буоларын арааран билэр. Бэйэ-бэйэни бол5ойон истэр, кэпсэтэр. | 05.04 |
|
| Мин дойдум – олоӊхо дойдута ( 2 чаас) |
| 10 | Киирии уруок Бухатыыр ата | 1 | СТБ | Олоӊхо аа5ыллар уратытын өйдөөн истэр. Айымньыны доргуччу аа5ар. | Тиэмэ сурун өйдөбүллэрин: олоӊхо, олоӊхоһут, бухатыыр билэр.
| Олоӊхону өйдөөн истэргэ үөрэнэр. Сахалыы чуолкайдык санарар, иӊнибэт-толлубат, кыбыстыбат | 12.04 |
|
| 11 | В. Каратаев Модун Эр Со5отох | 1 | СТБ | Олоӊхо тиэкиһин сатаан аа5арга үөрэнэр. Олоӊхо геройдарын саӊалара уратылаа5ын билэр, үтүктэн аа5арга холонор.
| Орто дойду олохтоохторун айыы бухатыыра араӊаччылыырын билэр. | Сыалы-copyry ситиһэр ньымаларын yoннa усулуобуйаларын төһө cөпкө талбытын сыаналыыр. | 19.04 |
|
| Айыл5а – барыбыт дьиэбит (2 чаас) |
| 12 | Киирии уруок К. Туйаарыскай Сааскы сацалар. С. Васильев. Күл курдук өлбөөрбүт.
| 1 | СТБ | Тыынар-тыыннаах саӊатын уратытын биэрэн, бэйэ сыһыанын тириэрдэн тылын чуолкай этэн, ис хоhоонноохтук, тэтимнээхтик аа5ар. Ис-хоһоонун кэпсиир. Тииӊи ойуулуур тыллары булар. Хоһоону дор5оонноохтук аа5ар. | Тиэмэ сурун өйдөбүллэрин: алтыһыы, кэпсэтии, үтүө -мөкү быһыы билэр. Айыл5а5а сааскы уларыйыылары кэтээн көрөр. | Сэһэргээччи ыйытыытын сөпкө өйдөөн, бодоруһуу быраабылатын тутуһан хоруйдуур. | 26.04 |
|
| 13 | Ɵксөкүлээх Ɵлөксөй. Куоска. Осеева В. Ким ытай? | 1 | СТБ | .Куосканы ойуулуур тыллары булар. Ыйытыыларга хоруйдуур. Айымньыны сиһилии кэпсиир Тиэкиһи сөпкө, өйдөөн (сыыһа аахпытын бэйэтэ кеннөрөн) таска доргуччу ааҕар. Тирэх тыллары туттан өйдөөбүтүн кэпсиир. | Хамсыыр-харамайга харыстабыллаах сыһыан туьунан билэр | Кэпсэтии сиэрин, саӊарыы култууратын тутуһар. Хайа баҕарар тиэмэҕэ кэпсэтэһиигэ кыттар. Сэһэргэһэр киһитин болҕойон истэр, кэпсэтэргэ бэлэм. Аахпыт айымньы туһунан ыйытыы биэрэр, паара5а үлэлиир. | 03.05 |
|
| Yчүгэй майгыӊ- көтөр кынатыӊ ( 2 чаас)
|
| 14 | Киирии уруок. Амма Аччыгыйа. Бастакы то5о? | 1 | СТБ | Айымньы уопсай тиэмэтин, дьоруойдарын быЬаарар. Айымньы геройун саӊатынан уонна быЬыытынан сыаналыыр. | Тиэмэ сурун өйдөбүллэрин: айымньы тиэмэтэт, сүрүн санаата, сүрүн герой диэни билэр. | Кэпсэтиигэ араас санаа үөскүүрүн өйдүүр, бэйэ санаатын тиэрдэргэ кыһаллар, дакаастыы сатыыр. | 10.05 |
|
| 15 | Н. Якутскай. А5а уонна ийэ. Л. Толстой. Барыларыттан ордук. | 1 | СТБ | Айымньыны бол5ойон аа5ар. Ыйытыыларга хоруйдуур.Айымньы сүрүн санаатын булан этэр. | До5ор диэн ким буоларын дьууллэЬэр, дьицнээх до5ордоЬуу диэни быһаарар. | Пааранан үлэ сиэрин тутуһар. Кэпсэтии сиэрин, санарыы култууратын тутуһар. | 17.05 |
|
| Сыллаа5ы хатылааһын (1 чаас) |
| 16 | Сыллаа5ы хатылааһын Ситиһиини сыаналааһын, билиини бэрэбиэркэлээһин. | 1 | ББ К | Уус-уран айымньы омук уонна аан дойду култуурата, сиэр-майгы сыаннастара буоларын өйдүүр.Yөрэх кинигэтигэр баар хонтуруоллуур үлэ5э оло5уран, ситиһиилэрин сыаналанар уонна бэрэбиэркэлэнэр. | Бэйэ бэйэ5э бол5омтолоох буолуу сиэрин билэр. Бэйэ-бэйэни өйүүр, көмөлөһөр. Төрөөбүт дойдунан, дойду историятынан уонна норуоттарынан киэн туттуу санаатын олохсутар. | Араас тиэкиһи ис хоһоонноохтук ааҕар, үчүгэйдик толкуйдаан саҥарар, тылынан уонна суругунан тиэкиһи оҥорор. Кылаас иннигэр кылгас иһитиннэриини онорор; Саха суруйааччыларын ааттарын, айымньыларын билэр | 24.05 |
|
Кылгатыллыбыт бэлиэлэр: СТБ – саца тиэмэни барыы, К-комбнированнай, Ч – чицэтии, ББ- билиини бэрэбиэркэ
VIII. Үөрэх предметин материальнай-техническэй хааччыйыы
Библиотека пуондата:
Литературнай ааӄыы 1 -4 кылааска үөрэтиини сүрүннүүр бырагыраама.
«Литература аа5ыыта» предмети 1 кылааска үөрэтэр учебник.
Научнай-методическай сурунааллар.
Тылдьыттар (быһаарыылаах, таба суруйуу, синоним, антоним, омоним, сомоӄо домох)
Грамматическай ыйынньыктар
Оӄоӄо аналлаах энциклопедиялар.
Уус-уран кинигэлэр.
Олоҥхо эйгэтэ
Үөрэх цифровой ресурсалара:
«Саха тыла» предмет УМК-н мультимедийнэй, электроннай сыһыарыылара
Электроннай информационнай ыйынньык
Сахалыы таба суруйуу компьютернай бырагыраамата.
Көрдөрөр-иһитиннэрэр босуобуйалар:
«Литературнай ааӄыы» предмет УМК-гар сыһыаннаах аудиодиискэлэр.
Литературнай ааӄыы үөрэтии тиэмэлэригэр сыһыаннаах видеокиинэлэр.
Презентациялар.
Суруйааччылар мэтириэттэрэ, хаартыскалара.
Тус сорудахтаах карточкалар
Айымньы ис хоһоонунан сюжеттаах хартыыналар.
Сахалыы уус уран киинэлэр, мультфильмнар.
Оонньуулар уонна оонньуурдар:
Тылы сайыннарар остуол оонньуулара.
Бодоруһууга үөрэтэр ситуационнай оруолунан оонньуу кэмпилиэгэ.
1Х. Туһаныллыбыт литература
Федеральнай государственнай үөрэх стандарта саха оскуолатыгар : (начаалынай уопсай үөрэхтээһин) – Н.Н.Ситникова, С.С.Семенова, Н.Н.Васильева; Саха Респ. Үөрэӄин м-бэтэ, Саха Респ. Нац. Оскуолаларын чинчийэр науч. Ин-т; - Дьокуускай : Бичик, 2011.
Захарова Л. В. Литература аа5ыыта: улэлиир бырагыраамма: 1-4 кылаас» – Дьокуускай: Бичик, 2013
Захарова Л.В., Флегонтова У.М.. Литература аа5ыыта: 1 кылааска уерэх кинигэтэ. Дьокуускай, «Бичик», 2018 с. («Саха оскуолата» систиэмэ)
2 748
22 517 
